14. gaia: ARO MODERNOA

Egileak: Aitor, Xabier, Urko, Sara eta Mikel

6º Maila

AURKIBIDEA

1.1- Aro Modernoa (Aitor)

1.2- Errege-erregina Katolikoen Espainia (Sara)

1.3- Espainia XVI eta XVII mendeetan (Mikel)

1.4- Espainia XVIII. mendean (Urko)

1.5- Aro Modernoa EAEn (Xabier)

​

1.1 Aro Modernoa

• Gertaera nagusiak

Aro Modernoan aldaketa handiak egon ziren:

• Erregeen agintearen gorakada.Erregeek nobleei emandako agintea berreskatu eta estatu oso indartsuak sortu zituzten.Horiei monarkia autiritario esan zieten.XVIII. mendean, erregeen agintea absoluta izan zen, eta monarkia absolutu izenaz dira ezagunak.
• Aurkikuntza zientifiko eta tekniko handiak.Horiek nabigazioa erraztu eta urrutiko lurrak esploratzeko eta kontistatzeko aukera eman zuten, aberatasun berrien bila.Horrela, Amerika aurkitu zuten, eta munduari lehenengo bira eman zioten.Aurrerapen horien artean, iparrorratza eta karabelak aipatu behar dira.

• Espainiaren eta Amerikaren arteko merkataritzaren garapena. Amerika aurkitzeak merkataritzaren hedapen handia ekarri zuen. Amerikatik urrea, zilarra, azukrea, kafea eta abar zetozen. Espainiatik olioa, irina, fruitu lehorrak eta abar esportatzen ziren Amerikara.

Hirien eta burgesiaren garapena. Erlijio-korronte berria agertzea:protestanteak.Protestanteak Eliza Europaren eta aurkitutako lurraldeen arteko merkataritzari esker, hiriak garatu eta eskulangile, merkatari, bankari edo notario eta mota guztietako langile gehiago agertu ziren.

• Katolikotik banadu ziren kristauak ziren.

​

• Zientzia eta kultura
• XV eta XVI mendeetan, Errenazimientua.

XVII mendean, Barrokoa.

• XVIII.mendea,Ilustrazioa.

1.2 Errege-erreginaKatolikoen Espainia

• Errege Katolikoen erregealdia

XV. mendearen hasieran, Iberiar penintsula lau erreinu kristauta (Gaztela, Aragoi, Nafarroa eta Portugal) eta erreinu musulman batean (Granada) banatzen zen.

Gaztelako Isabel I.a eta Aragoiko Fernando II.a Errege-erregina Katolikoa deituak, elkarrekin eskondu eta gero, Gaztelako eta Aragoiko erreinuek bat egin zuten.

Beraien erregealdia, Kanariar uharteak beretu zituzten eta, 1492an, Granada konkistatu zuten. Urte beretan, Kristobal Kolonen ezpedizioa finanatzatu zute;

horrek Ameriaka aurkitzea ekarri zuen.1512an, Nafarroko erreinua anexionatu zuten .

Amerika aurkitzea

Garai hartan, hainbat espedizio egin ziren, batez ere honako bi arrazoi hauengatik.

• Aurrerapen tekniko eta zientifikoa. Horiek nabigazio hobetu zuten (karabelak eta itsas instrumentoak egin zituzten, ipar arrotza esaterako, esaterako; mapa zehatzagoak egin zituzten, etab)
• Merkaritza eta itsas ibilbide berriak. aurkitu beharra zortu zen Moluketara (Asia) iristeko.

Aspaldi, duela mende batzuk, europarrek, arabiarrek Asiatik ekarritako espezieak erosten zituzten. Horiek lurretik bidaiatzen zuten Mediterraneoko ekialde kostaraino.Baina, bide hori oso arriskutsua zen, eta itsasotik bidaiatzen hasi ziren, Afrikako kosta inguratuz.

Kristobal Kolonek Asiara iristeko modurik onena mendebaldera nabigatzen zela pentzatu zuen. Hori dela eta bere idea portugaldo erregeari azaldu zion

baina horrek ez zion jaramonik egin.Orduan, Errege-erregina Katolikoei propozatu zien. Horiek bidaia finantzatu eta hiru karabela eman zizkioten. Ezpedizioa 1492ko abuztuaren 3an abiatu eta urte beteko urriaren 12an iritzi zen San Salvador uhartera.

Horrela aurkitu zuen Kolonek Amerika.

​

Espainia XVI eta XVII. mendeetan

XVI.mendean

• Karlos I.a Austriako etxearen dinastiako lehenengo monarka izan zen.Errege Katolikoengandik Espainia eta haren jabetzak hartu zituen oinordetzan.
• Filipe II.ak Espainiako koroa, Amerikako jabetzak eta Euripako lurralde batzuk hartu zituen oinordetzan, bainaez zuen Alemaniako enperadore titulua eskuratu.

​

XVI eta XVII.mendeko irudiak.

XVII.mendean

• Biztanleriaren beherakada , izuriteen, uzta txarren, moriskoak kanporatzen (Erdi Aroko musulmanen ondorengoak), Amerikarako emigrazioan eta etengabeko gerren ondorioz.
• Merkataritza-jardueraren beherakada, biztanleriaren beherakadaren eta dirurik ezaren ondorioz.
• Literaturan, idazle handiak egon ziren, hala nola Quevedo, Lope De Vega, Calderón de la Barca eta Miguel De Cervantes.
• Arkitekturan, estilo barrokoko jauregi eta eliza handiak egin ziren.Horrez gain, plaza nagusiak eraiki ziren;Madrilekoa, esaterako.
• Pinturan, barrokoko artista garrantzitsuenak Velázquez, Zurbarán, Murillo eta Ribera izan ziren.

