Kaynak Eserler

2019-2020

BİLİCİ

Tababet sanatı üç şeydir:

1. el mahareti ile aletler,
2. İlaç,
3. Ahlaktır.

Erdem; şifayı maharetle ilacı rikkatle sunmaktır. nb

• Galenus ‘’Erdemli Hekim Filozof Olmalıdır’’ (Hoti ho Aristos Kai Filosofos) adlı risalesinde şöyle demiştir: “Hekimlerin büyük kısmı serveti erdemden üstün tuttuğundan, tıp sanatı insanın faydasına değil, mal kazanmaya yarar.
• Bu durumda kimse beceri sahibi bir hekim olamaz. Çünkü insanın hem zengin olması hem de tıpta yüksek mertebeye erişip şeref kazanması mümkün değildir.
• Birinden birini seçmek lazımdır. Hippokrates zenginliği küçük görmekle kalmamış, ruh ve beden sükûnetini, bedensel dengeyi aramış ve bu amaçla oburluktan, erotik yönelimlerden uzak durmuş, perhiz yapmış, kanaatkârlığı tercih etmiştir..
• Tıp tahsili için önce felsefe, sonra da tıpta tecrübe ve beceri kazanmak gerekir.
• Böyle yapılırsa Hippokrates’ten daha ileriye gidebiliriz.”

• Mezopotamya-Mısır tıbbı Yunan-Roma tıbbı İslam tıbbı-Rönesans ve sonrasında Avrupa’nın geliştirdiği tıp.
• (Çin ve Hint tıbbının da küçük de olsa bazı katkıları)

Tıp ilminin medeniyetlerce gelişim sistematiği

• Tıp bir bilim, hekimlik ise sanattır.

• Teknolojinin hızla gelişmesi sonucunda maddileşen ve mekanikleşen günümüz dünyasında hastalar, bürokrat ve teknisyen hekimin soğuk ve duygusuz ellerine teslim edilmiştir.

• “Tıbbiyeden herşey çıkar, arada sırada da hekim çıkar”

Bilici

5

*

(Medeniyetlerin)Tıp Tarihi ve Etik

Alem ??

Canlı ??

İnsan ??

Toplum ??

Medeniyet ??

Medeniyetlerde karakteristik ??

Sanat, estetik ve medeniyet ilişkisi ??

Tıbbın medeniyetlerdeki karakteristiği ??

• ‘’Tababet bütün dünyada ölmüştü.
• Galenos ruh üfledi,
• Er-Razi de onu ete, kemiğe büründürdü. Güzel kıyafetler giydirdi.

Hem cazip kıldı hem de faal’’

Bilim, sanat ve ahlak (etik/moral)

sentezi olan tıp, geniş ve karmaşık bir bilim dalıdır. Tıp fakültelerinden temel bilgileri alarak mezun olan hekimlerin başarılarının farklı oluşunun en önemli sebebi budur. Mesleğin bilim tarafı eğitim programı içinde verilir; sanat tarafı hasta başında, hoca-öğrenci (usta-çırak) ilişkisi içinde öğretilir; fikri tarafı şahsi gayretlerle, tiyatro, edebiyat gibi kültürel faaliyetler içinde geliştirilir; ahlak tarafı ise aile fertlerini ve hocaları örnek alarak şekillenir. Tıbbın sanat yönü ağır basar, çünkü sosyal ve kültürel cepheleri vardır.

Tıp tarihi ve deontoloji

Tıp tarihi: İlk ağrıdan bugüne sağlığın korunması, hastalıkların sebepleriyle beraber iyileştirilmesi, hastalıklara ilişkin önlemlerin alınması, kararların verilmesi ve uygulanması, sağlığa tesir eden çevre, gıda, temizlik gibi etmenlerin düzenlenmesi ve kalıtımsal(ırsi) olarak sağlığı az veya çok etkileyen yazılı bildirimlerdir.

-Tıp tarihi bir yalın tarih değil bir medeniyetler tarihidir.

-Tıp tarihi sağlığın ve ‘’hikmet’’in tarihidir.

-Tıp tarihi sağlık refahının tarihidir.

-Tıp tarihi sağlık ahlakının tarihidir.

Hekim: ??

Hakim: ??

Tabip: ??

Tabbe: ??

Filozof: ??

Doctor: ??

Medicus*: ??

Deontoloji:??

Etik: ??

Mütetabbip (tabip geçinen):

​

*

Bilici

8

Kavramsal çerçeve (Hekimlik-Tarih-Deontoloji)

Hasta: ??

Sağlık: ??

Ruh sağlığı: ??

Düşünce sağlığı ve

sağlıklı düşünme:??

Aşk ve sağlık: ??

Deva: ??

Şifa: ??

Ampirik ilaç: ??

Bitkisel-hayvansal-mineral, teknolojik ve enerjetik ilaç: ??

Büyü-tılsım-ocak-üfürükçülük: ??

Tababet ve şarlatanlık: ??

Hasta-Hekim ilişkisi ve ahlak: ??

Hasta ve hastalık: ??

Kökü Med: Ölçülü olmak

Tıp tarihinin tarihçesi için….

• Bilim; analitik olduğu kadar sanat estetik bir alandır. Tıbbın sanat yönü ağır basar. Hekim bilimsel metot ve prensipleri içeren sonunda sanat olarak kalacak bir eğitim görür.
• Tıp bir bilimdir. Hekimlik ise sanattır. Hekime giden her hasta kendi hayat hikayesi ve problemleri ile beraber gider.
• Hipokrat, ‘’Bir Hekim aynı zamanda filozof olmalı’’dır.
• Galen ‘’Hoti ho aristos, kai filosofos’’’. (= Erdemli Hekim filozof olmalıdır.) der. Tp bilimi tamamen sevgiye dayanır ailesine milletine saygı ve çabayı içerir tabip kelimesi işin ehli, ustası, bilgini, tabip olmakla kendini tabip hissetmek farklı şeylerdir.
• Avrupa'da ‘’medical’’ olarak geçen tabirin kökündeki Med kelimesinin anlamı ölçmek, ölçülü olmak, latincedeki karşılığı Arapçada olduğu gibi Hekim, ‘’Bilge’’ demektir.
• Filozof olan Hekim ile tabip olan hekim gerçekten birleştirilerek tıpta tababet kaynaklı ‘’hekim’’ anlamında tabip olarak isimlendirilmiştir. Hipokrat ‘’felsefeyi tababetle, tababeti felsefeyle birleştirmek gerekir. Bir Hekim aynı zamanda filozof olursa Tanrılar mertebesine yükselir’’’. der.
• Tıbbın bilim tarafı İlim ve felsefesidir. Sanat tarafı uygulamasıdır. Zemini de ahlaktır. 

