Gwersi Carlam Bioleg UG�Gwanwyn 2024

• Sesiwn 1 – Bioamrywiaeth Rhan 1
• Sesiwn 2 – Bioamrywiaeth Rhan 2
• Sesiwn 3 - Maethiad 2 Rhan 1
• Sesiwn 4 – Maethaid 2 Rhan 2

Sesiwn 3 UG 2024

Maethiad 2– Rhan 1

Atgoffa o Maethiad Rhan 1 diwethaf

• Recap o beth oedd yn wers diwethaf.
• Gwahanol fathau o faethiad, e.e.
• Awtotroffig
• heterotroffig
• Saproffytau
• Parasitiaid
• Cydymddibyniaeth
• Holosoig

​

• Ymalen i’r colydd

​

Maethiad

• Maethiad yw'r broses mae organebau'n ei defnyddio i gael egni i gynnal swyddogaethau bywyd a mater i greu a chynnal adeiledd.
• Mae egni a mater yn dod o faetholion.
• Mae dau brif fath o faethiad:
• Awtotroffig
• Heterotroffig

Awtotroffig

• Gwneud molecylau cymhleth o folecylau anorganic symlach.
• Mae dau fath:
• Ffotosynthetig
• Cemosynthetig

Heterotroffig

• Dydy heterotroffau ddim yn gallu syntheseiddio eu bwyd organig eu hunain.
• Mae'n rhaid iddynt fwyta defnydd bwyd organig cymhleth sydd wedi'i gynhyrchu gan hunanborthwyr.
• Rydyn ni'n eu galw nhw'n ysyddion.
• Mae heterotroffau'n cynnwys anifeiliaid, ffyngau, rhai mathau o brotoctistau a bacteria.

Mathau o faethiad heterotroffig

• Ymborthwyr holosöig
• Mae hyn yn cynnwys bron bob anifail. Maent yn cymryd bwyd i'w cyrff ac yn ei ddadelfennu ym mhroses treuliad. Mae ganddynt system dreulio arbenigol.
• Enhgreifftiau yw :
• Cigysyddion
• Llysysyddion
• Hollysyddion
• Detrysyddion

​

Saproffytau neu saprobiontau

Parasitiaid�

• Mae parasit yn byw mewn, neu ar, organeb fyw arall ac yn achosi niwed i'r organeb letyol.
• Ectoparasit – yn byw ar tu allan y organeb lletyol.
• Endoparasit – yn byw tu fewn y organeb lletyol.

Cydymddibyniaeth neu symbiosis

• Mae hyn yn golygu cysylltiad agos rhwng aelodau o ddwy wahanol rywogaeth, ond yn yr achos hwn mae'r berthynas o fudd i'r naill a'r llall.
• Enghraifft yw bacteria mewn rumen gwartheg.

​

Cwestiwn 2 U2 2018

Y coludd dynol

Adeiledd coludd mamolyn

• Ar ei hyd i gyd, o'r geg i'r anws, mae wal y coludd yn cynnwys pum haen o feinweoedd o gwmpas ceudod y coludd neu'r lwmen:
• Serosa
• Cyhyr hydredol
• Cyhyr crwn
• Isfwcosa
• Mwcosa

Chwarennau

Treuliad Carbohydrad

Treuliad Proteinau

Amsugniad

Llun o Amsugniad Glwcos

Y Coluddyn Mawr

• Mae'r coluddyn mawr tua 1.5 metr o hyd
• Ei rannau yw'r caecwm, y pendics, y colon a'r rectwm.
• Mae dŵr a halwynau mwynol yn cael eu hamsugno o'r colon ynghyd â fitaminau wedi'u secretu gan ficro-organebau sy'n byw yn y colon
• Y bacteria hyn sy'n gyfrifol am wneud fitamin K ac asid ffolig.

