1 of 22

ΜΙΝΩΙΚΗ ΓΡΑΦΗ

Κρητικά Ιερογλυφικά, Γραμμική Α, Δίσκος της Φαιστού

Συγγραφή-Επιμέλεια: Γεωργία Ε. Μουντράκη

2 of 22

Διευκρινίσεις

  • Στις διαφάνειες (slides) της συγκεκριμένης Παρουσίασης οι λέξεις σύμβολο και γράμμα χρησιμοποιούνται με την ίδια σημασία.
  • Οι εικόνες στις μινωικές γραφές ήταν τα σύμβολα (ή πιο απλά τα γράμματα), με τα οποία πραγματοποιούνταν η γραπτή επικοινωνία.

Εμείς γράφουμε σήμερα χρησιμοποιώντας τα γράμματα της αλφαβήτου ως σύμβολα.

Οι Μινωίτες έγραφαν χρησιμοποιώντας τις εικόνες ως σύμβολα.

3 of 22

Γλωσσάρι

  • Εικονογραφική/ιδεογραφική γραφή: Σε αυτή τη γραφή τα σχέδια (εικόνες) είναι σύμβολα (γράμματα). Αυτά τα σύμβολα εικονίζουν αντικείμενα ή εκφράζουν έννοιες λέξεων (εικονογράμματα/ιδεογράμματα), όπως συμβαίνει στα κινέζικα.

​

  • Συλλαβική ή συλλαβογραφική γραφή: Σε αυτό το σύστημα γραφής οι εικόνες ή σχέδια είναι σύμβολα (γράμματα). Τα σύμβολα αυτά αντιπροσωπεύουν συλλαβές (συλλαβογράμματα).
  • Σημαντική σημείωση: Όλες οι μινωικές γραφές (Κρητική ιερογλυφική, Γραμμική Α) θεωρούνται συλλαβικές από γλωσσολογική άποψη.

4 of 22

Κρητικά ιερογλυφικά ή Κρητική ιερογλυφική (εικονογραφική) γραφή (1)

  • Είναι η πρώτη γραφή της μινωικής Κρήτης. Πήρε το όνομά της από την εξωτερική ομοιότητα με τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά. Ωστόσο πρόκειται για τελείως διαφορετικές γραφές.
  • Χρησιμοποιήθηκε περίπου από το 2000-1600 π.Χ.
  • Υπάρχει κυρίως σε σφραγιδόλιθους (σφραγίδες) αλλά και σε πήλινες πινακίδες.
  • Η “κρητική ιερογλυφική” είναι στη βάση της συλλαβική γραφή. Στην κρητική “ιερογλυφική” υπάρχει πλήθος εικονογραμμάτων/ιδεογραμμάτων (Οι εικόνες είναι τα γράμματα/σύμβολα αυτής της γραφής. Οι εικόνες παριστάνουν αντικείμενα και εκφράζουν έννοιες) (Χριστίδης, 2005). Σύμφωνα μάλιστα με την Ρενέση (2022, σελ. 31-32) έχουν καταμετρηθεί 135 ιδεογράμματα. Από την άλλη, όμως, σύμφωνα με το CHIC* έχουν αναγνωριστεί 96 συλλαβογράμματα (εικόνες-σύμβολα/γράμματα που αντιπροσωπεύουν συλλαβές) (Βλ. και τις 2 εικόνες της επόμενης διαφάνειας).

*CHIC: Corpus Hieroglyphicarum Inscriptionum Cretae.

5 of 22

Πίνακας σημείων/συμβόλων (γραμμάτων) Κρητικής Ιερογλυφικής.

Πηγή εικόνας : https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/84-14.pdf

​

https://apothesis.eap.gr/archive/item/171025?lang=el

6 of 22

Κρητικά ιερογλυφικά ή Κρητική ιερογλυφική (εικονογραφική) γραφή (2)

  • Το πιο γνωστό δείγμα κρητικής ιερογλυφικής (εικονογραφικής) γραφής είναι ο δίσκος της Φαιστού. Ωστόσο ο δίσκος της Φαιστού δεν έχει άμεση σχέση με τα άλλα δείγματα κρητικής ιερογλυφικής γραφής καθώς και με τις γραμμικές γραφές Α (και Β) αποτελώντας μία ιδιαίτερη περίπτωση.
  • Δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί (διαβαστεί).

