Temat: �Utrwalenie wiedzy �o środkach poetyckich.

K.Krywult-Krajewska

Środki poetyckie (stylistyczne, artystyczne)

czyli: dlaczego poeta owija w bawełnę?

K.Krywult-Krajewska

Fonetyczne środki stylistyczne

​

na poziomie głoski -

warstwa brzmieniowa tekstu

Eufonia - sztuka celowego �i harmonijnego kształtowania brzmieniowej warstwy wypowiedzi: rytm, rym, instrumentacja głoskowa (szczególne walory brzmieniowe).

​

Kakofonia jest jej przeciwieństwem, �to brak harmonii dźwiękowej.

Eufonia czy kakofonia?

Chrzęst szczęk pstrych krów wprządł w słuch

Szept: "Trwasz wśród warstw łgarstw? Tchórz!

Stwórz wpierw z przerw werw, w chwil skruch

Strzęp chwalb – nerw ścierw czymś strwóż!"

Stanisław Barańczak z cyklu “Mankamęty”

​

​

KAKOFONIA!

JA RYMUJĘ, GDY SIĘ DOBRZE CZUJĘ

Rym: powtórzenie jednakowych lub podobnych układów brzmieniowych w zakończeniach wyrazów.

Rytm: powtarzalność odcinków tekstu równoważnych pod względem budowy, np. ilości sylab w wersach.

Jak robi kotek?

Onomatopeja: wyraz dźwiękonaśladowczy �np. świst, trzask.

​

PODAJ 3 INNE PRZYKŁADY.

ŻART SŁOWNY :)

Kalambur: gra słów, dowcip językowy, �np. Repertuar, jeżeli może wywołać wzruszenie, to chyba wzruszenie ramion... ~A. Słonimski

Słowotwórcze środki stylistyczne

​

na poziomie słowa

BIAŁOGŁOWO, TO JA - WAĆPAN...

Archaizm: wyraz przestarzały, który wyszedł �z użycia lub zmienił swoją formę np. dyć, wżdy, baczenie.

​

PODAJ 3 INNE PRZYKŁADY.

TYCI PYCI, UCZNIACZKU...

Deminutivum: zdrobnienie, wyraz powstały poprzez dodanie odpowiedniego formantu np. kot - kotek.

​

PODAJ ZDROBNIENIE DO SŁÓW:

szkoła, mama, piórnik.

ALE PSISKO!

Augmentativum: zgrubienie, wyraz utworzony za pomocą odpowiedniego formantu oznaczający np. rzecz większą od nazywanej wyrazem podstawowym, np. nos - nochal

​

PODAJ 3 INNE PRZYKŁADY.

KAŁUŻYŚCI I SZYSZKOWISTKI...

Neologizm: nowo powstałe słowo stworzone �na potrzeby jakiegoś tekstu, np namuzowywanie.

​

WYMYŚL NEOLOGIZM NAZYWAJĄCY DRON LUB JAKĄŚ NOWOCZESNĄ TECHNOLOGIĘ.

KROWIOOKA…?

Złożenie: wyraz utworzony przez połączenie dwóch słów, odmieniający się jak wyraz jednorodny,

np. w języku potocznym: woziwoda, śmiercionośny;

w języku poetyckim: prędkonogi, różanopalca

Składniowe środki stylistyczne

​

na poziomie połączeń słów

W ZDANIU SZYK NIE TAKI...

Inwersja: odwrócenie, zmiana określonego układu, szyku zdań, np. Zgodę swoją Rada ci daje. Uczniem Skywalker

twoim będzie. ~mistrz Yoda

​

JUTRO KARTKÓWKA.

*Elipsa: inaczej skrót myślowy. Polega na opuszczeniu fragmentu wypowiedzi, ze względu na to, że kontekst niesie już o tym informację np. Ja zrobię śniadanie, a ty obiad. (zamiast: Ja zrobię śniadanie, a ty zrobisz obiad.)

TAK, TAK...

