1

▲ Αυτοκτονίες στη Νέα Yόρκη μετά την κατάρρευση του χρηματιστηρίου το φθινόπωρο του 1929.

Κραχ 24 Οκτώβρη 1929

​

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟΥ (1919-1939)

Ενότητα 40: Η Οικονομική κρίση του 1929 και οι κοινωνικές & πολιτικές συνέπειές της

Μπακάλης Κώστας (history –logotexnia.blogspot.com)

2

3

Α. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ �ΤΟΥ Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

4

▲ Ανάπηρος Γερμανός αξιωματικός ζητιανεύει μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο φορώντας την επίσημη στολή του. Να περιγράψετε και να σχολιάσετε την εικόνα.

► Γερμανικό γραμμάτιο που άξιζε ένα

δισεκατομμύριο μάρκα (1923).

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΕ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

5

6

• ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ
• Ποιες αλλαγές επέφερε ο Α΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ στην κοινωνική θέση των γυναικών;

► Η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, δυναμική την εποχή του Α‘ Παγκόσμιου πολέμου, ενισχύθηκε μεταπολεμικά.

7

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΕ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

8

►Στη διάρκεια του πολέμου δημιουργήθηκε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος. Αν και η νεαρή Σοβιετική Ένωση ήταν ακόμη αδύναμη, συνιστούσε, ωστόσο, ένα εναλλακτικό πρότυπο οργάνωσης της κοινωνίας που ασκούσε, τα πρώτα εκείνα χρόνια, ισχυρή έλξη σε πολλούς από τους απογοητευμένους πολίτες της Ευρώπη.

9

Β. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΤΟΥ 1920

10

• Αμοιβαία καχυποψία και ανταγωνισμός Γαλλίας - Γερμανίας.
• Η αναθέρμανση της ευρωπαϊκής οικονομίας και η ευφορία που την ακολούθησε έδειξαν ότι τέτοιοι ανταγωνισμοί ήταν αδιέξοδοι.
• 1925: Υπογράφεται η συνθήκη του Λοκάρνο🡪 σεβασμός των υφισταμένων συνόρων.
• 1928: Υπογράφεται το σύμφωνο Κέλογκ - Μπριάν 🡪 καταδίκη του πολέμου.

► «Η μεγάλη πόλη», πίνακας του Γερμανού ζωγράφου Ότο Ντιξ που δείχνει νεόπλουτους να γλεντάνε (1928). Στο Μεσοπόλεμο οι πιο πολλοί άνθρωποι συνέχιζαν να ζουν στη φτώχεια. Όμως ορισμένοι βρήκαν ευκαιρία να πλουτίσουν και έζησαν πολύ άνετα χρόνια, «τα τρελά χρόνια», όπως ονομάστηκαν.

11

Γ. Η ΕΚΡΗΞΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΤΟΥ 1929

 γερμ. Krach (αρχική σημ.: `θόρυβος΄)

«Ο Πέτρος ο Γιόχαν κι ο Φράνς�ανέμελοι δούλευαν πάντα στα τανκς�ποτέ τους δε διάβασαν Μαρξ�ιδέα δεν είχαν για τραστ και για κραχ»

► 24 Οκτώβρη 1929 ��«Μαύρη Πέμπτη»��� Κραχ

12

1. ΗΠΑ, 1928: Η ευφορία πριν από την οικονομική καταιγίδα

Κανένα Κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών [...] δε βρέθηκε μπροστά σε πιο μεγάλη και ευχάριστη προοπτική απ’ αυτή που φαίνεται σήμερα μπροστά μας [...] Ο μεγάλος πλούτος που δημιούργησαν οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία μας και που έσωσε τη χώρα μας, διανεμήθηκε σοφά ανάμεσα στο λαό μας και σταθερά τοποθετήθηκε στο εξωτερικό [...]. Οι απαιτήσεις για την ύπαρξή μας ξεπέρασαν τον κανόνα της αναγκαιότητας και μετέβησαν στην περιοχή της πολυτέλειας. [...] Η χώρα μπορεί να κοιτάζει το παρόν με ικανοποίηση και να προσβλέπει στο μέλλον με αισιοδοξία. Μήνυμα του Προέδρου των ΗΠΑ Calvin Coolidge στο Κογκρέσο, 4.12.1928.