Mısır, Hint ve Sümerlerin yazıtları dışında ilk olarak

1242 yılında İbni Ebi Usaybia tarafından

‘’Uyunul enba fi tabakatil etibba’’ kitabında kronolojik olarak 400’ü Müslüman

100 gayri müslim hekimin o zamana kadarki hayatı ve eserlerini yazmasıyla başlar.

 Türkiye'de Tıp tarihi dersleri 1856-57 Öğretim yılından itibaren Dr Charles Edward tarafından başlatılmıştır. Daha sonra Dr Nurican Darülfünun de Aleksandr Paşa ve Dr Galip ATA [1879-1947] daha sonra Süheyl ÜNVER bu görevi üstlenmişlerdir

1933’te üniversite reformuyla Dâru’l-Fünûn ‘’Osmânî Tıp Fakültesi lağvedilmiş, yerine İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi açılmış, burada Tıp Tarihi ve Deontoloji Kürsüsü kurulmuş, başına A. Süheyl Ünver [1898-1986] getirilmiştir.

Tıp tarihinin tarihi veya tarihçesi

İslam medeniyeti insan odaklı olduğu için kendinden sonraki dönemlerde aynı ahlak ve karakterin Avrupa'ya Oradan da bütün dünyaya yayılmasını sağlamıştır.

Her ne kadar Dioscorides, Hipokrat, Galen gibi ilk dönem tabip filozoflarından bilgiler İslam dünyasınca devşirilmiş ise de İslam dünyasının bilime olan katkısı batı dünyasından hem daha fazla hem de daha kalıcı olmuştur.

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 1*

Bilici

13

*

*Diğer medeniyetlerin (özellikle grek) tıp tarihi ve etiğine katkısı yeri geldikçe detaylı ele alınacaktır. Ancak Türk-İslam Medeniyetinin (kendi medeniyetimiz) tıp bilimine katkısı detaylandırılacaktır.

Batı dünyası İslam medeniyetinin aydınlık dönemlerindeki bir çok buluşunu ‘’intihal’’ler yoluyla kendisine mal etmiş ya da buna benzer bilim hırsızlığı ile ün yapmıştır. 1348 yılında bütün Avrupa'yı kasıp kavuran bir veba salgınının sebebi hakkında bir Avrupalı tabip şöyle demektedir. ‘’Gökyüzünden yeryüzüne düşen cisimlerin etkisi ve tanrının günah işleyen kimseleri terbiye etmek için vermiş olduğu bir ceza ile karşı karşıyayız. Buna alabileceğimiz hiçbir tedbir mevcut değildir. Ancak dini merasimler ile kilisede günah çıkartarak kurtulabiliriz’’.

Bilici

15

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 2

Oysa ki İslam medeniyeti tabipleri bu tarihten 500 yıl kadar önce hastalık ile ilgili her türlü tedavi, karantina, hastanede yatırma, asepsi, antisepsi,... gibi uygulamalara başvurmuşlardır.

İlk karantinada 7. yüzyılda Suriye bölgesinde uygulanmıştır.

Vebalı hastalar için batı dünyasında ruhlarının kirlendiğine inanılırken İslam dünyasındaki dönemin bilimsel verileri ışığında tıbbi tedavi ediliyorlardı (Haçlı seferleri dönemi:1095-1291).

Bu hastanelerin kuruluşundan tam 600 yıl sonra batıda ilk defa Strazburg'da bir hastane kurulmuştur. Kanın durdurulması, damarın dikilmesi ve anastomoz ilk defa Ebul Kasım ez-Zehravi tarafından bulunmuşken 1552 yılında Fransız operatör (Pare) (tamamen bilgi hırsızlayarak) kendisinin bulduğunu ifade etmiştir.

Bilici

16

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 3

Batıda Tıp mektebi ilk defa 11. yüzyılda İtalya'nın güneyinde Salerno kentinde küçük bir okul olarak açılmıştır.

Oysa ki İslam medeniyeti tarihinde Bağdat, Şam, Kahire, Kuzey Afrika, İspanya yani Endülüs Emevi Devleti'nin birçok vilayetinde dönemin en modern hastaneleri mevcuttu.

Kitap bakımından da batıda Hipokrat ve Galen (Grek etki alanı) dışında sağlam tıbbi kaynak 17. asra kadar mevcut değildir.

İslam dünyasında ise Ebubekir er-Razi, İbni Sina, Huneyn bin İshak, Ali bin Abbas El mecusi (El-Ehvezi), Ebul Kasım el Zehravi, Mühezzebüddin ed-Dahvar, İbni Zuhr gibi birçok bilginin binlerce cilt Tıp Kitabı mevcut idi.

Bilici

17

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 4

Çedene/Menengiç

Olimpos,Olemp

Anatomiden, fizyoloji den farmakoloji den, cerrahiye kadar obstetrik, psikiyatri, koruyucu hekimlik, hijyen, sağlıklı beslenme,… dahil olmak üzere birçok konu aydınlatılmış o çağa ait bir muğlaklık bırakılmamıştır.

Medreselerde bu kitaplara ait istinsah edilmiş binlerce nüshası da öğretilmek üzere mevcuttu .

Dolayısıyla Avrupa bugünkü teknolojik gelişmesinde İslam medeniyetine hem vefa hem de kocaman bir özür borçludur. İslam medeniyeti bilgi kaynaklarının Avrupa'ya girişinin Endülüs (İspanya) üzerinden olduğunu Avrupa’ya tekrar hatırlatmak gerekir.

