2 of 22

หัวข้อเรื่อง

8.5 คุณลักษณะของการเป็นพลเมืองดิจิทัล

8.4 ทักษะความเข้าใจและการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

8.1 ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับ

พลเมืองดิจิทัล

8.6 การป้องกันและดูแลความปลอดภัยในการดำเนินชีวิตของพลเมืองยุคดิจิทัล

8.3 คุณลักษณะพึงประสงค์ของพลเมืองดิจิทัล

8.2 องค์ประกอบของพลเมืองดิจิทัล

3 of 22

พลเมืองดิจิทัล หมายถึง พลเมืองผู้ใช้งานสื่อดิจิทัลและสื่อสังคมออนไลน์ที่เข้าใจบรรทัดฐานของการปฏิบัติตัวให้เหมาะสมและมีความรับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยี โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสื่อสารในยุคดิจิทัลเป็นการสื่อสารที่ไร้พรมแดน

8.1.1 ความหมายของพลเมืองดิจิทัล

8.1

ความรู้เบื้องต้น

เกี่ยวกับพลเมืองดิจิทัล

4 of 22

1. ความเป็นพลเมืองชาติตามขนบ แนวคิดความเป็นพลเมืองแบบเดิมนั้นให้ความสำคัญกับ

การเป็นสมาชิกภายใต้กฎหมายของรัฐชาติที่ตนสังกัดหรือที่เรียกว่า ความเป็นพลเมืองภายใต้กฎหมาย”

3. ความเป็นพลเมืองดิจิทัล แนวคิดความเป็นพลเมืองดิจิทัลพูดถึงความสามารถในการใช้อินเทอร์เน็ตเพื่อมีส่วนร่วมในสังคมเศรษฐกิจดิจิทัลอย่างมีประสิทธิภาพ มีความรับผิดชอบและปลอดภัย

2. ความเป็นพลเมืองโลก แนวคิดความเป็นพลเมืองโลกวิพากษ์ความเชื่อที่ว่าพลเมืองต้องผูกติด กับความเป็นชาติและวัฒนธรรมชาติที่ตนสังกัดเพียงหนึ่งเดียว

แนวคิดเกี่ยวกับความเป็นพลเมืองแบ่งออกเป็น 3 แนวคิดหลัก

8.1.2 แนวคิดเกี่ยวกับความเป็นพลเมือง

สำนักงานราชบัณฑิตย์สภาให้นิยาม พลเมืองคือ คนที่มีสิทธิและหน้าที่ในฐานะประชาชนของประเทศใดประเทศหนึ่ง หรือประชาชนที่อยู่ภายใต้การปกครองเดียวกันและมักมีวัฒนธรรมเดียวกันส่วนในความเข้าใจของคนทั่วไป พลเมือง คือ บุคคลที่เกิดในประเทศนั้น ๆ

5 of 22

1. มิติด้านความรู้เกี่ยวกับสื่อและสารสนเทศ พลเมืองดิจิทัลต้องมีความรู้ความสามารถในการเข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และสื่อสารข้อมูลข่าวสารผ่านเครื่องมือดิจิทัล

2. มิติด้านจริยธรรม

พลเมืองดิจิทัลจะใช้อินเทอร์เน็ตได้อย่างปลอดภัย มีความรับผิดชอบ และมีจริยธรรมได้อย่างไรพลเมืองที่ดีจะต้องรู้จักคุณค่าและจริยธรรมจากการใช้เทคโนโลยี ต้องตระหนักถึงผลพวงทาสังคม

3. มิติด้านการมีส่วนร่วมทางการเมืองและสังคม พลเมืองดิจิทัลต้องรู้จักใช้ศักยภาพของอินเทอร์เน็ตในการมีส่วนร่วมทางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคม อินเทอร์เน็ตเป็นได้ทั้งเครื่องมือเพิ่มการมีส่วนร่วมทางการเมืองในระบบ

นิยามความเป็นพลเมืองดิจิทัล

แบ่งออกเป็น 3 มิติ คือ

8.1.3 นิยามความเป็นพลเมืองดิจิทัล

6 of 22

1.อินเทอร์เน็ตในฐานะการปฏิวัติด้าน เทคโนโลยีการสื่อสาร

2. อินเทอร์เน็ตในฐานะการปฏิวัติที่นำไปสู่ ผลลัพธ์ทางสังคม ใหม่ ๆ

อินเทอร์เน็ตกับการปฏิวัติทางเทคโนโลยี

8.1.4 พลเมืองดิจิทัลกับการใช้งานอินเทอร์เน็ต

อินเทอร์เน็ต ซึ่งเป็นคำผสมระหว่าง (ที่เชื่อมต่อ) กับ (เครือข่าย) คือ ระบบเครือข่ายคอมพิวเตอร์ที่เชื่อมต่อกันทั่วโลกจนเกิดเป็น เครือข่ายของเครือข่าย

