1 of 43

Słownik haseł

związanych z porostami

projekt eTwinning “Tajemnicze porosty”

2021

2 of 43

Apotecja

Apotecja czyli miseczki - rodzaj owocnika grzyba, składnika porostów (grzyb i glon). Jeśli grzyb należy do workowców, to rozmnażając się generatywnie (płciowo) tworzy owocniki. Mogą one być typu otoczni (perytecjum) lub miseczki (apotecjum). Jeśli w apotecjum na brzegu występują glony, tak jak to jest u porostów to jest to apotecjum lekanorowe. Jeśli w apotecjum nie ma glonów to jest to apotecjum lecideowe.

Apotecjum typu Lecanora występuje wyłącznie u porostów. Brak go u workowców wolnożyjących. Główną cechą odróżniającą apotecjum typu Lecidea od typu Lecanora jest obecność w tym ostatnim dodatkowego brzeżka plechowego (otoczki plechowej). Otoczka ta ma taki sam kolor jak plecha i najczęściej jest to barwa kontrastująca z barwą tarczki owocnika (którą tworzą widoczne z góry epitecjum i hymenium).

Przykłady porostów z apotecjami typu: Lecanora – Lecanora argentata; Lecidea – Lecidea stigmatea.

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:ApotecioF.png

Amylka znaczona, Lecidella stigmatea (Ach.) Hertel & Leuckert

Szkoła Podstawowa nr 11 im. Floriana Marciniaka w Koninie

3 of 43

Bioindykatory

Bioindykatory - organizmy żywe, które wykazują wysoką wrażliwość na poszczególne, interesujące nas czynniki środowiskowe.

Jednymi z najbardziej znanych bioindykatorów są porosty, których kondycja wskazuje na stopień zanieczyszczenia powietrza. Przy ogólnej ocenie stanu powietrza nie trzeba znać poszczególnych gatunków porostów wystarczy zaobserwować ich plechę. Plechy bardziej przyległe do podłoża świadczą o niskiej jakości powietrza, te bardziej od niego odstające o wysokiej. Dla najbardziej zanieczyszczonych obszarów charakterystyczny jest brak występowania porostów lub występowanie porostów o plesze skorupiastej bądź proszkowanej. W środowisku o powietrzu czystym można w głównej mierze spotkać porosty o plesze krzaczkowatej.

Szkoła Podstawowa nr 107 z Oddziałami Integracyjnymi w Krakowie

4 of 43

Biomonitoring

To działania polegające na obserwowaniu i ocenie stanu oraz zachodzących zmian w ekosystemach, różnorodności biologicznej �i krajobrazowej, w tym typach siedlisk przyrodniczych, populacjach i gatunkach. Określany jest też jako działania służące ocenie stanu środowiska za pomocą bioidentyfikatorów, np porostów.

Ania, Tarnowskie Góry

5 of 43

Cefalodium

Niewielkie struktury występujące u niektórych gatunków porostów, które zawierają sinice. Cefalodia mogą występować wewnątrz plechy lub na jej powierzchni.

Sinice te mają zdolność do wiązania azotu �z powietrza.

Cefalodium �jest pod nr 1

Magda, SP Jarosław

6 of 43

Chwytniki

Służą do przytwierdzania organizmów do podłoża oraz pobierania z gleby wody i związków pokarmowych. Powstają już podczas kiełkowania zarodnika. Mogą wyrastać pojedynczo lub w pęczkach. Mają barwę brunatną, pozbawione są chlorofilu, choć po odsłonięciu na światło mogą się zazielenić

Fabian Siorek

Szkoła w Stobiernej

7 of 43

Cyjanobakterie

To gromada organizmów samożywnych, dawniej uznawanych za rośliny, dzisiaj do Procaryota.

Niektóre żyją w symbiozie z grzybami tworząc porosty.

Patryk i Szymon

ZSP Stobierna

8 of 43

Epibriofityczne (epibriofity) porosty

rosnące na szczątkach mszaków i roślin kwiatowych, przeważnie na obszarach wysokogórskich i polarnych;

Damian, SP Kraków

9 of 43

Epifiliczne (nalistne) porosty

rosnące na liściach drzew i krzewów

(głównie na obszarach tropikalnych i podzwrotnikowych);

Bartek, SP Gdańsk

10 of 43

Epifity

roślina, grzyb lub porost rosnące na innej roślinie, ale zwykle nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się najczęściej samodzielnie.