İslam medeniyeti bir tabipte sadece Tıp bilgisini aramaz! Tabibin mutlaka felsefe, astronomi, matematik, jeoloji, zooloji, botanik gibi diğer konularda da bilgi sahibi olmasını ön görür.

Yine İslam medeniyeti tababetinde dil ve belağatı kadar yabancı dil bilmek de önemli sayılırdı.

Yine İslam medeniyeti tıbbında ez-Zehravi tarafından bulunan ameliyat dikiş ipliği katgüt yüzyıllar sonra batı dünyasında kabul edilebilmiş ve bilgi hırsızlığı yoluyla kendilerine mal edilmiştir.

İbni Sina beklemiş kuvvetli şarabın hastalıkların tedavisinde antibakteriyel etkiye sahip olduğunu ilk defa söylemiştir. Bundan tam 900 yıl sonra Fransa'da penisiline yakın değerde olduğu ifade edilmiştir. İltihapların kurutulmasında apselerin boşaltılmasında değişik bitkisel antiseptikler kullanılmış iken bunun batıdaki yansıması 800 yıl sonra olmuştur.

Bilici

20

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 5

Bilici

21

Er-Razi;

“müfred bir deva ile mualeceye muktedir olduğun müddetçe mürekkep deva kullanma;

yani,

tek bir ilaçla tedavi edebildiğin sürece karma ilaç kullanma”

İbn Sina, ‘’Her hastalığı yapan bir kurttur. Yazık ki onu görecek elimizde âlet yoktur’’.

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 6

Bilici

23

İslam medeniyeti öncesi tıp tarihi;

• Kadim (prehistorik)tıp,
• Mezopotamya Tıbbı
• Mısır Tıbbı
• Hint Tıbbı
• Grek Tıbbı
• Çin’de Tıp
• Bizans’da ve özellikle Anadolu’da tıp
• Uygurlar’da Tıp (önemli görüldüğünden incelenecektir)

*

Medeniyyetlerin Tıp Tarihine Katkısı 7

Kadim Tıp anlayışı, teoriler, inanışlar

Gözlem

Sinyatür (işaret) teorisi

Zıtlar ve benzerler teorisi (Galen-Hipokrat)

Paleopatoloji

Ampirizm

Büyü, Sihir, Üfürükçülük, şiir, şarkı,..

İnanışlar ve gelenekler, sağlık ve bereket tanrı(ça)ları

​

Trepanasyon ve sünnet

Beslenme, ve hijyen anlayışı

Bitkisel İlaçlar

Hayvansal ilaçlar

Mineral ilaçlar

Hepatoskopi (Karaciğer falı)

Vehedu inancı (teorisi)

Diğer tedavi yöntemleri

Sembol

1. Yunanca ‘’yılan’’ın karşılığı askalabos, temsil ettiği sağlık tanrısına adını (Asklepios )vermiş ve Tanrının şifa verici gücünü temsil eden asaya sarılı sembol…

2. Tevrat'taki öyküde Havva'yı kandıran yılandır.

Yılanla birlikte anılan figürler: Yaşam, ölüm, bilgi ve gizem. 

3. Yılan gücü, kudreti ve koruyuculuğu simgelemekteydi

*Renkler

*Şekil

*Sarmal sayısı

*Çerçeve

*Yılanın bakış istikameti

*Diğer görsel içi objeler

​

Mevcut papirüslere (MÖ:3000-2000) bakıldığında tıbbın cerrahi yönden ele alınan kısmının ağır bastığı müşahade edilmektedir. Hasta, hekimlerin çözemedikleri konuları tanrı Horos’a dua ederek geçirmelerini isterdi. İlaç bulamadıklarında da başka bir tanrı olan Thot’a yalvardıkları papirüsler de mevcuttur.

Ayrıca papirüslerde yaralar, kalp damarları, kadın hastalıkları gibi kısmi bilgiler mevcuttur. Ancak burada tıp babadan oğula bir meslek olarak geçer ve normal vatandaş asla ve asla tabip olamazdı.

Yani tıp bir tekeldir.

Bilici

27

Mısır’lılarda Tıp 

*

Thot, bilimin kurucu tanrısı, Yazdığı kitabı ‘’Korpus Hermeticum’’ 42 kitap idi ve son 6’sı tıbba ilişkindi. Rönesans dönemde 22 defa basıldı.

Tarihte Tıp İlmi

• Mısır tıbbında bitkisel, hayvansal ve mineral ilaçlar kullanılırdı. Efsun ve büyü buna yardımcı olarak yapılırdı. Mısır tıbbi gerçekte o dönemde çok gelişmiş olarak kabul edilirdi.
• Firavunların saraylarında hekimlerin ve diş hekimlerinin bulunduğu ve baştabip atandığı bilinmektedir. Mısırların sihir, büyü, efsun ve üfürükçülüğü bir tedavi yöntemi olarak benimserlerdi.
• Yine ilkel ve batıl inançların yaygındır.
• Mesela sarı çiçeklerin sarılığa iyi geldiği, kırmızı taşların kanı durdurduğu gibi inanışlar mevcuttu.
• Yine pişmiş bir balık başının başı ağrıyanın kafasına sürülmesi halinde o ağrının balığın başına geçeceğine inanılırdı.
• Muska, kağıt, üfürülmüş su ve benzeri oldukça yaygındı.
• Tıp tanrıçası olarak kabul ettikleri Horos’tur. Sekhmet’in zorba olduğuna veba saldığına ve şifa verenin ise Thot olduğuna inanılırdı.
• Teşhis önemsizdi.

