ÖĞRENME
“Öğrenme ,Yaşantılar ,Deneyimler ya da Yinelenmeler sonucunda Davranışta oldukça Kalıcı bir Değişiklik meydana gelmesidir.” diye tanımlanır.
www.ismailbilgin.com
YeDiY - DoKaDı
ÖĞRENMENİN ÜÇ TEMEL ÖZELLİĞİ VARDIR:
1.Öğrenme sonucunda mutlaka bir davranış değişikliği olur.
2.Öğrenme yaşantı ürünüdür.
3.Öğrenme izleri kalıcıdır.
ÖĞRENME TÜRLERİ VE SÜREÇLERİ
www.ismailbilgin.com
www.ismailbilgin.com
Pavlov
www.ismailbilgin.com
Organizmanın doğal bir uyarıcıya gösterdiği tepkiyi, yapay bir uyarıcı ya da göstermeyi öğrenmesi klasik koşullamadır.
Bir diğer tanımlamada ise:
Organizmanın tepkide bulunmadığı bir uyarıcıya belli koşullar sonunda tepkide bulunmayı öğrenmesidir.
www.ismailbilgin.com
Örneğin kızgın saç üzerine çıkarılan bir ayı, aynı zamanda def çalınmasıyla, kızgın saç üzerindeki tepkisini bir zaman sonra sadece def çalındığında da göstermeye başlar.
1-KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
www.ismailbilgin.com
Pavlov kontrollü bir deneysel ortam oluşturduktan sonra, köpeğe düzenli olarak, yiyecek vermeden hemen önce
zil sesi vermiştir.
Bu ilişkiyi pek çok kere tekrarladıktan sonra, yiyecek vermediği durumlarda da zil sesini duyduğu zaman, köpeğin salya salgıladığını görmüştür. Diğer bir deyişle köpek zil sesine salya akıtmasını öğrenmiştir.
www.ismailbilgin.com
1-KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
ET
SALYA
(Koşulsuz uyarıcı,doğal uyarıcı)
(Koşulsuz Tepki,Doğal Tepki)
ZİL
Nötr Uyarıcı
Tepki yok
Koşullu uyarıcı
ZİL
10 Sn
(Bitişiklik)
ET
Koşulsuz uyarıcı
SALYA
Koşulsuz Tepki
ZİL
Koşullu uyarıcı
SALYA
(Koşullu Tepki)
Klasik (Tepkisel) Koşullanma sürecinde dört temel aşama vardır.
Not: Klasik koşullanmada pekiştireç davranıştan önce verilir.
www.ismailbilgin.com
1-KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
KLASİK KOŞULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI
(Sıcaklık,Soğuk,yiyecek, su, gürültü vb)
www.ismailbilgin.com
1-KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
KLASİK KOŞULLANMANIN TEMEL KAVRAMLARI
www.ismailbilgin.com
1-KLASİK (TEPKİSEL) KOŞULLANMA
KLASİK KOŞULLANMA OLUŞUMUNA ÖRNEK
Elin soğuk suya sokulması Kan damarlarının büzüşmesi
(koşulsuz, doğal uyaran) (Koşulsuz doğal tepki)
Islık sesi Nötr uyarıcı
Islık sesi + Elin soğuk suya sokulması Kan Damarların büzüşmesi
(Koşullu Uyaran+Koşulsuz uyaran) ( Koşulsuz Tepki)
Islık Sesi Kan Damarlarının Büzüşmesi
(Koşullu Uyarıcı) (Koşullu Tepki)
www.ismailbilgin.com
KLASİK KOŞULLNMA OLUŞUMUNA ÖRNEK
www.ismailbilgin.com
KOŞULLU UYARICI
KOŞULLU TEPKİ
Zil sesi duyunca
Sınıfa yönelme
Otobüs görünce
Mide Bulantısı
Limon Görünce
Ağzın sulanması
Kan görünce
Bayılma
Üniformalı birini görünce
Paniğe kapılma
Diş Hekimi gördüğünde
Kalp çarpıntısı
Karşı cinsi gördüğünde
Heyecanlanma
Para görünce
Sevinme
Fare görünce
Sıçrama
Minibüsle işe giden bir kişi aniden acı bir fren sesi duymuş, ardından minibüs karşıdan gelen bir yayaya büyük bir gürültüyle çarpmıştır.Bu kazada ciddi bir biçimde yaralanan bir kişi , aradan uzun yıllar geçmesine rağmen, her fren sesi duyduğunda korkuyla yerinden fırlamaktadır.