​

7 of 22

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ: ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ (1)

  • Είναι το πιο γνωστό δείγμα ιερογλυφικής (εικονογραφικής) μινωικής γραφής, πιθανότατα συλλαβικής.
  • Ανακαλύφθηκε το 1908 από τον Λουίτζι Περνιέ στο ανάκτορο της Φαιστού. Έχει διάμετρο 15 με 16 εκ. και πάχος περίπου 2 εκ.
  • Χρονολογείται περίπου το 1700 π.Χ (17ος αι. π.Χ.).
  • Ακολουθεί σπειροειδή διάταξη (διαβαζόταν με κατεύθυνση από την περιφέρεια προς το κέντρο του δίσκου).

​

8 of 22

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ: ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ (2)

  • Είναι το παλαιότερο δείγμα τυπογραφίας.
  • Στις δύο πλευρές του δίσκου έχουν αποτυπωθεί με μικρές σφραγίδες 241 (ή 242) ιερογλυφικά (εικονιστικά) σύμβολα όταν ο πηλός ήταν ακόμα νωπός (υγρός).
  • Διακρίνονται 45 διαφορετικές εικόνες-σύμβολα που επαναλαμβάνονται και πολλά από αυτά εικονίζουν ανθρώπους, πλοία, εργαλεία, πουλιά, φυτά, γάντια κ.α. Τα 45 αυτά σύμβολα είναι χωρισμένα σε 61 ομάδες (των 2 εώς 7 συμβόλων) φτιάχνοντας προφανώς λέξεις. Επομένως έχουμε 61 λέξεις στον δίσκο. Οι 61 λέξεις χωρίζονται με μικρές κάθετες γραμμές που κινούνται προς το κέντρο του δίσκου (βλέπε και εικόνες στις διαφάνειες 9 και 10).

​

​

9 of 22

Εικόνες από τον δίσκο της Φαιστού

https://tinyurl.com/36n5sxzn

10 of 22

οι 61 λέξεις του δίσκου της Φαιστού (31 στην πλευρά Α, 30 στη Β).

πηγή: https://tosxolikopareaki.blogspot.com/2012/03/blog-post_14.html

11 of 22

Ο ΔΙΣΚΟΣ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ: ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ (3)

​

  • “Σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες η επιγραφή του δίσκου αντιπροσωπεύει ένα απλό συλλαβικό σύστημα” (http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index2a.html). Τα 45 διαφορετικά εικονογράμματα/ιδεογράμματα που επαναλαμβάνονται στον δίσκο λειτουργούν παράλληλα ως συλλαβογράμματα. Οι 45 αυτές διαφορετικές εικόνες - σύμβολα δεν εικονίζουν απλώς διάφορα αντικείμενα ή εννοιες αλλά “κρύβουν” συλλαβές.
  • Το κείμενο του δίσκου του Φαιστού δεν έχει ακόμη αποκρυπτογραφηθεί (διαβαστεί). Έχουν γίνει διάφορες υποθέσεις σχετικά με το περιεχόμενό του. Σύμφωνα με τις επικρατέστερες ερευνητικές απόψεις ίσως πρόκειται για έναν ύμνο ή ένα κείμενο μαγικού χαρακτήρα.
  • Η μινωική ιερογλυφική γραφή του δίσκου της Φαιστού δεν εμφανίζει άμεση σχέση με άλλα σωζόμενα δείγματα κρητικής ιερογλυφικής γραφής (αλλά ούτε και με τις γραμμικές γραφές Α και Β) αποτελώντας μεμονωμένη περίπτωση.
  • Ο δίσκος της Φαιστού σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

12 of 22

Γραμμική Γραφή Α΄ (1)

  • Είναι πιο απλή από την ιερογλυφική γραφή. Τα σύμβολα (γράμματα) απλοποιήθηκαν (έγιναν πιο απλά) και οι εικόνες μετατράπηκαν σε γραμμικά σχέδια-σύμβολα.
  • Χρησιμοποιήθηκε από το 1800 περίπου μέχρι το 1400 π.Χ. Τα πρώτα δείγματα Γραμμικής Α τα βρίσκουμε στο ανάκτορο της Φαιστού. Υπήρχε μεγάλη διάδοση της Γραμμικής Α σε όλη την Κρήτη αλλά και στις περιοχές του Αιγαίου που υπήρχαν μινωικές αποικίες ή κρητικοί εμπορικοί σταθμοί.