Tarihte Tıp İlmi

Mısır’lılarda Tıp 

Bilici

30

http://historianin.blogspot.com.tr/2015_02_01_archive.html

Kom Ombou tapınağında tıbbi aletler

*

Tarihte Tıp İlmi

• Hammurabi kanunları, çivi yazısı ve tabletlerden günümüze intikal ettiği kadarıyla tıp resmen bir rahip sınıfının tekelindeydi. Şifa verici tanrıların temsilcisi olan bu rahipler;

Barû(hepatoskop), Asu(bitki-hayvan-mineralden ilaç hazırlar) ve Asipu (üfürükçü) (Asitu=Tıp mesleği,Tıbbiye)

• Efsun, büyü, yakarma ve benzeri metafizik tasavvurlar tedavide kullanılmaya çalışılıyordu.
• Soğuk, sıcak, kuru ve rutubetten oluşan hastalıkların olduğu kabul edilirdi.
• Bu konuda tek kaynak olarak verebileceğimiz Asurlular’dan kalma tabletlerdir.
• Bu tıbbın materia medicası olarak kabul edilebilecek bilgi Asur hekimi Nab.Leu (M.Ö.2000) tarafından yazılmış tabletlerdir.
• Dili Sümerce’dir.
• Tabletlerin arka yüzüne yazılı ilaçlarda; terkip, miktar (doz) ve alınma aralığı mevcut değildir.

​

Bilici

31

Mezopotamya'da tıp

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

32

• Hastalıkların tablo haline getirildiği, hastalığın adı, teşhisi, gerekli ilaçların vb. tabloda karşılıklı belirtildiği görülmektedir. (İLK FARMAKOPE)
• Bitkilerin değişik organlarını, toprak ve termal suları şifa kaynağı olarak kullandıkları bilinen Asur’luların bu bilgilerinden bir kısmı günümüze ulaşmıştır. Ulaşan bilgilerden anlaşıldığı kadarı ile Asur’lularda 650 kadar ilacın kullanıldığı bilinmektedir.
• Yine Asur’luların düşman kuyuları için As ve bitkisel toxinler kullandığı bilinmektedir.
• Karaciğer ile ilgili bilgiler Sümerler ve Akatlar'da da mevcuttur. Hatta Hipokrat’ın ‘’temel bilgiler’’ adlı eserinin Akat’ların diagnoz ve prognoz şekillerine çok benzemesinden dolayı bunun bir devamı olduğu kanısı da vardır.

Mezopotamya'da tıp

*

MÖ 2000 De Nab.leu tarafından yazılan farmakopelerinde; Mezopotamyalılar 250 bitkisel, 180 hayvansal 120 mineral kaynaklı drogu bilir ve kullanırdı. Hekimleri sınıflandırmışlar ve en üstte rahip hekim ‘’asu’’ vardır.

Tarihte Tıp İlmi

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

34

http://www.arkeorehberim.com/2015/01/herodot-babil-gezisinde.html

Tarihte Tıp İlmi 5

*

• Hintliler daha ziyade sağlığın korunmasına (koruyucu hekimlik) ilişkin bilgilere sahiptirler. Doğu dünyasında Çin’liler, Türk’ler ve özellikle Uygur Türkler’i ile İran’lılar bu alana ilişkin dönemlerinde Hint’ten çok daha fazla bilgiye sahiptirler. Bu; tıp, eczacılık, zehir ve panzehir (toksikoloji) ile cerrahlık, kimya ve matematik alanlarını da kapsar.
• Hint medeniyetinin Sanskritçe olan rig veda milattan önce 1500 yıllarında yazılmıştır. milattan önce 700 yıllarında ise Ayur Veda’lar içinde tıbbi metinler bulundurmaktadır.
• Bunlar hem Çin-Hind içinde ama özellikle Doğu Türkistan'da uzun yıllar tedavide kullanılan bilgilerin kaynağı olmuşlardır.
• Ayurveda’lar  genel olarak sağlığın korunması, genel patoloji, farmakoloji, teşhis, tedavi ve vücudun kontrolü üzerinedir.
• Bu metinleri sadece hastalığın giderilmesinde değil sağlığın korunması için daha ziyade kullanılmışlardır.

Bilici

35

Hint’te Tıp

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

36

• Ayurveda'larda 8 ayrı kısım mevcuttur;� Bunlar dahili hastalıklar, cerrahi hastalıklar, kulak burun boğaz ve göz hastalıkları, şehirlerle ilgili bilgiler, kötü ruhların etkisi ve ızdırap verici özellikleri üzerinedir.
• Çocuk hastalıkları bu metinlerin içinde ciddi bir yer alır. Belki de dünyada ilk defa milattan önce 700 yılında Pediatri’den bahsedilmiştir.
• Diğer kısımları yaşlı hastalıkları ve cinsel hayatla ilgilidir.
• Hintli Charaka’nin Samhita korpus adlı eseri önemlidir. Ve Galen’in çağdaşıdır.  
• Yine Susrata adlı tabip 760 adet bitkiden söz etmektedir. Aynı dönemde yaşamış olmalarına rağmen batı tıbbında bu gelişmeler görülemiyor.
• Hint tabip ve filozoflarına ait kitaplar İslam medeniyetinin yükseliş dönemlerinde ticari bir değer olarak Bağdat‘a getirilip orada satılarak orada bırakılırdı.
• Getirilen bu kitaplar Arapça’ya çevrilir, istinsah edilir ve yararlanılırdı.

Hint’te Tıp

*

Tarihte Tıp İlmi

• Örneğin Abdullah ibni Mukaffa, Beydeba'nın ‘’Kelile ve dimne’’'sini tercüme ederek ilk defa çok kıymetli bir eseri İslam medeniyetine kazandırmıştır.
• Tıp alanında yapılan Hint’li ilk çeviri Charaka nin Samhita adlı eseridir. 
• Diğer bir eser önemli bir tabip olan Zanta nin Fi-terkibis sumum yani zehirlerin bileşimi adındaki eseridir.
• Buna benzer birçok eser Halife Harun Reşit zamanında tercüme ettirilmiştir.
• Hintli tabipler Bağdat’da veba salgınlarının tedavilerine önemli katkılar sağlamışlardır.�

Tarihte Tıp İlmi

• İlk tabip Asklepios’tur. (Apollonun gayrı meşru çocuğu olduğu için annesi yakılırken karnından çıkmış ve masumdur.)(MÖ. VI.yy)
• Bu bilim insanı ampirik tıbbın ilk uygulayıcısı olarak kabul edilir. 
• Grek’lerde hem hakim hem de hekimdir.�Bir başka Grek tabibi Hipokrat’tır. Hipokrat Teselya adasının Kos kasabasında M.Ö.460-377 yılları arasında yaşamıştır.
• Kos Adası İstanköy olarak bildiğimiz yerdir. Hipokrat kendisinden önceki tabiplerin bilgi ve birikiminden yararlanmış genç yaşlarda tıbba karşı duyduğu ilgiyi yaşamı boyunca sürdürmüştür.
• Hipokrat yemini olarak da bilinen ve günümüzde bu yeminin her hekim tarafından yapılması öngörülen metninin de yazarıdır.
• Ancak günümüzdeki Metin ile hipokratın kaynaklara dayalı olarak yapmış olduğu yemin metni biri birinden oldukça farklıdır. Mevcut yemin metninin Avrupa’lılar tarafından değiştirilerek revizyona uğratıldığı söylenebilir.
• Hipokrat’a göre ‘’tıp eğitimi’’ Öncelikle dürüst, ahlaklı, ilme istekli ve bu konuda azimli olan insanların yapması gereken bir ilimdir.

Bilici

38

Grek Tıbbı

*

Tarihte Tıp İlmi

• Hipokrat a göre ‘’tabiat da zaten en büyük eğitim ve terbiyedir’’.
• Verdiği öğütler de tamahkar olmamayı, hastalara maddi imkan dahilinde ücret almamayı tavsiye etmiştir. Kendisi de yaşamı boyunca birçok hastasından(bağış ve hediyeler hariç) hiçbir ücret almamıştır. Geçim sıkıntısı çeken kimseleri ücretsiz tedavi etmeyi ve insanları sevmeyi tavsiye etmiştir. Hipokrat hasta ziyaretinde ve tedavi için gidilecek eve giriş için mutlaka izin istenmesi, bilerek veya bilmeyerek yapılabilecek her türlü olumsuz davranış için çıkışta özür dilenmesi, hastanın sırlarının kesinlikle ve kesinlikle saklanması gerektiğini tavsiye eder.
• Ona göre tabip; hür, özgür düşünceli ve güzel huylu olmalıdır. Ona göre tabip orijinal düşüncelere sahip iffetli, namuslu, cesur, ciddi, öfkesine sahip olabilen yürüyüşünde orta halli, kılık kıyafetine dikkat eden, temizliğine özen gösteren ve hasta tarafından çağrıldığında alçakgönüllülükle gidip tedavi eden, şikayetleri sabırla dinleyen ve sesini yükseltmeyen kişidir.
• Hipokrat a göre hastalığın ana nedeni yanlış beslenme sonucu sindirilemeyen besinlerdir ve bundan dolayı her hasta kendi bölgesinin bitki ve toprağından elde edilen ilaçlarla tedavi edilmelidir

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

40

Ali Haydar Bayat Tıp Tarihi s.104

Mite göre bitkileri tanıyan ve hekimlik

Sanatının mimarı (tanrısı) Asklepios

En eski tıbbi belge [M.Ö. 2200]

Antik Yunan’ın tıp tanrısı Asklepios, heykel ve resimlerde, hayat ağacı’nı sembolize eden dala sarılmış yılanla gösterilmiştir.

*

Tarihte Tıp İlmi

• Asklepios (Asklepiad, Asklepion)
• Asklepiades (MÖ:124-40)
• Grek mitolojisi
• Hygiena
• Empedokles (4 unsur)
• Knidos Tıp ekolü
• Kos tıp ekolü
• Yunan tıp ekolleri
• -Dogmatizm
• Ampirizm
• Metodizm
• Pnömatizm
• İskenderiye tıp okulu

• Herophilos
• Erasistratos
• Humoral patoloji ve

Sicilyalı EMPEDOKLES(MÖ:492-432)

• Celcus
• Plinus
• Dioskorides (MÖ: 1.yy)
• Aretaeus (120-200MS)
• Galenus (129-200 MS)
• Oreibasius (325-400 MS)
• Aetius ve Paulus (6. ve 7. yy)

Kavramsal Çerçeve

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

42

Bergama Asklepieionunda yılanlı sütun

Kulaklarından hasta birinin Asklepios’a sunduğu adak

Ali Haydar Bayat Tıp Tarihi s.106-107

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

43

Hipokrat’ın yazıtları Latince, İngilizce, Fransızca, Almanca, Arapça, Farsça Hindu’ca Urdu’ca ve diğer birçok dilde yayınlanmıştır. ‘’Prognostik’’ yani ‘’Takdimetul marife’’ tabibin geçmişte, bugün ve gelecekte hastanın durumunu anlayabileceği hususları üzerinde durmuştur.

İkinci kitabı ‘’kitabu'l fusul’’ (aphorisms)Yedi makaleden oluşan bu kitap bir hekimin bilmesi gereken en önemli hususları izah eder. Arapça’ya Huneyn bin İshak tarafından çevrilmiştir. Daha sonra İbnün Nefis gibi büyük İslam bilginleri tarafından detaylı açıklamalar ve şerhleri yapılmıştır.

*

Tarihte Tıp İlmi

Bir diğer kitabı ‘’Kitabül Cenin’’’dir. Bu kitap üç ayrı makalede oluşmaktadır. Günümüzde embriyoloji olarak da tanımlayabileceğimiz ceninin oluşum evreleri, organlarının teşekkülünden söz edilmektedir.

Bir diğer kitabı ‘’Kitabul Ehviyeti vel Miyah vel Buldan’’.   Bu kitap 3 makaleden oluşmuştur. Farklı coğrafyaların farklı olan iklimleri, coğrafyaların içme suları, besin maddeleri, beslenme alışkanlıkları, mevsimleri ve bunların hangi hastalıkları getirebileceği üzerinde durulmaktadır. Ayrıca bu hastalıkların ardına bırakacağı izler hakkında da bilgiler verilmektedir.

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

45

Bir başka Kitabı ‘’Kitabul Ğida’’dır. Bu kitabında gıda maddelerinden bahsetmektedir.

Bir başka kitabı kitap ‘’kitabu evcain-Nisa’’’dır. Bu da bayanlara özgü özel durumlardan ve günlerden bahsedilmektedir.