Bu örnekte, fren sesi kişinin korku tepkisini ortaya çıkaran ne tür bir uyarıcıdır. (KPSS 2006)
A) Pekiştirici B) Koşulsuz C) Uyandırıcı
D) Nötr E) Koşullu
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK SORU:
Minibüsle işe giden bir kişi aniden acı bir fren sesi duymuş, ardından minibüs karşıdan gelen bir yayaya büyük bir gürültüyle çarpmıştır.Bu kazada ciddi bir biçimde yaralanan bir kişi , aradan uzun yıllar geçmesine rağmen, her fren sesi duyduğunda korkuyla yerinden fırlamaktadır.
Bu örnekte, fren sesi kişinin korku tepkisini ortaya çıkaran ne tür bir uyarıcıdır. (KPSS 2006)
A) Pekiştirici B) Koşulsuz C) Uyandırıcı
D) Nötr E) Koşullu
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK SORU:
E)
Annesi tarafından banyo yaptırılırken birkaç kez gözüne sabun kaçan bir bebek, annesinin elinde ne zaman banyo havlusunu görse ağlamaya başlamaktadır.
Banyo havlusu, koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde yer alan aşağıdaki öğelerden hangisine karşılık gelmektedir. (KPSS 2007)
A)Nötr Uyarıcı B)Koşulsuz Uyarıcı
C)Ceza D)Pekiştirici Uyarıcı
E)Koşullu Uyarıcı
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK SORU:
Annesi tarafından banyo yaptırılırken birkaç kez gözüne sabun kaçan bir bebek, annesinin elinde ne zaman banyo havlusunu görse ağlamaya başlamaktadır.
Banyo havlusu, koşullanma yoluyla öğrenme sürecinde yer alan aşağıdaki öğelerden hangisine karşılık gelmektedir. (KPSS 2007)
A) Nötr Uyarıcı B) Koşulsuz Uyarıcı
C) Ceza D) Pekiştirici Uyarıcı
E) Koşullu Uyarıcı
www.ismailbilgin.com
ÖRNEK SORU:
E)
www.ismailbilgin.com
www.ismailbilgin.com
Daha sonra Skinner, Pavlov’un Klasik Koşullanma yaklaşımı üzerinde çalışarak bu sürece Edimsel koşullanma demiştir. Buradan da kendi Operant Koşullanma kuramını geliştirmiştir.
Skinner
Ödüle ulaştıran ya da cezadan kurtaran bir davranışın yapılmasının öğrenilmesidir.
Edimsel koşullanmanın temelinde ödül-ceza vardır.
Organizmaya istenilen tepki gösterildiğinde ödül, aksi durumda
ceza verilmesi sonucu gerçekleşir.
Örneğin, narkotik şube ekiplerinin uyuşturucu bulunmasında
kullandıkları köpeklerin öğrenmesi edimsel koşullanmaya girer.
Sirk hayvanlarının yetiştirilmesinde de edimsel koşullanma yapılır.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
Psikolog skinner edimsel koşullanma ile ilgili pek çok deney yapmıştır.
Skinner bu görüşünü
Skinner Kutusu” adı verilen
ve farenin bir kutu içinde
manivelaya basarak
yiyecek elde etmesi
temeline dayalı bir deney
üzerine kurmuştur.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
OPERANT ŞARTLANMA DENEYİ
Skinner bu deney için ses geçirmez, içinde küçük bir manivela, yiyecek kabı, su kabı vs. bulunan bir kutu geliştirmiştir.