�Πηγή: E.J. Hobsbawm, Η εποχή των άκρων. Ο σύντομος εικοστός αιώνας, 1914-1991, Θεμέλιο, Αθήνα 1995, σ. 116.

• ΚΡΑΧ (1929).
• Η διεθνής διπλωματική προσέγγιση στηρίχτηκε στην οικονομική ευημερία (αρχές δεκαετίας 1920 στον δυτικό κόσμο).
• Χώρα-καθρέφτης του «οικονομικού θαύματος» ήταν οι ΗΠΑ, όπου την περίοδο 1921-1929 τόσο η βιομηχανική παραγωγή όσο και το μέσο εισόδημα διπλασιάστηκαν.

• ΚΡΑΧ (1929) «Μαύρη Πέμπτη» Νέα Υόρκη

13

• ΚΡΑΧ (1929) «Μαύρη Πέμπτη» Νέα Υόρκη

14

15

Σε διάστημα λίγων εβδομάδων επιχειρήσεις έκλεισαν

• χιλιάδες επιχειρηματίες καταστράφηκαν
• και εκατομμύρια εργαζόμενοι έμειναν άνεργοι.

Το 1931

• η οικονομία των ΗΠΑ είχε σχεδόν καταρρεύσει.

Ωφελήθηκαν μεγάλες επιχειρήσεις, που άντεξαν στην κρίση,

• εξαγόραζαν μικρότερες επιχειρήσεις.
• Έτσι, σχηματίζονταν πανίσχυρα οικονομικά συγκροτήματα. (τραστ.

• ► Στην κορύφωση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, το 1932, χιλιάδες άνεργοι της Νέας Υόρκης στέκονται στην ουρά έξω από το Υπουργείο Απασχόλησης.

​

16

Δ. Η ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ

17

18

«Ξέρω τρία επαγγέλματα, μιλάω τρεις γλώσσες,

πολέμησα τρία χρόνια, έχω τρία παιδιά και δεν έχω εργασία για τρεις μήνες, αλλά το μόνο που ζητάω είναι μια δουλειά».

Ενότητα 41: Κοινωνικές διαστάσεις της κρίσης του 1929

Μπακάλης Κώστας: history-logotexnia.blogspot.com

▲ Τζων Μέυναρντ Κέυνς

▲ Φραγκλίνος Ρούζβελτ

«Νέα Κοινωνική Συμφωνία»

(New Deal)

Α. Η κρίση είναι «ευκαιρία»

19

• Ποιες ήταν όμως οι συνέπειες της κρίσης για τους πολλούς;

20

21

Συσσίτια απόρων στη Νέα Yόρκη του 1929

Νομίζαμε ότι ο αμερικανικός επιχειρηματικός κόσμος ήταν ο βράχος του Γιβραλτάρ. Ήμασταν το εκλεκτό έθνος και τίποτα δεν θα μπορούσε να μας σταματήσει. [...] Yπήρχε μια αίσθηση συνέχειας και διάρκειας. Εάν πετύχατε κάτι, αυτό θα ίσχυε για πάντα. Ξαφνικά, όμως, το μεγάλο όνειρο κατέρρευσε. Ο αντίκτυπος ήταν απίστευτος. Περπατούσες στον δρόμο και παντού μπορούσες να δεις τις ουρές των συσσιτίων όπου προσφερόταν τροφή για λίγα σεντς. Το μεγαλύτερο από αυτά στην πόλη της Νέας Yόρκης ανήκε στον William Hearst. Αυτός είχε ένα μεγάλο φορτηγό με ανθρώπους επάνω, και μεγάλα καζάνια καυτής σούπας, μαζί με ψωμί. Άνθρωποι περίμεναν σχηματίζοντας [...] τεράστιες ουρές.

​

Αφήγηση του Yip Harburg (επιχειρηματίας που καταστράφηκε οικονομικά το 1929), Studs Terkel, Hard Times, Νέα Yόρκη 1970.  Πηγή: ww.spartacus.schoolnet.co.uk/

Ένα κύμα εξαθλίωσης κάλυψε τις ΗΠΑ, την Ευρώπη και πολλές άλλες χώρες του δυτικού κόσμου προκαλώντας έντονες –και συχνά βίαιες– διαμαρτυρίες. Σας θυμίζουν τίποτε όλα αυτά;

• Οι συνέπειες της κρίσης στη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ.

22

• Οι συνέπειες της κρίσης στη μητρόπολη του καπιταλισμού, τις ΗΠΑ.