7 of 22

องค์ประกอบ

ของพลเมืองดิจิทัล

การสร้างอัตลักษณ์ออนไลน์ถือเป็นปรากฏการณ์ใหม่ ที่ทำให้บุคคลสามารถแสดงออกถึงความเป็นตัวตนของตนเองต่อสังคมภายนอกด้วยการอาศัยช่องทางการสื่อสารผ่านเว็บไซต์เครือข่ายสังคมเพื่ออธิบายรูปแบบใหม่

พลเมืองดิจิทัลต้องมีความสามารถในการจัดการธุรกรรมการเงินทางอินเทอร์เน็ต เช่น การซื้อขายสินค้าในอินเทอร์เน็ต บัตรเครดิตอิเล็กทรอนิกส์ การค้าแบบดิจิทัล การเมือง เศรษฐกิจ การมีส่วนร่วมวัฒนธรรมเป็นต้น

8.2.1 มิติการรักษาอัตลักษณ์และ

ข้อมูลส่วนบุคคล

8.2.2 มิติของกิจกรรมบนสื่อ

สังคมดิจิทัล

8.2

8 of 22

พลเมืองดิจิทัลต้องมีความรู้ความสามารถในการเข้าถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สังเคราะห์ และสื่อสารข้อมูลข่าวสารผ่านเครื่องมือดิจิทัล ดังนั้น พลเมืองยุคใหม่ต้องมีความรู้ด้านเทคนิคในการเข้าถึงและใช้เครื่องมือดิจิทัล เช่น คอมพิวเตอร์ สมาร์ตโฟน แท็บเล็ต ได้อย่างเชี่ยวชาญ

8.2.3 มิติทักษะและความสามารถในสภาพแวดล้อมดิจิทัล

พลเมืองดิจิทัลต้องเป็นผู้รู้กฎหมายที่เกี่ยวกับคอมพิวเตอร์ การกระทำความผิดทางคอมพิวเตอร์การใช้เทคโนโลยีอย่างรู้จริยธรรม และรู้คุณค่า มีความรู้ในงานลิขสิทธิ์และเคารพทรัพย์สินทางปัญญาของผู้อื่น และการปกป้องตนเองและชุมชน

8.2.4 มิติจริยธรรมทางดิจิทัล

9 of 22

คุณลักษณะพึงประสงค์ของพลเมืองดิจิทัล

ผู้ใช้เทคโนโลยีควรมีความเข้าใจว่า แต่ละคนบุคคลมีโอกาสเข้าถึงเทคโนโลยีสารสนเทศแตกต่างกันเพราะฉะนั้นพลเมืองดิจิทัลที่ดีไม่ควรดูหมิ่นบุคคลผู้ขาดทักษะ แต่ต้องช่วยกันหาวิธีแก้ปัญหาต่าง ๆ

ในปัจจุบันนี้ผู้บริโภคทำธุรกรรมซื้อสินค้าออนไลน์ได้อย่างง่ายดายเพราะฉะนั้นพลเมืองยุคดิจิทัลจำเป็นต้องมีความซื่อสัตย์ มีศีลธรรมประจำใจ เช่น ไม่ซื้อขายตลอดจนทำธุรกรรมผิดกฎหมาย เช่นการดาวน์โหลดเพลงเถื่อน ภาพยนตร์เถื่อน เป็นต้น

8.3.1 เข้าใจในการเข้าถึงเทคโนโลยี

สารสนเทศของผู้อื่น

8.3.2 เป็นผู้ประกอบกิจการ

ผู้บริโภคที่มีความซื่อสัตย์

8.3

10 of 22

รูปแบบการสื่อสารของมนุษย์มีการพัฒนาอย่างรวดเร็วในช่วงศตวรรษที่ 21 เป็นต้นมา ซึ่งรูปแบบการสื่อสารผ่านอินเทอร์เน็ตมีความสะดวก รวดเร็ว สามารถเชื่อมโยงไปได้ทั่วโลก เช่น อีเมล โซเชียลมีเดีย