Operant şartlanma deneyi, farenin kutu içindeki manivelaya basarak yiyecek elde etmeyi öğrenmesi esasına dayanmaktadır.
Hayvan başlangıçta kutunun içinde tesadüfi olarak dolaşmış, etrafı koklamış ve kutunun içini incelemiştir.
Daha sonra yaptığı davranışlardan biri (manivelaya basmak) onun yiyecek elde etmesini sağlamıştır.
Küçük yiyecek parçasını yiyen fare,
genel uyarılmışlık haline girmiş ve daha büyük bir çabayla etrafı araştırmaya başlamıştır.
Sonuç olarak, hayvan manivelayla yiyecek arasındaki bağlantıyı kurmuş ve her acıktığında manivelaya basarak yiyecek elde etmiştir.
www.ismailbilgin.com
OPERANT ŞARTLANMA DENEYİ
Burada manivelaya basma davranıştır.
Koşullanan tepki, klasik koşullamada olduğu gibi uyarıcıya karşı yapılan tepki değildir.
Edimsel koşullamada uyarıcı, yapılan tepkinin sonucunda ortaya çıkmaktadır.
www.ismailbilgin.com
Klasik koşullanmada önce uyaran vardır ve organizma ona tepki gösterir.�(U-T)��Edimsel davranışta önce tepki yapılır sonra tepkinin doğurduğu uyarıcı gelir.�(T-U)
www.ismailbilgin.com
OPERANT ŞARTLANMA DENEYİ
Edimsel koşullanmada önemli olan
nokta; davranış ve onun sonuçlarıdır.
Bir davranışın sık olarak ortaya
çıkmasında,davranışın sonucu önemlidir.
Bütün bu bilgiler ışığında;
Organizmayı, ödüle götüren veya
cezadan kurtaran bir tepkinin
Öğrenilmesine ya da bir davranışın
Pekiştireçle Kuvvetlendirilmesine
Edimsel Koşullanma denir.
www.ismailbilgin.com
www.ismailbilgin.com
Edimsel koşullanmanın en önemli noktalarından birisi de davranışın pekiştirilmesidir.
Davranışı izleyen ve organizma üzerinde hoşa gidici bir etki yaratarak davranışın ortaya çıkma olasılığını arttıran uyarıcılara pekiştireç denir.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
Olumlu Pekiştireç Ortama konulduğunda belirli bir davranışın yapılma olasılığını arttıran uyarıcılardır. (Hoşa giden uyarıcının verilmesi)
Örn: Sınıfta sorduğu soruya doğru cevap veren öğrenciye öğretmenin aferin demesi.
İlk defa yürüme eyleminde bulunan çocuğun ebeveynlerinden övgü, şeker vs. alması.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
Olumsuz Pekiştireç Ortamdan çıkarıldığında belirli bir davranışın yapılma olasılığını artıran uyarıcılardır.
Örn: Sınıfta kekeme bir öğrenci konuştuğunda diğer arkadaşları güler.
(gülme olumsuz durumdur burada) Öğretmen diğer öğrencilerin gülmesini engellediğinde (olumsuz durum ortamdan çekildiğinde) kekeme öğrencinin konuşma davranışı artar.
Örneğin bir gerekçeden dolayı
çocuğunun arkadaşlarıyla oynamasına
izin vermemek gibi.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
Davranışların sonucu her zaman hoşa giden tepkilerle sonuçlanmaz.