Bir başka kitabı ağır ve ateşli hastalıklar (Kitabul emradil hadde’)hakkında olup üç bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerde gıda maddelerinin kullanımı, gıdalar ile ilgili alınması gereken önlemler, hastalıkları sırasında görülen kusma olayları, kızgın demirle dağlama, kan aldırma, bitkilerden ağrı kesici ilaçların yapılması, ve hastalıklardan korunmak için bal suyu şarap, soğuk su gibi hususlara değinilmektedir. Buna ilave olarak hijyen ve temizliğin önemi ile banyo yapmanın ve temizliğin önerildiği bir kitaptır.

�

*

Tarihte Tıp İlmi

Hipokrat’ın bir diğer kitabı insanın tabiatı mizacı yaratılışı ile ilgilidir. (Kitabut tabiatil insan)

Hipokrat’ın bir başka kitabı epidemi (ibidimia=epidemia) ile ilgilidir. Bulaşıcı hastalıkların yayılışları bunların nasıl tedavi edileceği üzerinde durmaktadır. Bu kitap yedi bölümden oluşur.

Hipokrat’ın bir diğer eseri kemik kırıkları, çıkıklar, bağlama, onarma kan aldırma, yarayı dikme, kısaca tabibin yapabileceği cerrahi girişimler ve el becerileri anlatılmaktadır. (kitabu kataterion)

Hipokratın bir diğer kitabında kemik kırık ve çıkıklarından bahsedilmektedir.

Hipokrat başka bir ise kitabında tabibin ahlakı, dürüstlüğü, takınması gereken tavırları ve etik davranışları anlatılmaktadır. (Kitabul kesr vel cebr).

-Kitabül ahd adında bir başka kitabı da bilinmektedir.

Tarihte Tıp İlmi

Bir başka GREK Tabibi Dioskorides’tir. (Pedanios Dioscorides: MS:40-?) Dioskorides milattan sonra 40 ile doksanlı yıllarda yaşamıştır. Bu önemli tabip Romalı Neron'un çağdaşı olup bugünkü Adana yakınlarında Anavarza olarak bilinen yerde doğmuştur.

Birçok ülkeye önemli geziler yapmış iyi bir tabip ve farmakolog’dur.

‘’Materia Medica’’ çok önemli bir eseri olup yüzlerce yıl doğu-batı tüm tabiplerin baş ucu kitabı olarak durmuştur.

Materia medika adlı kitabı ‘’Kitabul Haşayiş’’ olarak Arapça dahil 50 civarında dile tercüme edilmiştir. (Çevirileri: IX. Yy., ;Cebrail bin Buhtişu ve Stefan bin Basil ve Huneyn Bin İshak/ X. Yy da Huneyn bin İbrahim en Natili, // X. Yy da Rahip Nikolas, // XII.yy da Balakgazi’li(Malatya) Ebu Salim)

Bilici

47

*

Tarihte Tıp İlmi

Bu kitapta 600 bitki türü 35 hayvan çeşidi 80'den fazla maden hakkında bilgi mevcuttur. Bunların faydalarını gıda ve ilaç olarak nasıl kullanılması gerektiğini, madenlerden nasıl istifade edilmesi gerektiğini anlatmıştır.

Huneyn bin İshak onun yaşadığı bölgelerde ‘’bizden ayrılan adam’’ lakabı ile tanındığını söyler. Sürekli gezerek dağlarda yaşar, ot ve bitkilerle ağaçlar ve yapraklara bakar, inceler, örnekler alırdı. Ölene kadar da bu hâl üzere geçirmiştir.

Kitabul Haşayiş’in en eski bilinen tercümesi 10. yüzyılda olup bu eser New York kütüphanesindedir (Cebrail b. Buhtişu ve Huneyn b. İshak nüshaları)�

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

49

Materia Medica beş ayrı bölümden oluşur. Güzel kokulu bitkiler, yağlar, reçineler, çam, nar, üzüm, kenevir, çiğdem gibi güzel kokan bitkilerden 129 adet ilaç farklı ilaç elde edilebileceğini belirtmiştir.

İkinci bölümde 186 ayrı başlık altında canlı hayvanların organlarının anatomik yapısı bunlardan elde edilen süt, yağ, bal gibi ürünler ile bunların gıda ve ilaç olarak kullanımından bahseder.

Üçüncü ve dördüncü bölümde bitkilerin kökleri, bitkilerin tohumları, reçineleri, çiçekli bitkiler, meyve suları ve postalar ile baharat ve itriyat türünden bahseder.

Dördüncü bölüm olan baharat kısmı 192 alt başlıktan oluşur. Bu baharatlardan ve bitkilerden yapılan ilaçlar ishal yapıcı, kusturucu zehirleyici, tedavi edici maddeler hakkında önemli bilgiler verir.

Son bölümde ise 162 alt başlık altında ilaçlar, şuruplar, bunların kullanımı biçimleri, yapılışı madenlerin burada kullanılması, civa, kurşun, kalsiyum gibi tedavide kullanılabilen madenlerden bahseder.

Tarihte Tıp İlmi 13

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

50

Bu kitabın çok erken dönemde 976 ile 1000 yılları arasında Arapça’ya iki defa çevrildiği ve İslam medeniyeti tabiplerinin bu kitaptan çokça istifade ettikleri bilinmektedir.

Bu eserin Bizans İmparatoru tarafından başka ülkelerin imparatorlarına kitabın değerinden dolayı hediye olarak gönderdiği bilinmektedir. Kızının çeyizi ile beraber İstanbul‘da yani Konstantiniye’de bulunduğu bilinmektedir.

Bu eser İstanbul'un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından Osmanlı saray kütüphanesine konularak en iyi şekilde muhafaza edilmiştir. Bu eser 1619 yılında Avusturya büyükelçisine 100 duka karşılığında satılmış ve bu önemli nüsha Viyana'ya götürülerek merkez kütüphanesine konulmuştur. ‘’De materya Medica’’ nın en eski nüshası New York’tadır.

X. yy’da Endülüs’te Kurtuba’da Nicholas tarafından yapılmış bir başka çevirisi de mevcuttur.

Dünyanın değişik kütüphanelerinde onlarca el yazma nüshası, tercüme ve şerhi mevcuttur.

