กฎหมายว่าด้วยมรดก

• ความหมายของมรดก
• การตกทอดของมรดก
• ผู้มีสิทธิรับมรดก - ทายาทโดยธรรม

- ผู้รับพินัยกรรม

• ทายาทโดยธรรม - ประเภทของทายาทโดยธรรม

- ทายาทผู้มีสิทธิรับมรดกโดยตรง/ส่วนแบ่ง

- ทายาทผู้มีสิทธิรับมรดกโดยอ้อม/ส่วนแบ่ง

​

เรื่องที่จะศึกษา

• ทายาทผู้รับพินัยกรรม - ผู้มีสิทธิเป็นผู้รับพินัยกรรม

- ความสมบูรณ์ของพินัยกรรม

- ผลแห่งพินัยกรรม

- ข้อกำหนดและเงื่อนไขในพินัยกรรม

- การเพิกถอนและการตกไปแห่งพินัยกรรม

• การจัดการทรัพย์มรดก - ผู้จัดการมรดก

- การจัดการทรัพย์มรดก

- การแบ่งมรดก

• การเสียสิทธิในการรับมรดก - การเสียสิทธิโดยผลของกฎหมาย

- การเสียสิทธิโดยเจตนาของเจ้ามรดก

- การเสียสิทธิโดยเจตนาของทายาท

กองมรดก

ทรัพย์สิน

สิทธิ

หน้าที่

ความรับผิด

ทายาท

โดยธรรม

ผู้รับพินัยกรรม

กองมรดก

มาตรา ๑๖๐๐ ทรัพย์สิน สิทธิ หน้าที่ ความรับผิด ของผู้ตาย

มีอยู่ในเวลาตาย

ไม่เป็นการเฉพาะตัวของผู้ตายโดยแท้

ปพพ. มิได้กำหนให้ตกทอดโดยประการอื่น

ทรัพย์สิน

• วัตถุมีรูปร่างและวัตถุไม่มีรูปร่าง
• ซึ่งมีราคา
• อาจถือเอาได้

ที่ดิน โรงเรือน เครื่องจักร รถยนต์

ทรัพย์สินทางปัญญา

ศพของเจ้ามรดก (ฎ. ๑๑๗๔/๒๕๐๘)

ฎ. ๑๑๗๔/๒๕๐๘ ตามปพพ. ม.๑๖๔๖ นอกจากผู้ตายจะแสดงเจตนากำหนดการเผื่อตายในเรื่องทรัพย์สินของตนแล้ว ยังแสดงเจตนากำหนดการเผื่อตายในการต่างๆ อันจะให้เกิดเป็นผลบังคับได้ตามกฎหมายเมื่อตนตายก็ได้ แม้จะไม่เกี่ยวกับทรัพย์สินก็มีผลบังคับได้ตามพินัยกรรมเมื่อตนตายแล้ว และการต่างๆ นั้นก็ไม่จำเป็นจะต้องมีกฎหมายระบุว่าเป็นการใดบ้าง ... ผู้ตายได้แสดงเจตนากำหนดการเผื่อตายเกี่ยวกับศพของผู้ตาย โดยอุทิศศพของผู้ตายให้แก่มหาวิทยาลัยแพทยศาสตร์โดยทำถูกต้องตามแบบพินัยกรรมตาม ปพพ. ม. ๑๖๕๖ พินัยกรรมของผู้ตายย่อมสมบูรณ์

สิทธิ

หมายถึง “สิทธิทางหนี้” หรือ “บุคคลสิทธิ”

ได้แก่ สิทธิที่มีมูลมาจากนิติกรรมสัญญา ละเมิด จัดการงานนอกสั่ง ลาภมิควรได้ หรือจากนิติเหตุ

มีเจ้าหนี้ ลูกหนี้

ไม่ใช่ทรัพยสิทธิ หรือสิทธิเหนือสังหาริมทรัพย์ เพราะเป็นทรัพย์สินอยู่แล้ว

• สิทธิเรียกร้องให้ผู้ขายรับผิดในความชำรุดบกพร่อง
• สิทธิไถ่ทรัพย์สินของผู้ขายฝาก
• สิทธิของลูกจ้างที่จะเรียกค่าชดเชย ค่าล่วงเวลา
• สิทธิผู้เช่าซื้อที่จะได้กรรมสิทธิ์ในทรัพย์ที่เช่าซื้อเมื่อชำระค่าเช่าซื้อครบถ้วน
• สิทธิที่จะใช้ทางผ่านที่ดินตามสัญญาที่เจ้าของสามยทรัพย์ทำไว้กับเจ้าของที่ดินที่เป็นภารยทรัพย์ ซึ่งแม้ยังมิได้จดทะเบียนต่อพนักงานเจ้าหน้าที่ ยังไม่เป็นทรัพยสิทธิที่สมบูรณ์ แต่ก็เป็นบุคคลสิทธิใช้บังคับแก่คู่กรณีได้และเป็นมรดกตกทอดแก่ทายาทได้

หน้าที่

หมายถึง ภาระที่บุคคลใดบุคคลหนึ่งมีความผูกพันที่จะต้องกระทำการ งดเว้นกระทำการ หรือส่งมอบทรัพย์สินให้แก่บุคคลอีกคนหนึ่ง

อาจเกิดจากนิติกรรมหรือนิติเหตุก็ได้

​

• - หน้าที่ของผู้กู้ที่จะต้องชำระหนี้เงินกู้คืนแก่ผู้ให้กู้เมื่อหนี้ถึงกำหนด
• - หน้าที่ของผู้จะขายที่จะต้องโอนกรรมสิทธิ์ในที่ดินที่ซื้อขายให้แก่ผู้จะซื้อ แม้ว่าผู้จะขายซึ่งถึงแก่ความตายจะได้ทำพินัยกรรมยกที่ดินนั้นให้แก่บุคคลอื่น ผู้รับพินัยกรรมก็ต้องโอนขายทรัพย์สินนั้นให้แก่ผู้จะซื้อ
• - หน้าที่ของผู้ต้องเสียภาษีอากรที่จะต้องชำระหนี้ค่าภาษีที่ยังค้างชำระให้กับรัฐ

​

ความรับผิด

หมายถึง ภาระที่บุคคลใดบุคคลหนึ่งมีความผูกพันที่จะต้องกระทำการบางอย่าง ซึ่งเกิดขึ้นจากการที่ตนไม่ปฏิบัติหน้าที่ที่ตนมีอยู่ตามสัญญาหรือตามกฎหมาย อันเป็นเหตุให้ผู้อื่นต้องได้รับความเสียหาย

• - ความรับผิดของผู้ขายในกรณีที่ทรัพย์สินที่ซื้อขายชำรุดบกพร่องหรือถูกรอนสิทธิ
• - ความรับผิดของผู้ค้ำประกันที่จะต้องชำระหนี้ให้แก่เจ้าหนี้แทนลูกหนี้ เมื่อหนี้ถึงกำหนดชำระและลูกหนี้ชั้นต้นไม่ชำระหนี้
• - ความรับผิดของผู้สั่งจ่ายที่จะต้องชำระเงินตามเช็ค ในกรณีที่เป็นเช็คไม่ลงวันที่สั่งจ่าย เมื่อผู้สั่งจ่ายถึงแก่ความตาย และไม่มีทางลงวันที่สั่งจ่ายเช็คได้ ผู้ทรงก็ชอบที่จะลงวันที่ถูกต้องแท้จริงได้ และทายาทของผู้สั่งจ่ายก็ต้องรับผิดชดใช้เงินตามเช็ค