Bir davranışın arkasından gelen ve organizma için hoşa gitmeyen bir durum ortaya çıkaran uyarıcılara ceza denir.
www.ismailbilgin.com
2.Edimsel (vasıtalı - operant) Koşullanma
www.ismailbilgin.com
Hoşa giden uyarıcı
(pekiştireç)
Hoşa gitmeyen uyarıcı
(ceza)
Olumlu Pekiştirme Hoşa giden uyarıcının ortama verilmesi
Olumsuz Pekiştirme Hoşa gitmeyen uyarıcının ortamdan çekilmesi
I.Tip Ceza Hoşa gitmeyen uyarıcının ortama verilmesi
II.Tip Ceza Hoşa giden uyarıcının ortamdan çekilmesi
DAVRANIŞ DEVAM EDER
DAVRANIŞ ZAYIFLAR YA DA DURUR
PEKİŞTİREÇ-CEZA KARŞILAŞTIRMASI
www.ismailbilgin.com
Klasik koşullanmayla edimsel koşullanma arasındaki farklar
1.*Klasik koşullanmada pekiştirici (ödül veya ceza) davranıştan önce,
*edimsel koşullanma da ise istenilen davranıştan sonra verilir.
2.*Klasik koşullanmada uyarıcı ve davranışlar bellidir,
*edimsel koşullanma da ise davranışlar rastlantısaldır ve bu davranışlar biçimlendirilmeye çalışılır.
3.*Klasik koşullanmada her durumda pekiştirme yapılır;
*edimsel de ise uygun davranışlara pekiştirme yapılır.
www.ismailbilgin.com
Koşullanmayla İlgili Kavramlar
Genelleme :
Koşullu uyarıcıya gösterilen tepkilerin benzerlerine de gösterilmesidir.
Def çalınca oynamaya koşullandırılmış olan ayı, diğer çalgılı uyarıcılara karsı da tepki gösterirse genelleme yapmış olur.
Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yerse, genelleme yapmış olur.
Ayırt etme :
Genellemenin tersi olarak, benzer uyarıcılar arasındaki farklılığın anlaşılmasıyla koşullu uyarıcıya benzer uyarıcılara tepki göstermenin terk edilmesidir.
Örneğin, köpeğin uyuşturucu kokusunu diğer kokulardan ayırd etmesi.
Örneğin önceleri her gözlüklü erkeğe “baba” diyen çocuk, 18 aylık olduğu zaman, sadece gözlüklü olan babasına “baba” demeye başlar.
www.ismailbilgin.com
Koşullanmayla İlgili Kavramlar
Sönme :
Pekiştirmenin kesilmesiyle zaman içinde koşullu davranışın ortadan kalkmasıdır.
Kendiliğinden geri gelme : Sönmüş davranışın, hiçbir pekiştirme olmadığı halde bir süre sonra kendiliğinden ortaya çıkmasıdır.
www.ismailbilgin.com
Bilişsel Öğrenme
İnsanın algılama, düşünme, hatırlama gibi zihinsel etkinlikleri aracılığı ile gerçekleştirdiği öğrenmedir.
Bu tür öğrenmede bireyin geçmiş yaşantıları ve birikimleri önem taşır. İnsanlarda, öğrenmenin büyük bir kısmı bu yolla geçekleşir.
www.ismailbilgin.com
a)Modeli Gözlemleyerek Öğrenme
Model alarak (Gözleme yoluyla) öğrenme
başkalarının hangi durumlarda nasıl davrandığını
gözleyip, onlar gibi davranma sonucu oluşan bir
öğrenme türüdür.
*Modanın öğrenilmesi,
*göreneklerin öğrenilmesi,
*bir çocuğun babası gibi tras olamaya çalışması
bu yolla gerçeklesen öğrenme türleridir.
www.ismailbilgin.com
b) Motor Öğrenme
*Örneğin otomobil kullanmayı öğrenme.
Yeni becerilerin, alışkanlık yapılarının kazanılması buna bir örnektir.
*Örneğin jimnastik, bale hareketlerinin kurallarına uygun olarak yapılması motor öğrenmeyi gösterir.
www.ismailbilgin.com
c)Farkına Varmadan Öğrenme
Farkında olmadan öğrenmeye Gizil öğrenme de denir.
