Yapay Zeka Kullanımı ve Etik

ODTÜ Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

ODTÜ UZEM

Prof. Dr. Ömer Delialioğlu

Merkez Başkanı / Rektör Danışmanı

Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü

​

ODTÜ Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

​

Vizyon: Eğitimde, farklı öğretim teknolojilerinin uygulanması ve kullanılmasını bir toplumsal sorumluluk projesi olarak algılayarak, özellikle e-öğrenimin üniversitemizde ve ülkemizde öğrenciler ve öğretim görevlileri tarafından kullanımının yaygınlaştırılması amaçlanmaktadır.

​

Misyon: Temel misyonumuz üniversitemizde verilen eğitimde öğretim teknolojilerinin, özellikle de e-öğrenimin kullanımına destek vermektir.

​

​

​

​

Biz Kimiz?

Prof. Dr. Ömer Delialioğlu

Merkez Başkanı

Arş. Gör. Rafet Çevik

Dr. Öğr. Gör. Ersin Kara

Dr. Öğr. Gör. Şenol Bakay

Geleceği Umutla İnşa Etmek

​

Bu sonbahar, neredeyse 20 yıl sonra ilk kez sınıfa geri dönmüyorum!

Bunun sebebi büyük ölçüde ChatGPT gibi büyük dil modelleri (LLM) oldu.

​

Lisansüstü öğrencilerim, çoğu bilgisayar bilimci olan öğrencilerim, üretken yapay zekanın mekanizmalarını benden daha iyi anlıyordu. LLM'leri, halüsinasyon görme ve uydurma alıntılar yaratma gibi nedenlerle güvenilmez araştırma araçları olarak tanıdılar. Teknolojinin çevresel etkisini ve etik sorunlarını kabul ettiler. Modellerin mevcut verilere dayanarak eğitildiğini ve bu nedenle yeni araştırmalar üretemediğini biliyorlardı. Ancak bu bilgi, öğrencilerimin üretken yapay zekaya büyük ölçüde güvenmesini engellemedi.

​

​

​

​

I Quit Teaching Because of ChatGPT - ChatGPT Yüzünden Öğretmenliği Bıraktım

(https://time.com/7026050/chatgpt-quit-teaching-ai-essay)

Hangi Paragraf Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Paragraf 1: Bir zamanlar, çalışmaktan çok gezmeyi tercih eden üç arkadaş varmış. Günlük hayatlarını sürdürmek için sürekli farklı yerlere gidiyorlar, kimi zaman hoş karşılanıyor, kimi zaman ise kovuluyorlarmış. Bu durum onları giderek yormuş. Oysa alın teriyle çalışarak kazandıkları ekmeği huzur içinde yiyebileceklerini biliyorlarmış; fakat bunun için gerekli olan iş becerileri ve sabır onlarda bulunmadığından, böyle bir yolu seçmeleri mümkün olmuyormuş.

​

​

Paragraf 2: Bir zamanlar boş gezmeyi iş yapmaktan çok seven üç arkadaş varmış. Bugünden yarına geçinmek, gittikleri yerlerin birinden yüz bulsalar, beşinden kovulmak canlarına tak demiş. Alın teriyle kazanıp gönül rahatlığıyla yemeyi de gözlerine kestiremezlermiş, çünkü elleri işe yatkın değilmiş.

​

​

​

tinyurl.com/yzmetin

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Kedi:

​

tinyurl.com/yzresim

Köpek:

​

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Resim 1:

​

tinyurl.com/yzresim2

Resim 2:

​

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Profil 1:

​

tinyurl.com/yzresim3

Profil 2:

​

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Orkestra 1:

​

Orkestra 2:

​

tinyurl.com/etikvideo1

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Sokak 1:

​

tinyurl.com/etikvideo2

Sokak 2:

​

Hangisi Yapay Zeka ile Üretilmiştir?

Kampüs 1:

​

tinyurl.com/etikvideo3

Kampüs 2:

​

Bu Sunum Neden Önemli?

• Yapay zeka artık hayatımızın bir parçası
• Doğru kullanıldığında güçlü bir yardımcı, yanlış kullanıldığında büyük bir risk
• Amaç kullanmamak değil; doğru kullanmayı öğrenmek

​

​

​

Yapay Zeka Nedir?

Yapay zeka kavramı günümüzde popüler olsa da yeni bir kavram değildir. Kökeni 1950’lere dayanan kavram, dönemin bilim insanları tarafından makinelerin düşünmesinin mümkün olup olmayacağı üzerine yaptığı araştırmaların neticesinde ortaya çıkmıştır (Anyoha, 2017)

​

​

​

Görsel, Leonardo AI (Üretken yapay zeka teknolojilerine odaklanan kapsamlı bir içerik geliştirme platformu) kullanılarak oluşturulmuştur

Yapay Zeka Nedir?

Dönemin bilim adamlarından Turing, insanların problem çözmek ve karar vermek için akıl ve mevcut bilgileri kullandığını, öyleyse makinelerin de aynı şeyi yapabileceğini öne sürmüştür. (Anyoha, 2017)

​

Yapay Zeka Nedir?

Yapay Zeka (Artifical Intelligence), esas olarak Akıllı (Intelligent) davranışın otomasyonu ile ilgilenen bir bilgisayar bilimi dalıdır (Chowdhary, 2020)

​

Sezgisel olarak herkes YZ'nin insan zihnine benzer bilgisayar sistemleri inşa etmek anlamına geldiği konusunda hemfikir olsa da, bu benzerliğin nerede olması gerektiği konusunda çok farklı fikirlere sahipler, ve tipik görüşler bu benzerliği yapı, davranış, yetenek, işlev ve ilke açısından tanımlamaktadır (Wang, 2008)

Yapay Zekanın Kısa Tarihi?

Yapay Zekanın Kısa Tarihi?

Yapay Zeka ve Dönüştürücü Etkisi

Yapay Zeka

• Metin üretiyor
• Resim çiziyor
• Kod yazıyor

​

Her alanı dönüştürüyor

• Eğitim
• Sanat
• Bilim

​

​

Günlük Hayattaki "Gizli" Yapay Zekalar

• Film Önerileri
• Müzik Önerileri
• Yazarken çıkan kelime tahminleri
• En hızlı trafik rotası

Yapay Zeka ve Halüsinasyon

• Halüsinasyon yapay zekanın tamamen yanlış veya uydurma bilgileri sunmasıdır.
• Model doğru bilgiyi bulamadığını söylemek yerine doğruymuş gibi yanıtlar verebilir.
• Var olmayan kitaplar
• Uydurma alıntılar
• Yanlış tarihler

Doğrulama Sorumluluğu Kimde?

• Yapay zeka bir kaynak değil, bir araçtır.
• Ondan aldığınız her bilgiyi, akademik ve güvenilir kaynaklardan doğrulamak zorundasınız.
• Doğrulanmamış bilgiyle ödev teslim etmek, akademik bir ihlaldir.

Akademik Dürüstlük

Üniversite hayatınızda sizden ne beklenir?

• Özgün Düşünce
• Kendi Emeğiniz
• Başkalarının Fikrine Saygı (Atıf Yapma)

Yapay Zeka Kullandığım Anlaşılır mı?

Evet anlaşılır.

1. Yapay Zeka Tespit Araçları (Turnitin):

Metnin yazım stilini, cümle tutarlılığını ve "yapaylığını" analiz eder ve hocanıza bir olasılık raporu sunar.

1. Tecrübe:

Hocanız dönem boyunca sizin yazım tarzınız hakkında bilgi ve tecrübe sahibi olacağı için yapay zeka kullandığınızda fark anlaşılır.

Ödevden Yüksek Not Almak mı, Beceri Kazanmak mı?

Yapay zeka kullanmaktaki amaç sadece yüksek not almak olduğunda kaybedecekleriniz:

• Öğrenme Fırsatı
• Eleştirel Düşünme
• Yaratıcılık
• Problem Çözme

ODTÜ Üretken Yapay Zekâ Genel Kullanım İlkeleri

1. Şeffaflık: ÜYZ araçlarının kullanımında şeffaflık esastır. Akademik çalışmalarda, eğitim-öğretim süreçlerinde ve araştırmalarda ÜYZ kullanımı açıkça belirtilmelidir.
2. Akademik Dürüstlük: ÜYZ araçları, akademik dürüstlük ilkelerine uygun şekilde kullanılmalıdır. Bu araçlar, özgün düşünme ve fikir üretme süreçlerini destekleyici olarak görülmeli, asla intihal veya akademik aldatmaya yönelik kullanılmamalıdır.
3. Veri Güvenliği ve Mahremiyet: ÜYZ araçlarında kişisel, kurumsal veya hassas verilerin kullanımı, veri güvenliği ve mahremiyet ilkelerine uygun olmalıdır. Hassas verilerin kamuya açık ÜYZ araçlarına girilmemesi esastır.

​

ODTÜ Üretken Yapay Zekâ Genel Kullanım İlkeleri

​

4. Etik Kullanım: ÜYZ araçları, etik değerlere, insan haklarına ve akademik tarafsızlığa uygun şekilde kullanılmalıdır. Önyargı içeren, yanıltıcı veya manipülatif içerik üretiminden kaçınılmalıdır.
5. Eleştirel Değerlendirme: ÜYZ araçlarının sunduğu içerik ve öneriler eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirilmeli, doğruluk ve güvenilirlik açısından kontrol edilmelidir. Akademik çıktılarda, ÜYZ katkısının bilimsel standartlara uygunluğu sağlanmalıdır.
6. Disiplinlerarası Esneklik: ÜYZ kullanımı, farklı disiplinlerde farklı standartlar gerektirebilir. Bu nedenle fakülteler veya bölüm bazlı kılavuzlar üniversitemiz üretken yapay zeka kullanım ilkeleriyle çelişmemek kaydıyla yayımlanabilir, örnek uygulamalar ve iyi deneyimler paylaşılabilir.