กองมรดกต้องเป็นของเจ้ามรดก

• ฎ. ๙๖๔/๒๔๘๐ กู้เงินกันโดยผู้กู้มอบที่นาให้ผู้ให้กู้ทำเป็นการหักลดเงินกู้ ที่นารายนั้นไม่ตกเป็นทรัพย์สินของผู้ให้กู้ และเมื่อผู้ให้กู้ตาย ผู้กู้ฟ้องเรียกที่นาคืนจากผู้รับมรดกของผู้ให้กู้ ... ผู้รับมรดกของผู้ให้กู้ต้องคืนที่นาให้ผู้ให้กู้
• ฎ. ๑๐๑๖/๒๕๑๓ จำเลยจดทะเบียนยกที่ดินให้ ส. โดยมิได้ตั้งใจยกให้โดยเสน่หา แต่ทำไปเพื่อให้ ส. สมัครเข้าเป็นสมาชิกสหกรณ์เอาที่ดินจำนองสหกรณ์ได้เท่านั้น นิติกรรมดังกล่าวจึงเป็นโมฆะ ที่ดินนั้นไม่เคยตกเป็นของ ส. เลย ที่ดินนั้นมิใช่มรดกของ ส.

• ฎ. ๒๔๔/๒๕๒๒ บิดามีเจตนายกเงินให้บุตร และได้ยื่นคำร้องขอเปิดบัญชีกับธนาคาร โดยระบุชื่อบุตรเป็นผู้ยื่นคำร้องขอ และในสมุดคู่ฝากก็ระบุชื่อบุตรเป็นเจ้าของบัญชีเงินฝาก แต่มีข้อตกลงกับธนาคารว่า บิดาเป็นผู้ลงชื่อถอนเงินจากบัญชีได้ ดังนี้กรรมสิทธิ์ในเงินนี้ย่อมตกเป็นของบุตรทันทีที่ธนาคารรับเงินเข้าบัญชีเงินฝากของบุตร แม้จะมีข้อตกลงกับธนาคารว่าบิดาเป็นผู้ลงชื่อถอนจากบัญชีได้ก็ตาม ... ครั้นบิดาตาย ผู้จัดการมรดกขอถอนเงินจากบัญชีดังกล่าวและธนาคารคืนให้ ผู้จัดการมรดกต้องมอบเงินที่ถอนมาคืนให้กับบุตรที่เป็นเจ้าของบัญชี เพราะเงินนั้นมิใช่มรดก

• ฎ.๔๗๘/๒๕๐๑ ในกรณีที่ผู้ตายมีคู่สมรส ทรัพย์สมบัติในครอบครัวไม่เป็นมรดกทั้งหมด ปพพ. ม.๑๖๒๕ กำหนดให้ต้องแบ่งทรัพย์สินระหว่างสามีภริยาเหมือนอย่างการหย่าโดยความยินยอมของทั้งสองฝ่ายเสียก่อน ที่เป็นส่วนของผู้ตายเท่านั้นจึงจะเป็นทรัพย์มรดกตกทอดแก่ทายาท ดังนั้นสามีโจทก์ผู้ทำพินัยกรรมจะเอาสินสมรสส่วนของโจทก์ไปทำยกให้ผู้อื่นไม่ได้

ผู้ตายมีอยู่ในเวลาตาย

• ฎ.๑๙๕๓/๒๕๑๕ เงินสะสมซึ่งทางราชการหักไว้จากเงินเดือนของข้าราชการทุกเดือน ย่อมเป็นมรดกของข้าราชการผู้นั้น
• เงินบำนาญตกทอด เงินบำเหน็จตกทอด เงินทุนสงเคราะห์เพื่อช่วยเหลืองานศพ เป็นเงินที่รัฐให้แก่ทายาทผู้ตายตามกฎหมาย ไม่เป็นมรดก ดังนั้นข้าราชการจะทำพินัยกรรมยกเงินเหล่านี้ให้ผู้อื่นไม่ได้

กรณีผู้รับประโยชน์จากสัญญาประกันชีวิตตายก่อนผู้เอาประกัน

- ผู้รับประโยชน์แสดงเจตนาต่อผู้รับประกันเข้าถือเอาประโยชน์ตามสัญญาประกันชีวิตก่อนตนเองตาย หรือหลังตาย

ดำ

AIA

ขาว

ตาย

ตาย

ทายาท

ดอกผลที่เกิดจากแม่ทรัพย์หลังเจ้ามรดกตาย

ฎ.๑๗๑/๒๕๒๑ เมื่อกองมรดกยังมิได้แบ่งปันกันระหว่างทายาท เงินค่าเช่าที่ได้รับจากผู้เช่าทรัพย์สินกองมรดกย่อมเป็นของกองมรดก เพราะเป็นดอกผลนิตินัยตาม ปพพ. ม.๑๔๘ ซึ่งจะต้องนำไปแบ่งกันระหว่างทายาทภายหลัง

ไม่เป็นการเฉพาะตัวของผู้ตาย

• - ตามกฎหมาย เช่น สิทธิอาศัย สิทธิเก็บกิน

จะโอนกันไม่ได้แม้ทางมรดก ม.๑๔๐๔, ๑๔๑๘

• - โดยสภาพ เช่น หน้าที่รับราชการทหาร สิทธิการถอนคืนการให้เพราะเหตุเนรคุณ การจัดการมรดก

การเช่าทรัพย์สิน - คุณสมบัติของผู้เช่าถือเป็นสาระสำคัญ หากผู้เช่าตาย สัญญาเช่าระงับ ผู้ให้เช่าจึงมีสิทธิใช้ดุลพินิจให้ผู้อื่นเช่าต่อไปได้ ทายาทของผู้เช่าเดิมจะเรียกร้องให้โอนสิทธิการเช่าให้แก่ตนไม่ได้ (ฎ.๑๐๐/๒๕๓๑)

หน้าที่ในการคืนทรัพย์ที่เช่าในสภาพที่ซ่อมแซมดีแล้วไม่เป็นเรื่องเฉพาะตัว จึงถือเป็นมรดกตกทอดแก่ทายาท

แม้สัญญาเช่าจะระงับด้วยความตายของผู้เช่า แต่สิทธิ หน้าที่ และความรับผิดตามสัญญาเช่าตกทอดมาตาม ม.๑๕๙๙ และ ๑๖๐๐

ฎ.๑๑๒๔/๒๕๑๑ (ปชญ.) มารดาโจทก์เช่าที่ดินมาและให้จำเลยอาศัยปลูกบ้านอยู่ในที่ดินที่เช่าบางส่วน แม้ต่อมามารดาโจทก์ตายและสัญญาเช่าระงับก็ตาม แต่โจทก์ยังคงมีสิทธิ หน้าที่และความรับผิดต่างๆ ตามสัญญาเช่าตกทอดมาจากมารดาโจทก์ ตามม.๑๕๙๙ และ ๑๖๐๐ เมื่อโจทก์เป็น