ปัจจุบันนี้การทำธุรกรรมทางอินเทอร์เน็ตอยู่ภายใต้ข้อบังคับของกฎหมาย รวมทั้งมาตรการคุ้มครองที่เกี่ยวข้องกับทรัพย์สินทางปัญญาในรูปแบบต่าง ๆ

การใช้เทคโนโลยีอินเทอร์เน็ตที่ขาดความเหมาะสม สามารถส่งผลเสียต่อสุขภาพโดยรวม เช่นการอดนอน ความเครียดต่อสุขภาพจิต

8.3.4 เคารพต่อกฎหมายและกฎระเบียบ

8.3.5 ใช้เทคโนโลยีให้

เหมาะสมต่อสุขภาพ

8.3.3 เป็นผู้ส่งสารรับ

สารที่มีมารยาท

11 of 22

ทักษะความเข้าใจและ

การใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

1. การใช้ (Use)

2. การเข้าใจ (Understand)

3. การสร้าง (create)

4. การเข้าถึง (Access) เทคโนโลยีดิจิทัลได้อย่างมีประสิทธิภาพ

8.4.1 ความหมายของทักษะ

ความเข้าใจและการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

ทักษะความเข้าใจและการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล (Digital literacy) หมายถึง ทักษะในการนำเครื่องมือ อุปกรณ์ และเทคโนโลยีดิจิทัลที่มีอยู่ในปัจจุบัน เช่น คอมพิวเตอร์ โทรศัพท์ แท็บเล็ต โปรแกรมคอมพิวเตอร์ สื่อออนไลน์ เป็นต้น

ครอบคลุมความ

สามารถ 4 มิติ ได้แก่

8.4

12 of 22

1. ประโยชน์ต่อตนเอง

(1) ทำงานได้รวดเร็ว ลดข้อผิดพลาด

(2) มีความภาคภูมิใจในผลงานที่สามารถสร้างสรรค์ได้เอง

(3) สามารถแก้ไขปัญหาที่เกิดขึ้นในการทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

(4) สามารถระบุทางเลือกและตัดสินใจได้อย่างมีประสิทธิภาพมากขึ้น

(5) สามารถบริหารจัดการงานและเวลาได้ดีมากขึ้น

(6) มีเครื่องมือช่วยในการเรียนรู้และเติบโตอย่างเหมาะสม

2. ประโยชน์ต่อหน่วยงาน

(1) หน่วยงานได้รับการยอมรับว่ามีความทันสมัย เปิดกว้าง

(2) หน่วยงานได้รับความเชื่อมั่นและไว้วางใจจากผู้เกี่ยวข้องแและผู้รับบริการมากขึ้น

(3) บุคคลในองค์กรสามารถใช้ศักยภาพในการทำงานที่มีมูลค่าสูง (High Value Job) มากขึ้น

(4) กระบวนการทำงานและการสื่อสารของ

องค์กรมีความกระชับขึ้น

(5) หน่วยงานสามารถประหยัดทรัพยากร (งบประมาณและกำลังคน)

8.4.2 ประโยชน์ของการพัฒนาทักษะความเข้าใจและการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล

13 of 22

คุณลักษณะของการเป็นพลเมืองดิจิทัล

1.การรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง

(Digital Citizen Identity)

2. การจัดสรรเวลาหน้าจอ

(Screen Time Management)

3. การรับมือกับการ

คุกคามทางโลกออนไลน์(Cyberbullying Management)

4. การรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management)

5. การรักษาข้อมูลส่วนตัว

(Privacy Management)

6. การคิดวิเคราะห์และ

มีวิจารณญาณที่ดี

(Critical Thinking)

7. การบริหารจัดการข้อมูลที่ผู้ใช้

งานมีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints)

8. การใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม

(Digital Empathy)

8.5

14 of 22

การป้องกันและดูแลความปลอดภัยในการดำเนินชีวิตของพลเมืองยุคดิจิทัล

ความปลอดภัยในโลกดิจิทัล คือ การปกป้องความเป็นส่วนตัวบนโลกออนไลน์ให้พ้นจากการถูกมิจฉาชีพขโมยข้อมูลส่วนตัวไปใช้ประโยชน์ หรือทำให้เกิดความเสียหายแก่เจ้าของข้อมูลและหมายความรวมถึง

