Gwybodaeth a dealltwriaeth craidd : Adran E

​

ÔL TROED ECOLEGOL A CHYMDEITHASOL

E. Ôl troed ecolegol a chymdeithasol.

Cyflwyniad a throsolwg ar Gynllunio Hyd Oes

​

E. Ôl troed ecolegol a chymdeithasol.

Canlyniad gweithred gymdeithasol letchwith neu narsisaidd. Mae ôl troed cymdeithasol wedi’i gysylltu gydag ôl troed Carbon, sy’n golygu bod holl weithredoedd dyn yn gadael ei hôl, ac weithiau yn dangos canlyniadau negyddol.

Diffinnir ôl troed ecolegol fel maes cynhyrchiol biolegol sydd ei angen i ddarparu ar gyfer popeth mae pobl yn ei ddefnyddio: ffrwythau a llysiau, pysgod, pren, ffibrau, amsugno carbon deuocsid o ddefnydd tanwydd ffosil, a gwagle ar gyfer adeiladau a ffyrdd.

Dadansoddi Cylchred Bywyd

Helpu i ddeall effaith cynnyrch ar bobl a’r amgylchedd.

Beth yw...dadansoddi cylchred bywyd?

Defnyddir dadansoddi cylchred bywyd (LCA) i ddeall effaith amgylcheddol cynnyrch yn ystod ei oes trwy ddechreuad y defnyddiau hyd at y diwedd.

​

​

Edrychwch ar y ddau gynnyrch uchod – beth allai’r cam cyntaf fod ym mhob cylchred bywyd y cynnyrch?

Cylchred Bywyd Cwmni…

Faint o gamau mae Toyota yn gynnwys yn eu dadansoddiad cylchred bywyd?

Pa gam maen nhw’n edrych arno gyntaf?

Dadansoddi Cylchred Bywyd mewn mwy o fanylder

Gwelir cynnydd mewn rôl cwmnioedd wrth ymateb i effaith eu cynnyrch a’u busnes ar yr amgylchedd.

​

Mae’n ofynnol iddynt gyfrifo effaith ar yr amgylchedd ym mhob cam o gylchred bywyd y cynnyrch. Mae’n cynnwys:

- dethol defnyddiau

- prosesu

- cludiant

- defnyddio

- cael gwared o’r cynnyrch

​

​

​

​

Gweithgaredd: Llenwch y map meddwl gyda’r adnoddau a ddefnyddir ym mhob cam o gylchred bywyd y cynnyrch dewisol.

Cynnyrch

Dewisol

Ffynhonnell defnyddiau

Cynhyrchiad/Cynllun

​

Dosbarthu

Marchnata a

gwerthiant

​

Defnydd

Cael gwared ar...

Ôl troed carbon…

Term arall sydd yn gyfarwydd o bosib yw ôl troed carbon.

Ym mhob cam o gylchred bywyd cynnyrch mae angen egni er mwyn prosesu, cludo a chael gwared o’r cynnyrch. Mae carbon deuocsid wedi’i gynhyrchu fel sgil gynnyrch o ddefnydd egni. �

Ôl troed carbon yw cyfrifiad y carbon deuocsid a ddefnyddir trwy gyfnod bywyd y cynnyrch.

​

​

Gweithgaredd LCA

Cwestiynau defnyddiol i helpu gyda’r LCA:

• Defnyddiau: Pa ddefnyddiau sydd wedi’u defnyddio i wneud y cynnyrch e.e. plastig, metel? Pa effaith mae’r defnyddiau’n eu cael ar yr amgylchedd yn ystod echdynnu?
• Cynhyrchu: Sut a ble oedd y cynnyrch wedi’i wneud? Tramor? Pa egni oedd dan sylw yn y gwneuthuriad?
• Dosbarthu: Sut oedd y cynnyrch wedi’i ddosbarthu yn ystod ei chylched bywyd, o’r ffynhonnell i’r cam terfynol o gael gwared ohono?
• Gwerthiant: Sut cafodd ei werthu a’i farchnata e.e trwy’r rhyngrwyd, pamffledau, siopau?
• Defnydd: Sut mae ei ddefnyddio? Oes angen mwy o egni/batris ar hyd oes ei ddefnydd?
• Cael ei wared: Sut gallwn ni gael gwared ohono neu ei ailgylchu e.e siopau elusen, safleoedd tirlenwi?

Dadansoddiad Cylchred Bywyd a phobl…

Mae cwmnioedd hefyd yn atebol am yr effaith ar bobl yn ystod cylchred bywyd y cynnyrch. Defnyddiwch yr un daflen dadansoddiad cylchred bywyd a’r un i edrych ar yr effaith amgylcheddol y cynnyrch er mwyn gwneud rhestr o’r bobl all fanteisio neu anfanteisio ym mhob cam o fywyd y cynnyrch. Mae enghraifft isod.

Jins Denim

Defnyddiau - Ffermwyr a gweithwyr sy’n tyfu’r cotwm.

- Cloddiwr sy’n tynnu’r copr ar gyfer y stydiau metel.

Cynhyrchiad- Cynllunydd� - Gweithwyr ffatri, sy’n lliwio’r cotwm a gwnio’r dillad. clothes

Sut i wella’r cynnyrch?

Nawr eich bod wedi cwblhau dadansoddiad cylchred bywyd sut allwch chi wneud gwelliannau yn y cynllun er mwyn lleihau’r effaith ar yr amgylchedd a phobl?

​

Edrychwch ar bob cam yn y cylchred bywyd a

Gwnewch awgrymiadau ar sut i wella’r cynnyrch.