ผู้ครอบครองที่ดินอยู่ และต่อมาได้ทำสัญญาเช่าที่ดินจากผู้ให้เช่าต่อไปอีก โจทก์จึงมีสิทธิฟ้องขับไล่จำเลยได้ โดยผู้ให้เช่าไม่จำต้องส่งมอบที่ดินให้โจทก์อีก

สิทธิตาม “สัญญาเช่าต่างตอบแทนเป็นพิเศษยิ่งกว่าสัญญาเช่าธรรมดา” ไม่ใช่สิทธิเฉพาะตัว เมื่อผู้เช่าตายสัญญาเช่าไม่ระงับ ตกทอดเป็นมรดก

สิทธิตามสัญญาเช่าซื้อ ไม่ใช่สิทธิเฉพาะตัวของผู้เช่าซื้อ ถ้าผู้เช่าซื้อได้ชำระค่าเช่าซื้อมาระยะหนึ่งแล้วตายลง ทายาทก็สืบสิทธิของผู้เช่าซื้อโดยการชำระค่าเช่าซื้อต่อไปจนครบกำหนดตามเงื่อนไขของสัญญา และย่อมมีสิทธิเรียกให้ผู้ให้เช่าซื้อโอนกรรมสิทธิ์ในทรัพย์สินที่เช่าซื้อให้แก่ตนได้ (ฎ.๔๘๔/๒๕๓๓)

สิทธิการฟ้องคดีอาญาของผู้เสียหายเป็นสิทธิเฉพาะตัว เมื่อผู้เสียหายตายสิทธิเหล่านี้ย่อมระงับลง ดังนั้นกรณีใดบ้างที่ผู้อื่นมีสิทธิดำเนินคดีอาญาแทนผู้ตายจึงต้องมีกฎหมายบัญญัติไว้โดยเฉพาะ

ปพพ. มิได้บัญญัติให้ตกทอดโดยประการอื่น

• กรณีการรับบุตรบุญธรรม มาตรา ๑๕๙๘/๒๙, ๑๕๙๘/๓๐
• ความรับผิดของทายาทที่มีต่อเจ้าหนี้ของเจ้ามรดก มาตรา ๑๖๐๑

ฎ.๓๓๕๑/๒๕๓๑ จำเลยอยู่ในฐานะทายาทผู้ตาย จะยกข้อต่อสู้ว่าจำเลยไม่ได้รับมรดก หรือไม่ได้ครอบครองทรัพย์มรดกเพื่อตัดฟ้องของโจทก์ไม่ได้ เป็นเรื่องที่ต้องว่ากันในชั้นบังคับคดี

การตกทอดของมรดก

ตาย

ธรรมชาติ

กฎหมาย

ไม่หายใจ

สมองตาย

การตายโดยธรรมชาติ

• ไม่หายใจอย่างถาวร
• สมองตาย – ก้านสมองถูกทำลายทั้งหมดอย่างสิ้นเชิง
• ปพพ. มาตรา ๑๗ “ในกรณีบุคคลหลายคนตายในเหตุภยันตรายร่วมกัน ถ้าเป็นการพ้นวิสัยที่จะกำหนดได้ว่าคนไหนตายก่อนหลัง ให้ถือว่าตายพร้อมกัน”

กรณีบุคคลหลายคนตายพร้อมกัน

นายดำและนายแดงเป็นพี่น้องร่วมบิดาและมารดาเดียวกัน เดินทางไปจังหวัดเชียงใหม่โดยสายการบินไทย ปรากฏว่าเครื่องบินที่นายดำและนายแดงโดยสารไปประสบอุบัติเหตุตกขณะกำลังร่อนลงจอดที่สนามบินนานาชาติเชียงใหม่ ข้อเท็จจริงปรากฏว่า นายดำซึ่งไม่มีทายาทอื่นใดนอกจากนายแดง มีทรัพย์สินรวมมูลค่าทั้งสิ้นจำนวนสองพันล้านบาท ส่วนนายแดงมีภริยาชอบด้วยกฎหมายหนึ่งคนชื่อนางเหลือง

และมีลูกชายหนึ่งคนชื่อด.ช. เขียว นายแดงมีทรัพย์สินทั้งหมดมูลค่าสิบล้านบาท ให้แบ่งมรดกของนายดำและนายแดง

• ถ้าพิสูจน์ได้ว่านายดำตายก่อนนายแดง
• ถ้าพิสูจน์ได้ว่านายแดงตายก่อนนายดำ
• ถ้าพิสูจน์ไม่ได้ว่าใครตายก่อนหลัง

กรณีนายดำตายก่อนนายแดง

เหลือง

เขียว

กรณีนายแดงตายก่อนนายดำ

เหลือง

เขียว

แผ่นดิน

กรณีนายแดงไม่มีลูก และนายแดงตายก่อนนายดำ

เหลือง

แผ่นดิน

กรณีนายแดงไม่มีลูกและนายดำตายก่อนนายแดง

เหลือง

กรณีนายแดงไม่มีลูกและตายพร้อมกัน

เหลือง

แผ่นดิน

ตายโดยสาปสูญ (มาตรา ๖๑)

• เหตุธรรมดา – ๕ ปี
• เหตุพิเศษ – ๒ ปี
• ผลของการเป็นคนสาปสูญ – มาตรา ๖๒ : ถึงแก่ความตายเมื่อครบระยะเวลา ๕ ปีหรือ ๒ ปีแล้วแต่กรณี
• หากผู้สาปสูญกลับมา ศาลสามารถมีคำสั่งเพิกถอนการเป็นคนสาปสูญได้ หากต้องคืนทรัพย์ให้ใช้หลักลาภมิควรได้

​

นางแดงมีบุตรสองคนคือนายขาวและนายเหลือง นายขาวยังเป็นโสด ส่วนนายเหลืองสมรสกับนางแสด นางแดงได้ไปจากภูมิลำเนาเมื่อวันที่ ๑๐ สิงหาคม ๒๕๓๐โดยไม่มีใครทราบว่าเป็นตายร้ายดีประการใด� ก. ถ้านายเหลืองตายเมื่อวันที่ ๒๒ มิถุนายน ๒๕๓๕ ผู้ใดจะร้องขอให้ศาลมีคำสั่งให้นางแดงเป็นคนสาปสูญ และร้องขอได้ตั้งแต่วันใด และหากศาลมีคำสั่งให้นางแดงเป็นคนสาปสูญ ผู้ใดมีสิทธิในมรดกของนางแดง

ข. หากหลังจากศาลได้มีคำสั่งให้นางแดงเป็นคนสาปสูญแล้ว มีการพิสูจน์ได้ว่านางแดงตายโดยธรรมชาติตั้งแต่วันที่ ๕ กุมภาพันธ์ ๒๕๓๕ � ดังนี้ ให้ท่านแนะนำนายขาวและนางแสดว่าจะต้องทำอย่างไรเพื่อให้ฝ่ายตนเองได้ประโยชน์จากกองมรดกของนางแดง