Powtórzenie: przynajmniej dwukrotne wystąpienie tego samego elementu językowego w wypowiedzi:

a) *paralelizm: występowanie kilku analogicznych segmentów czy fragmentów w utworze literackim. Służy podkreśleniu czy uwypukleniu. Np. Gęby za lud krzyczące sam lud w końcu znudzą. I twarze lud bawiące na końcu lud znudzą. ~Adam Mickiewicz

• anafora: celowe powtórzenie tego samego zwrotu lub słowa na początku wersu. Np. A to jest moje miasto pod popiołem, A to jest moja laska i wstążki prorockie, A to jest moja głowa pełna wątpliwości. ~Wisława Szymborska, “Monolog dla Kasandry”

​

TAK, TAK...

• epifora: celowe powtórzenie tego samego zwrotu lub słowa na końcu wersu. Np. Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko. - pierwszy list do Koryntian

​

b) refren: powtarzająca się strofa w pieśni, piosence wierszu itd. �np. w Mazurku Dąbrowskiego “Marsz, marsz Dąbrowski, z ziemi włoskiej do Polski, za Twoim przewodem, złączym się z narodem.”

HEJ! TY! TAK, TY!

Apostrofa: podniosły, bezpośredni zwrot �do osoby, bóstwa itd. np. Szlachetne zdrowie! Nikt się nie dowie, jako smakujesz, aż się zepsujesz...

​

Inwokacja: uroczysty wstęp do utworu, �w którym autor prosi o natchnienie, np. w “Panu Tadeuszu”

​

CZY MATEUSZ JEST GŁODNY?

Pytanie retoryczne: pytanie, na które odpowiedź jest oczywista

(pytanie, które nie wymaga

odpowiedzi) np.

Czy po piątku jest sobota?

RAZ TAK, RAZ SIAK

Antyteza: zestawienie ze sobą dwóch elementów, które wzajemnie się wykluczają. Np. lepiej z mądrym zgubić, niż z głupim znaleźć.

​

Ty jednak milczysz, a mój język kwili,

Ty nic nie czujesz, ja cierpię ból srodze

Tyś jak lód, a jam w piekielnej śrzeżodze

J.A. Morsztyn “Do trupa”

​

RAZ TAK, RAZ SIAK

*Oksymoron: zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach, np. gorący lód, żywy trup, sucha woda.

​

PODAJ INNY PRZYKŁAD OKSYMORONU.

Uwaga - wrócimy do niego omawiając semantyczne środki stylistyczne!

MASŁO MAŚLANE

Pleonazm: wyrażenie złożone z wyrazów �o takim samym lub bardzo podobnym znaczeniu np. w miesiącu maju, cofać się do tyłu.

RADOŚĆ, SZCZĘŚCIE, ENTUZJAZM...

Nagromadzenie: Polega na nagromadzeniu wyrażeń takich samych znaczeniowo (synonimów) lub składniowo. Służy wzmocnieniu konkretnej atmosfery czy uczucia. Np. O minarecie świata! O gór padyszachu! ~Adam Mickiewicz

DUŻO, WIĘCEJ, NAJWIĘCEJ!

*Gradacja: stopniowanie; polega na uszeregowaniu słów lub sformułowań według tego, jak się nasila lub słabnie ich intensywność znaczeniowa �lub ekspresywna, np.

Twe oczy, skąd Kupido na wsze ziemskie kraje, / Córo możnego króla, harde prawa daje,

Nie oczy, lecz pochodnie dwie nielitościwe, / Które palą na popiół serca nieszczęśliwe.

Nie pochodnie, lecz gwiazdy, których jasne zorze / Błagają nagłym wiatrem rozgniewane morze.

Nie gwiazdy, ale słońca, pałające różno, / Których blask śmiertelnemu oku pojąć próżno.

Nie słońca, ale nieba...

Daniel Naborowski, „Na oczy królewny angielskiej...”

​

TYLKO SIĘ DOWIE… KTO CIĘ STRACIŁ

Przerzutnia - to przeniesienie końcówki zdania, myśli do następnego wersu w celu zaakcentowania słowa, wyrażenia lub w celu wprowadzenia w utworze elementu chaosu bądź zwiększenia dynamiki. Np. u Horacego: Nie wszystek umrę, wiele ze mnie tu zostanie /

Poza grobem. Potomną sławą zawsze młody...

