ภาษาในวรรณคดีไทย

การประพันธ์คือการเรียงร้อยถ้อยคำ

วรรณคดีและวรรณกรรมเป็นงานศิลปะเช่นเดียกับ

จิตรกรรมประติมากรรม คีตกรรม และนาฏกรรม มีจุดมุ่งหมาย

เพื่อสร้างจินตภาพแก่ผู้เรียน ผู้ชม หรือผู้ฟังให้ได้รับสารที่ผู้

สร้างสรรค์งานศิลปะต้องการสื่อ สารเหล่านี้จะทำให้เกิดอารมณ์

สุนทรีย์ (ความสำเริงอารมณ์) และแง่คิดจรรโลงใจ

​

กวีโวหารเป็นศิลปะการเรียงร้อยถ้อยคำ

กวีโวหาร หมายถึง ถ้อยคำสำนวน และชั้นเชิงในการ

แต่งคำประพันธ์ของกวีซึ่งมุ่งให้เกิดประสิทธิภาพทางอารมณ์แก่

ผู้อ่าน ผู้ฟัง กวีโบราณกล่าวถึงโวหารซึ่งเป็นกระบวนการ�ประพันธ์ไว้ ๔ ประเภท คือ

การเลือกสรรและการเรียงร้อยถ้อยคำเป็นลักษณะสำคัญของวรรณคดี ดังที่

เราเรียกการแต่งวรรณคดีว่า “การประพันธ์” หรือ “กวีนิพนธ์” และเรียกการแต่ง

หนังสือให้มีความไพเราะและระเบียบตามบัญญัติแห่งฉันทลักษณ์ว่า “ร้อยกรอง”

​

๑. เสาวรจนี (บทชมโฉม) คือ การเล่าชมความงามของตัวละครในเรื่อง ซึ่ง

อาจเป็นตัวละครที่เป็นมนุษย์ อมนุษย์ หรือสัตว์ซึ่งการชมนี้อาจจะเป็นการชมความเก่ง

กล้าของกษัตริย์ ความงามของปราสาทราชวังหรือความเจริญรุ่งเรืองของบ้านเมือง เช่น

บทชมโฉมนางมัทนา โดยท้าวชัยเสนรำพันไว้ ในวรรคดีเรื่องมัทนะพาธา

​

กรายกรก็เร้ารม- ยะประหนึ่งระบำสรวย

ยามนั่งก็นั่งเรียบ และระเบียบบเขินขวย

แขนอ่อนฤเปรียบด้วย ธนุก่งกระชับไว้

พิศโฉมและฟังเสียง ละก็เพียงจะขาดใจ

(พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว)

​

บทชมนางเงือก ซึ่งติดตามพ่อแม่มาเพื่อพาพระอภัยมณีหนีนางผีเสื้อสมุทร

จากเรื่อง พระอภัยมณี

​

​

บทกษัตริย์ทัศนานางเงือกน้อย ดูแช่มช้อยโฉมเฉลาทั้งเผ้าผม

ประไพพักตร์ลักษณ์ล้ำล้วนขำคม ทั้งเนื้อนมนวลเปล่งออกเต่งทรวง

ขนงเนตรเกศกรอ่อนสะอาด ดังสุรางค์นางนาฏในวังหลวง

พระเพลินพิศคิดหมายเสียดายดวง แล้วหนักหน่วงนึกที่จะหนีไป

(สุนทรภู่)

​

๒. นารีปราโมทย์ (บทเกี้ยวพาราสี โอ้โลม) คือการกล่าวข้อความแสดงความรัก

ทั้งที่เป็นการพบกันในระยะแรกๆ และในโอ้โลมปฏิโลมก่อนจะถึงบทสังวาสนั้นด้วย

​

ถึงม้วยดินสิ้นฟ้ามหาสมุทร ไม่สิ้นสุดความรักสมัครสมาน

แม้นเกิดในใต้ฟ้าสุธาธาร ขอพบพานพิศวาสไม่คลาดคลา

แม้นเนื้อเย็นเป็นห้วงมหรรณพ พี่ขอพบศรีสวัสดิ์เป็นมัจฉา

แม้นเป็นบัวตัวพี่เป็นภุมรา เชยผกาโกสุมปทุมทอง

เจ้าเป็นถ้ำไพขอให้พี่ เป็นราชสีห์สมสู่เป็นคู่ครอง

จะติดตามทรามสงวนนวลละออง เป็นคู่ครองพิศวาสทุกชาติไป

(สุนทรภู่)

​

๓. พิโรธวาทัง (บทตัดพ้อ) คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์ไม่พอใจ ตั้งแต่

น้อยไปจนมาก จึงเริ่มตั้งแต่ ไม่พอใจ โกรธ ตัดพ้อ ประชดประชัน กระทบกระเทียบ

เปรียบเปรย เสียดสี และด่าว่าอย่างรุนแรง

​

ครั้งนี้เสียรักก็ได้รู้ ถึงเสียรู้ก็ได้เชาวน์ที่เฉาฉงน

เป็นชายหมิ่นชายต้องอายคน จำจนจำจากอาลัยลาน

(เจ้าพระยาพระคลัง(หน))

