1 of 61

küla troy

¿Chumkeymi?

2 of 61

Kiñe Kimeluwün

Pefinge tüfa

  • 1. Pedro pingen, küdawken lelfün mew

  • 2. Kinturay iñche, chillkatuken kimelwe ruka mew

3 of 61

  • 3. Juan Calfunao pingen, kimelken mapudungun
  • 4. Daniela Millaleo pingen, üllkantuken fill püle

4 of 61

  • 5. Rosa iñche, kofkeken ñi kofkewe ruka mew

  • 6. Silvia pingen, ngüdifken weshakelu ñi ruka mew

5 of 61

¿Chumkey engün?

6 of 61

PEFINGE TÜFA

Llowkelu: marcelo@mapuche.mp wirikelu: jessica@mapuche.mp Tañi poyen wenüy Marcelo

Mari mari lamngen, fütra kuyfi. ¿Chumleymi? ¿Chumley tami reñma?

¿Tami ñuke petu kutranküley?

Fewla mülen Concepción mew, welu ñi ñuke ka ñi chaw petu müley Aysen mew. Tañi wünen lamngen dew tripay ñi fütra kimelwe ruka mew. Fewla kimelkey kiñe pichi kimelwe ruka mew, Coquimbo mew. Tañi inan lamngen chillkatukey. Fewla niey mari pura tripantu ka müley “4to medio” mew.

Iñche chillkatuken ka küdawken tüfachi waria mew. Fentren kulliñ fali tañi chillkatun.

Fey müten lamngen, pewmangen pürüm pewayu Lemoria tami pu che

Jessica

7 of 61

PEFINGE TÜFA

Llowkelu: jessica@mapuche.mp wirikelu: marcelo@mapuche.mp

Tañi poyen wenüy Jessica

Feley ñaña, fütra kuyfi may, müna küme tami dungu

Külfünkülen iñche.Tañi reñma kom kümeley, welu ñi ñuke petu kutranküley.

Fewla mülen Temuco mew. Fillke antü küdawken lelfün mew. Ketraken tañi mapu. Nien kiñeke kulliñ, nien waka ka ofisa. Kurengen, tañi kure Fabiola pingey. Nien meli yall: küla fotüm ka kiñe pichi ñawe. Kom tañi yall chillkatukey waria mew. Feymew ayiwkülen.

Fey müten Jessica, pewkayael, mütrümaen. Lemoria tami pu che ka.

Marcelo

8 of 61

Küdaw

  • Wiringe rüf dungu kam koyla dungu

_ Chillkatukey Jessica ñi wünen lamngen

_ Fewla Jessica Aysén mülen

_ Jessica küdawkelay, welu chillkatukey

_ Marcelo küdawkey waria mew

_ Kurengey Marcelo

_ Nielay yall Marcelo

9 of 61

Nütramkange tami kompañ eymu

  • Feypifinge tami kompañ chi Marcelo ñi nütram. Dew afle, allkütuafimi tami kompañ Jessica ñi nütram

10 of 61

KÜDAW

  • Wirintükufinge kiñe chalin kiñe poyen wenüy.

11 of 61

Epu kimeluwün Antü– pun

  • Wün
  • Pu liwen

Leftraru trepekey wün mew

Pu liwen Rayen yafütukey iyael ñi ñuke engu

12 of 61

Amun: ir

amuken: voy habitualmente

amutun: volver, regresar

wiñotun: volver, regresar

trepeken: despertar hab.

muñetuken: asearse hab.

trekatuken: camino hab.

yafutuken: como hab.

küdawken: trabajo hab.

chillkatuken: estudio hab.

pelotatufe:

lefkantun/lefkatuken: correr

pelotatun/pelotatuken:

violintufe

violintukey:

dewman: hacer

dewmaken iyael:

miyawtun/miyawtuken: pasear

chillka

umawtuwe: cama

kofketuken: como pan hab.

kafetuken: tomo café hab.

matetuken: tomo mate hab.

puruken: bailo hab.

13 of 61

  • Rangiantü
  • rupanantü

Rangiantü Leftraru yafütukey ñi wenüy engu

Rupanantü Rayen küdawkey

14 of 61

  • Nagantü
  • konantü

Nagantü Leftraru

amukey ñi küdaw mew

Konantü Rayen amukey ñi universidad mew

15 of 61

  • Pun
  • Rangipun

Pun Leftraru müñetukey

Rangipun Rayen umawtukey

16 of 61

¿Tunte konchi antü…..?

-¿Tunte konchi antü küdawkey chi tremolchefe?