ผู้มีสิทธิรับมรดก

• ทายาท - ทายาทโดยธรรม

- ผู้รับพินัยกรรม

• วัด
• แผ่นดิน

ความหมายของทายาท

ผู้ที่มีสิทธิได้รับมรดกของผู้ตาย ผู้ที่ไม่มีสิทธิรับมรดกไม่ใช่ทายาท

• นายดำมีบุตรสองคนคือนายแดงและนายเหลือง นายดำเป็นหนี้นายฟ้าจำนวนสิบล้านบาท นายดำทำหนังสือตัดนายเหลืองมิให้รับมรดกและมอบหนังสือนั้นให้แก่พนักงานเจ้าหน้าที่แล้ว ต่อมานายดำตาย นายฟ้าเรียกให้ผู้ใดชำระหนี้ของนายดำได้บ้าง

สภาพและฐานะของทายาทโดยธรรม

• เป็นบุคคลธรรมดาเท่านั้น
• มีสภาพบุคคลในเวลาที่เจ้ามรดกตาย (มาตรา ๑๖๐๔)
• เป็นทารกในครรภ์มาราดาขณะที่เจ้ามรดกตาย (๑๖๐๔ ว.๒)

สภาพและฐานะของผู้รับพินัยกรรม

• เป็นบุคคลธรรมดา มีสภาพบุคคล / เป็นทารกในครรภ์มารดาขณะเจ้ามรดกตาย
• นิติบุคคลตามกฎหมายในขณะเจ้ามรดกตาย
• กรณีนิติบุคคลเป็นผู้รับพินัยกรรม ต้องระวังเรื่องวัตถุประสงค์ของนิติบุคคลนั้นด้วย

• ฎ.๕๘๑/๒๕๐๘ ในกรณีที่เจ้ามรดกทำพินัยกรรมยกทรัพย์สินให้แก่สถานที่สักการะบรรพบุรุษ (ซื่อตึ๊ง) เมื่อสถานที่สักการะบรรพบุรุษไม่ใช่นิติบุคคล ไม่สามารถมีสิทธิและหน้าที่ได้ตามกฎหมาย จึงไม่อาจเป็นผู้ทรงสิทธิเหนือทรัพย์สินได้ ดังนั้นข้อกำหนดตามพินัยกรรมจึงไม่มีผลบังคับได้ตามกฎหมาย

ประเภทของทายาทโดยธรรม

ทายาท

โดยธรรม

โดยตรง

โดยอ้อม

ญาติ

คู่สมรส

รับมรดก

แทนที่

สืบมรดก

(ม.๑๖๑๕)

ลำดับของทายาทโดยธรรม

ผู้สืบสันดาน

บิดา มารดา

พี่น้องร่วมบิดามารดา

พี่น้องร่วมบิดา / มารดา

ปู่ ย่า ตา ยาย

ลุง ป้า

น้า อา

คู่สมรส

ลำดับในการรับมรดกระหว่างทายาทโดยธรรม

• มาตรา ๑๖๓๐ - ญาติลำดับบนตัดญาติลำดับล่าง เว้นแต่ลำดับ ๑ และ ลำดับ ๒ ให้บิดา มารดาได้ส่วนแบ่งเหมือนทายาทชั้นบุตร

​

ผู้สืบสันดาน

• หมายถึงญาติสืบสายโลหิตโดยตรงลงมา ได้แก่ ลูก หลาน เหลน ลื่อ
• ผู้สืบสันดานชั้นบุตรได้รับมรดกก่อน ผู้สืบสันดานชั้นอื่นจะรับได้ก็แต่โดยการรับมรดกแทนที่เท่านั้น (มาตรา ๑๖๓๑)

ผู้สืบสันดานชั้นบุตร

• บุตรชอบด้วยกฎหมาย
• ชาย หญิงจดทะเบียนสมรส
• เด็กที่เกิดภายใน ๓๑๐ วันนับแต่การสมรสสิ้นสุดลง โดยหญิงมิได้จดทะเบียนใหม่ ถือเป็นบุตรของอดีตสามี
• เด็กที่เกิดภายใน ๓๑๐ วันนับแต่การสมรสสิ้นสุด โดยหญิงฝ่าฝืน ม. ๑๔๕๓ ถือเป็นบุตรของสามีใหม่

• เด็กที่เกิดจากหญิงก่อนที่ศาลมีคำพิพากษาให้การสมรสเป็นโมฆะ หรือภายใน ๓๑๐ วันนับแต่นั้น เป็นบุตรของอดีตสามี (ม. ๑๕๓๖ ว. ๒)
• เด็กที่เกิดจากหญิงก่อนที่ศาลมีคำพิพากษาให้การสมรสเป็นโมฆะเพราะเหตุสมรสซ้อน หรือภายใน ๓๑๐ วันนับแต่นั้น เป็นบุตรของสามีใหม่
• เด็กที่เกิดจากบิดามารดาที่ไม่ได้สมรสกัน แต่ต่อมาบิดามารดาได้จดทะเบียนสมรส หรือจดทะเบียนว่าเป็นบุตรหรือศาลพิพากษาว่าเป็นบุตร (ม. ๑๕๔๗, ๑๕๕๗)

เจ้ามรดกตายเมื่อวันที่ ๑๐ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๔๒ ต่อมาในวันที่ ๗ มกราคม พ.ศ. ๒๕๔๓ นายดำได้ฟ้องศาลเพื่อให้ศาลพิพากษาว่าตนเป็นบุตรชอบด้วยกฎหมายของเจ้ามรดก และศาลมีคำพิพากษาถึงที่สุดว่านายดำเป็นบุตรชอบด้วยกฎหมายของเจ้ามรดกเมื่อวันที่ ๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๔๓ หลังจากนั้นนายดำจึงมาฟ้องขอแบ่งมรดก ให้วินิจฉัยว่านายดำขอแบ่งมรดกได้หรือไม่ เพราะเหตุใด

ดูมาตรา ๑๕๕๘ หากฟ้องคดีขอให้รับเด็กเป็นบุตรภายในอายุความมรดก แม้ศาลจะมีคำพิพากษาว่าเด็กเป็นบุตรภายหลังหมดอายุความมรดก เด็กนั้นก็มีสิทธิรับมรดกได้

• บุตรนอกกฎหมายที่บิดารับรองแล้ว (ม. ๑๖๒๗ บุตรนอกกฎหมายที่บิดารับรองแล้ว... ให้ถือว่าเป็นผู้สืบสันดานเหมือนกับบุตรที่ชอบด้วยกฎหมาย)�เป็นการรับรองโดยพฤตินัย

• บุตรบุญธรรม (ม. ๑๖๒๗) และบุตรบุญธรรมยังมีสิทธิรับมรดกของบิดามารดาโดยกำเนิดอยู่�แต่ไม่มีสิทธิรับมรดกแทนที่ผู้รับบุตรบุญธรรม เพราะมิใช่ผู้สืบสายโลหิตโดยตรง (ฎ. ๗๗๓/๒๕๒๘) ��

นายดำจดทะเบียนรับด.ช.แดงเป็นบุตรบุญธรรม โดยนายดำมีนางเขียวเป็นภริยาที่ชอบด้วยกฎหมาย ต่อมานางเขียวถึงแก่ความตาย ดังนี้ ด.ช. แดงรับมรดกของนางเขียวได้หรือไม่ เพราะเหตุใด

ด.ช. แดงไม่มีสิทธิรับมรดก เพราะไม่ใช่ผู้สืบสันดานของนางเขียว เนื่องจากการรับบุตรบุญธรรมเป็นเรื่องเฉพาะตัวของผู้จดทะเบียนรับบุตรบุญธรรมเท่านั้น ไม่มีผลถึงผู้อื่น (ฎ. ๕๙๑/๒๕๑๖ ปชญ.)

ผู้สืบสันดาน

ชั้นบุตร

บุตรชอบด้วยกฎหมาย

บุตรนอกกฎหมาย

ที่บิดารับรอง

บุตรบุญธรรม

บิดา มารดา

• ต้องเป็นบิดา มารดาที่ชอบด้วยกฎหมายเท่านั้น
• ในส่วนของมารดา ถือเป็นมารดาโดยชอบด้วยกฎหมายของเจ้ามรดกเสมอ
• บิดาที่ไม่ชอบด้วยกฎหมาย แม้จะได้รับรองเจ้ามรดกเป็นบุตร แต่ก็ไม่ทำให้กลายเป็นบิดาโดยชอบด้วยกฎหมาย บุตรนั้นก็ยังคงเป็นบุตรนอกกฎหมายเพียงแต่กฎหมายให้ถือว่าเป็นผู้สืบสันดานเหมือนกับบุตรชอบด้วยกฎหมายเท่านั้น

• ผู้รับบุตรบุญธรรมไม่ใช่ทายาทโดยธรรมของบุตรบุญธรรม (ม.๑๕๙๘/๒๙)

แต่ถ้าบุตรบุญธรรมซึ่งไม่มีคู่สมรสหรือผู้สืบสันดาน ตายก่อนผู้รับบุตรบุญธรรม ผู้รับบุตรบุญธรรมมีสิทธิเรียกร้องเอาทรัพย์สินที่ตนได้ให้แก่บุตรบุญธรรมคืนจากกองมรดกของบุตรบุญธรรมเพียงเท่าที่ทรัพย์สินนั้นยังคงเหลืออยู่ภายหลังที่ชำระหนี้ของกองมรดกเสร็จสิ้นแล้ว (ม.๑๕๙๘/๓๐)

พี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน

• ดูตามความเป็นจริง

ฎ.๔๘๒๘/๒๕๒๙ บิดามารดาของโจทก์และผู้ตายจะจดทะเบียนสมรสกันหรือไม่ ไม่ใช่สาระสำคัญที่จะทำให้ความเป็นพี่น้องร่วมบิดามารดาของโจทก์และผู้ตายเปลี่ยนแปลงไป เพราะกฎหมายมิได้กำหนดว่าการเป็นพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกันโดยชอบด้วยกฎหมายต้องให้บิดามารดาจดทะเบียนสมรสกัน จึงต้องถือตามความเป็นจริง

พี่น้องร่วมบิดาหรือร่วมมารดาเดียวกัน

• ดูตามความเป็นจริง
• บุตรบุญธรรมกับบุตรของผู้รับบุตรบุญธรรม มิใช่ทายาทโดยธรรมในลำดับ ๓ หรือ ๔

ปู่ ย่า ตา ยาย

• ต้องเป็นญาติสืบสายโลหิตโดยตรงขึ้นไป
• ต้องเป็นปู่ ย่า ตา ยายที่ชอบด้วยกฎหมายเท่านั้น

บิดา

มารดา

พ่อ

แม่

พ่อ

แม่

ลุง ป้า น้า อา

• บุคคลที่เป็นพี่น้องร่วมบิดามารดา หรือร่วมเฉพาะบิดาหรือมารดาเดียวกันกับบิดาหรือมารดาของเจ้ามรดก (ฎ.๙๔๔/๒๔๙๑)
• ข้อพึงระวังคือ หากบิดาของเจ้ามรดกมิใช่บิดาที่ชอบด้วยกฎหมายของเจ้ามรดก ลุง ป้า น้า อา ก็ไม่ใช่ทายาทโดยธรรมที่มีสิทธิรับมรดก

​

• ลูกพี่ลูกน้องของบิดามารดาของเจ้ามรดก ไม่ใช่ทายาทโดยธรรม

ฎ.๑๐๖๓/๒๔๙๓

บิดา

มารดา

พี่

น้อง

น้อง

บิดา

บิดา

(ปู่เจ้ามรดก)

น้องบิดา

(น้องปู่)

ลูก

(อา)

ทายาทโดยธรรมประเภทคู่สมรส

• ต้องเป็นคู่สมรสที่จดทะเบียนสมรส และมีชีวิตอยู่ในขณะเจ้ามรดกตาย
• สามี ภริยาที่จงใจละทิ้งร้างหรือแยกกันอยู่ยังมีสิทธิรับมรดกของคู่สมรส เพราะยังมิได้จดทะเบียนหย่า
• ชาย หญิงที่จดทะเบียนสมรสซ้อนไม่มีสิทธิรับมรดกในฐานะทายาทโดยธรรมของอีกฝ่ายหนึ่ง แม้จะสุจริตก็ตาม (ม.๑๔๙๙ ว. ๒)

• หากการสมรสเป็นโมฆะเพราะเหตุอื่น เช่น เหตุวิกลจริต เหตุพี่น้องแต่งงานกันเองหรือเป็นญาติสืบสายโลหิต ถ้าฝ่ายที่มีชีวิตอยู่ได้สมรสโดยสุจริต ก็ยังเป็นทายาทโดยธรรมของฝ่ายที่ตายอยู่ แม้ว่าต่อมาศาลจะพิพากษาให้การสมรสเป็นโมฆะ (ม.๑๔๙๙ ว. แรก)

​

นายดำและนางเขียวจดทะเบียนสมรสกัน ต่อมานายดำได้นางสาวเหลืองเป็นภริยาน้อย และพานางสาวเหลืองเข้ามาอยู่บ้านเดียวกันร่วมกับนางเขียว ดังนี้หากนายดำตาย นางสาวเหลืองจะมีส่วนในมรดกของนายดำหรือไม่

• ฎ.๕๒๔/๒๕๐๖ ถือว่าภริยาน้อยเข้ามาอยู่ในครอบครัวของผู้ตายร่วมกับภริยาหลวงในฐานะบริวารหรือนางบำเรอเท่านั้น

ขั้นตอนการแบ่งมรดกของผู้ตายที่มีคู่สมรส

• ให้แบ่งทรัพย์สินเช่นเดียวกับการหย่าโดยความยินยอม คือให้แบ่งสินสมรสครึ่งหนึ่งเสียก่อน
• สินสมรสที่เหลือจากการแบ่งรวมกับสินส่วนตัวของผู้ตาย จะตกเป็นมรดก

นาย ก. สมรสกับนาง ข. เมื่อวันที่ ๓๐ กันยายน ๒๕๓๙ ก่อนสมรสกันนาย ก. มีรถยนต์ ๑ คันมูลค่า ๕๐๐,๐๐๐ บาท นาง ข. มีบ้านพร้อมที่ดินราคา หนึ่งล้านบาท นาย ก.ตายเมื่อวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๕๔๐ ปรากฏว่าระหว่างวันที่ ๓๐ กันยายน ๒๕๓๙ ถึงวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๕๔๐ นาย ก. และ

นาง ข. ทำมาหาได้คนละ ๕๐,๐๐๐ บาท และ ๓๐,๐๐๐ บาท ตามลำดับ นอกจากนั้นแล้ว นาง ข. ยังได้นำบ้านพร้อมที่ดินออกให้ผู้อื่นเช่า ได้ค่าเช่าถึงวันที่ ๑ สิงหาคม ๒๕๔๐ จำนวน ๖๐,๐๐๐ บาท �ให้แบ่งปันทรัพย์สินที่จะตกเป็นมรดกของนาย ก. ว่ามีเพียงใด

สินส่วนตัว

• รถยนต์ ๕๐๐,๐๐๐ บาท (ก)
• บ้าน ที่ดิน ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท(ข)

​

​

สินสมรส

• เงินที่ทำมาหาได้ระหว่าง ๓๐ ก.ย. ๓๙ - ๑ ส.ค. ๔๐ จำนวน ๘๐,๐๐๐ บาท
• ค่าเช่า ๖๐,๐๐๐ บาท
• รวม ๑๔๐,๐๐๐ บาท

ทรัพย์สินที่เหลือจากการแบ่ง

นาย ก.

• รถยนต์ ๕๐๐,๐๐๐ บาท
• สินสมรส ๗๐,๐๐๐ บาท
• รวมมรดกตกทอดไปยังทายาทจำนวน ๕๗๐,๐๐๐ บาท

นาง ข.

• บ้าน ที่ดิน ๑,๐๐๐,๐๐๐ บาท
• สินสมรส ๗๐,๐๐๐ บาท
• รวมส่วนของนาง ข. ก่อนรับมรดก ๑,๐๗๐,๐๐๐ บาท

กรณีจะเป็นอย่างไรถ้านาย ก. ได้นำสินสมรสไปเล่นการพนันและเสียพนันไป ๔๐,๐๐๐ บาท�หากก่อนตายนาย ก. นำสินสมรสไปเล่นการพนันและเสียพนันไป ๑๔๐,๐๐๐ บาท

สินสมรส

• เสียพนัน ๔๐,๐๐๐ บาท เหลือสินสมรส ๑๐๐,๐๐๐ บาท ดังนั้นเหลือแบ่ง ๕๐,๐๐๐ บาท
• แต่นาง ข. ควรได้แบ่ง ๗๐,๐๐๐ บาท จึงต้องนำสินสมรสของนาย ก. มาชดใช้ให้นาง ข. ๒๐,๐๐๐ บาท (ม. ๑๕๓๔)
• เหลือสินสมรสนาย ก. ๓๐,๐๐๐ บาท
• เหลือมรดกนาย ก. จำนวน ๕๓๐,๐๐๐ บาท

สินสมรส

• เสียพนัน ๑๔๐,๐๐๐ บาท สินสมรสไม่มีเหลือแบ่ง
• แต่นาง ข. ควรได้รับส่วนแบ่ง ๗๐,๐๐๐ บาท จึงต้องนำสินส่วนตัวของนาย ก. มาชดใช้ คือนำรถยนต์ออกขายแล้วนำเงินมาคืนให้นาง ข. จำนวน ๗๐,๐๐๐ บาท
• หากขายรถยนต์ได้ ๕๐๐,๐๐๐ บาท ก็จะเหลือเป็นมรดกจำนวน ๔๓๐,๐๐๐ บาท

หากนาย ก. ได้กู้เงินจากธนาคาร ๒๐,๐๐๐ บาทเพื่อซื้อเครื่องปรับอากาศให้ภรรยาน้อย และยังกู้อีกส่วนหนึ่งจำนวน ๓๐,๐๐๐ บาทเพื่อซื้อตู้เย็นไว้ใช้ในครอบครัว ส่วนนาง ข. ก็เงินจากนาง ค. เพื่อเล่นการพนัน �ดังนี้ หนี้ของนาย ก. จะตกทอดเป็นมรดกจำนวนเท่าใด และนาง ข. จะต้องรับผิดในหนี้เหล่านี้เพียงใด

• หนี้ส่วนตัวได้แก่ เงินกู้จำนวน ๒๐,๐๐๐ บาทเพื่อซื้อเครื่องปรับอากาศ และเงินกู้จำนวน ๕๐,๐๐๐ บาทเพื่อเล่นการพนัน ต่างฝ่ายต้องรับผิดเป็นส่วนตัว
• เมื่อนาย ก. ตายหนี้ส่วนตัวจำนวน ๒๐,๐๐๐ บาทจึงตกทอดไปยังทายาท
• หนี้ร่วม ได้แก่ เงินกู้จำนวน ๓๐,๐๐๐ เพื่อซื้อตู้เย็นอันเป็นหนี้เกี่ยวกับการจัดการบ้านเรือน ตาม ม. ๑๔๙๐(๑) ต้องร่วมกันรับผิดตาม ม. ๑๕๓๕ ธนาคารอาจเรียกให้นาง ข. รับผิดได้เต็มจำนวน แล้วนาง ข. จึงไปไล่เบี้ยจากทายาทนาย ก. ได้จำนวน ๓๐,๐๐๐ บาท

สิทธิและส่วนแบ่งมรดกระหว่างทายาทโดยธรรม

• ทายาทลำดับบนตัดทายาทลำดับล่าง (ญาติสนิทตัดญาติห่าง) เว้นแต่เป็นทายาทชั้นผู้สืบสันดานและบิดามารดา มีสิทธิรับมรดกเท่าๆ กัน
• หากทายาทโดยธรรมลำดับที่ ๑ ๓ ๔ และ๖ ยังมีผู้รับมรดกแทนที่ ทายาทลำดับถัดไปไม่มีสิทธิรับมรดก

​

ส่วนแบ่งระหว่างทายาทโดยธรรมประเภทญาติกับคู่สมรส (ม. ๑๖๓๕)

• ทายาทชั้นบุตร คู่สมรส แบ่งคนละเท่าๆกัน
• ทายาทชั้นบุตร บิดา มารดา คู่สมรส แบ่งคนละเท่าๆ กัน
• ทายาทชั้นบิดา มารดา คู่สมรส แบ่งส่วนละกึ่งหนึ่ง
• ทายาทพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกัน คู่สมรส แบ่งส่วนละกึ่งหนึ่ง
• ทายาทพี่น้องร่วมบิดาหรือมารดา คู่สมรสได้สองในสามส่วน พี่น้องได้หนึ่งในสามส่วน (เป็นเช่นเดียวกันกับทายาทปู่ ย่า ตา ยาย และลุง ป้า น้า อา)

