EGITURA ZELULARRA

1. SARRERA

• Izaki bizidun guztiak zelulez osatuta daude.

​

• Izaki hauek, zelulabakarrak izan daitezke edo zelula anitzak.

​

• Gainera, landare eta animali zelulak ere bereizi ditzakegu.

​

• Zelulak, normalean mikroskopikoak izan ohi dira eta izaki bizidunen unitatea izango dira.

2. ZELULA MOTAK

• Esan bezala, irizpidearen arabera, sailkapen desberdinak egin ditzakegu.

​

• IZAKIAREN ARABERA:
• Bi mota bereiziko ditugu: Animali zelulak eta landare zelulak.

​

• Bi hauen artean desberdintasun nabarienak, barruko organeletan emango da (animali zeluletan mitokondriak eta landareetan kloroplastoak

​

• NUKLEOAREN ARABERA Bi motako zelula bereiziko ditugu:

​

• Zelula Prokariotoa:
• Antolaketa maila sinplea dute.
• Nukleo gabeko zelulak dira.
• Zelula prokarioto guztiak bakteriak dira
• Bakteriak normalean izaki zelulabakar mikroskopikoak dira.
• Txikiak izan arren, planetako leku guztiak kolonizatu dituzte (pentsa, gure hesteetan ere aurkitu ditzakegu) eta gure bizitzarako ezinbestekoak dira.
• Esferikoak (kokoak), luzexkak (baziloak) edo helikoidalak (espiriloak izan daitezke).

​

​

• Zelula Eukariotoa:
• Zelula mikroskopikoak izan arren, prokariotoak baino askoz handiagoak dira.
• Nukleoa dute.
• Normalean, egitura handiagoak osatzen dituzte, hau da, organoak, ehunak… osatzeko elkartzen dira.
• Hemen barruan, lehen aipatutako landare zelulak ere sartuko lirateke

2.1. Zelula Eukarioto eta Prokarioto arteko Desberdintasunak

3. GIZA ZELULAK

• Aurretik aipatutako klasifikazioan oinarrituz, gure kasuan, giza zeluletan oinarrituko gara, hau da, animali zelula eukariotoetan.

​

• Zelula hauek, nahiz eta mikroskopikoak izan, barruan hainbat egitura dituzte eta gure helburua egitura hauek ezagutzea eta beraien funtzioa jakitea izango da.

​

• Barruko egitura hauei, organela deritze.

​

• Zelula mota hauetan, hiru zati nagusi bereizten dira:

​

3.1. Mintz Zelularra

• Zelula eta kanpo medioa bereizten dituen geruza edo mintza da.

​

• Fosfolipidoen (lipido mota bat) geruza bikoitzak osatzen du mintza. Molekula hauen artean proteinak, kolesterolak eta karbohidrato kateak aurkituko ditugu.

​

• Osagaiak:
• Proteinak
• Fosfolipidoak
• Kolesterola
• Beste lipidoak
• Karbohidratoak

3.2. Zitoplasma

• Mintz zelularretik barrura kokatzen den zatiari deitzen zaio (nukleoa kontutan hartu gabe).

​

• Zitoplasma honetan, lehen aipaturiko organuloak aurkituko ditugu, bakoitzak bere zeregina izango duelarik.

• Organuloak:
• Erretikulu Endoplasmatikoa: Bi motakoa izan daiteke:
• Granularra: Nukleotik ateratzen den RNA biltzen du.
• Leuna: Fosfolipido eta kolesterola sintetizatzen ditu

​

• Golgiren Aparatua: Nukleo inguruan dagoen besikula zapalen multzoa.

​

• Lisosomak: Golgiren aparatutik sortzen dira. Barruan entzimak dituzte eta zelularen liseri aparatua kontsideratzen dira.

Erretikulu Endoplasmatikoa

Golgiren Aparatua

Lisosoma

• Mitokondria: Mintz bikoitzeko organuloa da. Metabolismo energetikoaren zati bat ematen da; ATP-a bertan ekoizten da.

​

• Zentrosomak: Bi zentriolo, mikrotubulu eta proteinez osatutako egitura. Zelularen zatiketan parte hartzen dute.

​

• Erribosomak: Mintzarik gabe eta bi azpiunitatez osatua. Beraien funtzioa proteinak sortzea izango da.

​

• Bakuoloak: Sustantziak pilatzeko “poltsak”; biltegi lana egiten dute

MITOKONDRIA

ZENTROSOMA

ERRIBOSOMAK

BAKUOLOAK

3.3. NUKLEOA

• Nukleoa, zelularen zati garrantzitsua da.

​

• Bertan, zelulak bere material genetikoa gordetzen du.

​

• Aipatu bezala, zelula eukariotoetan soilik aurkitzen dugu, zelula prokariotoetan zitosolean “flotatzen” baitago.