Maja ZSP Stobierna

11 of 43

Epifityczne (nadrzewne) porosty

rosnące na korze pni i gałęzi drzew, krzewów i krzewinek;

Bartek, SP nr 40 Gdańsk

12 of 43

Epiksyliczne porosty

rosnące na drewnie bez kory (na płotach, okorowanych pniach drzew, elementach konstrukcji drewnianej);

13 of 43

Epigeiczne (naziemne) porosty

rosnące na jałowych, piaszczystych lub żwirowych glebach (na wrzosowiskach, wydmach, torfowiskach, w runie borów sosnowych, tundrze wysokogórskiej lub polarnej);

14 of 43

Epilityczne (naskalne) porosty

Porosty rosnące na naturalnym skalnym podłożu (skały, głazy, kamienie) lub antropogenicznym (tynk, beton, cegły, dachówki, eternit).

15 of 43

Fotosynteza

Proces wytwarzania związków organicznych z materii nieorganicznej, zachodzący w komórkach zawierających chlorofil lub bakteriochlorofil, przy udziale światła.

Max, ZSP w Stobiernej

16 of 43

Fragmentacja plechy

to sposób rozmnażania bezpłciowego porostów, �w którym organizm macierzysty rozpada się na kawałki z których powstaje nowy organizm.

WIKTORIA.RZ ZSP STOBIERNA

17 of 43

HELOTYZM

Publiczna Szkoła Podstawowa w Czchowie

niewolnictwo, kontrolowane pasożytnictwo, słowo pochodzi z jęz. greckiego od heilotes - jeniec

specyficzna forma symbiozy spotykana u porostów

grzyb odnosi większe korzyści niż glon

Grzyby wykorzystują znaczną część związków organicznych wytwarzanych przez glony i hamują nadmierne rozmnażanie się glonów

18 of 43

Komponenty grzybowe i glon w poroście są rozmieszczone warstwowo.

Bartosz, ZS w Łące

19 of 43

Homeomeryczna plecha

Komponenty grzybowe i glon w poroście są rozmieszczone równomiernie

Diana

20 of 43

Królestwo: Grzyby

Porosty do niedawna uważano za symbiotyczne organizmy plechowate, zaliczane do królestwa roślin.

Według współczesnej taksonomii porosty są grzybami, których plecha zawiera oprócz typowych komórek grzybów, również komórki glonów z grupy zielenic i sinic. U 98% porostów występuje grzyb należący do workowców (Ascomycota), u pozostałych – do grzybów niedoskonałych (Deuteromycota) i podstawczaków (Basidiomycota). Partnerem autotroficznym, czyli fotobiontem, są zielenice z klasy Chlorophyaceae (około 90% gatunków) lub sinice (Cyanobacteria, Cyanophyta), które są organizmami prokariotycznymi (nie mają wykształconego jądra). Zarówno grzyby, jak i glony są organizmami plechowymi, tzn., że nie wytwarzają organów, takich jak korzenie, łodygi i liście, ani typowych tkanek. Strzępki grzyba mogą tworzyć z komórkami glonów bardziej lub mniej zwartą całość, zarówno pod względem anatomicznym, jak i fizjologicznym.

Nauka zajmująca się porostami to lichenologia.

Szkoła Podstawowa im. Powstańców Wielkopolskich w Miałach

21 of 43

Krzaczkowate porosty

Krzaczkowata plecha

wznosi się lub zwisa, przytwierdzona do podłoża w jednym punkcie lub też może płożyć się po podłożu. Jej długość wynosi od kilku mio różnym kształcie, od nitkowatych i obłych do taśmowatych. Porosty o takich plechach są bardzo wrażliwe na tlenki siarki w powietrzu.

Zuzanna ZSP w Stobiernej

22 of 43

Lichenoindykacja

Historia - XIX/XX w. William Nylander - porosty jako bioindykatory Lichenoindykacja – metoda bioindykacji wykorzystująca porosty jako czułe wskaźniki zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

Jakub Próchniak 2A ZST PUŁAWY

23 of 43

Lichenologia

Lichenologia – nauka obejmująca badania nad porostami. Jest uznawana za gałąź mykologii.

Marcelina

ZS w Łące

24 of 43

Listkowate porosty

Plecha listkowata jest wyraźnie grzbieto- brzusznie spłaszczona �i złożona z jednego lub kilku listków. Do podłoża przyczepia się chwytnikami, tzw. uczepem lub fałdami dolnej kory.

Kinga, ZSP w Stobiernej

25 of 43

Mąkla tarniowa

Jest to gatunek grzybów z rodziny tarczownicowatych. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów.