17 of 61

-¿Tunte konchi antü küdawkey chi amultaxife?

18 of 61

-¿Tunte konchi antü küdawkey chi kimelfe?

19 of 61

Küdaw

  • Iñche trepeken wün
  • Feymew, müñetuken ka

küchaken ñi foro

  • Feymew, tukulken ñi takün
  • Pu liwen yafütuken fillke iyael ñi ñuke iñchiw
  • Rangiantü amuken ñi kimelwe ruka mew

20 of 61

Chillkatuaiñ

  • ¿Chem dungu mekey “KE” tüfachi nütram mew?

  • ¿Kimimi kiñeke dungun mülelu tüfachi nütram mew?

21 of 61

Allkütuaiñ

Rayen ta iñche

  • Rupanantü ñi kimeluwün mew. Feymew,

ñi wenüy iñchiw. Nagantü

biblioteca mew. Konantü ñi ruka mew ñi poyen iñchiw. Tañi ruka mew tele ñi chaw iñchiw. Pun NUTRAMKAKEN internet mew ñi umawtuwe ruka mew.Rangipun ñi kawitu mew.

22 of 61

Eymi…..¿Chumkeymi fillke antü?

23 of 61

PEFINGE TÜFA

¿CHUMNGECHI PIAFUIÑ “¿QUÉ HORA ES?” MAPUDUNGUN MEW?

24 of 61

¿Tunte konchi antü?

  • MARI KONCHI

PULIWEN

25 of 61

¿Tunte konchi antü?

  • REGLE KONCHI

NAGANTÜ

26 of 61

¿Tunte konchi antü?

  • KIÑE KA MELI MARI KONCHI RUPANANTÜ

27 of 61

Nütramkange tami kompañ eymu

Llowdungunge tüfachi ramtukan

  • ¿Tunte konchi antü trepekeymi?

  • ¿Tunte konchi antü yafütukeymi?

  • ¿Küdawkeymi?¿Tunte konchi

antü amukeymi tami küdaw?

  • ¿Chillkatukeymi?¿Tunte konchi antü amukeymi tami kimelwe ruka?

  • ¿Tunte konchi antü wüñotukeymi tami ruka mew?

28 of 61

Nütramkange tami kompañ eymu

Llowdungunge tüfachi ramtukan

  • ¿Chumkey tami kompañ pu liwen?

  • ¿Chumkey tami kompañ rangiantü?

  • ¿Chumkey tami kompañ rupanantü ka nagantü?

  • ¿Chumkey tami kompañ pun mew?

29 of 61

Pefinge tüfa

Iñche Eymi Fey

Iñchiw Eymu Fey engu

Iñchiñ Eymün Fey engün

-n

-ymi

-y

-yu

-ymu

-y engu

-iñ

-ymün

-y engün

30 of 61

Küdaw

  • nieyngün epu mari kawellu
  • chillkatukeyu Liceo 4 Kimelwe

Ruka

  • ¿Chumleymün? kümeleiñ
  • küdawkeyngu Las Condes mew
  • Pu liwen, matetukeymu

  • umatukey rangipun

  • Mañiuko tuwün
  • Tañi ñuke
  • Iñchiw
  • María y Rosa
  • Eymu
  • Iñchiñ
  • Iñche
  • Pedro, Juan y Diego

31 of 61

Pefinge tüfa

  • Pu liwen matetuken tañi ñuke

iñchiw

  • Pu liwen matetuken tañi ñuke ka tañi chaw iñchiñ

32 of 61

Pefinge tüfa

  • Fillke antü küdawkeymi tami kompañ

eymu

  • Fillke pun nütramkakeymi tami pu wenüy eymün

33 of 61

Pefinge tüfa

  • Juan chillkatukey Pedro engu

  • Rayen yafütukey tañi pu wenüy engün

34 of 61

Küdaw

Chillkatuaiñ ka allkütuaiñ

Antonia ñi nütram (kiñe)

  • Ñi nütram
  • Iñche choyüngen kiñe lof, Molco pingey, welu fachiantü mülen Santiago waria mew.Tañi ruka mew mülen kiñe domo wenüy . Küdawken kiñe restaurant mew. Fillke pun amutuken ñi ruka mew ñi pu kompañ

.

engu

Engün

Iñchiw

inchiñ

Engu

Engün

Engu

35 of 61

Antonia ñi nütram (epu)