Semantyczne środki stylistyczne

​

na poziomie znaczenia (tropy)

WYOBRAŹ SOBIE FOTEL...

Epitet: wyraz określający rzeczownik. Służy do podkreślenia, uwydatnienia konkretnych cech danej rzeczy, np. błękitne niebo czy brzydka pogoda.

a) epitet stały: rodzaj epitetu, w którym określenie jest na stałe podporządkowane do rzeczownika. Pojawia się on głównie w literaturze antyku, np. wierna Penelopa.

b) epitet metaforyczny: rodzaj epitetu, gdzie użyta metafora zmienia lub sprawia, że określenie przybiera inne znaczenie np. Rwany trybami maszyn (...) lud ~Julian Przyboś “Dynamo”

​

WYSOKI JAK BRZOZA, A GŁUPI JAK…?

Porównanie: uwydatnienie jakichś właściwości opisywanego zjawiska przez wskazanie na jego podobieństwo do innego zjawiska (jak, jakby, niby, na kształt...) np. uparty jak osioł.

​

Porównanie homeryckie: porównanie, które składa się z dwóch członów - pierwszy zawiera to, co porównujemy, natomiast drugi jest bardzo rozbudowany. Np. “Jako łania pragnie wody ze strumieni, tak dusza moja pragnie Ciebie, Boże.”

​

NIEDOSŁOWNOŚCI #1

Metafora: inaczej przenośnia. Takie zestawienie wyrazów, które oprócz znaczenia dosłownego ma również sens przenośny. Np. Lód gadający do siebie na zatoce. - Michelle Paver, “Cienie w mroku”, czy złote serce - ten drugi przykład dodatkowo jest frazeologizmem.

a) *metonimia: ma na celu zastąpienie nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnej zależności np. zamiast król - głowa państwa, zamiast czytam poezję Miłosza - czytam Miłosza

NIEDOSŁOWNOŚCI #2

​

b) *synekdocha: odmiana metonimii oparta na zasadzie ekwiwalencji, gdzie część zastępuje całość np. włos jeży się na głowie.

​

c) oksymoron: zestawienie w jednym sformułowaniu dwóch słów wzajemnie wykluczających się, metaforyczny paradoks, np. biały kruk.

​

d) *synestezja: przypisywanie wrażeń pochodzących z jednego zmysłu, innemu zmysłowi, np. barwa dźwięku, matowy głos.

​

NIEDOSŁOWNOŚCI #3

e) animizacja: inaczej ożywienie, literacki środek stylistyczny polegający na nadaniu przedmiotom nieożywionym lub pojęciom abstrakcyjnym cech istot żywych, np. chmura goni chmurę.

• personifikacja (uosobienie): nadanie cech ludzkich roślinom, zwierzętom, itp. np. płacząca wierzba
• antropomorfizacja: rodzaj przenośni polegający na przypisywaniu cech ludzkich przedmiotom, zjawiskom lub pojęciom abstrakcyjnym np. bóg się złości. Także: Przedstawienie bogów na wzór ludzi.

​

ODSZEDŁ (A NIE “UMARŁ”)

Eufemizm: wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne nie powinno być używane, np. puszysty zamiast gruby.

​

​

​

​

POPADAM W OTCHŁAŃ ROZPACZY

Hiperbola: wyolbrzymienie, przejaskrawienie cech przedmiotów, osób, zjawisk, np. wylałam morze łez (zamiast dużo łez).

Inne pojęcia związane �z poetyką...

PARABOLA NIE TYLKO NA MATMIE

Parabola: inaczej przypowieść, np. o talentach czy o synu marnotrawnym.

​

​

ALEGORIA CZY SYMBOL?

Alegoria: ma znaczenie skonwencjonalizowane, jednoznaczne np. lew - zwierzę jest alegorią odwagi, władzy.