​

การรับมรดกแทนที่

• ต้องเป็นกรณีทายาทโดยธรรมลำดับที่ ๑ ๓ ๔ และ ๖ ตายหรือถูกกำจัดมิให้รับมรดกก่อนเจ้ามรดกตาย
• ผู้รับมรดกแทนที่ได้แก่ ผู้สืบสันดานเท่านั้น แต่บุตรบุญธรรมไม่ใช่ผู้สืบสันดานโดยตรง จึงไม่มีสิทธิรับมรดกแทนที่ผู้รับบุตรบุญธรรม แต่บุตรของบุตรบุญธรรมย่อมมีสิทธิรับมรดกแทนที่ของบุตรบุญธรรม

​

​

นายดำเป็นเจ้ามรดก มีนางแดง และนางขาวเป็นพี่น้องร่วมบิดามารดาเดียวกันนายดำ นางขาวมีลูกหนึ่งคนชื่อนางม่วง และนางม่วงมีลูกหนึ่งคนชื่อนางสาวแสด ต่อมานางขาวตายก่อนนายดำ หากเมื่อนายดำตายมีทรัพย์มรดกทั้งสิ้นจำนวน ๑๐๐,๐๐๐ บาท ให้แบ่งทรัพย์มรดกของนายดำ

นางแดงได้ ๕๐,๐๐๐ บาท นางม่วงได้ ๕๐,๐๐๐ บาท (รับมรดกแทนที่) นางสาวแสดไม่ได้

นาง ก. มีบุตรชายคือนาย ข. สมรสกับนาง ค. นาย ข. และนาง ค. มีบุตรด้วยกันคือ ด.ช. ง. ต่อมาศาลพิพากษาจำคุกนาย ข. ฐานพยายามฆ่านาง ก. เมื่อวันที่ ๑ ส.ค. ๓๐ หลังจากนั้นนาง ก. ตายในวันที่ ๕ พ.ย. ๔๐ และ ด.ช. ง. ตกน้ำตายเมื่อ ๒๐ พ.ย. ๔๐ ต่อมานาง ค. คลอด ด.ญ. จ. เมื่อ ๑ มี.ค. ๔๑ หากนาง ก. มีทรัพย์มรดกทั้งสิ้นจำนวน ๖๐๐,๐๐๐ บาท ให้แบ่งมรดกของนาง ก.

• ง. ได้ ๓๐๐,๐๐๐ บาท จ. ได้ ๓๐๐,๐๐๐ บาท เพราะนาย ข. ถูกกำจัด ทั้งสองจึงรับมรดกแทนที่
• ต่อมา ง. ตาย ส่วนของ ง. จึงตกได้แก่นาง ค. และนาย ข. ซึ่งเป็นทายาทโดยธรรมของ ง. ได้คนละ ๑๕๐,๐๐๐ บาท

นาย ก. มีลูกหนึ่งคนคือนาย ข. ซึ่งแต่งงานกับนาง ค. มีบุตรด้วยกันสองคนคือ นาย ง. และนาย จ. ต่อมานาย ข. ตาย นาย จ. สละมรดกของนาย ข. �ใครมีสิทธิรับมรดกของนาย ข.� หากต่อมานาย ก. ตาย ใครมีสิทธิรับมรดกของนาย ก.

ถ้าก่อนที่นาย ข. ตายได้แสดงเจตนาตัดมิให้นาย ง. รับมรดกของตนโดยทำเป็นหนังสือมอบไว้ให้แก่นายอำเภอ และเมื่อนาย ข. ตายนาย จ. ได้ปลอมพินัยกรรมของนาย ข.�ใครมีสิทธิรับมรดกของนาย ข.�

ถ้าต่อมาหลังจากนาย ข. ตาย นาย ก. ก็ถึงแก่ความตาย ดังนี้ ใครมีสิทธิรับมรดกของนาย ก.

• มรดกของ ข. ตกแก่ ง. ก. ค.
• มรดกของ ก. ตกแก่ ง. และ จ. เพราะรับมรดกแทนที่ จ. รับแทนที่ ข. ได้เพราะสละเฉพาะการรับมรดก ข. มิใช่ ก.
• มรดกของ ข. ตกแก่ ก. และ ค. เพราะ ง. ถูกตัด จ. ถูกกำจัด
• มรดกของ ก. ตกแก่ ง. และ จ. โดยการรับมรดกแทนที่ ข.

​

การเสียสิทธิในการรับมรดก

• การถูกกำจัดมิให้รับมรดก - ฐานยักย้ายถ่ายเททรัพย์มรดก

(มาตรา ๑๖๐๕)

- ฐานเป็นผู้ไม่สมควร (มาตรา ๑๖๐๖)

• การตัดมิให้รับมรดก - ตัดโดยชัดแจ้ง (มาตรา ๑๖๐๘)

- ตัดโดยปริยาย (มาตรา ๑๖๐๘ ว. ท้าย)

• การสละมรดก

​

การถูกกำจัดฐานยักย้ายปิดบังทรัพย์มรดก

• มาตรา ๑๖๐๕ - ยักย้ายหรือปิดบังทรัพย์มรดกเท่า / มากกว่าส่วนที่ตนจะได้ (ถ้าปิดบังน้อยกว่า ถูกกำจัดเฉพาะเท่าที่ปิดบัง) และ

- ด้วยเจตนาฉ้อฉล หรือโดยรู้ว่าทำให้เสื่อมประโยชน์ของทายาทอื่น

• หากทำลายทรัพย์มรดกไม่ถูกกำจัด แต่ต้องรับผิดทางละเมิด
• หากนำทรัพย์ไปใช้เพราะเข้าใจว่าตนมีสิทธิใช้ได้ ถือว่าขาดเจตนาฉ้อฉล ไม่ถูกกำจัด

• ผู้รับพินัยกรรมยักย้ายปิดบังทรัพย์มรดกที่เป็นทรัพย์เฉพาะสิ่งเฉพาะอย่างที่ตนได้รับพินัยกรรม ไม่ถูกกำจัด เพราะทายาทอื่นไม่เสียหาย
• แต่ถ้าผู้รับพินัยกรรมยักย้ายปิดบังทรัพย์มรดกส่วนที่ตนไม่ได้รับพินัยกรรม ต้องดูว่าผู้นั้นมีสิทธิรับมรดกโดยประการอื่นหรือไม่ หากไม่มีสิทธิ ก็ไม่ถูกกำจัด

การถูกกำจัดฐานเป็นผู้ไม่สมควร

• ต้องคำพิพากษาถึงที่สุดว่าได้เจตนากระทำหรือพยายามกระทำให้เจ้ามรดกหรือผู้มีสิทธิได้รับมรดกก่อนตนถึงแก่ความตายโดยมิชอบด้วยกฎหมาย (ไม่มีเหตุยกเว้นความผิด)
• ฟ้องเจ้ามรดกหาว่าทำผิดโทษประหารชีวิต และตนเองกลับต้องคำพิพากษาถึงที่สุดว่ามีความผิดฐานฟ้องเท็จหรือทำพยานเท็จ
• รู้ว่าเจ้ามรดกถูกฆ่าโดยเจตนา แต่มิได้ร้องเรียนเพื่อเป็นทางนำตัวผู้กระทำผิดมาลงโทษ