​

​

​

​

​

Lleihau effeithiau

​

Dyma rai enghreifftiau

• Dewis gwahanol ddefnyddiau, neu ddefnyddio llai o unrhyw un o’r defnyddiau?
• Sicrhau bod y cloddwyr a’r ffermwyr yn derbyn cyflog teg?
• Sut allwch chi leihau’r egni sy’n cludo’r cynnyrch?
• Sut allwch chi sicrhau amodau gwaith da ar gyfer gweithwyr ffatri?
• Sut allwch chi gael gwared o’r cynnyrch mewn dull gwahanol?

​

​

​

Cwmnioedd cynaliadwy…

Ar gyfer enghreifftiau o gwmnioedd sydd wedi dewis lleihau effaith amgylcheddol eu cynhyrchion ewch i ‘Sustainable Companies’ ar

practicalaction.org/sustainable-companies

​

Y 6 egwyddor sylfaenol.

Ailfeddwl - Oes gormod o gynnyrch yn cael ei greu? Mae angen cynllunio mewn dull sy’n ystyried pobl a’r amgylchedd.

​

Ailddefnyddio - Defnyddio’r cynnyrch i wneud rhywbeth arall.

​

Ailgylchu - Ailbrosesu defnydd neu gynnyrch a gwneud rhywbeth arall.

​

Atgyweirio - Pan mae cynnyrch yn torri neu ddim yn gweithio, ceisiwch ei drwsio.

​

Lleihau - Lleihau’r cyfanswm o ddefnydd ac egni sy’n cael ei ddefnyddio.

​

Gwrthod - Peidio â defnyddio defnydd neu brynu cynnyrch heb fod angen neu os yw’n ddrwg i bobl neu’r amgylchedd.

Dolen

http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/design/resistantmaterials/designsocialrev9.shtml

​

Y 6 egwyddor sylfaenol

Nod – I adnabod ac egluro cynaliadwyedd y 6 egwyddor sylfaenol.

​

Meini Prawf – I gynllunio poster ar un o eiriau’r “6 egwyddor sylfaenol”�Amseru� 5 munud - cyflwyniad.�5 munud - taflen waith diffiniad.

30 munud - cynllunio’r poster.

10 munud asesiad cyfoedion.��

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Ailbrosesu defnydd neu gynnyrch a gwneud rhywbeth arall gyda’r deunydd.�
• Rhoi cynhyrchion ailgylchu mewn biniau ailgylchu ar ôl eu defnyddio.�
• Bydd defnyddiau angen eu gwahanu; mae rhai yn rhy anodd i wahanu ac felly

mae’n amhosib eu hailgylchu. �

• Er enghraifft - gwydr, plastig, metelau, papur, pren, mae mwyafrif o ddefnyddiau

yn gallu eu hailgylchu mewn rhyw ffordd.

​

​

Ailgylchu

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Defnyddio cynnyrch er mwyn gwneud rhywbeth arall.

​

• Sicrhau’r defnydd gorau o’r cynnyrch cyn cael gwared ohono.

​

• Gall hyn gynnwys pacedi hefyd – e.e. Bagiau plastig, poteli gwydr

i’w hail-lenwi.

​

​

Ailddefnyddio

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Pan mae cynnyrch yn torri neu ddim yn gweithio, yn hytrach na phrynu un newydd trwsiwch y cynnyrch.

​

• Bydd hyn yn lleihau’r defnydd o adnoddau anadnewyddadwy ac energy a ddefnyddir yn y diwydiant.

​

​

​

​

​

​

Atgyweirio

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Lleihau cyfanswm defnydd ac egni sy’n cael ei ddefnyddio.

​

• Lleihau cyfanswm cynhyrchion sy’n cael eu defnyddio dro ar ôl tro.

​

• Ailgylchu ac Ailddefnyddio cynhyrchion a defnyddiau sy’n bodoli’n barod.

​

​

​

​

Lleihau

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Oes gormod o gynnyrch yn cael eu cynhyrchu? Oes angen yr holl bethau rydym yn eu prynu?�
• Cynlluniwch mewn ffordd sy’n ystyried pobl a’r amgylchedd.

​

• Ailfeddwl cynllun y cynnyrch er mwyn lleihau’r defnydd o adnoddau anadnewyddadwy a’r defnydd o egni mewn diwydiant.

​

​

​

​

​

Ailfeddwl

Y 6 egwyddor sylfaenol

• Peidio â defnyddio defnydd neu brynu cynnyrch heb fod angen neu os yw’n ddrwg i bobl neu’r amgylchedd.

​

• Gwrthod bagiau plastig a phecynnau diangen. �

​

​

​

​

​

​

Gwrthod

Gellir dod o hyd i bosteri gwreiddiol ar y ‘Team Drive’ o dan displays

Y 6 egwyddor sylfaenol

Ewch i grwpiau o ddau neu dri.�Cynlluniwch boster ar un o’r 6 egwyddor sylfaenol.��Rhaid cynnwys –

• Y gair dewisol yn fawr ac yn llachar.
• Disgrifio a diffinio ystyr y gair.

​

• Enghreifftiau perthnasol mewn geiriau neu ddiagramau er mwyn helpu i egluro’r ‘gair

dewisol’.

• Defnyddio lliw a sicrhau ei fod yn ddeniadol.

Tasg Poster

Polisiau Masnach Deg

“Masnach deg yw ffordd syml o wneud gwahaniaeth i fywydau’r bobl sy’n tyfu’r cynnyrch.

​

Mae hyn yn digwydd trwy newid y ffordd mae masnach yn gweithio trwy brisiau gwell, amodau gwaith gwell a bargen deg ar gyfer ffermwyr a gweithwyr mewn gwledydd datblygedig.” -

​

Fairtrade.org

​

http://www.fairtrade.org.uk/

​