11 lipca 1920 roku, przeprowadzony został plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu, który zadecydował o kształcie granic II RP.
Większość tych ziem została przyłączona do Niemiec.
Wraz z odrodzeniem się Polski po 123 latach zaborów problemem międzynarodowym okazało się wyznaczenie granic państwa. Spornymi terenami były przede wszystkim Śląsk, Warmia i Mazury: pretensje ze względów historycznych, gospodarczych i demograficznych rościły sobie do tych terenów zarówno Polska, jak i Niemcy. W myśl postanowień Traktatu Wersalskiego o przynależności tych ziem miały zadecydować plebiscyty.
Cezary Jachimowski
Szlakiem pomników plebiscytowych na Warmii i Mazurach.
Granitowy głaz narzutowy o wadze ok. 1 tony, położony na skraju parku Collisa.
Obelisk z wykutą datą “11.7.1920”. Pierwotnie posadowiony był na kopcu kamienno-ziemnym. Po wojnie przewrócony i zapomniany.
W 1999 r. został odnaleziony przez członków Ostródzkiego Stowarzyszenia Kulturowego „Sasinia”.
Po rewitalizacji parku w 2012 roku otoczony kolistym brukiem i wyeksponowany.
Ostróda - Pomnik Plebiscytowy
Autor: Piotr Gapiński
Pomnik plebiscytowy - Nowy Dwór
Autor: Piotr Gapiński
Oliwia Gwardiak
Składający się z grubej, nierównej, kamiennej płyty z zatartymi już wyrytymi w niej inskrypcjami i znajdujących się u jej podnóży ułożonych kamieni, monument ulokowany jest tuż pod drzewem. Pomnik ten znajduje się na terenie powiatu szczycieńskiego, po lewej stronie kościoła katolickiego pod wezwaniem św. Wojciecha w Nowym Dworze. Jest on jedynym zachowanym i nadal stojącym na swoim pierwotnym miejscu pomnikiem plebiscytowym.
Jakub Dąbrowski
Olecko - Pomnik Plebiscytowy
autor zdjęcia: Jan Chmielewski
Pomnik ten został po wojnie zakopany, dzięki czemu przetrwał do dnia dzisiejszego. Monument ma wyrytą datę 11 lipca 1920 roku oraz informację dotyczącą wyników plebiscytu - wyłącznie 2 głosy były za przyłączeniem Olecka do Polski (głosów niemieckich było ponad 28 tysięcy).
Kopia pomnika znajduje się w “Kulturzentrum Ostpreußen” w Ellingen.
Małgorzata Spilkowska
Pomnik plebiscytowy - Sasek Mały
Autor: Piotr Gapiński
Pomnik w Sasku Małym upamiętniał jednocześnie wynik z plebiscytu jak i również mieszkańców wsi poległych w trakcie I wojny światowej. Pomnik został rozebrany w latach 60.
Wiktoria Stempel
Pomnik upamiętniający niemieckie zwycięstwo w plebiscycie 11 lipca 1920 roku. Obecnie już nie ma tego posągu. W miejscu pomnika plebiscytowego znajduje się nowy pomnik. Przedstawiał otoczoną betonowymi schodami monumentalną formę architektoniczną składającą się z jedenastu kolumn zwieńczonych kamiennym kręgiem. Poszczególne kolumny miały symbolizować powiaty, które uczestniczyły w plebiscycie.
Olsztyn - pomnik plebiscytowy
Autor: Piotr Gapiński
Wiktoria Stempel
Pomnik poświęcony Bohaterom Walk o Wyzwolenie Narodowe i Społeczne Warmii i Mazur. Obecnie stoi w tym samym miejscu, w którym od 1928 roku stał pomnik plebiscytowy.
Olsztyn - "Bohaterom walk o wyzwolenie narodowe i społeczne Warmii i Mazur"
Autor: Bolesław Marschall
Maciej Wiśniewski
Obelisk w Ramsowie znajduje się niemal w centrum tej miejscowości, przy drodze do Wipsowa. Swoim kształtem przypomina coś w rodzaju wyrwanego fragmentu muru obronnego z wyższym i wystającym ponad środkowym elementem. Do jego budowy wykorzystano kamień polny. Znajdują się na nim trzy tablice. Środkowa zawiera inskrypcję: “Ku pamięci synów parafii Ramsowo, którzy zginęli podczas I Wojny Światowej”. Tablice boczne to raczej długa lista polsko brzmiących nazwisk poległych żołnierzy.