• ฉ้อฉลหรือข่มขู่ให้เจ้ามรดกทำหรือเพิกถอนหรือเปลี่ยนแปลงพินัยกรรมไม่ว่าทั้งหมดหรือบางส่วนเกี่ยวกับทรัพย์มรดก หรือไม่ให้กระทำการดังกล่าว
• ทายาทน่าจะถูกกำจัดตั้งแต่เวลาที่ได้ฉ้อฉลเจ้ามรดก ส่วนจะมีการแก้ไขเปลี่ยนแปลงหรือไม่ ไม่ใช่สาระสำคัญ
• เจ้ามรดกอาจถอนการกำจัดก็ได้ โดยการให้อภัยเป็นลายลักษณ์อักษร ทั้งนี้อาจทำไว้ก่อนหรือหลังที่มีการกระทำแล้วก็ได้

การตัดมิให้รับมรดก

• ตัดโดยชัดแจ้ง - ทำเป็นพินัยกรรม

- ทำเป็นหนังสือมอบให้นายอำเภอ

• ตัดโดยปริยาย (มาตรา ๑๖๐๘ ว. ท้าย)

เจ้ามรดกทำพินัยกรรมจำหน่ายทรัพย์มรดกทั้งหมด

​

เจ้ามรดกทำพินัยกรรมยกทรัพย์มรดกให้ภริยากับบุตรของภริยา และมีข้อความว่า “นอกจากสองคนนี้ไม่ปลงใจยกให้แก่ญาติพี่น้องหรือบุตรคนหนึ่งคนใดเป็นอันขาด”

ฎ.๕๗๗/๒๔๘๘ ถือเป็นการตัดทายาทโดยธรรมมิให้รับมรดกโดยชัดแจ้ง

เจ้ามรดกทำพินัยกรรมว่า “เมื่อข้าพเจ้าถึงแก่ความตายแล้ว บรรดาทรัพย์สมบัติของข้าพเจ้ามีอยู่มากน้อยเท่าใดขอยกให้เป็นสิทธิแก่ ร. และ ส. บุตรสามีข้าพเจ้าทั้งสิ้น โดยให้ได้คนละเท่าๆ กัน ผู้อื่นนอกจาก ร. และ ส. จะเรียกร้องขอแบ่งปันทรัพย์สมบัติของข้าพเจ้าไม่ได้เป็นอันขาด”

ต่อมา ร. ตายก่อนเจ้ามรดก ดังนี้มรดกส่วนที่จะตกได้แก่ ร. จะตกได้แก่ใคร

• ฎ.๘๑๕/๒๔๙๒ ศาลตีความว่าข้อกำหนดนี้มุ่งหมายมิให้ทายาทอื่นมีสิทธิในมรดกหาก ร. ยังมีชีวิตอยู่ขณะเจ้ามรดกตาย ดังนั้นเมื่อกรณีไม่เป็นไปตามข้อกำหนด ทายาทโดยธรรมผู้มีสิทธิจึงไม่ใช่ผู้ถูกตัดมิให้รับมรดก

ผลของการตัดมิให้รับมรดก

• ตัดตลอดสาย

เช่น เจ้ามรดกตัด ก. ซึ่งเป็นบุตรมิให้รับมรดก แม้ ก. จะมี ข. เป็นผู้สืบสันดาน ดังนี้ ข. ก็ไม่สามารถรับมรดกแทนที่หรือสืบมรดกในส่วนของ ก. ที่ถูกตัดได้

• เจ้ามรดกอาจถอนการตัดมิให้รับมรดก (มาตรา ๑๖๐๙)

หากตัดโดยพินัยกรรม เพิกถอนโดยพินัยกรรม

หากตัดโดยทำเป็นหนังสือ เพิกถอนโดยพินัยกรรมหรือหนังสือก็ได้

การสละมรดก

• การสละจะทำได้ต่อเมื่อเกิดสิทธิในการรับมรดกแล้ว คือภายหลังจากที่เจ้ามรดกตาย จะสละมรดกซึ่งตนจะมีสิทธิรับในภายหน้าไม่ได้
• การสละมรดกต้องสละทั้งหมดที่ตนมีสิทธิ และต้องปราศจากเงื่อนไขและเงื่อนเวลา
• แต่ถ้าเป็นทั้งทายาทโดยธรรมและผู้รับพินัยกรรมในคนเดียวกัน ย่อมสละความเป็นทายาทในฐานะใดฐานะหนึ่งได้

แบบของการสละมรดก (มาตรา ๑๖๑๒)

• ทำเป็นสัญญาประนีประนอมยอมความ ได้แก่ มีหลักฐานเป็นหนังสือลงลายมือชื่อฝ่ายที่ต้องรับผิด นอกจากนี้ ฝ่ายที่สละมรดกจะต้องได้ประโยชน์ตอบแทนจากการสละมรดกนั้น
• การสละมรดกต้องทำเป็นหนังสือมอบให้ไว้กับนายอำเภอหรือ
• ทายาทซึ่งเป็นผู้เยาว์ คนวิกลจริต จะสละมรดกโดยลำพังไม่ได้ ต้องได้รับความยินยอมจากบิดา มารดา ผู้ปกครอง ผู้อนุบาลหรือผู้พิทักษ์ และได้รับอนุมัติจากศาล (มาตรา ๑๖๑๑)

นาย ก. นาย ข. และนาย ค. มีสิทธิรับมรดกร่วมกัน ต่อมานาย ก. ตกลงกับนาย ข. และนาย ค. ว่านาย ก. ตกลงสละมรดก และนาย ข. กับนาย ค. จะจ่ายเงินให้ ๒ ล้านบาท

• เป็นการสละมรดกโดยสัญญาประนีประนอมยอมความ

แต่ถ้านาย ก. ตกลงรับเงินจากนาย ข. และยอมให้นาย ข. ได้มรดกส่วนของนาย ก.

• ฎ. ๒๘๘/๒๔๙๔ ไม่เป็นการสละมรดก เพราะเป็นการเจาะจงยกมรดกส่วนของตนให้แก่ผู้อื่น ถือว่าเป็นการโอนสิทธิในการรับมรดก

แต่ถ้านาย ข. และนาย ค. ตกลงยกที่ดินมรดกให้แก่นาย ก. โดยนาย ก. ตกลงจะไม่ยุ่งเกี่ยวกับทรัพย์มรดกอื่น

• ไม่เป็นการสละมรดก แต่เป็นการตกลงแบ่งมรดก ซึ่งมีผลบังคับได้

ผลของการสละมรดก

• มาตรา ๑๖๑๕ ผู้สืบสันดานของผู้สละมรดกสืบมรดกต่อไป
• หากไม่มีผู้สืบสันดาน ก็ให้นำทรัพย์มรดกนั้นไปแบ่งแก่ทายาทอื่นต่อไป (มาตรา ๑๖๑๘)

การเพิกถอนการสละมรดก

• การสละมรดกจะเพิกถอนโดยผู้สละมรดกไม่ได้ (มาตรา ๑๖๑๓ ว. ๒)
• แต่หากการสละมรดกนั้นทำให้เจ้าหนี้ของทายาทคนนั้นเสียเปรียบ เจ้าหนี้ร้องขอให้เพิกถอนการสละมรดกนั้นได้ (มาตรา ๑๖๑๔)