การใช้เครื่องมือทางเทคโนโลยีเพื่อรักษาความปลอดภัยนี้ด้วย เช่น โปรแกรมกำจัดไวรัส

8.6

8.6.1 การใช้สื่อดิจิทัลอย่างปลอดภัย

15 of 22

2. รอยเท้าดิจิทัลมีชีวิต เป็นข้อมูลบุคคลที่

สามารถสืบหาร่องรอยได้เป็นข้อมูลที่แชร์

อยู่บนเว็บหรือโซเชียลมีเดียต่าง ๆ

1. รอยเท้าดิจิทัลที่จัดเก็บโดยผู้อื่น

เป็นข้อมูลบุคคลที่ตนเองเป็นผู้กระทำ แต่

มีหน่วยงาน/บริษัทอื่นเป็นผู้จัดเก็บข้อมูล

เบื้องหลังโดยที่บุคคลนั้นไม่รู้ตัว

1. ไม่เปิดเผยข้อมูลส่วนตัว

2. ไม่ส่งหลักฐานส่วนตัวของตนเองและสมาชิกใน

ครอบครัวให้ผู้อื่น

3. ไม่ออกไปพบบุคคลที่รู้จักทางสื่อโซเชียลหรือทางอินเทอร์เน็ต

4. ระมัดระวังการซื้อสินค้าทางอินเทอร์เน็ต รวมถึงคำโฆษณาชวนเชื่อ

5. ไม่บันทึกชื่อผู้ใช้และรหัสผ่านขณะใช้เครื่องคอมพิวเตอร์สาธารณะ

6. ไฟล์ ภาพ เสียง หรือวิดีโอ รั่วไหลได้ จากการแฮ็กข้อมูล

8.6.2 รอยเท้าดิจิทัลกับข้อมูลบุคคล

การทำกิจกรรมใด ๆ บนอินเทอร์เน็ต เช่น การส่งอีเมล การส่งภาพขึ้นโซเชียลมีเดีย การใช้โทรศัพท์มือถือ

8.6.3 ข้อควรระวังในการใช้อินเทอร์เน็ต

16 of 22

8.6.4 รู้เท่าทันการหลอกลวงบนอินเทอร์เน็ต

1.เมื่อได้รับอีเมลข้อความแปลก ๆ

ให้วิเคราะห์ข้อความที่ส่งมา

2. ไม่ตอบกลับอีเมลแปลก ๆ ที่ผู้ใช้ไม่รู้จัก

3. ติดตั้งโปรแกรมสแกนไวรัสและไฟร์วอลล์

4. ป้องกันซอฟตแวร์ดักจับข้อมูล

ที่จะเข้ามาฝังตัวในระบบ

5. ขอคำปรึกษาจากบุคคลรอบข้าง

6. อย่าเชื่อบุคคลที่ไม่ได้รู้จักหรือจากการ

สนทนาทางอินเทอร์เน็ตโดยเด็ดขาด

การป้องกันตนเองไม่ให้ตกเป็นเหยื่อบนอินเทอร์เน็ต

อีเมลหลอก เป็นภัยทางอินเทอร์เน็ตประเภทหนึ่ง เป็นการหลอกลวงโดยสร้างอีเมลหรือหน้าเว็บปลอมขึ้นมา เพื่อพยายามหลอกลวงให้ผู้ใช้งานหลงเชื่อว่าเป็นเว็บไซต์จริง

17 of 22

ข้อมูลและสารสนเทศที่ท่วมท้นอยู่ในโลกออนไลน์ไม่ได้สร้างประโยชน์ให้ผู้ใช้ทั้งหมด ซ้ำร้ายอาจเป็นโทษด้วยหากผู้ใช้ถูกล่อลวงด้วยข้อมูลที่หลอกลวงหรือเป็นเท็จ การมีทักษะและความรู้ดิจิทัลจะช่วยให้ผู้ใช้เข้าถึง วิเคราะห์ ประเมิน สร้างสรรค์ ไตร่ตรอง จัดการ