23

24

► Φτωχοί μαύροι Αμερικανοί περιμένουν στην ουρά να τους μοιράσουν τρόφιμα. Η αφίσα πίσω διαφημίζει τον πλούσιο τρόπο που ζουν ορισμένοι λευκοί Αμερικανοί.

Αντιμέτωπες με σοβαρά κοινωνικά συμπτώματα της κρίσης, οι κυβερνήσεις στη Δύση αναζήτησαν λύσεις.

Καθώς ο οικονομικός φιλελευθερισμός

• ελεύθερος οικονομικός ανταγωνισμός,
• απουσία κρατικής παρέμβασης,
• ελεύθερη διαμόρφωση τιμών και αμοιβών
• φαινόταν ανίκανος να προσφέρει θεραπεία,
• όλο και πιο πολλοί πίστευαν ότι το κράτος θα έπρεπε να επέμβει.

Β. 1932: Παρέμβαση του κράτους

25

Β. 1932: Παρέμβαση του κράτους

26

27

28

Ως προς την άμεση ανακούφιση [από την οικονομική καταστροφή] βασική αρχή είναι ότι [...] αυτή η [...] κυβέρνηση […] οφείλει να εξασφαλίσει ότι κανένας πολίτης δε θα πεινάσει. Επίσης [...] η [...] κυβέρνηση πρέπει να προσφέρει [...] εργασία όπου αυτό είναι δυνατό. Εσείς κι εγώ γνωρίζουμε ότι για τα εθνικά δάση, για την πρόληψη από τις πλημμύρες και για τις εργασίες για τα φράγματα, υπάρχουν έτοιμα σχέδια τα οποία δεν έχουν γίνει, [και σε αυτά] δεκάδες χιλιάδες, και ίσως εκατοντάδες χιλιάδες, άνεργοι συμπολίτες μας μπορούν να βρουν [...] απασχόληση.

Φράνκλιν Ρούζβελτ, Ομιλία στη Βοστόνη, έτος 1932

​

α) Διαβάστε το κείμενο. Ποιος το έγραψε και πότε; Για τι μιλάει; Τι λέει; Γράφτηκε την ίδια εποχή για την οποία μιλάει ή αργότερα; Δικαιολογήστε την απάντησή σας. β) Μελετήστε το παρακάτω σχήμα: γ) Πώς λειτούργησε και τι πέτυχε το νιου ντιλ.

29

“ Χμμμ… Καλά τα λέει ο Τζον. Και θα φάει ψωμί ο κοσμάκης, και θα αναθερμανθεί η οικονομία και θα κερδίσω τις εκλογές

Η γνώμη του Κέυνς ▲ για την οικονομία της εποχής

«Τα σημαντικότερα μειονεκτήματα της οικονομικής κοινωνίας μέσα στην οποία ζούμε είναι η αποτυχία της να προσφέρει πλήρη απασχόληση στους εργαζομένους, καθώς και η αυθαίρετη και άνιση κατανομή του πλούτου και των εισοδημάτων».

John Maynard Keynes, στο Θάνος Βερέμης και Βασίλης Κρεμμυδάς, Ο σύγχρονος κόσμος, Γνώση, Αθήνα 1982, σ. 126.

30

Έχουμε δύο προβλήματα: πρώτον, να αντιμετωπίσουμε τον άμεσο κίνδυνο και, δεύτερον, να βάλουμε τα θεμέλια ώστε να εξασφαλιστεί για όλους μια μόνιμη απασχόληση. Όσον αφορά την άμεση ανακούφιση, η πρώτη αρχή είναι ότι αυτό το έθνος, αυτή η εθνική κυβέρνηση αν προτιμάτε, οφείλει να λάβει όλα τα μέτρα ώστε κανένας πολίτης να μην πεινάσει. Εκτός από την παροχή αυτής της άμεσης ανακούφισης, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση θα πρέπει και είναι υποχρεωμένη να παρέχει προσωρινή εργασία οπουδήποτε είναι δυνατόν. Τόσο εσείς όσο κι εγώ γνωρίζουμε ότι στα εθνικά δάση, στην πρόληψη των πλημμυρών, στην εκπόνηση των προγραμμάτων υδάτινων οδών που έχουν εγκριθεί ήδη και έχουν προγραμματιστεί αλλά δεν έχουν εκτελεσθεί, σε όλα αυτά τα έργα δεκάδες χιλιάδες ή ακόμα και εκατοντάδες χιλιάδες άνεργων συμπολιτών μας μπορούν προσωρινά να απασχοληθούν.