*Örneğin her gün okula veya ise giderken,
yolda bulunan mağazaların, işyerlerinin
isimlerini bu şekilde öğreniriz.
www.ismailbilgin.com
d) Deneme - Yanılma Yoluyla Öğrenme
www.ismailbilgin.com
Tekrar ve denemeler sonucunda yeni davranışların kazanılması esasına dayanır.
Bu denemeler esnasında olumlu nitelikteki davranışlar kazanılır, olumsuz nitelikteki davranışlar terk edilir.
Not: Tekrar şayisi arttıkça hata miktarı azalır, hata miktarı azaldıkça da öğrenme düzeyi artar.
*Örneğin televizyonun uzaktan kumanda düğmelerinin nasıl bir fonksiyona sahip olduğunun deneme - yanılma yoluyla öğrenilmesi gibi.
e) Kavrayış yoluyla öğrenme :
Olaylar ve durumlar arası ilişkinin aniden çözülmesi sonucu oluşan öğrenmedir.
Örneğin,
*Arsimed'in suyun kaldırma kuvvetini bulması,
*Bir polisin cinayeti aniden çözmesi buna birer örnektir.
www.ismailbilgin.com
f) Sözel öğrenme
Sözcüklerle yapılan öğrenmedir.
Örneğin;
*organizmadaki kalp, böbrek gibi iç organların nasıl faaliyet gösterdiklerinin sözle anlatılması,
*İstanbul'un fethinin öğrenilmesi vb…gibi öğrenmeler bu türün örnekleridir
www.ismailbilgin.com
Örnek:
Beş yaşındaki bir kız çocuğu sofra kurulurken
annesini örnek alıp ona yardım etmeye başlayabilir.
O sırada oda da bulunan başkaları “aferin” ya da “ne
güzel annesine yardım ediyor “
Derlerse, bu sözler çocuğun aynı davranışı
sürdürmesini destekler.
Yukarda sözü edilen öğrenme türü aşmadakilerden
hangisidir?
A.Edimsel koşullanma
B.Klasik koşullanma
C.Motor öğrenme
D.Model alarak öğrenme
E.Farkına varmadan öğrenme
www.ismailbilgin.com
Örnek:
Beş yaşındaki bir kız çocuğu sofra kurulurken
annesini örnek alıp ona yardım etmeye başlayabilir.
O sırada oda da bulunan başkaları “aferin” ya da “ne
güzel annesine yardım ediyor “
Derlerse, bu sözler çocuğun aynı davranışı
sürdürmesini destekler.
Yukarda sözü edilen öğrenme türü aşmadakilerden
hangisidir?
A.Edimsel koşullanma
B.Klasik koşullanma
C.Motor öğrenme
D.Model alarak öğrenme
E.Farkına varmadan öğrenme
www.ismailbilgin.com
Örnek:
İnsanlar bazı şeyleri gündelik yaşamın akışı
içinde öğrenirler. Bugün gazete okumuşsanız, büyük
olasılıkla bir şeyler öğrenmişsinizdir ve bunları bir
başkasına anlatabilirsiniz. Bu öğrenme durumunun
özelliği, yeni bilgilerin depolanmasıdır.
Bu parçada sözü edilen öğrenme türü hangisidir?
A.Bilişsel öğrenme
B.Edimsel koşullanma
C.Model alarak öğrenme
D.Klasik koşullanma
E.Pekiştirme
www.ismailbilgin.com
Örnek:
İnsanlar bazı şeyleri gündelik yaşamın akışı
içinde öğrenirler. Bugün gazete okumuşsanız, büyük
olasılıkla bir şeyler öğrenmişsinizdir ve bunları bir
başkasına anlatabilirsiniz. Bu öğrenme durumunun
özelliği, yeni bilgilerin depolanmasıdır.
Bu parçada sözü edilen öğrenme türü hangisidir?
A.Bilişsel öğrenme
B.Edimsel koşullanma
C.Model alarak öğrenme
D.Klasik koşullanma
E.Pekiştirme
www.ismailbilgin.com