UGALKETA�FUNTZIOAK

UGALKETA ASEXUALA

• Gameto edo zelula sexualik gabe gertatzen da.
• Indibiduo bakarretik ugal unitate bat (zelula edo zelula multzoa) pixkanaka garatuz joango da genetikoki berdina izango den banakoa eman arte.

UGALKETA ASEXUAL MOTAK

• ESZISIOA: gurasoa bi zatitan banatu eta zati bakoitzak indibiduo bat sortu
• GEMAZIOA: zelula batzuk azalera migratu gema bat sortuz eta banatzean besto organismo bat sortu
• POLIENBRIONIA: enbrioiak garapeneko lehenengo fasetan banatu eta zati bakoitzetik indibiduo bat sortu
• …

Gemazioa

Eszisioa

Eszisioa

Polienbrionia

Ornogabeen adibidea: PORIFEROAK

ASEXUALA

Amaren gorputzean gemak sortzen dira eta hazita daudenean amarengandik banandu eta substratuan finkatzen dira. Ugalketa mota horri gemazioa deritzo

SEXUALA

​

Gametoak ingurura isurtzen dira.

Espermatozoideak obuluak baino lehenago ekoizten dira eta oskulotik ateratzen dira.

Larba planktonikoa askatzen da eta toki berriak koloniza ditzake.

Larba

UGALKETA SEXUALA

• Espezializatutako zelulen bidez egiten da: gametoak edo zelula sexualak (animalietan obuluak eta espermatozoideak)
• Ernalketan elkartu, eta zigoto izeneko zelula osatzen dute.
• Zigotoa zatituz eta bereiziz azkenik beste bizidun berri bat sortzen da
• Izakiak sexubakarrak izan daitezke (gametoak banako desberdinetan sortzen dira) eta dimorfismo sexuala ageri ohi da.
• Gametoak banako berdinean garatzen badira hermafrodita dela esaten da. Gehienak ez dira autoernaltzen, ernalketa gurutzatuta egiten dute.

UGAL APARATUAK

• Gametoak sortzen dituzten organoei gonadak deitzen zaie: espermatozoideak sortzen dituztenak testikuluak dira eta obuluak sortzen dituztenak berriz obarioak. Animalia gehienek pare bat gonada dituzte.

• Gonadez gain, ugal aparatuek gonoduktoak dituzte: gametoak kanpoaldera eramaten dituzten hodiak dira.

• Espezie batzuetan gonoduktoak kanpora isurtzen du zuzenean, beste batzuetan, kloakara isurtzen du eta gainerakoetan, iraitz hodiekin bat egin eta irekiune urogenitalaren bitartez irekitzen da kanpora.

GIZONEZKOEN UGAL APARATUA

• Testikuluak edo barrabiletan dauden hodixka seminiferoetan espermatozoideak sortzen dira.
• Ondoren epididimoan sartu eta mugikortasuna lortzen dute.
• Gero hodi deferenteak prostatan isurtzen du. Prostatan sartu baino zertxobait lehenago, bi hodi deferenteek eta semen besikulako hodiek bat egiten dute.
• Prostatan uretra hasten da.
• Uretra kanporaino iristen da zakilaren bitartez

​

GIZONEZKOEN UGAL APARATUA

Espermatogenesia

GAMETO ARRAK : ESPERMATOZOIDEAK

• Zelula txikiak dira.
• Flageloa dute, mugikortasuna izateko
• Mintz plasmatikoz inguratuta hiru zati dituzte: Burua, erdialdea eta isatsa
• Buruaren aurrekaldean besikula akrosomikoa (akrosoma) dago (enzimaz beteta)

EMAKUMEZKOEN UGAL APARATUA

• Emakumezkoen ugal aparatua osatzen dute: Obarioek (hemen heltzen dira obozitoak), obiduktoek edo Falopioren tronpek, uteroak (umetokiak) (organo hutsa, muskularra), baginak eta aluak (klitoria eta ezpainak)
• Obuluaren inguruan zelula batzuek babesten dute (Graafen folikuloa)

EMAKUMEZKOEN UGAL APARATUA

BESTE ORNODUNEN UGAL APARATUAK

Ornodunen adibidea: GIZAKIA EMAKUMEA

Hipofisi (FSH eta LH) eta obulutegietako (estrogeno eta progesterona) hormonak koordinaturik, obulu bakarra sortzen da ziklo bakoitzean.