  • ñi doy küme wentru wenüy
  • Nien kiñe doy küme wentru wenüy. Ramón pingey. Fey Temuko che, welu fachiantü müley Santiago mew. Müley ñi ñuke . Chillkatukey tüfachi waria mew. Fillke antü chillkatukey tañi pu wenüy . Rume chillkatukey Ramón. Pun ürkütukey müten ka matetukey ñi ñuke .

engu

Engün

Iñchiw

inchiñ

Engu

Engün

Engu

36 of 61

Antonia ñi nütram (küla)

  • ñi doy küme domo wenüy
  • ka nien kiñe doy küme domo wenüy. Isolina pingey. Fey choyüngey tüfa mew, Santiago mew. Isolina müley Cerro Navia komuna mew. Fantepu mew küdawkelay Isolina. Kom antü kellukey ñi ruka mew. Nütramkakey ñi ñuke

, awkantukey ñi pichike lamngen

.

engu

Engün

Iñchiw

inchiñ

Engu

Engün

Engu

37 of 61

Meli troy

¿Chumaymi wüle?

38 of 61

Kiñe kimeluwün ¿Chumaymi wüle?

AMUAN TAÑI KÜDAW MEW

AMUAN TAÑI FÜTRA KIMELWE RUKA MEW

AMUAN “FERIA” MEW

AMUAN “CINE” MEW TAÑI WENÜY

FRANCISCA IÑCHIW

39 of 61

¿Chumaymi wule?

CHILLKATUAN TAÑI KIMELWE RUKA MEW

NGILLAYAN CHEMKÜN

40 of 61

Küdaw

Dullifinge doy küme llowdungun

  • 1- ¿Chew amuaymi wule?
  • A) Amukeiñ feria mew B) Amuan “cine mew” C) Amulayay ñi ruka mew

  • 2- ¿Chillkatuaymün ka semana?
  • A) Tripayaymün ka semana B) Chillkatuayngün C) Chillkatuaiñ ka semana

  • 3- ¿Chew trawüayu müchay?
  • A) Trawüaiñ Paseo Ahumada mew B) Trawüayu Miraflores Alameda engu C) Trawüay metro Vicente Valdés mew

41 of 61

Pefinge tüfa: ¿Chem dungu müleay?

42 of 61

Nütram

Llowkelu: Fernanda@mapuche.mp wirikelu: Eugenia@mapuche.mp

  • Mari mari lamngen¿Chumleymi?.

Tüfachi fierne antü müleay kiñe küme nütram, Universidad Alberto Hurtado mew. Alihuen Antileo, José Mariman ka Fernando Pairican dunguayngün.

Llituay kayu konchi nagantü. Iñche amuan ¿Amuayu?

Lemoria tami pu che, pewayu.

Llowkelu: Eugenia@mapuche.mp

wirikelu: Fernanda@mapuche.mp

  • Mari mari lamngen Eugenia. Kümelkalen iñche. Fentren küdaw nien müten.

Rume mañumeyu tami mangel. Iñche amuan ka. ¿Chew trawüayu? ¿Trawüayu Alameda Cienfuegos engu kechu konchi nagantü?

Pewkayael

43 of 61

Ramtun

  • ¿Chem dungu müleay? ¿Chumül?

  • ¿Iney dunguay tüfachi nütram mew?

  • ¿Tunte konchi antü llituay chi nütram?

  • ¿Amuayngu Fernanda ka Eugenia chi nütram mew?

  • ¿Chew trawüayngu Fernanda ka Eugenia?

44 of 61

Küdaw

¿Chem dungu müleay?

¿Chumül?

¿Tunte konchi antü llituay?

¿Chew trawüay pu che?

Wirilfinge kiñe elektroniko werküwe tami kompañ

45 of 61

EPU KIMELUWÜN PEFINGE TÜFA NGOYMAKILNGE

¿CHUMNGECHI PIAFUIÑ

“¿QUÉ HORA ES?” MAPUDUNGUN MEW?

46 of 61

Fewla eymün ¿Tunte konchi antü?

47 of 61

48 of 61

KÜDAW

Müley epu mangel.Wirintükulfinge tami kompañ

49 of 61

Küdaw

  • Mangelfinge tami kompañ kiñe elektroniko werküwe mew

Antü: Tüfachi Viernes, 22 hrs

/Sábado, 18 hrs/ Domingo 18 hrs

Cine El Biógrafo, Waria rüpü Lastarria 70. Lastiarra Villavicencio engu (inafül Metro Universidad Católica)

50 of 61

Küdaw

  • Mangelfinge tami kompañ kiñe elektroniko werküwe mew

ÜLLKANTUN TRAWÜN

Antü: Tüfachi Viernes, 21 hrs

Bar Raices,

Waria rüpü: Cueto 210

Cueto San Pablo engu (Metro Cumming)