1.4- Espainia XVIII. mendean (Urko)

XVIII. mendean, Borboien distantzia izan zen Espainiako buru. Filipe V. arekin (1700-1746) hasi eta Fernando VI. arekin (1746-1759) eta Karlos IV.arekin jarraitu zuen.

Ondorengotza Gerra.

1700. urte Karlos II.a erregea hil eta gero, Frantziako erregearen biloba, Filipe Borboikoa, aldarikatu zuten errege. Azken horrek Filipe V.a izenarekin lortu zuen tronua.

Europako zenbait herrialdek, hala nola Ingalaterrak, Holandak, Portugalek eta Austriak ez zuten Filipe V.a ontzat hartu Herrialde oriek Austriako Karlos artxidukearen alde, Austriako emperadorearen semearen alde, Agertu ziren.

Eztabaida horrek Espainako Ondoregotza gerra eragin zuen, eta 1713an amaitu zen. Horren ondorioz, Europako lurraldeak galdu eta Filipe V.a Espainako errege onartu zute.

XVIII. mendeko berrikuntzak

XVIII. mendean zehar, erregeak berrikuntza ugari egin zituzten nekazaritzan, industrian eta merkataritzan:

• Nekazaritzak produkzio hobetu egin zuen, lur gehiago landu baitziren. Horrez gain, artoa eta patata lantzen haztea ere garrantzitsua zen. Landare oriek Amerikatik ekarri zituzten.
• Industria asko garatu ziren: ehuna, portzelana, beira… eta manufraktura asko zortu ziren. Azken horiek erregeen babesa zute fabrika tzikiak ziren.

Horrez gain, merkataritza-konpainiak ere zortu ziren, eta horiek Amerikarekin egindako merkataritza aurreko urteetan baino gehiago garatu zuten.

Ilustrasioa

XVIII. mendean, Frantzia Ilustrasio izenas ezaguna den mugimendu kulturak, zientifikoa eta politikoa garatu zen. Entziklopediari esker, Europan edatu zen. Entziklopedia garai hartako jakinduriari buruzko dena biltzen zuen obra zen.

Ilustrazioaren ondorio nagusietako bat lehenengo ideiak demokratikoak agertzen izan zen. Denborak aurrera egin ahala, Europako gobernuak aldatu zituzten.

​

​

​

Ilustrasioari esker, irakaskuntza eta arrasoia bultzatu, eta agrapen zientifiko eta tekniko andia egon zen. Hainbat instituzio zientifiko zortu ziren, hala nola museoak, behatokiak, akademiak, etab. Ideia ilustratuen aitzindari nagusietako bat Karlos III.a izan zen.

​

​

​

KARLOS III

Aro modernoa EAEn ( Xabi)

Euskal Autonomia erkidegoa ( XVI). Mendean

XVI. Mendea, liberalen eta tradizionalisten arteko borroka politikoak egon ziren. Lehenengoek Estaruaren esku-hartzea beharrezkoa zela defendatyzen zuten, bigarrenak, aldiz, erakunde tradizionalak gordetzea nahi zuten.

Mendearen eraldera, euskal industriaren behin betiko garapena gertatzeko lehen pausoak eman ziren.

Euskal kapitalistek herrialdeak trenbide-azpiegitura on bat behar zuel ikusi zuen eta, 1856an, Conpania de los caminos de hierro del Norte sortu zen. Horrek Madril etya Irun trenez lotu nai zituen.

Urte horietan, mehatzariko trenak sortu ziren, meatzarieetatik portuetara irizteko. Horrez gain, burdinolak modernizatu egin ziren, eta industria siderurgiko

​

garrantzitsu bihurtu ziren.

Euskal Autonomia Erkidegoa XX. mendea

1092 an Bizkaiko Labe Garaiak sortu ziren.

Bigarren errepublikan, Eusko Alderdi Jeltzaileak (EAJ) irabazi zituen hauteskundeak. 1931ko, Konstituzioak Euskadiko autonomia politikoa onartzen zuen, baina Gorteek ez zuten inoiz autonomia- eztatua onantzat eman.

Gerra zibilean, Bizkaia eta Gipuzkoa Errepublikaren alde agertu ziren. Azkenetik, 1937an, armada frankista Bibon sartu eta Gerra Zibila amaitu zen EAEn.

1960tik aurrera, induztrializazio handia egon zen. Horrek garapen ekonomiko handia eta biztalerial gora egitea eragin zuen.

1979an Euskal Autonomia Erkidegoko autonomia-estatuaonartu zen. Horrek autogobernuak ekarri zuen maila askotan.

Euskal Autonomia Erkidegoa XXI. mendean

XXI. mendean hasieran, Euskal Autonomia Erkidegoa eraldaketa-prozesu sakona jasaten ari da. Horren gain, alderdi batzuetan hobera egin du:

• Autobide berriei eta biadura handiko trenari esker, komunikazio hobetzen ari dira.
• Autonomia-erkidegoko udal handienetan hiringintza-garapen nabarmena egin da.
• Zerbitzuen eskaintza eguneratu eta zabaldu egin da, bai osasunean, bai hezkuntzan eta kulturan.