1 of 50

EGITURA ZELULARRA

2 of 50

1. SARRERA

  • Izaki bizidun guztiak zelulez osatuta daude.

  • Izaki hauek, zelulabakarrak izan daitezke edo zelula anitzak.

  • Gainera, landare eta animali zelulak ere bereizi ditzakegu.

  • Zelulak, normalean mikroskopikoak izan ohi dira eta izaki bizidunen unitatea izango dira.

3 of 50

2. ZELULA MOTAK

  • Esan bezala, irizpidearen arabera, sailkapen desberdinak egin ditzakegu.

  • IZAKIAREN ARABERA:
    • Bi mota bereiziko ditugu: Animali zelulak eta landare zelulak.

    • Bi hauen artean desberdintasun nabarienak, barruko organeletan emango da (animali zeluletan mitokondriak eta landareetan kloroplastoak

4 of 50

5 of 50

  • NUKLEOAREN ARABERA Bi motako zelula bereiziko ditugu:

    • Zelula Prokariotoa:
      • Antolaketa maila sinplea dute.
      • Nukleo gabeko zelulak dira.
      • Zelula prokarioto guztiak bakteriak dira
      • Bakteriak normalean izaki zelulabakar mikroskopikoak dira.
      • Txikiak izan arren, planetako leku guztiak kolonizatu dituzte (pentsa, gure hesteetan ere aurkitu ditzakegu) eta gure bizitzarako ezinbestekoak dira.
      • Esferikoak (kokoak), luzexkak (baziloak) edo helikoidalak (espiriloak izan daitezke).

6 of 50

7 of 50

8 of 50

    • Zelula Eukariotoa:
      • Zelula mikroskopikoak izan arren, prokariotoak baino askoz handiagoak dira.
      • Nukleoa dute.
      • Normalean, egitura handiagoak osatzen dituzte, hau da, organoak, ehunak… osatzeko elkartzen dira.
      • Hemen barruan, lehen aipatutako landare zelulak ere sartuko lirateke

9 of 50

10 of 50

2.1. Zelula Eukarioto eta Prokarioto arteko Desberdintasunak

EUKARIOTO

PROKARIOTO

Nukleoa dauka

Ez dauka nukleorik

Mitokondria

Organela desberdinak ditu

Erretikulu endoplasmatikoa

Tamaina txikiagoa

Erribosomak

Bakuolak

Golgiren aparatua

Mitokondriak

Lisosomak

Mintz zelularra

Peroxisomak

Peptidoglucanoz osatua

Mintz plasmatikoa

Barruko mintz sistema

Tamaina handiagoa

11 of 50

3. GIZA ZELULAK

  • Aurretik aipatutako klasifikazioan oinarrituz, gure kasuan, giza zeluletan oinarrituko gara, hau da, animali zelula eukariotoetan.

  • Zelula hauek, nahiz eta mikroskopikoak izan, barruan hainbat egitura dituzte eta gure helburua egitura hauek ezagutzea eta beraien funtzioa jakitea izango da.

  • Barruko egitura hauei, organela deritze.

  • Zelula mota hauetan, hiru zati nagusi bereizten dira:

12 of 50

3.1. Mintz Zelularra

  • Zelula eta kanpo medioa bereizten dituen geruza edo mintza da.

  • Fosfolipidoen (lipido mota bat) geruza bikoitzak osatzen du mintza. Molekula hauen artean proteinak, kolesterolak eta karbohidrato kateak aurkituko ditugu.

  • Osagaiak:
    • Proteinak
    • Fosfolipidoak
    • Kolesterola
    • Beste lipidoak
    • Karbohidratoak

13 of 50

14 of 50

3.2. Zitoplasma

  • Mintz zelularretik barrura kokatzen den zatiari deitzen zaio (nukleoa kontutan hartu gabe).

  • Zitoplasma honetan, lehen aipaturiko organuloak aurkituko ditugu, bakoitzak bere zeregina izango duelarik.

15 of 50

  • Organuloak:
    • Erretikulu Endoplasmatikoa: Bi motakoa izan daiteke:
      • Granularra: Nukleotik ateratzen den RNA biltzen du.
      • Leuna: Fosfolipido eta kolesterola sintetizatzen ditu

    • Golgiren Aparatua: Nukleo inguruan dagoen besikula zapalen multzoa.

    • Lisosomak: Golgiren aparatutik sortzen dira. Barruan entzimak dituzte eta zelularen liseri aparatua kontsideratzen dira.

16 of 50

Erretikulu Endoplasmatikoa

17 of 50

Golgiren Aparatua

Lisosoma

18 of 50

    • Mitokondria: Mintz bikoitzeko organuloa da. Metabolismo energetikoaren zati bat ematen da; ATP-a bertan ekoizten da.

    • Zentrosomak: Bi zentriolo, mikrotubulu eta proteinez osatutako egitura. Zelularen zatiketan parte hartzen dute.

    • Erribosomak: Mintzarik gabe eta bi azpiunitatez osatua. Beraien funtzioa proteinak sortzea izango da.

    • Bakuoloak: Sustantziak pilatzeko “poltsak”; biltegi lana egiten dute

19 of 50

MITOKONDRIA

20 of 50

ZENTROSOMA

21 of 50

ERRIBOSOMAK

22 of 50

BAKUOLOAK

23 of 50

3.3. NUKLEOA

  • Nukleoa, zelularen zati garrantzitsua da.

  • Bertan, zelulak bere material genetikoa gordetzen du.