​

SYMBOL CZY ALEGORIA?

Symbol: środek stylistyczny, który ma znaczenie dosłowne i wiele innych znaczeń ukrytych np. czerwona róża może oznaczać kwiat, miłość, piękno, a w “Małym Księciu” - egoizm, budowanie relacji lub trudną miłość.

​

​

JAK DOBRZE, ŻE ZOSTAŁO TYLKO 5 TYGODNI DO EGZAMINU!

Ironia: złośliwość lub szyderstwo ukryte pod np. pozornym żartem, np. podczas deszczu powiedzieć: Jaka piękna pogoda. Inaczej - sprzeczność pomiędzy dosłownym znaczeniem słów, a ich intencją zawartą w kontekście.

JOŁ MEN!

Stylizacja: Celowe naśladowanie sposobu wypowiedzi (np. gwary) służące jego urealnieniu. Np. Ano, wydajemy ją za mąż! — westchnął gość. — Ino żeby awantury jakiej na weselu nie było ~Sławomir Mrożek, "Wesele w Atomicach".

​

...NIMY

Synonim: wyraz bliskoznaczny, o podobnym znaczeniu, np. budynek - dom.

Homonim: wyraz, który brzmi tak samo jak inny, ale ma inne znaczenia np. zamek (z piasku lub do drzwi).

Antonim: słowo oznaczające przeciwieństwo, wyrazy przeciwstawne np. ciepło - zimno.

​

K.Krywult-Krajewska

Temat: �Główne funkcje środków poetyckich, czyli: po co poeta użył słowa “muuuu”?

K.Krywult-Krajewska

Główne funkcje środków poetyckich

*Tego tematu nie da się wykuć...

Funkcja = PO CO?

Jeden środek poetycki może pełnić kilka różnych funkcji - wszystko zależy od kontekstu czy treści utworu.

1. Budowanie odpowiedniego nastroju

• epitet (wielkie, ciemne chmury gromadzą się nad naszymi biednymi głowami kontra maleńkie, śliczne chmurki przelatują nad nami niczym urocze, puchate owieczki);
• ożywienie (Korona przeczekała głowę. -> pesymizm? markotność?);
• słowa klucze (np. nagromadzenie rzeczowników);
• poetyzm: nastrój podniosłości, elegancji, patosu;
• onomatopeja: nastrój opisywanego zjawiska (zacinający deszcz, przerażający grzmot czy delikatny szelest?).

​

2. Ekspresja uczuć podmiotu lirycznego

• zdrobnienie: uczucia pozytywne: czułość, miłość, zachwyt;
• zgrubienie: uczucia negatywne: nienawiść, pogarda, niechęć, złość;
• hiperbola: uczucia mocne, dramatyzm, ból, cierpienie albo też ogromny zachwyt, szczęście;
• pytanie retoryczne: stan zagubienia, wahanie, niepewność;
• słownictwo ekspresywne...

3. Funkcja kreacyjna = obrazowanie � świata

• epitet: plastyczność, oddanie barwy świata, kształtów, ciężaru przedmiotu, faktury…;
• archaizm: budowanie świata przeszłości;
• neologizm: świat wymyślony przez artystę (np. kocistki);
• orientalizm: budowanie egzotyki, nowości, klimatu świata podróży, kolorytu miejsca;
• gotycyzm: budowanie grozy, tajemnicy.

4. Funkcja melodyczna = tworzenie warstwy brzmieniowej

• rym: tworzenie wiązania brzmieniowego w wierszu;
• rytm: oddanie rytmu żądanego zjawiska (np. rytm pociągu);
• epifora, anafora, onomatopeja;
• przerzutnia: złamanie monotonii wersu, upodobnienie poezji do zdania języka mówionego, podkreślenie jakiegoś wyrazu;
• stosowanie instrumentalizacji głoskowej (nagromadzenie głosek szeleszczących).

5. Wyrażenie myśli, idei, sensu...

• symbol (brak konwencji pomocnej w wyjaśnianiu!);
• alegoria (konwencja narzuca wyjaśnienie!);
• metafora;
• frazeologizm;
• personifikacja.