​

บทตัดพ้อที่แสดงทั้งอารมณ์รักและแค้นของ อังคาร กัลยาณพงศ์ จากบทกวี เสียเจ้า

​

เสียเจ้าราวร้าวมณีรุ้ง มุ่งปรารถนาอะไรในหล้า

มิหวังกระทั่งฟากฟ้า ซบหน้าติดดินกินทราย

จะเจ็บจำไปถึงปรโลก ฤๅรอยโศกรู้ร้างจางหาย

จะเกิดกี่ฟ้ามาตรมตาย อย่าหมายว่าจะให้หัวใจ

หากเจ้าอุบัติบนสรวงสวรรค์ ข้าขอลงโลกันตร์หม่นไหม้

สูเป็นไฟ เราเป็นไม้ ให้ทำลายสิ้นถึงวิญญาณ

แม้แต่ธุลีมิอาลัย ลืมเจ้าไซร้ชั่วกาลปาวสาน

แม้นชาติไหนเกิดไปพบพาน จะทรมานควักทิ้งทั้งแก้วตา

ตายไปอยู่ใต้รอยเท้า ให้เจ้าเหยียบเล่นเหมือนเส้นหญ้า

เพื่อจดจำพิษช้ำนานา ไปชั่วฟ้าชั่วดินสิ้นเอย

(อังคาร กัลยาณพงศ์)

​

บทตัดพ้อที่แทรกอารมณ์ขันของ จากบทกวี ปากกับใจ

​

​

เมื่อรักกันไม่ได้ก็ไม่รัก ไม่เห็นจักเกรงการสถานไหน

ไม่รักเราเราจักไม่รักใคร เอ๊ะน้ำตาเราไหลทำไมฤๅ

(สุจิตต์ วงษ์เทศ)

​

๔. สัลลาปังคพิสัย (บทโศก) คือการกล่าวข้อความแสดงอารมณ์โศกเศร้า

อาลัยรัก บทโศกของนางวันทอง ซึ่งคร่ำครวญอาลัยรักต้นไม่ในบางขุนช้าง อันแสดง

ให้เห็นว่านางไม่ต้องการตามขุนแผนไป แต่ที่ต้องไปเพราะขุนแผนร่ายมนต์สะกด

ก่อนลานางได้ร่ำลาต้นไม้ก่อนจากไป จากเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนขุนแผนพา

นางวันทองหนี

​

ลำดวนเอยจะด่วนไปก่อนแล้ว ทั้งเกดแก้วพิกุลยี่สุ่นสี

จะโรยร้างห่างกลิ่นมาลี จำปีเอ๋ยกี่ปีจะมาพบ

(พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย)

​

สุนทรภู่คร่ำครวญถึงรัชกาลที่ ๒ ซึ่งสวรรคตแล้ว เป็นเหตุให้สุนทรภู่ต้องตก

ระกำลำบาก เพราะไม่เป็นที่โปรดปรานของรัชกาลที่ ๓ ต้องระเห็ดเตร็ดเตร่ไปอาศัยในที่

ต่างๆขณะล่องเรือผ่านพระราชวัง สุนทรภู่ซึ่งรำลึกความหลังก็คร่ำครวญอาลัยถึงอดีตที่

เคยรุ่งเรืองจากนิราศภูเขาทอง

​

เคยหมอบใกล้ได้กลิ่นสุคนธ์ตลบ ละอองอบรสรื่นชื่นนาสา

สิ้นแผ่นดินสิ้นรสสุคนธา วาสนาเราก็สิ้นเหมือนกลิ่นสุคนธ์

(สุนทรภู่)

​

คำเพราะคือสังวาล กอบแก้ว

นักประพันธ์หรือกวี คือ ผู้รู้ผู้เชี่ยวชาญในศิลปะการ

ประพันธ์ สามารถเรียบเรียงถ้อยคำให้เกิดจินตภาพเพื่อสื่ออารมณ์

ความนึกคิด และจินตนาการสู่ผู้อ่านได้อย่างไพเราะกินใจ

การเลือกสรรคำมาใช้ของกวีทำให้เกิดคำศัพท์นิยมที่เรา

รู้จักกันในลักษณะของคำพ้องศัพท์ อาทิ กวีจะกล่าวถึงหญิงคนรัก

หรือผู้หญิงก็มักจะใช้คำหลากหลาย อาทิ นงพะงา นงคราญ นงนุช

ในการแต่งคำประพันธ์ กวีนิยมดำเนินตามหลักฉันทลักษณ์อย่า

เคร่งครัด เมื่อคำบางคำมีปัญหาเรื่องเสียง กวีก็มักจะแต่งรูปแปลงเสียง เพื่อให้ได้คำที่ไพเราะแต่คงความหมายเดิมไว้

กวีโบราณนิยมแต่งรูปแปลงเสียงคำเพื่อ

ให้เป็นไปตามหลักเกณฑ์ในฉันทลักษณ์ เช่น การใช้

คำโทโทษ คำเอกโทษในการแต่งโคลงและร่าย แต่คำ

เอกโทษจะใช้น้อยกว่าคำโทโทษ เพราะสามารถใช้

คำตายแทนได้นั่นเอง