51 of 61

Pefinge tüfa

Mierkole XX

Amuan mapudungun mew

Kuefe

Chillkatuan

Fierne

Chillkatuan

Safadu

Amuan Cajon del Maipo

mew

Puruan

Dominku

Pelotatuan

Lune

Chillkatuan tañi pu kompañ inchiñ

Marte

Küdawan pu liwen ka nagantü

Mierkole

Amuan kiñe trawün

mew

Wiringe tami chumael küpalechi

antü mew…

Pepilkange tami semana…

FACHIANTÜ

52 of 61

We dungun

Fachiantü

(hoy)

wüle

(mañana)

epuwe

(pasado mañana o en dos días)

külawe

meliwe

kechuwe

Ka semana

15

16

17

18

19

20

22

Ka semana Ka küyen Ka tripantü

53 of 61

Küdaw

Nütramkange tami kompañ eymu

  • ¿Chumaymi fachiantü? (¿qué haces hoy?) ¿ka chem? (¿qué más?)
  • ¿Chumaymi wüle? (¿Qué harás mañana?)
  • ¿Chumaymi külawe?
  • ¿Chumaymi safadu antü mew?
  • ¿Chumaymi ka semana mew?

54 of 61

Mari mari, iñche Rayen ,

mari regle tripantu nien, üllcha iñche.

Chillkatuken Liceo 4 mew ka nien kiñe duam:

¡chillkatuan Fütra Kimelwe ruka mew!

Lunes antü, amuken tañi kimelwe ruka mew, welu fillke antü küdawken kiñe supermerkado mew. Konken küla konchi antü tañi küdaw mew ka tripaken mari konchi pun.Tüfachi supermerkado

“Monserrat” pingey ka müley Alameda waria rüpü. Fillke küyen elken kom tañi kulliñ Banco mew. Femngechi, niean pichiñ kulliñ ñi amuael Universidad mew.

55 of 61

Küla kimeluwün Allkütuaiñ

Llowdungunge kiñeke ramtun

  • ¿Iney pingey tüfachi domo?
  • ¿Chumkey fillke antü?
  • ¿Chew müley ñi küdaw?
  • ¿Chem duam niey?

56 of 61

Küdaw

¿Chumaymi tüfachi safadu ka domiku?

  • Pefinge tüfachi dungu ka llowdungunge kiñeke ramtun

    • ¿Chew amuaymi? ¿Chew müleay tüfachi dungu?

    • ¿Iney eymu amuaymi?
    • ¿Chew amu-la-ya-ymi?

¿Chumngelu?

57 of 61

Feria Artesanal Mapuche Safadu antü,

Llituay mari konchi pu liwen, afay aylla ka küla

mari konchi pun Municipalidad Puente Alto mew

Concha y Toro waria rüpü, #1500 Refalta

Üllkantun Trawün Dominku antü, Kayu konchi nagantü

Joel Maripil üllkantuay Teatro Alcalá mew Purisima waria rüpü, #20

$4000 fali

Fierne antü

Iyael ka purun

Küdaw ñi kelluael Sindicatos Panificadores Mapuche

Santa Rosa waria rüpü 540

$2000 fali

Müley küme iyael (Furiñ challwa)

58 of 61

We dungun

¿Chumaymi tüfachi walüng?

Amuan lafken mew

Pemean ñi reñma ñi lof mew

Nampullkayan ka mapu mew

Eymi, ¿chumaymi tüfachi walüng?

Ka ¿Chumül wüñotuaymi?

59 of 61

nampüllkan: viajar

nampüllkafe: viajere

nampüllka-y-a-n

60 of 61

Repaso

Tiempos verbales

pasado/presente: amun

futuro: amu-a-n

ke: habitualidad

le/küle: estativo

we: lugar o inamunstrumento

fe: ocupación, agentividad

la: negación

tu: verbaliza sustantivos

meke: hacer algo con energía

me: ida y vuelta

61 of 61

Chumkeymi tami urkutun mew?

amun: ir

amutun: regresar

wiñotun: volver

akun: llegar

puwün: llegar.allá

küpan: venir

Tripan: salir

Trekan: caminar

pen: ver

urkutun: descanso

iyael: comida

ilo: carne

yafütun: fortalecerse, endurecerse, comer

in: comer

kochü: dulce

reglentü: semana

trawün: encuentro, reunirse

entun: sacar

kellun: ayudar

katrün: cortar

kangkang: asado

kangkangilo: carne asada

fün: frutas

verduras: