KONSTYTUCJA 3 MAJA
Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka
im. Józefa Lompy w Katowicach
Oprac. Anna Spanier
Polska w XVIII wieku
Społeczeństwo dzieliło się na następujące stany, czyli zbiorowości:
Szlachta
Jan Matejko, Public domain, via Wikimedia Commons
Szlachta to stan społeczny istniejący w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Posiadali najwięcej przywilejów np.: wyłączne prawa własności ziemskiej, wolności od uwięzienia przed wydaniem wyroku sądowego, wolności od ceł przywozowych za towary nabyte za granicą na własny użytek, prawa do nabywania po niskiej cenie soli, wyłączności do korzystania z praw publicznych, wyłączności na dostęp do godności świeckich
i publicznych. O Polsce mówiło się Rzeczpospolita Szlachecka.
Magnaci
Marcello Bacciarelli, Public domain, via Wikimedia Commons
Magnaci to wyjątkowo zamożna, najwyższa warstwa szlachty. Zajmowali najwyższe urzędy państwowe oraz skupiali w swoich rękach wielkie majątki ziemskie, które tworzyły ich potęgę ekonomiczną.
Poprzez podporządkowanie sobie biednej szlachty i utrzymywanie jej w zamian za głosy na sejmikach, magnaci zapewnili sobie całkowity wpływ na politykę państwa.
Mateusz Tokarski, Public domain, via Wikimedia Commons
Duchowni
Duchowni odgrywali ważną rolę w każdej dziedzinie życia.
Znajdujemy ich również wśród reformatorów państwa.
Zwierzchnikiem kościoła był Prymas Polski. Siedzibą Prymasa była Katedra Gnieźnieńska.
W czasach bezkrólewia prymas był głową państwa.
Michał Jerzy Poniatowski – Prymas Polski
Mieszczanie
UnknownUnknown from Poland, Public domain, via Wikimedia Commons
Mieszczanie to stan społeczny składający się z obywateli miast. Byli to głównie kupcy i zrzeszeni w cechach rzemieślnicy mieszkający w miastach królewskich i magnackich.
Chłopi
Ferdinand Georg Waldmüller, Public domain, via Wikimedia Commons
Chłopi to warstwa społeczna zamieszkująca tereny wiejskie.
Byli pozbawionymi praw poddanymi szlachty, zobowiązanymi do prac
w majątku pana i uprawiania jego ziemi.
Marcello Bacciarelli, Public domain, via Wikimedia Commons
Stanisław Agust Poniatowski
Król Polski w latach 1764 – 1795
Po śmierci Augusta III Sasa na sejmie elekcyjnym w 1764 roku królem Polski został wybrany Stanisław August Poniatowski.
O wyborze króla Polski zadecydowali władcy Rosji i Prus.
Sejm elekcyjny
Sejm elekcyjny to zjazd szlachty, który miał zadecydować o wyborze nowego króla. Na zjeździe uchwalono układy i pakty.
Szlachta popierała danego kandydata w zamian za określone korzyści. Sejm obradował w Woli pod Warszawą, głosować mógł każdy szlachcic.
Bernardo Bellotto, Public domain, via Wikimedia Commons
Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego
SZKOŁA RYCERSKA
ZYGMUNT VOGEL, PUBLIC DOMAIN, VIA WIKIMEDIA COMMONS
Akademia Szlacheckiego Korpusu Jego Królewskiej Mości i Rzeczypospolitej - szkoła państwowa założona 15 marca 1765 w Warszawie przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, utrzymywana przez skarb państwa. Siedziba mieściła się w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie.
Zadaniem szkoły było wykształcenie jak największej liczby oficerów wojska Rzeczypospolitej.
Budynek Szkoły Rycerskiej jest obecnie jednym z budynków Uniwersytetu Warszawskiego
JÓZEF PESZKA, PUBLIC DOMAIN, VIA WIKIMEDIA COMMONS
Adam Kazimierz Czartoryski
1737 – 1823
Komendant Szkoły Rycerskiej
Konfederacja Barska 1768–1772
Zbrojny związek szlachty polskiej, utworzony
w Barze na Podolu 29 lutego 1768 roku
z zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie wiary katolickiej i niepodległości Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko: kurateli Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu
i popierającym go wojskom rosyjskim.
Celem konfederacji było zniesienie ustaw narzuconych przez Rosję, zwłaszcza zapewniających równouprawnienie
Krzyż konfederacji barskiej
XVIII century, CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons
I Rozbiór Polski 1772 r.
Idea rozbioru jednego państwa w celu zaspokojenia roszczeń i interesów innych nie była czymś nowym, różnica polegała na tym, że Rzeczpospolita była jedynym państwem, które nie było w stanie odeprzeć żadnego konfliktu zbrojnego, ponieważ była całkowicie bezbronna.
Konfederacja barska i próba porwania króla stały się dla trzech mocarstw pretekstem do zajęcia ziem Rzeczypospolitej. Zaborcy chcieli, by polski sejm wyraził na to zgodę, ale do tak haniebnej decyzji potrzebny był zdrajca.
Prusacy, Austriacy i Rosjanie taką osobę znaleźli.
Był nim Adam Poniński, który został marszałkiem sejmu rozbiorowego.