Tarihte Tıp İlmi 14

*

Tarihte Tıp İlmi

Galen’in 129 ayri calışmasını Huneyn bin İshak ve yeğeni Hubeyş bin Hasan el Asam tarafından Arapçaya cevirilmistir.

Bilici

51

Galenos (MS: 129-199)

http://www.incois.gov.in/Tutor/science+society/contents.html

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

52

‘’Bir başka tabiptir Galenos’’

Claudius Galenos milattan sonra 129 ile 199 yılları arasında bugün ülkemiz sınırları içinde kalan Bergama'da doğmuştur. Sadece Tıp ilmiyle değil aritmetik, geometri, mantık, felsefe de öğrenerek 70 küsur yıllık yaşamını Bilge bir filozof olarak tamamlamıştır. Deneysel fizyolojinin babası yada kurucusu olarak kabul edilen Claudius Galenos kendisinden sonra gelecek tabiplerin en fazla etkilendiği bilim insanıdır. İlk defa hayvanlar üzerinde ciddi deneyler yaparak anatomi bilgisini arttıran ve bunun kitaplarına da yansıtan önemli bir tarihtir ...(Bilge tarih)

*

Tarihte Tıp İlmi

O dönemde Bergama'da Asklepion mabedi tıp öğretimi için kullanılırdı. Galen’de burada yetişmiştir. Hipokratın da savunduğu tıbbın tanrı vergisi olduğu meselesinde Galen tıbbın Allah vergisi olmasının yanı sıra çalışarak, deneyerek, gayret ederek, gözlem ve tecrübe ederek elde edilebileceğini savunmuştur. Özellikle maymunlar üzerinde yapmış olduğu çalışmaları dikkate değerdir. Kafa sinirleri ve kalp kapakçıkları ile ilgili önemli bilgiler verdiği gibi atar ve toplar damarlar hakkında da bilgiler vermiş ve bunların ayrı olduğunu savunmuştur.

Galenos’un yazmış olduğu 150 civarında kitap, küçük kitapçık(Risale) ve makalesi mevcuttur. Bu eserlerin bir kısmı Grekçe asıllarından Süryanice, Arapça, Farsça’ya tercüme edilerek bunların zaman içerisinde yok olup gitmesi önlenmiş bir anlamda İslam tıbbı Galeni himaye etmiştir diyebiliriz. Küçük ve büyük toplam 129 ayrı çalışmasının tercümelerinin mevcut olduğu ve İslam medeniyetinin uzun yıllar medreselerinde okuttukları bilinmektedir.

Tarihte Tıp İlmi

Galen’in kitaplarından bir kısmı şunlardır; Galenosun tek terkipli ilaçlar üzerine yazmış olduğu ‘’El edviyetül müfrede’’  adlı eseri tek bileşenli ilaçlar hakkında olup Huneyn bin İshak ve Ali bin Yahya el-Müneccim tarafından Süryanice’ye daha sonrada Arapça'ya çevrilmiştir.

Bir başka eseri Mihnetü (e)t-Tabib dir. Hekimin mutlaka iyi bir filozof olması, yaşam boyu okuması ve gözlemlemesi gereği hakkında olup Huneyn bin İshak tarafından hem Arapça’ya hem de Süryanice’ye tercüme edilmiştir

Birçok ilacın bir arada kullanılışına ilişkin yazmış olduğu ikinci eser Terkibul edviye  adlı eseri birçok ilacın bir arada kullanılmasına ilişkin bilgiler verir.

Bilici

54

Tarihte Tıp İlmi 17

*

Tarihte Tıp İlmi

Hastalıklarının sebeplerine ilişkin 31 cilt olan ‘’Kitabu'l  İlel vel emrad’’ �hastalıkların nedenlerinden bahseder.

Ayrıca Galenos anatomi ile ilgili beş makalelik bir kitap (Hamsu makalat fit-teşrih), insan huyu ve tabiatın bozulması ve buna bağlı hastalıkların şekillenmesine ilişkin bir kitap, tıp ilminin ayrıldığı bölümlere ilişkin başka bir kitap yazmıştır.

Koruyucu hekimlik alanında (hıfzıssıhha) başka bir kitap da bırakmıştır. Bu eserler ilk dönemde İslam dünyası tarafından çevrilerek medreselerden sürekli eğitim materyali olarak bir taraftan okunmuş öte yandan çoğaltılmıştır(İstinsah).

Tarihte Tıp İlmi

*

Bilici

56

İskenderiye tıp Okulu'nda o denli sistematik hale getirilmişti ki Galenos’un  16 kitabı tıp ilmine yeni başlayan her öğrenciye sırasıyla okutuluyordu.

Birinci kitapta kurallar, ikinci kitapta nabız, üçüncü kitapta tıp ilmi hakkında bilgi, dördüncü kitapta hastalıkların nedenleri, beşinci kitapta anatomi, altıncı kitapta dört unsur olarak bilinen maddeler, yedinci kitapta insan ve hayvan bedenlerinin özellikleri, gıda maddelerinin özellikleri, sekizinci kitapta ilaçların etkileri, dokuzuncu kitap da 22 makaleden ibaretti. Her hastalığın tek tek tarif edilerek sebepleri ve nedenleri anlatılmakta idi.

Tarihte Tıp İlmi

Onuncu makalede iç organlar

11. makalede büyük nabız

12. makalede ateşli hastalıklar

13. makalede merkezi sinir sistemi ve krizler, sara, gibi hastalıklar,

14'üncü makalede kriz zamanlarında sinir sistemi hastalıklarında neler yapılması gerektiği, 15. makale de koruyucu hekimlik hakkında genel bilgiler veriliyordu.

Bu 16 ciltlik Galenos’a ait olan birikim Hubeyş tarafından Arapça’ya çevrilmiş ve uzun süre nüshaları çoğaltılarak Beyt'ül Hikme de okutulmuştur

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

58

*

İskenderiye tıp ekolü Grek tıbbının bir devamı veya ayrı bir yansıması olarak kabul edilebilecek bir tıp ekol ve okuludur.  Galenos’tan beri gelen birçok tabip bu okuldan yetişmiştir.