Natalia Kamińska ZSP w Stobiernej

26 of 43

Łuseczkowata plecha

Łuseczkowata plecha

Szczepan

Plecha jest najczęściej nieregularna, rzadziej rozetkowata, osiąga szerokość 2-4 cm i dość luźno przylega do podłoża. Górna powierzchnia jest oliwkowozielona, lśniąca, gładka lub pomarszczona. Wcinane lub karbowane odcinki plechy mają długość do 1 cm, szerokość 2–5 mm i końce lekko podwinięte. Dolna powierzchnia w części środkowej jest ciemnobrunatna, ku obwodowi jaśnieje i ma barwę szaro lub oliwkowobrunatną.

Szczepan K. ZSP w Stobiernej

27 of 43

Pionierski organizm

Gatunek, który dokonuje kolonizacji siedlisk z różnych przyczyn wolnych �od roślinności. Organizmy takie zapoczątkowują sukcesję pierwotną. �Są przystosowane do zasiedlania siedlisk ubogich w składniki odżywcze �i wodę. Główną grupą organizmów pionierskich są porosty.

Oliwia Ożóg

ZSP w Stobiernej

28 of 43

Plecha

Jest to wegetatywne ciało organizmów niezróżnicowane na korzeń i pęd. Organizmy zbudowane z plechy określa się zbiorczą nazwą plechowce, do których należą glony i grzyby (w szerokim tych pojęć znaczeniu, łącznie z protistami). �U grzybów plecha nazywana jest grzybnią i składa się z nitkowatych strzępek.

Katarzyna Hałys

ZSP w Stobiernej

29 of 43

Zdolność do przetrwania w warunkach braku wody. Przy braku wody następuje zatrzymanie czynności fizjologicznych i przechodzą w stan uśpienia, po pojawieniu się wody wznawiają swoje czynności życiowe.

30 of 43

Porosty

Porosty, grzyby zlichenizowane tradycyjna nazwa organizmów składających się z grzybów, tworzących obligatoryjne symbiozy. Głównie z prokariotycznymi cyjanobakteriami lub eukariotycznymi zielenicami.

Natalia Kamińska ZSP w Stobiernej

31 of 43

Pustynia porostowa

Pustynia porostowa to obszar występujący głównie

w miastach, najczęściej są przy drogach

o dużym natężeniu ruchu, przy dużych

ośrodkach przemysłowych i składowiskach

odpadów. Charakteryzują się wysokim

zanieczyszczeniem powietrza.

Szymon Warchoł ZSP w Stobiernej

32 of 43

Rozmnażanie porostów

Porosty mogą się rozmnażać tylko bezpłciowo poprzez:

  • fragmentację plechy,
  • wytwarzanie diaspor

Ponadto organizmy te wytwarzają specjalne wytwory: urwistki lub wyrostki. Urwistki powstają wewnątrz plechy, a na zewnątrz wydostają się poprzez spękania warstwy korowej. Wyrostki to z kolei drobne wyrostki powstające na powierzchni plechy, które bardzo łatwo się odłamują ze względu na swą "kruchą" podstawę. Same gonidia mogą rozmnażać się niezależnie od partnera grzybowego, też przez podział komórek.

Łucja F. ZS Łąka

33 of 43

Schemat budowy porostów

Schemat budowy porosta o plesze heteromerycznej;

a – kora górna,

b – warstwa podpowierzchniowa,

c – warstwa miąższowa,

d – kora dolna,

e – chwytniki.

Natalia Kamińska ZSP w Stobiernej

34 of 43

Skala porostowa

Skala porostowa - skala określająca stopień zanieczyszczenia powietrza dwutlenkiem siarki na podstawie występowania lub braku określonych gatunków porostów epifitycznych (nadrzewnych). w Polsce stosuje się skalę 7 stopniową:

1 – brak porostów, mogą występować zielone glony na korze, bardzo silne zanieczyszczenie powietrza, skażone centra wielkich miast i ośrodków przemysłowych; stężenie SO2 w powietrzu powyżej 170 µg/m3

2 – występują tylko porosty skorupiaste (proszkowate) (np. liszajec, misecznica proszkowata), bardzo silnie zanieczyszczone powietrze, duże miasta i ośrodki przemysłowe; stężenie SO2 od 100 do 170 µg/m3

3 – mogą występować porosty listkowate i skorupiaste (np. złotorost ścienny, obrost wzniesiony), powietrze zanieczyszczone, drzewa w pobliżu miast, parki, stężenie SO2 99-70 µg/m3