​

• Zelula barruan, bi nukleo mota aurkitu ditzakegu:

​

• Nukleo Interfasikoa: Bi mintzez osatua dago, bertan nukleoplasma, nukleoloa eta kromatina aurkituko ditugu.

​

• Nukleo Mitotikoa: Zelula zatitzen ari den momentuan aurkituko dugu; kromosomak eratzen dira.

4. ZELULEN ZATIKETKA

• Beti ere gizakien zelula motan oinarrituz, esan dezakegu, zelula barruan kromosomak bikoteka daudela, guztira, zelula bakoitzak 46 kromosoma dituelarik.

​

• Hauetako 22 pare, kromosoma autosomak dira eta beste parea kromosoma sexuala (sexua baldintzatzen duena).

​

• Gametoek (espermatozoide eta obuluek), 23 kromosoma soilik izango dituzte.

• Zelulek, zatitzeko bi modu dituzte:

​

• MITOSIA: Zati desberdinak bereizten dira:
• Profasea: Kromatina antolatu egiten da kromosoma eratuz, nukleoaren mintza desagertzen da, zentrioloak bi poloetan kokatzen dira eta harizpi bidez lotzen dira.

​

• Metafasea: Kromosomak zelularen erdialdean kokatzen dira.

​

• Anafasea: Kromosomak, erditik banatu eta zati bakoitza polo batera joango da.

​

• Telofasea: Nukleoaren mintza, bi nukleoen inguruan eratzen da eta kromosoma deskiribildu egiten da kromatina bihurtuz.

• MEIOSIA: Kasu honetan lehenik mitosi bat gertatzen da eta ondoren bigarren zatiketa bat, baina kromosomak bikoiztu gabe.

​

• Ondorioz, 23 kromosoma dituzte 4 zelula eratuko dira.

​

• Meiosi hau, zelula sexualak sortzeko erabiltzen da.

​

• Zergatik zelula sexualetan?: obulua eta espermatozoidea elkartzean, 23 kromosoma pare dituen zelula osatuko dutelako.

5. ADN ETA HERENTZIA

• ADN-ren EGITURA: Azido desoxirribonukleikoa. Zelula eukariotoetan, nukleoan aurkituko dugu. Egitura hau lau mailatan banatzen da:
• Primarioa: Desoxirribonukleotidoen sekuentzia.
• Sekundarioa: “Helize bikoitzaren eredua. DNA-k bi kate ditu eta hauek beraien artean kiribiltzen dira.
• Tertziarioa: DNA helize bikoitza kiribildu egiten da, kromatina eratuz.
• Kuaternarioa: DNA oraindik gehiago kiribiltzen da, kromosomak eratu arte.

​

• ARN-ren EGITURA: ADN-ren egitura berdina du, baina erribonukleotidoz osatua. ARN-a da zelulako azido nukleikorik ugariena, bi mota desberdinduko ditugularik:
• ARNm edo Mezularia: DNA-ren kopia osagarriak dira. DNA-ren kopia txikiak egiten dira, gero erribosometara eraman eta bertan beharrezko proteinak sisntetizatzeko.

​

• ARNt edo Garraiatzailea: Proteinak sintetizatzen dituzten aminoazidoak garraiatzen dituzte.

• HERENTZIA:
• Herentzia, genetikoki transmititzen diren karaktereei deituko diegu.

​

• Aipatu beharra dago, normalean, karaktere batzuk besteak baino “indartsuagoak” direla, eta hurrengo belaunaldian agertzeko aukera gehiago daukatela.

​

• Indar handiagoa duten karaktereei, gaineratzaile edo dominante deitzen zaie (A); eta indar gutxiago dutenei errezesibo (a).

• Ziur aski, Mendel da herentziarekin lotzen den ikerlari garrantzitsuenetakoa edo behintzat ezagunenetakoa. Ilar landareak erabiliz, karaktereak belaunaldiz belaunaldi nola agertzen ziren ikertu baitzuen.

​

• Honela ikusi zuen, karaktere gainartzaileak agertzen zirela, baina errezesiboak geneetan eramanez, hurrengo belaunaldietan berriro agertzen direla.

• SEXUA eta HERENTZIA: Herentziari buruzko zalantzetan, sexua izan da jakinmin handienetakoa piztu duen bat. Zerk erabakitzen du umearen sexua??

​

• Aurretik azaldu dugu Mendelek nola ikertu zuen herentzia nola gertatzen zen. Sexuaren kasuan, mekanismo berdina ematen da.

​

• Kasu honetan, kromosoma sexualak XX edo XY motakoak izango dira eta hauen nahasketaren konbinaziotik neskak ala mutilak jaioko dira.

• Sexuarekin erlazionatutako gaixotasun hereditarioak ere badaude, hauen adibide garbia hemofilia izango delarik.

​

• Emakumeak gene honen eramaileak dira, baina inoiz ez dute gaixotasuna agertzen. Gizonezkoetan soilik agertzen den gaixotasuna da.

​

• X kromosoman kokatzen da hemofiliaren genea.