Y Coluddyn Mawr

• Erbyn iddo gyrraedd y rectwm, mae'r bwyd heb ei dreulio mewn cyflwr lled-solid.
• Mae’n cynnwys gweddillion cellwlos heb ei dreulio, bacteria a chelloedd marw.
• Mae cynnwys y colon yn mynd drwy'r colon ac yn cael ei garthu fel ymgarthion; enw'r broses hon yw ymgarthiad

Defnyddio cynhyrchion treuliad

Mae pob un o’r cynnyrch treulio yn cael eu cymhathu (assimilate) i’r corff. Dyma sut mae pob un yn cael ei wneud:

Glwcos - Mae glwcos yn cael ei:

• amsugno o'r gwaed gan gelloedd i'w ddefnyddio i ryddhau egni wrth resbiradu.
• caiff gormodedd glwcos ei storio fel braster

Defnyddio cynhyrchion treuliad

Asidau amino –

• synthesis proteinau (celloedd, meinweoedd ac ensymau newydd)
• does dim modd storio felly mae'n cael ei ddadamineiddio yn yr iau (tynnu'r grŵp amino a'i drawsnewid yn wrea, a thrawsnewid y gweddill yn garbohydrad a'i storio).

​

Defnyddio cynhyrchion treuliad

Lipidau –

• Rydyn ni'n defnyddio lipidau ar gyfer cellbilenni a hormonau.
• Caiff gormodedd ei storio fel braster. Mae braster yn storfa egni ac yn ynysydd.

​

Addasiadau i wahanol ddeietau

• Mae ymlusgiaid ac amffibiaid yn llyncu bwyd yn gyfan.

Addasiadau i wahanol ddeietau

• Mae gan famolion daflod sy'n gwahanu'r llwybr aer (ceudod y trwyn) a'r geg.
• Mae hyn yn golygu bod bwyd yn gallu cael ei gadw yn y geg yn hytrach na'i lyncu'n gyfan rhwng anadliadau.
• Mae coludd cigysydd yn fyr, sy'n adlewyrchu pa mor hawdd yw treulio protein.
• Mae coludd llysysydd yn hir oherwydd mae hi'n anodd treulio defnydd planhigol.

Addasiadau y dannedd

• Gan fod y bwyd yn cael ei gadw i'w dorri, ei falu, ei fathru neu ei rwygo gan ddibynnu ar y deiet
• Oherwydd hyn mae mamolion wedi esblygu gwahanol fathau o ddannedd, a phob math wedi arbenigo ar gyfer gwahanol swyddogaeth.
• Mae gan lysysyddion a chigysyddion ddannedd sydd wedi arbenigo i weddu i'w deietau.

Addasiadau y dannedd

Deintiad llysysyddion

• Blaenddannedd i dorri ar yr ên isaf yn unig (pad corniog ar y top)
• Mae'r dannedd llygad yn union yr un fath â'r blaenddannedd
• Mae'r ên isaf yn symud o ochr i ochr ar blân llorweddol i falu'r bwyd.
• Diastema i adael i'r dafod wthio defnydd planhigol yn ôl tuag at y gogilddannedd a'r cilddannedd.

Deintiad llysysyddion

• Dim ysgithrau. (gweler cigysyddion)
• Mae gan y gogilddannedd a'r cilddannedd arwyneb mawr ar gyfer malu a gwrymiau enamel miniog i falu defnydd planhigol yn effeithlon (Siap M a W)
• Does dim angen i gyhyrau'r ên fod yn bwerus oherwydd mae'r bwyd yn annhebygol o ddianc
• Mae gan y gogilddannedd a'r cilddannedd system gwreiddiau agored ac maent yn parhau i dyfu drwy gydol oes y llysysydd.

Deintiad Cigysyddion

• Blaenddannedd i ddal a rhwygo cnawd ar yr ên uchaf a'r ên isaf.
• Dannedd llygad mawr crwm i dorri cnawd a dal ysglyfaeth, i rwygo cyhyrau ac i ladd.
• Mae'r ên isaf yn symud yn fertigol, ddim o ochr i ochr. Mae'r ên yn gallu agor yn llydan.
• Dim diastema rhwng y dannedd llygad a'r gogilddannedd.

Deintiad Cigysyddion

• Ysgithrau sy'n llithro heibio i'w gilydd fel llafnau siswrn i dorri cyhyr oddi ar yr asgwrn.
• Mae gan y gogilddannedd a'r cilddannedd gysbau, sef mannau miniog sy'n torri ac yn malu.
• Cyhyrau gên datblygedig a phwerus i ddal ysglyfaeth yn dynn a malu esgyrn.
• Dydy'r gogilddannedd a'r cilddannedd ddim yn treulio a dydyn nhw ddim yn parhau i dyfu.

Cwestiwn 6 U2 2019