Ramsowo - Pomnik Plebiscytowy
Autor: Piotr Gapiński
Szymon Mróz� �
Bogumił (Gottlieb) Linka, rolnik z miejscowości Wawrochy (w powiecie szczycieńskim) był jednym z lokalnych działaczy ruchu polskiego, zaangażowanym w akcję plebiscytową, mającą na celu nakłanianie mieszkańców do głosowania za przyłączeniem Warmii, Mazur i Powiśla do Polski. Brutalnie pobity przez członków niemieckiej bojówki po zebraniu Mazurskiego Związku Ludowego w Szczytnie, zmarł (po przewiezieniu) w olsztyńskim szpitalu w dniu 29 marca 1920 roku i został pochowany na ówczesnym cmentarzu ewangelickim.
�Olsztyn - Pomnik Bogumiła Linki�Autor: Bolesław Marschall�
Pomnik plebiscytowy w Leleszkach
Zdjęcie archiwalne
Po wojnie pomnik został przewrócony. Następnie zabrano go do Powałczyna, gdzie po zeszlifowaniu niemieckich inskrypcji przymocowano do niego tablicę upamiętniającą zabitych 20 maja 1948 roku przez partyzantów UPA dwóch milicjantów. Pomnik niedawno został zdekomunizowany.
W 1931 r. wzniesiono w Leleszkach ciekawy pomnik, który upamiętniał trzy ważne dla wsi wydarzenia: 550 rocznicę założenia wsi, I wojnę światową i jej pochodzące z Leleszek ofiary oraz plebiscyt. Głaz wykorzystany do budowy pomnika został wyciągnięty zimą przy 30 stopniowym mrozie z jeziora Leleskiego.
Groszki w powiecie działdowskim to jedna z pięciu wsi, w której głosowanie wygrała strona polska i jedna z trzech miejscowości na Mazurach, które zostały na skutek plebiscytu włączone w granice II Rzeczpospolitej.
W Groszkach za Polską oddano 69 głosów, a za Prusami Wschodnimi – 9. Z tego powodu w czasie II wojny światowej wielu mieszkańców wsi było prześladowanych przez hitlerowców. Wiele osób zostało wywieziono do obozów.
Głaz upamiętniający granicę między Polską a Prusami Wschodnimi w Groszkach
Autor: Ryszard Bogucki
Nietypowy pomnik plebiscytowy wzniesiono w Pasymiu a dokładnie w Rudziskach Pasymskich obok wybudowanego w 1927 r. pensjonatu, w którym po wojnie mieścił się prowadzony przez Karola Małłka Mazurski Uniwersytet Ludowy. Pomnik ten był jednocześnie fontanną. Znajdowała się na nim następująca inskrypcja.
† DIES LAND BLEIBT DEUTSCH †
Ten kraj pozostaje niemiecki.
Po wojnie został oczywiście zniszczony.
Pomnik plebiscytowy - Rudziska Pasymskie
Po zwycięskim plebiscycie na Warmii i Mazurach zapanowała euforia. Z czasem postanowiono te zwycięstwo upamiętnić. Oczywistą formą tego upamiętnienia stały się pomniki plebiscytowe.
Większość pomników plebiscytowych nie wyróżniała się pod względem artystycznym. Zazwyczaj, nawet w miastach powiatowych, były to zwykłe, granitowe głazy.
Po II wojnie światowej z oczywistych względów pomniki plebiscytowe musiały zniknąć z przestrzeni publicznej. Większość została zniszczona, poprzez rozbicie. Nieliczne zostały obalone i zapomniane.
Po 1989 r. zdarzało się, że te zapomniane pomniki odkrywano i traktowano je jako pamiątki historyczne, co jest oznaką tego, że plebiscyt stał się już odległym wydarzeniem historycznym, który nie budzi negatywnych emocji.
11 lipca 1920 rok jest bardzo ważną datą w tożsamości mieszkańców tych krain. Wyniki plebiscytu były dla Polski druzgocącą klęską. Ostatecznie niemal cały obszar plebiscytowy pozostał w granicach Niemiec, a Polsce przyznano jedynie 8 gmin (5 na Powiślu i 3 na Mazurach). Przez kolejne lata granica między Polską a Niemcami biegła wzdłuż wschodniego brzegu Wisły. O skomplikowanej historii tych ziem i fascynujących losach ludzi można dowiedzieć się więcej odwiedzając Powiśle, Warmię i Mazury.
KONIEC