Erregulazio hormonala: ZIKLO ESTRUALA

Ornodun obiparoetan, progesteronak handitu egiten ditu obiduktuen (arrautzen oskola sortzea) neurria eta jaraiketa jarduera

GAMETO EMEAK: OBULUAK

• Esferikoak edo oboideak dira.
• Zelula somatikoak baino handiagoak dira (20µm)
• Enbrioia elikatzeko mantenugai erreserbak dituzte (biteloa)
• Bi polo eratzen dira: animalia-poloa (nukleoarekin) eta polo begetatiboa (biteloarekin)
• Mintz plasmatikoaren inguruan alde edo eremu peluzidoa aurkitzen da
• Kanpotik koroa erradiatua (folikulu-zelulak)

OBULU MOTAK

Isolezitoa edo Oligolezitoa: Cnidario, Ekinodermatu eta Ugaztunak

Telolezitoa: Anelido, Molusko eta Anfibioak

​

Bitelo kantitatearen eta haren banaketaren arabera, honako hauek bereizten dira

Oso telolezitoa: Zefalopodo, Narrasti

eta Hegaztiak

Zentrolezitoa: Intsektu eta Krustazeoak

Gametogenesia

ERNALKETA

• Gametoak bat egin eta obozelula edo zigotoa sortzen duten prozesua da.
• Ernalketa motak:
• Kanpo ernalketa: Obuluak eta espermatozoideak ingurune urtar batetan askatzen dira. Urtar gehienek, anfibioak eta intsektu batzuk.
• Barne ernalketa: Kopularen bidez, arrak espermatozoideak sartzen ditu emearen ugal aparatuan, eta azken honen barnean gertatzen da ernalketa.Hau lehorreko animalien ohiko ernalketa da.

Baso deferenteen

irekigunea

Semen-errezeptakuluak (2)

Obulutegiak

Obiduktuen irekigunea

Testikuluak

(1)

Testikuluak

(2)

Kliteloa

32

37

9

12

15

15

12

9

32

37

Kliteloa

Ornogabeen adibidea: ANELIDOAK

Semen-errezeptakuluak (1)

ERNALKETA prozesua

Anuroen anplexoa

GARAPENA

• Zigotoa sortu ondoren , garapena gertatu behar da organismo zelulanitz berria sortzeko.

​

• Garapenak bi ondorio ditu:
• Batetik neurriz handitzea: HAZKUNTZA. Hau zigotoaren mitosi jarraituei esker gertatzen da.
• Bestetik, zelulak espezializatzen joan behar dute: BEREIZKETA. Honela organismoaren ehun eta organo desberdinak sortuko dira.

• Garapenean bi aldi bereizten dira:
• Enbrioi garapena: Zigotoa sortzen denetik izaki berria sortu arte.
• Enbrioi ondorengo garapena: Animalia heldua izateko gertatu beharreko prozesu guztiak. Larba faserik gabea edo larbatik heldutako garapena, hau da metamorfosiz

SEGMENTAZIOA (A):

​

• Zigotoa mitosiz zatitu egiten da zenbait aldiz, blastomeroak izeneko zelula txikiagoak sortuz.

​

• Zatiketak ez du aldaketarik eragiten ez masan ezta bolumenean ere, zelulak txikituz joaten baitira. Horrela, mazusta izeneko masa trinkoa eratzen dutelarik: MORULA

​

Gastrulazioa:

• Zelulak eta tolesturak lekualdatzen dira gastrula deitutako egitura eratuz
• Animalia diblastikoak eta triblastikoak

Organogenesia

• Bereizte zelularraren bitartez zelulak espezializatu eta ehunak sortu
• Ektodermoa: epidermisa (eta ileak, lumak, guruinak), nerbio-ehuna eta zentzumen organoak eta gorputzaren irekierak estaltzen dituen epitelioa (sudur-hobiak, ahoa, uzkia)
• Mesodermoa: dermisa, barruko barrunbeen estaldura, muskulu-ehuna, konjuntiboa eta zirkulazio, iraitz eta ugal aparatuak
• Endodermoa: digestio eta arnas aparatuaka, tiroidea, digestio hodia estaltzen duen epitelioa, trakea, birikak eta gernu-maskuria

Orri enbrionarioetako zelulak bereiztearen ondorioz organoak sortzeari esaten zaio.

ENBRIOIAREN GARAPENA: MOTAK

• Enbrioien garapena izan daiteke zuzenekoa (larba-faserik gabekoa) edo zeharrekoa (larba etapa igaro, metamorfosia)

​

• Enbrioiaren garapena kanpo ingurunean edo emearen ugal aparatu barruan gertatzen da.

​

• Enbrioiaren garapena kanpo ingurunean gertatzen denean (ernalketa kanpokoa delako edo zigotoak kanporatu direlako) animaliak OBIPAROAK direla esaten da.

​

• Barne ernalkuntza izan eta emearen barruan garatzen diren animaliak OBOBIBIPAROAK eta BIBIPAROAK dira.
• Obobiparoetan zigotoa obiduktoaren barnean garatzen da. Emeak babesa soilik ematen dio enbrioiari
• Bibiparoetan, denak ugaztunak, zigotoa emearen uteroan garatzen da. Emeak zuzenean hartzen du parte enbrioiaren nutrizioan

Ziklo biologikoa

Ornodunen adibidea:

ANFIBIOAK

Sistema urogenitala

Kanpo-ernalkuntza Anuroetan.

Espermatoforoak Arrabioetan

Metamorfosia