Φραγκλίνος Ρούζβελτ, Λόγος στη Βοστόνη, Οκτώβριος 1932. Πηγή: www.spartacus.schoolnet.co.uk/

​

Αφού διαβάσετε την ακόλουθη πηγή, να σχολιάσετε την πολιτική “new deal”.

​

31

Ο Τζων Μέυναρντ Κέυνς, Πρώτος Βαρώνος Κέυνς του Τίλτον (John Maynard Keynes, * 5 Ιουνίου 1883, † 21 Απριλίου 1946) ήταν Άγγλος οικονομολόγος, μαθηματικός, καθηγητής πανεπιστημίου, συγγραφέας και ανώτατος κρατικός υπάλληλος. Δημιούργησε, με τα έργα του και τους οπαδούς του, τη λεγόμενη κεϋνσιανή σχολή στην οικονομική επιστήμη. Ο Κέυνς και ο Μίλτον Φρίντμαν ήταν δύο από τους πιο σημαντικούς οικονομολόγους του 20ου αιώνα.

Τα δύο πιο σημαντικά βιβλία που συνέγραψε ήταν "Οι Οικονομικές Συνέπειες της Ειρήνης" (1919) και "Γενική Θεωρία της Απασχόλησης του Τόκου και του Χρήματος"(1936). Με το πρώτο από τα παραπάνω βιβλία του υποστήριξε ότι η Γερμανία δεν είχε την ικανότητα να πληρώσει τις πολεμικές αποζημιώσεις που απαίτησαν από αυτήν οι νικήτριες δυνάμεις του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και ότι αυτό θα οδηγήσει στην επανάληψη του σε πιο μεγάλη κλίμακα. Με το δεύτερο ότι, για να λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας που αντιμετώπιζε ο δυτικός κόσμος μετά το κραχ της Νέας Υόρκης (1929), θα πρέπει να παρέμβει το κράτος και χρηματοδοτώντας την οικονομία και τις επιχειρήσεις να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Από τον Κέυνς έχει πάρει το όνομά της και η Κεϋνσιανή ρύθμιση, η αναδιανομή δηλαδή μέρους των κερδών του κεφαλαίου στις κατώτερες τάξεις, με τη μορφή κοινωνικών και άλλων παροχών, προκειμένου να αποφεύγεται η κοινωνική δυσαρέσκεια και οι αναταραχές. Ας σημειωθεί όμως ότι μια τέτοια ρύθμιση δεν ήταν ποτέ στόχος του ίδιου του Κέυνς. Ο Κέυνς πρότεινε την άνοδο των δημοσίων δαπανών σε περιόδους κρίσεων για να καλύψουν μέρος του ελλείμματος ζήτησης που υπό προϋποθέσεις μπορεί να οδηγήσει την οικονομία μακριά από μια θέση ισορροπίας πλήρους απασχόλησης. Οι δημόσιες δαπάνες μπορεί να ξοδεύονται ως επιδόματα ανεργίας κτλ., αλλά ο κύριος στόχος δεν είναι η αναδιανομή αλλά η επανόρθωση της ισορροπίας. Μάλιστα η αύξηση της φορολογίας σε περιόδους κρίσης είναι πλήρως αντίθετη στη νοοτροπία του Κέυνς ο οποίος ζητά αύξηση των ελλειμμάτων στις κρίσεις, τα οποία χρηματοδοτούνται από πλεονάσματα στις καλύτερες εποχές.

Είχε παντρευτεί μία Ρωσίδα μπαλαρίνα, αλλά παρά τη θέληση και των δύο δεν απέκτησαν τέκνα. Είχε εντούτοις συγκεντρώσει πολλά χρήματα από την δραστηριότητά του στο χρηματιστήριο.

• Στην Ιταλία και τη Γερμανία, μετά την επικράτηση του φασισμού και του ναζισμού, ακολουθήθηκε η πολιτική της αυτάρκειας, για να αντιμετωπιστεί η κρίση και για να εξυπηρετηθούν πολιτικές σκοπιμότητες (εθνικισμός).
• Οι Γερμανοί μάλιστα κατηγόρησαν ως υπεύθυνους της κρίσης τους Εβραίους.

32