Galenos’un eserlerine şerh yazan Stephan el-İskender(an)i ve onu izleyen Theodosios vb.  tabipler Galenos'u dunyaya tanıtmış ve eserlerinin anlaşılmasını sağlamışlardır.  Bu ekolden yetişen tabipler içinde Phylagrius,  Oreobasius, Sercis(Cercis)  er-Re's Ayni,  Aetious el-Esedi(Amida),  Ahrun(Ehrun),  Ibn Ayun,  Paul el-Ecinni (Aegenitea)  ve daha sonra gelen Yahya en-Nahvi(Johanines Grammaticus)'yi de kaydetmek mümkündür.

Bunlar Galenos'un 16 eserini kendilerine esas tıp eserleri olarak benimsemiş ve bunları okumak ve okutmak suretiyle tıp eğitimi vermişlerdir.  

İskenderiye Tip Ekolü

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

59

*

Tarihte Tıp İlmi

Tao Hung Ching ünlü  Çin imparatorluğunun baştabipliğini yapmıştır. Yine Chon Ching adlı tabip Galenos’un çağdaşı olup  anladığımız kadarıyla en az Galenos kadar tıbbi alanda bilgi ve beceriye sahiptir. Yine Çinli tabiplerden Chao Yuan Fang (550-630) bir tıp ansiklopedisi niteliğinde bitkisel ilaçlar, akupunktur, masaj, su ve mineral tedavisi gibi yöntemleri sistematik bilgiler halinde yazmıştır.

Fakat bunların tamamına yakını Asya kıtası ile sınırlı kalmış olup ancak 8.-10. yy da İslam dünyasına tüccarlar vasıtası ile getirilen çok az bir kısmı Uygur Türkleri tarafından tercüme edilmiştir.

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

61

*

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

62

*

Uygurlarda tıp oldukça gelişkin olup bitki ve hayvansal ürünlerden birçok ilaç yapımını bildiklerini belgelerden anlamaktayız.

GİS yoluyla verilen ilaçlar için tatlarını maskelemek amacıyla üzerlerini kapladıkları ilaç ve gıda tedavisinde hakim oldukları üfürükçülük ve sihir gibi yöntemleri asla ve asla kullanmadıkları bilinmektedir.

Yine Uygurlar’a ait merkep sütünden yapılmış ilaç ve merkep ya da at sütü ile yapılan ilaçlar tedavide önemli bir yer tutardı. Tedavi için özellikle hayvan ve hayvansal ürünler kullanılırken deve, kırlangıç, geyik, bal, süt, keçi, inek, köpek, merkep sütü, yoğurt, peynir, tereyağı, kefir, kımız, keçi karaciğeri, akciğeri, domuz, keklik, tavşan, boğa, balık, kurt, fare, kedileri tedavide kullanırlardı.

Step yemek kültürünün öğelerini, inek keçi geyik koyun boynuzlarını, küçük çocuk, keçi, deve, ve koç idrarını tedavide kullandıkları bilinmektedir.

Yine tavşan ve köpek tüyü, sülün eti, misk şarabı gibi kirpi derisi ve etini de tedavide kullandıklarını ilave etmek gerekir.

Uygurlar’da tıp

Tarihte Tıp İlmi

Uygurlar şurup, macun, tablet, merhem, krem, gibi ilaç şekillerini kullanmışlardır.

Şayet ilaç şekli kuru bolus şeklinde olacaksa yakılarak kullanırlardı.

İlaçların imalatında kullanılan havan, kaynatma kabı, tencere, ölçü aletleri, bakır kaplar, gibi sıcağa dayanabilen ve işlem yapılabilen malzemeler kullanmışlardır.

Yine ilaç hazırlama amaçlı öğütme değirmeni, özel kaşık, kevgir, süzgeç, iplik, ateş, et tahtası, oval havan gibi malzemeleri kullanmışlardır.

İlaç ölçüleri Uygurlar’da çok hassas olup bugünkü toz olarak bildiğimiz kavramı ilk uygulayıcıları olarak nitelendirilebilirler.

Kulak ağrılarında fermentasyon suyu (örn:turşu suyu) vermeleri, ağız ve diş hastalıklarında keten, kayısı çekirdeği, karabiber, sirke gibi ilaçları kullandıkları örnek olarak verilebilir

Bilici

63

*

Tarihte Tıp İlmi

*

Bilici

64

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

65

*

Tarihte Tıp İlmi

*

Bilici

66

Tarihte Tıp İlmi

*

67

Bir doktorun idrar şişesini tuttuğu, bir asistanın ilaç hazırladığı ve bir eczacının da ilaçları getirdiği figür. İlaçların konulduğu çeşitli kaplar �http://blog.kavrakoglu.com/bizans-imparatorlugu-77-bizansta-sifa-4/

Tarihte Tıp İlmi

Bilici

68

*

Tarihte Tıp İlmi

*

Bilici

69

https://www.youtube.com/watch?v=xDIRj96KOJU

Tarihte Tıp İlmi

*

Bilici

70

Tarihte Tıp İlmi

kaç bin yıl geçti aradan aramızdan

bu bininci erbain’in ilk günü

yağmur düştü denize ıslandı dişi incinin

ıslandı yosunların yorgun bakışları

 ah! aşk elinden o kördüğümden

ah! Sevgili diye gördüğümden

kaç İstanbul ederdi adımlarının hacmi

kaç İstanbul yakardı gözünün şeraresi

açıldığında baharın kundakçı lalesi

kaç gül döllenirdi rüzgarları kandırıp

 ah! Kalbimi taze simit gibi böldüğünden

ah! Her gün dirilip öldüğümden

ah! İpek böceği olup koza ördüğümden

ah! Sararıp sarmalandığım kördüğümden

görünen ışık oyunu lambalar biçaredir

bakış kaymışsa ışık ten için işkencedir

ah! elinin sürekli zehirler vermesinden

ah! azrail olarak yerlere sermesinden

ah! hayalin elinde kalbimi ezmesinden

ah! umudun şehrinde serazat gezmesinden

MS