Ziemie zabrane przez trzy mocarstwa podczas I Rozbioru Polski
CC BY-SA 3.0 <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0>, via Wikimedia Commons
Józef Peszka, Public domain, via Wikimedia Commons
Hugo Kołłątaj
Komisja Edukacji Narodowej
KEN to centralny organ władzy oświatowej
w Polsce, zależny tylko od króla i Sejmu, powołany w Rzeczypospolitej Obojga Narodów przez Sejm Rozbiorowy 14 października 1773 na wniosek króla Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Był to pierwszy urząd w Polsce i Europie, który dzisiaj nazywalibyśmy ministerstwem oświaty.
KEN założyła semianria nauczycielskie, zreformowała szkoły parafialne, średnie, Akademie: Krakowską i Wileńską.
Stanisław Małachowski Sejm Wielki
Kazimierz Wojniakowski, Public domain, via Wikimedia Commons Johann Baptist von Lampi the Elder, Public domain, via Wikimedia Commons
Sejm Wielki
Sejm Wielki nazywany również Czteroletnim.
Obradował w latach 1788-1792
w Warszawie pod przewodnictwem marszałka Staniasława Małachowskiego.
Wykorzystująć sytuację międzynarodową (skłócenie zaborców Polski, związanie Rosji i Austrii wojną
z Turcją) przeprowadzono ważne reformy, zmierzające do zrzucenia kurateli rosyjskiej, przywrócenia pełnej suwerennośći, ratowania niepodległości, ułatwiania rozwoju gospodarczego. Najważniejszą uchwałą była Konstytucja 3 Maja.
Czarna Procesja
Było to wystąpienie 2 grudnia1789 r. w Warszawie podczas obrad Sejmu Czteroletniego, przedstawicieli 141 miast królewskich, pod przewodnictwem Jana Dekreta – prezydenta Warszawy. Przyjechali oni powozami, w ciemnych strojach mieszczańskich, od ratusza na Rynku Starego Miasta do Zamku, gdzie wręczyli królowi prośbę o przywrócenie i rozszerzenie dawnych przywilejów miejskich.
Czarna Procesja na czele z prezydentem Warszawy Janem Dekretem
Stanisław Bagieński, Public domain, via Wikimedia Commons
Zwolennicy Konstytucji
Hugo kołłątaj Stanisław Małachowski Julian Ursyn Niemcewicz Ignacy Potocki
Józef Peszka, Public domain, via Wikimedia Commons Johann Baptist von Lampi the Elder, Public domain, via Wikimedia Commons Antoni Brodowski (1784-1832), Public domain, via Wikimedia Commons Antoni Brodowski (1784-1832), Public domain, via Wikimedia Commons
Tekst Konstytucji przygotowany przez króla nie zyskał powszechnej aprobaty, postanowiono więc pracować nad stworzeniem ustawy, która połączy projekt króla z projektem posłów obozu patriotycznego. Nad takim tekstem pracowali: Ignacy Potocki, Stranisław Małachowski, Julian Ursyn Niemcewicz i Hugo Kołłataj.
2 maja 1791 roku posłowie i senatorowie pod przewodnictwem Ignacego Potockiego podpisali "Akt asekuracji" przygotowywanej Konstytucji, czyli zobowiązanie do jej popierania w sejmie.
Przeciwnicy Konstytucji
Stanisław Szczęsny Potocki Franciszek Ksawery Branicki Seweryn Rzewuski�
Johann Baptist von Lampi the Elder, Public domain, via Wikimedia Commons János Rombauer, Public domain, via Wikimedia Commons Unidentified painter, Public domain, via Wikimedia Commons
Nie wszyscy posłowie na sejm byli zwolennikami uchwalenia Konstytucji i naprawy Rzeczypospolitej. Duża grupa posłów i senatorów przekupionych przez rządy Prus, Austrii, a przede wszystkim Rosji myślała tylko o zachowaniu swych przywilejów i niedopuszczeniu do zmiany dotychczasowego systemu rządzenia państwem. To ich obawiali się twórcy Konstytucji.
Uchwalenie Konstytucji
Jan Matejko, Public domain, via Wikimedia Commons
Jan Matejko Konstytucja 3 Maja 1791 roku
Konstytucja 3 Maja czyli Ustawa Rządowa z dnia 3 maja została uchwalona 3 maja 1791 roku.
Była to ustawa regulująca ustrój prawny Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Powszechnie przyjmuje się, że Konstytucja 3 Maja była pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną, spisaną konstytucją.
Postanowienia Konstytucji
Kopia Konstytucji 3 maja eksponowana w Sali Senatorskiej
Adrian Grycuk, CC BY-SA 3.0 PL <https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/deed.en>, via Wikimedia Commons
Literatura:
1. Czyżewski J (red.), Słownik historii Polski, Wyd.4, Warszawa, Wiedza Powszechna, 1973.
2. Ostrowska-Biernacka K., Kajzer R., Luneta Czasu i Konstytucja 3 maja, Warszawa, Wydawnictwo Muchomor, 2013.
3. Stanecka Z., Nasza Paczka i Niepodległość: o sześciu polskich świętach, Sulejówek, Muzeum Józefa Piłsudskiego; Warszawa, Wydawnictwo HarperCollins, 2020.
4. Wiśniewski K., Babula J., Konstytucja 3 maja, Ożarów Mazowiecki, Wydawnictwo Olesiejuk, 2016.
Netografia:
1. https://pl.wikipedia.org [ dostęp dn. 01.03.2021r.]
Dziękuję za uwagę