4 – porosty listkowate, nielicznie pojawiają się krzaczkowate (np. pustułka pęcherzykowata, tarczownica bruzdkowana), powietrze średnio zanieczyszczone, lasy w pobliżu miast, stężenie SO2 69-50 µg/m3

5 – porosty listkowate zajmują znaczną powierzchnię kory, coraz więcej krzaczkowatych (np. mąkla tarniowa, mąklik otrębiasty), które jednak nie są w pełni wykształcone, zanieczyszczenie powietrza jest słabe, większość lasów na nizinach i pogórzu, stężenie SO2 49-40 µg/m3

6 – różne wrażliwe gatunki porostów skorupiastych, listkowatych i krzaczkowatych na pniach oraz gałęziach (np. brodaczki, płucnik modry, dobrze rozwinięte gatunki z 5 stefy), powietrze jest nieznacznie zanieczyszczone, naturalne, duże lasy głównie w Polsce północno- wschodniej, stężenie SO2 39-30 µg/m3

7 – bardzo dużo rozmaitych porostów na pniach i gałęziach – skorupiaste, listkowate i krzaczkowate, plechy bardzo duże, zwisające (np. odnożyca jesionowa, brodaczka, granicznik płucny), powietrze jest prawie zupełnie czyste, nieliczne nieskażone obszary w Polsce, często wyższe partie gór, puszcze, stężenie SO2 poniżej 30 µg/m3

Szkoła Podstawowa im. św. Jana Pawła II w Łętowni

35 of 43

Skorupiaste porosty

. Porosty skorupiaste przylegają całą dolną

powierzchnią do podłoża na którym rosną,

plecha o powierzchni gładkiej, spękanej,

proszkowatej lub ziarenkowatej.

Ola ZSP w Stobiernej

36 of 43

Skorupiaste porosty

Plecha skorupiasta jest swoją dolną powierzchnią ściśle przytwierdzona do podłoża, bądź w nim zagłębiona. Powierzchnia plechy może być proszkowata, ziarenkowata, brodawkowata, gładka lub spękana.

Karina Bąk, ZSP Stobierna

37 of 43

Symbioza

Porosty to bardzo ciekawe organizmy, które swe istnienie zawdzięczają symbiozie między grzybem, a glonem. Grzyb zapewnia wodę oraz minerały, a glon za sprawą fotosyntezy, składniki odżywcze czerpane ze słońca oraz tlen.

Maja SP3 Kłodzko

38 of 43

Ubikwistyczne porosty

Porosty, które zasiedlają różne środowiska, np. chrobotek strzępiasty osiedlają się głównie na murszejących pniach, często jednak występują także na glebie, korze drzew, a nawet pokrytym cienką warstwą gleby podłożu skalnym.

39 of 43

Urwistek

Jest to drobny wytwór plechy

porostów, który składa się z komórek

glonu oplecionego strzępkami grzyba.

Służy do wegetatywnego rozmnażania się porostów (to ich podstawowy sposób rozmnażania się).

Michalina

ZSP w Stobiernej

40 of 43

Wyrostki

tzw. izydia, są to małe fragmenty plech, które służą do rozmnażania wegetatywnego (fragmentacja plechy porostów). Są zbud. z warstwy korowej (strzępki grzyba) �i komórek glonów (gonidia).

ZS w Łące

Maja

41 of 43

Zielenice

to grupa jednokomórkowych lub wielokomórkowych, samożywnych roślin występujących w wodach. Rzadko występują w środowisku lądowym – wówczas są to higrofity lub symbionty. Zielenice będące symbiontami żyją głównie �z grzybami tworząc porosty.

Maja

ZSP w Stobiernej

42 of 43

Znaczenie porostów

-Zatrzymują w swoich plechach wodę przyczyniając się do utrzymywania swoistego mikroklimatu leśnego

-Są ważnym składnikiem pokarmowym (dla reniferów i piżmowołów) oraz schronieniem bezkręgowców

-Porosty jako organizmy pionierskie mają pewną funkcję glebotwórczą

-Porosty są bardzo czułym biowskaźnikiem (bioindykatorem) czystości atmosfery

-Wykorzystywane są w lecznictwie

-Mają zastosowanie w przemyśle perfumeryjnym, w walce z owadami i ślimakami

Filip

ZSP w Stobiernej

43 of 43

Porosty epibriofityczne( epibriofity )

Są to porosty rosnące na szczątkach mszaków i roślin kwiatowych, przeważnie na obszarach wysokogórskich i polarnych

Angelika.M (ZST Puławy )