​

13 of 22

Γραμμική Γραφή Α΄ (2)

  • Η Γραμμική Α έχει δύο συστατικά: α) εικονογράμματα/ιδεογράμματα που απεικονίζουν (δείχνουν την εικόνα) πράγματα και σημασίες μαζί με τα αριθμητικά σύμβολα και β) γραμμικά σχέδια–σύμβολα (γράμματα) που συνδυάζονται συνήθως σε ομάδες και χωρίζονται με κενά ή διαχωριστικά σημάδια. Αυτοί οι χαρακτήρες είναι 100 περίπου, πάρα πολλοί για ένα αλφάβητο και πολύ λίγοι για μία πραγματικά εικονογραφική/ιδεογραφική γραφή, όπως τα κινέζικα. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τα 100 αυτά περίπου γραμμικά σχέδια-σύμβολα είναι συλλαβογράμματα. Κατά συνέπεια η Γραμμική Α είναι ένα συλλαβικό σύστημα γραφής στο οποίο τα γραμμικά σχέδια - σύμβολα αντιπροσωπεύουν συλλαβές. (βλ. και εικόνες στις 3 επόμενες διαφάνειες).

​

14 of 22

ttps://eclass.aegean.gr/modules/document/file.php/TMS169/%CF%83%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82%205.pdf

​

https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/ag_history/browse.html?start=48#prettyPhoto/4/

15 of 22

ttps://eclass.aegean.gr/modules/document/file.php/TMS169/%CF%83%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82%205.pdf

16 of 22

πηγή: https://www.greek-language.gr/greekLang/studies/history/thema_15/02.html

ΓΑ = Γραμμική Α

ΓΒ =Γραμμική Β

17 of 22

Γραμμική Γραφή Α΄ (3)

​

  • Έχουμε βρει δείγματα Γραμμικής Α σε πήλινες πινακίδες αλλά και σε λίθινα (πέτρινα) ή μεταλλικά θρησκευτικά αντικείμενα όπως είναι τα “ρυτά” (αγγεία που χρησιμοποιούνται για τελετουργικούς/θρησκευτικούς σκοπούς), αλλά και σε αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Από τα σωζόμενα κείμενα άλλα έχουν διοικητικό χαρακτήρα (το καταλαβαίνουμε από τα αριθμητικά σύμβολα) άλλα είναι θρησκευτικά κείμενα (κείμενα π.χ. γραμμένα σε “ρυτά” που έχουν βρεθεί σε μινωικά “ιερά κορυφής”).
  • Η Γραμμική Α είναι πρόδρομος της Γραμμικής Β (της μυκηναϊκής γραφής που είναι η πρώτη –με τα μέχρι τώρα ερευνητικά δεδομένα– ελληνική γραφή).
  • Η Γραμμική Α δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί ακόμη.

​

18 of 22

Προβληματικά σημεία στην παρουσίαση της γραφής του μινωικού πολιτισμού στο βιβλίο

  • Στο σχολικό βιβλίο αναφέρεται ότι γύρω στο 1700 π.Χ. χρησιμοποιήθηκε ένα σύστημα γραφής που έμοιαζε με τα ιερογλυφικά, όπως αποδεικνύει ο δίσκος της Φαιστού

ΔΙΑΦΩΝΙΑ: “H ιερογλυφική ή εικονογραφική γραφή χρησιμοποιήθηκε στην Κρήτη κατά τη Μεσομινωική περίοδο (2000-1550 π.Χ.).” (ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ: http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index2b.html).

Ο δίσκος της Φαιστού χρονολογείται περίπου το 1700 π.Χ.

  • “Λίγο αργότερα άρχισε να χρησιμοποιείται ένα νέο σύστημα γραφής, η Γραμμική Α.” (Σχολικό βιβλίο)

ΔΙΑΦΩΝΙΑ: “Η Γραμμική γραφή Α είναι η πρώτη από τις αιγαιακές γραμμικές γραφές και ονομάζεται και πρωτογραμμική. H γραφή αυτή ήταν για ένα διάστημα μάλλον σύγχρονη με την ιερογλυφική, δεν εμφανίζεται όμως σε σφραγίδες αλλά μόνο σε πήλινες πινακίδες.” (ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ: http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index2c.html)

19 of 22

Επιλογικά

  • Υπάρχουν δύο μινωικές γραφές: 1. Ιερογλυφική (εικονογραφική) γραφή. 2. Γραμμική Α.
  • Οι μινωικές γραφές έχουν εικονογράμματα και συλλαβογράμματα (βλέπε και επόμενη διαφάνεια)
  • Η ιερογλυφική γραφή έχει πιο πολλά εικονογράμματα και λιγότερα συλλαβογράμματα.
  • Η Γραμμική Α΄ χαρακτηρίζεται συλλαβική γραφή. Έχει κυρίως συλλαβογράμματα και λίγα εικονογράμματα.