Inne, możliwe funkcje:

​

6. Budowanie groteski, komizmu sytuacji, ukazanie świata w krzywym zwierciadle.

7. Podkreślenie uniwersalizmu danego problemu, ponadczasowości motywu.

8. Pobudzenie wyobraźni czytelnika, wpływanie na jego zmysły i wyobraźnię.

9. ...

Tyle teorii, �czas na praktykę!

Czesław Miłosz

“Furtka”

Potem ją całą chmiel gęsty owinie,

Ale tymczasem jest tego koloru,

Co liście lilii wodnych na głębinie

Zrywane w świetle letniego wieczoru.

Sztachety z wierzchu malowane biało:

Białe i ostre, zawsze jak płomyki.

Dziwne, że ptakom to nie przeszkadzało,

Raz nawet usiadł na nich gołąb dziki.

Klamka jest z drzewa, gładka tak jak bywa

Drzewo wytarte ujmowaniem ręką.

Pod klamkę lubi skradać się pokrzywa,

A żółty jaśmin jest tu latarenką.

Czesław Miłosz

“Furtka”

Potem ją całą chmiel gęsty owinie,

Ale tymczasem jest tego koloru,

Co liście lilii wodnych na głębinie

Zrywane w świetle letniego wieczoru.

Sztachety z wierzchu malowane biało:

Białe i ostre, zawsze jak płomyki.

Dziwne, że ptakom to nie przeszkadzało,

Raz nawet usiadł na nich gołąb dziki.

Klamka jest z drzewa, gładka tak jak bywa

Drzewo wytarte ujmowaniem ręką.

Pod klamkę lubi skradać się pokrzywa,

A żółty jaśmin jest tu latarenką.

Nazwij środek poetycki.

Jaką pełni on funkcję w wierszu?

Czesław Miłosz

“Furtka”

Potem ją całą chmiel gęsty owinie,

Ale tymczasem jest tego koloru,

Co liście lilii wodnych na głębinie

Zrywane w świetle letniego wieczoru.

Sztachety z wierzchu malowane biało:

Białe i ostre, zawsze jak płomyki.

Dziwne, że ptakom to nie przeszkadzało,

Raz nawet usiadł na nich gołąb dziki.

Klamka jest z drzewa, gładka tak jak bywa

Drzewo wytarte ujmowaniem ręką.

Pod klamkę lubi skradać się pokrzywa,

A żółty jaśmin jest tu latarenką.

Nazwij środek poetycki.

Jaką pełni on funkcję w wierszu?

Czesław Miłosz

“Furtka”

Potem ją całą chmiel gęsty owinie,

Ale tymczasem jest tego koloru,

Co liście lilii wodnych na głębinie

Zrywane w świetle letniego wieczoru.

Sztachety z wierzchu malowane biało:

Białe i ostre, zawsze jak płomyki.

Dziwne, że ptakom to nie przeszkadzało,

Raz nawet usiadł na nich gołąb dziki.

Klamka jest z drzewa, gładka tak jak bywa

Drzewo wytarte ujmowaniem ręką.

Pod klamkę lubi skradać się pokrzywa,

A żółty jaśmin jest tu latarenką.

Nazwij środek poetycki.

Jaką pełni on funkcję w wierszu?

Czesław Miłosz

“Furtka”

Potem ją całą chmiel gęsty owinie,

Ale tymczasem jest tego koloru,

Co liście lilii wodnych na głębinie

Zrywane w świetle letniego wieczoru.

Sztachety z wierzchu malowane biało:

Białe i ostre, zawsze jak płomyki.

Dziwne, że ptakom to nie przeszkadzało,

Raz nawet usiadł na nich gołąb dziki.

Klamka jest z drzewa, gładka tak jak bywa

Drzewo wytarte ujmowaniem ręką.

Pod klamkę lubi skradać się pokrzywa,

A żółty jaśmin jest tu latarenką.

Nazwij środek poetycki.

Jaką pełni on funkcję w wierszu?

K.Krywult-Krajewska