Zwyczaje wielkanocne
w różnych regionach Polski
Opracowała Dorota Dankowska
Co to są regiony kulturowe (etnograficzne)?
To takie regiony, które zamieszkuje grupa ludzi wyróżniających się od sąsiadów swoistymi cechami kulturowymi. Mówią swoją gwarą, mają odrębne zwyczaje i obrzędy, stroje, muzykę, tańce,kuchnię, formy zdobnicze, architekturę, itp.
Mają swój folklor ludowy.
Jakie są regiony kulturowe w Polsce?
W Polsce jest wiele takich regionów. Do dziś zachowały się obszary, gdzie folklor ludowy jest podtrzymywany i kultywowany, są to, między innymi, Kaszuby, Kurpie, Podhale i Śląsk .
Wielkanocne zwyczaje na Kaszubach
Wielki Piątek nosi nazwę Płaczebóg. Milkną dzwony, zamiast nich używa się kołatek,by odstraszyć złe duchy od grobu Chrystusa.
W Wielką Sobotę palono ogniska. Z rozpalonego ogniska węgiel zabierano do domu, by zapewnić rodzinie szczęście i chronić dom przed piorunami.
Najważniejszym posiłkiem w Wielkanoc było śniadanie. Świąteczne potrawy to: to szynka gotowana i wędzona, wątrobianka, salceson. babka i młodzewé (placek drożdżowy).Świąteczną potrawą były też oczywiście jajka, chociaż nie było zwyczaju dzielenia się nimi. Jajka były farbowane w cebuli bądź w łupinach orzecha i były jednolite - robienie pisanek nie było rozpowszechnione.
Wielkanocne zwyczaje na Kaszubach
Dyngus -to poniedziałkowy zwyczaj chłostania dziewcząt i młodych mężatek dëgówkami - rózgami z jałowca bądź brzeziny.
Wtorek był dniem rewanżu - w dzéwczëcy dëgùs obiektem ataku byli chłopcy.
W poniedziałek do dzieci przychodził Zając z prezentami. W tym celu w niedzielę trzeba było przygotować dla niego gniazdo. Umieszczano je zazwyczaj w ogrodzie pod drzewem, w stodole lub w sieni.
Wielkanocne zwyczaje na Kurpiach
Na Kurpiach do dziś tworzy się bardzo wysokie, kilkumetrowe palmamy.
W Wielką Sobotę przy kościele rozpalano ognisko, w którym palono stare palmy, święte obrazki i inne temu podobne przedmioty, a żar z ogniska przenoszono do domów i wkładano do kuchni.
Wielkanocne zwyczaje na Kurpiach
Pisanki robiono w dwojaki sposób: pisanie woskiem i pisanki skrobane. Do barwienia jajek wykorzystywano naturalne barwniki - wywary z łupin z cebuli, kory dębowej, ziaren i pędów żyta, owsa topoli, mchu. Skorupki z pisanek palono w piecu, albo tłuczono i rozsypywano w obejściu. Miały one magiczną moc - chroniły dom przed szkodnikami (myszami, szczurami).
W Wielką Sobotę przygotowywano "święconkę" - jajka, mięso, chleb, wędliny, sól, ser, ciasto i inne. Spożywano ją w pierwszy dzień Wielkanocy i składano sobie życzenia.
Wielkanocne zwyczaje na Kurpiach
Śmingus - Dyngus - polegał on na oblewaniu wodą. Mężczyźni oblewali kobiety, a chłopcy dziewczęta. O dziewczynie, którą najmocniej "zlano" mówiono, że ma powodzenie.
W okolicach Łomży praktykowano tzw. chodzenie z Kurpiem dyngusowym. Zwyczaj ten polegał na przebraniu jednego z ochotników za koguta poprzez nałożenie mu na głowę czerwonej chusty. Całą grupą obchodzono wieś i odwiedzano gospodarzy, śpiewając piosenki, za co przechodni artyści otrzymywali słodycze.
Wielkanocne zwyczaje na Podhalu
Niedziela Palmowa - podhalańskie palmy czyli bazicki, to gałązki wierzbowe pokryte „kotkami”, delikatnie zdobione wstążką, czasem bibułą lub mirtem.
Wielki Czwartek odbywała się publiczna egzekucja kukły przedstawiającej Judasza. Zrobioną ze słomy, odzianą w łachmany kukłę ciągnięto przez całą wioskę, smagano kijami aby ostatecznie ją spalić lub utopić.
Wielkanocne zwyczaje na Podhalu
W Wielki Czwartek milkły wszystkie dzwony, słychać było drewniane kołatki.
Pisanki barwiono w łupinach cebuli i wydrapywano na nich igłą wzory.
Wielka Sobota – dzień święcenia pokarmów, wody i ognia. Koszyk na święcelinę wyplatano z korzeni jałowca.
Wielka Niedziela była dniem niezwykle uroczystym. Tego dnia przygotowywano specjalną potrawę – chrzanówkę/święcelinę/sodrę – złożoną z poświęconych jajek pokrojonych w kawałki, kiełbasy, chrzanu zalanych kwaśnym mlekiem.
Drugi dzień świąt czyli Poniedziałek Wielkanocy nieodłącznie związany jest z polewacką czyli śmigusem – dyngusem
Wielkanocne zwyczaje na Śląsku
Na Śląsku święci się palmy zrobione z wierzbowych witek.
W Wielkim Tygodniu pali się słomianą kukłę Judasza. W Beskidzie Śląskim dziewczynki odwiedzają domy ze szmacianą lalką Morzaneczką.
W Wielką Sobotę święci się pokarmy.
Wielkanocne zwyczaje na Śląsku
Śląskie pisanki - kraszonki, zdobione są roślinnym ornamentem, wyskrobanym w kolorowo zabarwionej skorupce. Dawniej na jajkach wypisywano jeszcze krótkie miłosne wierszyki lub życzenia. Kroszonki śląskie, ich kolory mają określone znaczenia: czerwony -oznacza miłość, a kolor zielony nadzieję, żółtą zaś pisankę można podarować chłopakowi, którego się nie chce. Skorupkami ze święconych jaj osypuje się ogród.
Wielkanocne zwyczaje na Śląsku
Najważniejszym posiłkiem wielkanocnym na Śląsku jest śniadanie w pierwszy dzień świąt. W niektórych częściach Śląska żywy jest wciąż zwyczaj dzielenia się święconym jajkiem przed rozpoczęciem posiłku. Na stole wielkanocnym obowiązkowo pojawiają się pasztety, wędliny, biała kiełbasa, a także śląskie ciasta - kołocze z serem i z makiem, strucle i babki zwane buchetkami.
Poniedziałek Wielkanocny jest dniem oczekiwanym tak przez dorosłych, jak i przez dzieci. Dzieci szukają upominków, które przyniósł im zajączek, a wszyscy kultywują żywą na Śląsku tradycję lania wodą dziewcząt. Dawniej za polanie każdy chłopiec otrzymywał pisankę.
Dziękuję za uwagę.