8.6.5 ข้อควรปฏิบัติของพลเมืองดิจิทัล

1. สิทธิเท่าเทียมกันในการใช้อินเทอร์เน็ต

2. ซื้อขายออนไลน์แบบมีกติกา

3. แลกเปลี่ยนข้อมูลข่าวสารที่เหมาะสม

4. เรียนรู้ ถ่ายทอด ใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยี

5. รู้กาลเทศะ ประพฤติดี มีมารยาท

6. ไม่ละเมิดสิทธิ ไม่ทำผิดกฎหมาย

7. มีอิสระในการแสดงออก แต่ต้องรับผิดชอบทุกการกระทำ

8. ดูแลสุขภาพกายใจ ห่างไกลผลกระทบจากโลกดิจิทัล

9. ระวังทุกการใช้งาน มั่นใจ ปลอดภัย

18 of 22

การแกล้งกันในโลกออนไลน์ คือ การรังแกผู้อื่นผ่านทางโลกออนไลน์ โดยการรังแกในที่นี้เป็นได้ทั้งการด่าทอ กล่าวหา ใช้ถ้อยคำเสียดสี ต่อว่าผู้อื่น โดยเป็นการแกล้งที่เจาะจงบุคคลเป้าหมายและมีแนวโน้มว่าจะเป็นการรังแกที่ต่อเนื่อง ไม่ใช่แค่ครั้งเดียวจบ

ในที่นี้จะกล่าวถึงเรื่องราวที่เกี่ยวกับการแกล้งกันในโลกออนไลน์ โดยจำแนกเป็น 2 หัวข้อ ได้แก่

1. ภาพยนตร์ที่มีเนื้อหาการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์

2. กรณีศึกษาจากเรื่องจริงที่มีการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์

8.6.6 พฤติกรรมอันตรายในโลกออนไลน์

19 of 22

8.6.7 รูปแบบและวิธีรับมือกับการกลั่น

แกล้งในโลกออนไลน์

2. วิธีรับมือกับการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์

1. รูปแบบการกลั่นแกล้งในโลกออนไลน์

(2) การคุกคามทางเพศแบบออนไลน์

(3) การแอบอ้างตัวตนของผู้อื่น

(1)การโจมตี ขู่ทำร้าย หรือใช้ถ้อยคำหยาบคาย

(4) การแบล็กเมล

(5) การหลอกลวง

(6) การสร้างกลุ่มในโซเชียลเพื่อโจมตีโดยเฉพาะ

(1) อย่าเก็บเรื่องไว้คนเดียวเพราะจะเป็นการกดดันตัวเอง

(2) บันทึกหลักฐานไว้ดำเนินการเอาผิด

(3) ถ้าถูกคุกคามความปลอดภัยให้เปลี่ยนหมายเลขโทรศัพท์ อีเมล ที่อยู่

(4) เมื่อถูกกล่าวว่าแบบไม่มีเหตุผล ไม่ควรสนใจ

(5) ห้ามนำรูปหรือข้อมูลสำคัญเผยแพร่ใน

อินเทอร์เน็ต

20 of 22

ในประเทศไทยยังไม่มีกฎหมายเจาะจงโดยเฉพาะเหมือนต่างประเทศ แต่มีกฎหมายที่สามารถนำมาใช้ได้เหมือนกัน นั่นคือ ความผิดฐานหมิ่นประมาทในประมวลกฎหมายอาญา (มาตรา 326) ที่นำมาปรับใช้ได้

การหมิ่นประมาท แบ่งออกเป็น 2 ประเภท คือ

1.หมิ่นประมาทธรรมดา

(มีบุคคลที่ 3 อ่านอยู่ 1 คน)

เช่น สนทนาส่วนตัวกันแล้วมีคนอื่นอ่าน

2. หมิ่นประมาทโดยโฆษณา

(มีบุคคลที่ 3 อ่านอยู่ 1 คนขึ้นไป) ประเภทนี้โทษจะร้ายแรงกว่าแบบแรก เช่น โพสต์สาธารณะ โพสตฺ์ตามเพจ

หากถูกกลั่นแกล้งสามารถบันทึกรูปมาใช้เป็นหลักฐานได้ โดยหลักฐานที่จะนำมาฟ้องโทษฐานหมิ่นประมาทต้องมีอายุไม่เกิน 3 เดือนนับจากวันที่แจ้งความ

8.6.8 กฎหมายเกี่ยวกับการ

กลั่นแกล้งในโลกออนไลน์

21 of 22

การกลั่นแกล้งทางไซเบอร์ บนโลกโซเชียลไม่ได้มีแค่การกลั่นแกล้งเท่านั้น ยังมีภัยเงียบของการคุกคามทางเพศในโลกออนไลน์ แฝงตัวอยู่แทบทุกพื้นที่ของโลกออนไลน์

ความคิดเห็น

ที่เข้าข่ายการ

คุกคามทางเพศ

ในโลกออนไลน์

1. การเหยียดเพศ

2. การลวนลามทางเพศ

3. การข่มขู่ทางเพศ

8.6.9 กฎหมายเกี่ยวกับการคุกคามทางเพศในโลกออนไลน์

1 of 22