1 of 48

ANIMALIEN UGALKETA

1

2 of 48

ANIMALIEN UGALKETA

  • Espezie berdineko izaki gehiago lortzea
    • banakoak hil arren, espeziea bizirauteko
    • banakoarentzat ez derrigorrezkoa; populaziorako, bai
  • 2 mota:
    • Asexuala: gametorik gabe
    • Sexuala edo sexu bidezkoa: gametoen bidez

2

3 of 48

UGALKETA ASEXUALA

​

​

  • Ezaugarriak:
    • guraso bat
    • bereiztu gabeko zelula edo zati batetik
    • ondorengo berdinak
  • Motak:
    • gemazioa
    • polienbrionia
    • eszisioa
    • estrobilazioa

4 of 48

GEMAZIOA

  • desberdindu gabeko zelula batzuetatik, izaki osoa sortu
    • atxikiturik -> kolonia
    • aska daiteke

5 of 48

POLIENBRIONIA

Zigoto batetik, enbrioi batzuk sortu

6 of 48

ESZISIOA

Zati batetik, izaki osoa

7 of 48

ESTROBILAZIOA

8 of 48

UGALKETA SEXUALA

  • Ezaugarriak:
    • Guraso bi
      • zelula bereziak: gametoak
    • antzeko ondorengoak
      • bi gurasoen ezaugarriak
  • Motak:
    • Partenogenesia
    • Anfigenesia

9 of 48

PARTENOGENESIA

  • Ernaldu gabeko obuluetatik
    • Fakultatiboa (erleak)
      • obulu haploideetatik, arrak
    • Ziklikoa (landare zorriak)
      • obulu diploideetatik, emeak
      • obulu haploideetatik, arrak

​

  • Beraz, kromosoma kopuruaren

arabera sexua determinatzen da.

10 of 48

ANFIGENESIA

  • Ernaldutako obuluetatik (zigototik)
  • 3 fase:
    • gametogenesia
    • ernalketa
    • enbrioien garapena

11 of 48

GAMETOGENESIA

  • Prozesuak:
    • Espermatogenesia
    • Obogenesia
  • Faseak:
    • Hazkuntza
    • Heltzea (I eta II meiosia)
    • Diferenziazioa

12 of 48

GAMETOAK

13 of 48

ERNALKETA

Gametoen bat-egitea

​

Espermatozoide (n) + obulua (n)

​

​

​

ZIGOTOA (2n)

14 of 48

ERNALKETA

​

  • Kanpo ernalketa (Arrainek, anfibioek)
    • Ingurune urtarrean
    • Deshidratazioa saihesteko
  • Barne ernalketa (Ugaztunak, hegaztiak…)
    • Sexu hodietan
    • Organo kopulatzaileen bidez
    • Emeak espermatoforoa hartu

15 of 48

ERNALKETA

ERNALKETA FASEAK

​

  • Espermatozoideen obulurako hurbilketa zehaztugabea.
  • Espermatozoidearen bat-egite espezifikoa
  • Erreakzio akrosomikoa
  • Ernalketa
  • Polispermia
  • Zigotoa eratzea: bi nukleoak bat egin (Anfimixia)

16 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

Enbrioi fasetik organismo oso bat bihurtu arte zigotoak jasotzen duen aldaketa multzoa.

Hiru fase:

  • Segmentazioa
  • Gastrulazioa
  • Organogenesia

​

Segmentazioa eta gastrulazioa: arrautz edo zigoto motaren araberakoa.

17 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

3 animali mota, garapen-tokiaren arabera:

  • Obiparoak: emetik kanpo, arrautza barnean
  • Obobibiparoak: emearen barneko arrautza barnean
  • Bibiparoak: emearen barnean, arrautzik gabe

18 of 48

ARRAUTZA MOTAK (4)

Bitelo kopuruaren (zigotoaren elikagai erreserbak) eta honen sakabanaketaren arabera

Arrautza oligolezito isolezitikoa

Arrautza mesolezito heterolezitikoa

Arrautza polilezito telolezitikoa

Arrautza polilezito zentrolezitikoa

Bitelo gutxi, zitoplasma osoan berdin banatuta (banaketa homogenoa).

Bitelo-kopuru erdia, polo begetatiboan metatuta (banaketa heterogenoa). Nukleoa animali polorantz (polo enbrionariora) mugitu da.

Bitelo-kopuru handia, polo begetatiboan metatuta. Animali poloa disko enbrionario txikia bihurtzen da.

Bitelo oso ugaria, erdiko nukleoa inguratuz. Zitoplasma periferian dago.

Porifero, knidario, ekinodermatu eta ugaztunek.

Anelido, molusku eta anfibioek.

Arraina, narrasti eta hegaztiek

Artropodoek

19 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

  • SEGMENTAZIOA
  • Zigotoa zatitu (mitosiz) blastomeroetan: morula osatu
  • Morula → blastula (egitura barne hutsa)
    • Blastodermoa: blastula pareta
    • Blastozelea: blastularen barrunbea

​

​

​

​

  • Segmentazio osoa: bitelio gutxi → zigotoa osorik zatitu
  • Segmentazio partziala: bitelio asko → zigotoa partzialki zatitu

20 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

2. GASTRULAZIOA

  • Blastula → gastrula (blastozelearen inbaginazioz)
  • Diploblastikoa (bi zelula geruza edo enbrioi hosto)
    • Ektodermoa eta endodermoa
    • Arkenterona: erdiko barrunbea
    • Blastoporoa: arkenterona eta kanpoaldearen arteko komunikabidea (knidario,

porifero eta platihelminteen heste

zulo bakarra)

21 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

  • Triploblastikoak: gainerako animaliak (mesodermoa)
    • Azelomatuak: mesodermoak barrunberik ez (Platihelminteak)
    • Pseudozelomatuak: barrunbeak BAI, baina EZ zelomatik
    • Zelomatuak: gastrulak zeloma izeneko barrunbea

22 of 48

Enbrioi hostoak

Filuma

Diploblastikoak

Bi enbrioi hosto dituen gastrula

Belakiak eta knidarioak

Triploblastikoak: hiru enbrioi hosto dituztenak.

Azelomatuak. Zelomarik gabeak; animaliak ez du barne barrunberik

Platelminteak

Pseudozelomatuak. Zelomatik eratorriak EZ diren gorputz barrunbeak dituzte

Nematodoak

Zelomatuak. Horien gastrulak zeloma izeneko barrunbea du.

Protostomioak. Ahoa blastoporotik dator, eta 2. mailako zulo bat eratzen da: uzkia

Anelidoak, moluskuak eta artropodoak

Deuterostomioak. Blastoporotik uzkia dator eta kontrako aldean ahoa zabaltzen da.

Ekinodermatu eta kordatuak

23 of 48

ENBRIOIAREN GARAPENA

3. ORGANOGENESIA

Enbrioi hostoak aldatu → organoak eta sistemak garatu

  • Ektodermotik → nerbio sistema eta tegumentu sistema
  • Endodermotik → digestio eta arnas aparatuak
  • Mesodermotik → iraitz eta ugalketa aparatuak eta zirkulazio eta lokomozio sistemak (gihar eta hezurrak)

24 of 48

ANIMALIEN UGALTZE APARATUAK

Ugaltze aparatuaren oinarria berdina animali guztietan:

  • Sexu organo primarioak (gonadak): testikuluak eta obarioak
  • Sexu organo sekundarioak: sexu-hodiak eta guruin erantsiak (gametoak elikatzeko)

25 of 48

ANIMALIEN UGALTZE APARATUAK

Sexu organoaren arabera:

  • Espezie dioikoak (sexuak bereizita): arrak (testikuluak) eta emeak (obarioak). Dimorfismo sexuala
  • Espezie monoikoak (hermafroditak): bisexualak. Gonada arrak eta emeak (sexuak bereizi gabe).
    • Auto-ernalketa sahiesteko mekanismoak. Hauen arabera 2 hermafroditismo:
      • Aldiberekoa: bi sexuetako gonadak dituzte. Bat arra eta beste eme moduan aritu (Ernalketa gurutzatua).
      • Kontsekutiboa: biziaren aldiaren arabera, ar edo eme gisa jokatu.

26 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

  • PORIFEROAK (belakiak)
  • Hermafroditak eta barne-ernalketa gurutzatua
  • Gonada bereizturik EZ → gametoak gorputz horman garatu
  • Zeharkako garapena (fase larbario bat baino gehiago)

27 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

2. KNIDARIOAK (marmokak)

  • Hermafroditak eta barne-ernalketa

gurutzatua

  • Marmokak:
    • Sexu bereiziak
    • kanpo ernalketa
    • zeharkako garapena (planula larba)
    • (*)Metagenesia (eszifozoo eta

hidrozooek)

28 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

3. PLATIHELMINTEAK

  • Hermafroditak eta barne-ernalketa gurutzatua
  • Kirru (organo kopulatzailea)
  • Zeharkako garapena: larba-fase konplexuak (ostalaria behar trematodoek).
  • Zestodo kl.: proglotideak eratu (arraultzez betetako segmentuak)

29 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

4. ANELIDOAK

  • Oligoketa eta hirudineoak (subkl.):
    • Hermafroditak
    • Barne-ernalketa gurutzatua eta garapen zuzena
  • Poliketoak:
    • Sexu bereiziak. Kanpo ernalketa eta zeharkako garapena (trokofora larba ziliatua).

30 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

5. EKINODERMATUAK

  • Sexu bereiziak eta kanpo-ernalketa
  • 5 gonada pare
  • Zeharkako garapena
    • Bi fase larbario (segituan)

31 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

6. MOLUSKUAK

  • Gasteropodoak
    • Lehortar eta ur gezakoak: hermafrodita kontsekutiboak, barne-ernalketa eta zuzeneko garapena. Larbarik ez.
    • Itsastarrak:sexu bereiziak, kanpo ernalketa eta zeharkako garapena (trokofora eta beligera).

32 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUA

b. Bibalbioak

i. Sexu bereiziak eta kanpo-ernalketa

ii. zeharkako garapena, (trokofora eta glokidio (beligera espezializatua) larbak)

33 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

c. Zefalopodoak

i. Sexu bereiziak eta barne-ernalketa

ii. Hektokotiloa: organo kopulatzailea, eraldatutako erroa. Honen bidez espermatoforoa sartu atrio genitalean.

iii. Zuzeneko garapena (larbarik EZ).

34 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

7. Artropodoak

  • Sexu bereiziak eta dimorfismo sexuala.
  • Lehortarretan barne-ernalketa eta urtarretan kanpokoa.
  • Araknidoak
    • Zuzeneko garapena eta barne ernalketa.
    • Arrak pedipalpoekin → espermatoforoa → emearen atrio genitalean.
    • Emeek arrautzak bildu zeta kapuluetan.

b. Krustazeoak

i. Lehorrekoak eta ur gezakoak: garapen zuzena

ii. Itsastarrek: garapen ez zuzena (larba BAI)

​

​

35 of 48

ORNOGABEEN UGALTZE APARATUAK

​

c. Intsektuak

  • zeharkako garapena, metamorfosi bereziak (tximeletak)
    • Larba urtarra batzuetan

36 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

  • Ornodunek (hegaztiak izan ezik) → gonada pareak, sexu hodiak eta guruin erantsiak.
  • Urtarrek kanpo-ernalketa
  • Lehortarrek barnekoa.

​

  • Arrainak
    • Sexu bereiziak
    • Hezurrezko arrainak: obiparoak eta kanpo ernalketa
    • Arrain kartilaginosoak: obiparoak edota obobibiparoak
      • Barne-ernalketa: arrek organo kopulatzaile zilindrikoa eta pterigopodioa (barne-huts parea, hegal pelbikoaren eraldaketatik sortua).

37 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

2. Anfibioak

  • Sexu bereiziak
  • Kanpo-ernalketa eta obiparoak.
  • Anplexoa: arrak emearen gainean jarri eta besarkatu,

kitzikatzeko obuluak aska ditzan.

    • Espermiduktuak dituzte (funtzio urogenitala: gernua zein esperma kanporatzeko)
  • Zeharkako garapena: larba urtarra (zapaburuak)

​

38 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

3. Narrastiak

  • Sexu bereiziak
  • Barneko ernalketa → kloakatik ateratako organo kopulatzaile gihartsuekin.
    • Ofidio eta saurioak: Hemipeneak (organo kopulatzaile bikoitzak).
  • Obiparoak edo obobibiparoak (arrautza amniotikoa)
  • Uretan askatutako espermatozoideak polo inhalatzailetik sartu obuluraino.

39 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

4. Hegaztiak

  • Sexu bereiziak
  • Barne ernalketa → kloaka aposizio bidez
    • Arrak: ahate eta antzarrek penis-a (kloaka

hormen luzapena)

    • Emeak: ezkerreko obarioa eta obiduktua baino ez
  • Obiparoak (arrautza

amniotikoa)

​

40 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

Arrautza amniotikoaren osagaiak

​

  • Oskola: CaCO3 → babesa
  • Koriona: gas trukea
  • Zuringoa (albumena): proteina erreserbak
  • Bitelo zakua: elikagai erreserbak
  • Amniosa (Likido amniotikoduna): deshidratazioa
  • Alantoidea: Arnasketa eta iraizketa. Oso baskularizatuta

41 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

5. Ugaztunak

  • Sexu bereiziak eta barne-ernalketa
    • Arrak: espermiduktuak uretraraino doaz eta uretrak penis barrutik doan iraizketa-sistemarekin elkartu.
    • Emeak: obiduktuak umetokiraino (uteroraino).

Monotrematuetan ez: kloakaraino.

​

42 of 48

  • Hiru ugaztun talde (enbrioi garapenaren arabera):
    • Prototerioak (monotrematuak): obiparoak eta arrautza amniotikoa. Ornitorrinkoa
    • Metaterioak (martsupialioak): bibiparo karenagabeak. Kumeak feto egoeran jaio eta bitelino erreserbak agortzean, martsupioan (sabel-poltsan) sartu. Kanguroak
    • Euterioak: Bibiparo karenadunak. Enbrioia umetokian garatu, amarekin kontaktua karenaren bidez. Gizakiak

​

(*) Karena: Plazenta. Enbrioiaren arnasketa, iraizketa eta nutrizioa bermatu, ama eta feto arteko odol nahasketarik egon gabe. Bi zatiz osatuta:

  • Amaren zatia: endometrioko odol aintzirek osatuta
  • Feto zatia: Koriona eta alantoidea.
    • Fetoa karenari lotuta zilbor hestearen bidez.

43 of 48

ORNODUNEN UGALTZE APARATUAK

Prototerioa

(monotrematua)

Metaterioa

(martsupialioa)

​

Euterioa

Ornitorrinkoa

Kanguroak, koalak, otso marsupialioa, wombat...

Primateak, otsoak, hartzak...

44 of 48

LAGUNTZA BIDEZKO UGALKETA TEKNIKAK

Definizioa: gametoen manipulazioan oinarritutako prozedura multzo bat dira.

Helburuak:

  • Gizakien antzutasun arazoak konpondu.
  • Animalien ugalketan parte hartzea espezieak hobetzeko. Ale produktiboen bilaketa (behiak, txerriak…)

​

  • Intseminazio artifiziala

Arraren espermatozoideak ezin direnean baginan behar bezala utzi, arraren ugalketa sistemaren gorabeherak direla eta.

  • Espermatozoideak emearen uteroan sartu xiringa baten bidez.
  • Espermatozoideak bere kabuz falopio tronpetara → ernalketarako.

​

​

45 of 48

46 of 48

LAGUNTZA BIDEZKO UGALKETA TEKNIKAK

2. In vitro ernalketa

Ernalketa amaren gorputzetik kanpo.

Faseak:

  • Obulaziorako tratamentu hormonala emeari
  • Obarioetatik obozitoak atera → laborategian intseminatu
  • Aurre-enbrioi (ernaldutako obozitoak) ugari uteroan sartu (badaezpada) → horregatik haurdunaldi anizkoitzak.

Arrazoiak in vitro egiteko

  • Espermatozoideak falopio tronpetara ezin iritsi.
  • Esperma kontzentrazio eskasa.
  • Obarioen disfuntzioa: ez obulatzea.

​

47 of 48

LAGUNTZA BIDEZKO UGALKETA TEKNIKAK

In vitro ernalketarekin lotutako teknikak:

​

  • Zigotoen Falopio arteko transferentzia: Ateratako eta in vitro ernaldutako obozitoak Falopio tronpetan txertatu, ez uteroan.

​

  • Gametoen Falopio arteko transferentzia: Intseminazio artifizialaren eta In vitro ernalketaren arteko teknika mistoa. Ateratako obozitoak Falopioren tronpa batean ezartzen dira, espermatozoideekin batera.

​

  • Espermatozoideen zitoplasma barnean injektatzea: In vitro teknika hobetua. Espermatozoidea zuzenean injektatzen da obozitoaren zitoplasman.

​

48 of 48