  • Aipatu bezala, zelula eukariotoetan soilik aurkitzen dugu, zelula prokariotoetan zitosolean “flotatzen” baitago.

24 of 50

  • Zelula barruan, bi nukleo mota aurkitu ditzakegu:

  • Nukleo Interfasikoa: Bi mintzez osatua dago, bertan nukleoplasma, nukleoloa eta kromatina aurkituko ditugu.

  • Nukleo Mitotikoa: Zelula zatitzen ari den momentuan aurkituko dugu; kromosomak eratzen dira.

25 of 50

26 of 50

27 of 50

28 of 50

4. ZELULEN ZATIKETKA

  • Beti ere gizakien zelula motan oinarrituz, esan dezakegu, zelula barruan kromosomak bikoteka daudela, guztira, zelula bakoitzak 46 kromosoma dituelarik.

  • Hauetako 22 pare, kromosoma autosomak dira eta beste parea kromosoma sexuala (sexua baldintzatzen duena).

  • Gametoek (espermatozoide eta obuluek), 23 kromosoma soilik izango dituzte.

29 of 50

  • Zelulek, zatitzeko bi modu dituzte:

  • MITOSIA: Zati desberdinak bereizten dira:
    • Profasea: Kromatina antolatu egiten da kromosoma eratuz, nukleoaren mintza desagertzen da, zentrioloak bi poloetan kokatzen dira eta harizpi bidez lotzen dira.

    • Metafasea: Kromosomak zelularen erdialdean kokatzen dira.

    • Anafasea: Kromosomak, erditik banatu eta zati bakoitza polo batera joango da.

    • Telofasea: Nukleoaren mintza, bi nukleoen inguruan eratzen da eta kromosoma deskiribildu egiten da kromatina bihurtuz.

30 of 50

31 of 50

  • MEIOSIA: Kasu honetan lehenik mitosi bat gertatzen da eta ondoren bigarren zatiketa bat, baina kromosomak bikoiztu gabe.

  • Ondorioz, 23 kromosoma dituzte 4 zelula eratuko dira.

  • Meiosi hau, zelula sexualak sortzeko erabiltzen da.

  • Zergatik zelula sexualetan?: obulua eta espermatozoidea elkartzean, 23 kromosoma pare dituen zelula osatuko dutelako.

32 of 50

33 of 50

34 of 50

5. ADN ETA HERENTZIA

  • ADN-ren EGITURA: Azido desoxirribonukleikoa. Zelula eukariotoetan, nukleoan aurkituko dugu. Egitura hau lau mailatan banatzen da:
    • Primarioa: Desoxirribonukleotidoen sekuentzia.
    • Sekundarioa: “Helize bikoitzaren eredua. DNA-k bi kate ditu eta hauek beraien artean kiribiltzen dira.
    • Tertziarioa: DNA helize bikoitza kiribildu egiten da, kromatina eratuz.
    • Kuaternarioa: DNA oraindik gehiago kiribiltzen da, kromosomak eratu arte.

35 of 50

36 of 50

37 of 50

38 of 50

39 of 50

  • ARN-ren EGITURA: ADN-ren egitura berdina du, baina erribonukleotidoz osatua. ARN-a da zelulako azido nukleikorik ugariena, bi mota desberdinduko ditugularik:
    • ARNm edo Mezularia: DNA-ren kopia osagarriak dira. DNA-ren kopia txikiak egiten dira, gero erribosometara eraman eta bertan beharrezko proteinak sisntetizatzeko.

    • ARNt edo Garraiatzailea: Proteinak sintetizatzen dituzten aminoazidoak garraiatzen dituzte.

40 of 50

41 of 50

42 of 50

43 of 50

  • HERENTZIA:
    • Herentzia, genetikoki transmititzen diren karaktereei deituko diegu.

    • Aipatu beharra dago, normalean, karaktere batzuk besteak baino “indartsuagoak” direla, eta hurrengo belaunaldian agertzeko aukera gehiago daukatela.

    • Indar handiagoa duten karaktereei, gaineratzaile edo dominante deitzen zaie (A); eta indar gutxiago dutenei errezesibo (a).

44 of 50

  • Ziur aski, Mendel da herentziarekin lotzen den ikerlari garrantzitsuenetakoa edo behintzat ezagunenetakoa. Ilar landareak erabiliz, karaktereak belaunaldiz belaunaldi nola agertzen ziren ikertu baitzuen.

  • Honela ikusi zuen, karaktere gainartzaileak agertzen zirela, baina errezesiboak geneetan eramanez, hurrengo belaunaldietan berriro agertzen direla.

45 of 50

46 of 50

  • SEXUA eta HERENTZIA: Herentziari buruzko zalantzetan, sexua izan da jakinmin handienetakoa piztu duen bat. Zerk erabakitzen du umearen sexua??

  • Aurretik azaldu dugu Mendelek nola ikertu zuen herentzia nola gertatzen zen. Sexuaren kasuan, mekanismo berdina ematen da.

  • Kasu honetan, kromosoma sexualak XX edo XY motakoak izango dira eta hauen nahasketaren konbinaziotik neskak ala mutilak jaioko dira.

47 of 50

48 of 50

  • Sexuarekin erlazionatutako gaixotasun hereditarioak ere badaude, hauen adibide garbia hemofilia izango delarik.

  • Emakumeak gene honen eramaileak dira, baina inoiz ez dute gaixotasuna agertzen. Gizonezkoetan soilik agertzen den gaixotasuna da.

  • X kromosoman kokatzen da hemofiliaren genea.

49 of 50

50 of 50