​

20 of 22

Χρησιμοποιούμε εικόνες ως γράμματα/σύμβολα . Δείχνουμε με εικόνες αντικείμενα ή σημασίες λέξεων.

​

Σχήμα: Εικόνα-λέξη

Χρησιμοποιούμε εικόνες ως γράμματα/σύμβολα . Δείχνουμε με εικόνες συλλαβές.

​

Σχήμα: Εικόνα-συλλαβή

Εικονογράμματα

Συλλαβογράμματα

21 of 22

Ενδεικτική βιβλιογραφία/δικτυογραφία (1)

ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ http://www.fhw.gr/chronos/02/crete/gr/achievments/index2.html

Καραντζόλα, Ε. (χ.χ.). Συστήματα γραφής στο Μεσογειακό χώρο Ενότητα 5: Προαλφαβητικές γραφές στην Κρήτη. Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ανακτήθηκε από: https://eclass.aegean.gr/modules/document/file.php/TMS169/%CF%83%CF%85%CF%83%CF%84%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1%20%CE%B3%CF%81%CE%B1%CF%86%CE%AE%CF%82%205.pdf

Καρναβά, Α. (2011). Επτά διευκρινίσεις σχετικά με τις προϊστορικές γραφές του Αιγαίου. Αρχαιολογία & Τέχνες, 84, 69-77. Διαθέσιμο στο https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/84-14.pdf

Μαζαράκος, Θ. (2019). Η τεχνολογία της γραφής στην Ανατολική Μεσόγειο και η ανάπτυξή της στο Αιγαίο. (Μεταπτυχιακή Εργασία Ειδίκευσης, Πανεπιστήμιο Αιγαίου). Διαθέσιμο στο https://hellanicus.lib.aegean.gr/handle/11610/19933

Πολυγιαννάκη, Ε. (2014). Η ελληνική γλώσσα πίσω από τις μινωικές γραφές. Επιστημονική Ημερίδα: Φιλοσοφία, Φυσικές Επιστήμες, Βιοηθική. Πανεπιστήμιο Αθηνών, 12/1/2014. Διαθέσιμο στο https://drive.google.com/file/d/1uCbolSiS8tdWUSd77p3XYdXpFhyH5Kke/view?usp=sharing

Ρενέση, Π.-Μ. (2022). Αρχαίες Ελληνικές Γραφές - Συμβολή στην ανάπτυξη του Ελληνικού Πολιτισμού. (Διπλωματική εργασία, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.. Διαθέσιμο στο https://apothesis.eap.gr/archive/item/171025?lang=el

Χριστίδης, Α.-Φ. (2005). Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη) Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Διαθέσιμο στο https://drive.google.com/file/d/1nVRzV3syJSX3GKYyZQJq-XL_7EY0rQZf/view?usp=sharing

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/Demertzis_Kritikes_Gafes.pdf

​

​

​

​

​

22 of 22

Ενδεικτική Βιβλιογραφία/Δικτυογραφία(2)

ΚΕΝΤΡΟ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ:

https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/ag_history/browse.html?start=49

α. Duhoux, Y. Γραμμική Α, σελ. 180-181, β. Κατάλογος των συλλαβικών συμβόλων της γραμμικής A και των αντίστοιχων της γραμμικής B.

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ:

http://users.uoi.gr/gramisar/prosopiko/vlaxopoulos/Demertzis_Kritikes_Gafes.pdf

ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ: http://ebooks.edu.https://opencourses.uoa.gr/modules/units/?course=ARCH15&id=2177gr/ebooks/v/html/8547/2290/Istoria_A-Gymnasiou_html-empl/index_02_03.html

Ειδικά για τον ΔΙΣΚΟ ΤΗΣ ΦΑΙΣΤΟΥ:

​