​

ODTÜ Üretken Yapay Zekâ Genel Kullanım İlkeleri

​

7. Yasal ve Kurumsal Uyum: ÜYZ kullanımı, YÖK rehberlerine, KVKK'ya, fikri mülkiyet hukukuna ve ODTÜ'nün mevcut akademik dürüstlük, etik ve BT politikalarına uygun olmalıdır. Telif hakları, veri gizliliği ve etik kurallara aykırı kullanımlar disiplin prosedürlerine tabidir.
• ÜYZ kullanımının uygun şekilde belirtilmemesi durumunda öğrenciler ODTÜ Akademik Dürüstlük Kılavuzu (https://oidb.metu.edu.tr/sites/oidb.metu.edu.tr/files/ODTUAkademikDurustluk-Kilavuzu-7.3.2016.son_.pdf) kapsamında sorumlu tutulabilir.

​

Öğrenciler için Üretken Yapay Zekâ Kullanım İlkeleri

1. Akademik Çalışmalarda Kullanım: Öğrenciler, ÜYZ araçlarını akademik çalışmalarında dersin öğretim üyesi tarafından belirlenen kurallar çerçevesinde kullanabilirler. Kullanımın kapsamı ve şekli öğrenci tarafından şeffaf bir şekilde belirtilmelidir.
2. Öğrenmeyi Destekleyici Araç Olarak Kullanım: ÜYZ araçları, karmaşık konuları anlamak, farklı perspektifler geliştirmek ve öğrenme sürecini desteklemek için kullanılabilir.
3. Özgün Düşünce Geliştirme: Öğrenciler, ÜYZ araçlarını kendi özgün düşüncelerini geliştirmek için bir yardımcı olarak kullanmalı, bu araçların ürettiği içeriği eleştirel bir bakış açısıyla değerlendirmelidir.

​

Öğrenciler için Üretken Yapay Zekâ Kullanım İlkeleri

4. Kaynak Gösterme Sorumluluğu: ÜYZ araçları, irade ve sorumluluk taşıyamadıkları için akademik çalışmalarda yazar olarak gösterilemez. Bu araçlar, eğitim aldıkları veri kümeleri doğrultusunda içerik üretmekte; ancak söz konusu içerikler çoğunlukla orijinal kaynaklara dayandırılamamakta veya hatalı referanslarla sunulmaktadır. Bu nedenle, ÜYZ kullanılarak elde edilen içeriklerin doğruluğunun teyit edilmesi, uygun kaynaklardan alıntı yapılması ve kaynakça kurallarına uygun şekilde sunulması öğrencinin sorumluluğundadır.
5. Veri Güvenliği Bilinci: Öğrenciler, ÜYZ araçlarını kullanırken kişisel veya hassas verilerin güvenliğine dikkat etmeli, bu tür verileri kamuya açık ÜYZ platformlarında paylaşmaktan kaçınmalıdır.

​

Kopya Sayılan Durumlar

1. Doğrudan ÜYZ Çıktılarının Kaynak Gösterilmeden Kullanımı
• ÜYZ tarafından üretilen içeriklerin doğruluğunun güvenilir kaynaklarla teyit edilmeden ve akademik dürüstlük kurallarına uygun şekilde alıntılanmadan kullanılması
2. ÜYZ ile Sahte Kaynak Üretimi
• ÜYZ'nin var olmayan akademik kaynaklar, alıntılar veya veriler oluşturması ve bunların gerçekmiş gibi sunulması
3. Sınav, Proje ve Değerlendirmelerde İzinsiz Kullanım
• Öğretim üyesinin açık izni olmadan ödevleri, sınavları veya herhangi bir değerlendirme biçimini tamamlamak için ÜYZ kullanmak
4. Özgün Düşünceyi Devre Dışı Bırakan Kullanım
• ÜYZ'nin, öğrencinin öğrenme sürecini, kendi analiz, sentez ve eleştirel düşünme becerilerini tamamen devre dışı bırakacak şekilde kullanılması
5. ÜYZ Kullanımı Konusunda Şeffaf Olunmaması
• ÜYZ kullanımının izinli ancak bildirilmesi zorunlu olduğu ödevlerde bu kullanımı belirtmemek

​

Kopya Sayılmayan Durumlar

1. Destekleyici Araç Olarak Kullanım
• ÜYZ'nin dil bilgisi düzeltmeleri, kaynak tarama veya format düzenleme gibi teknik destek amaçlı kullanımı
2. Fikir Geliştirme ve Taslak Oluşturma
• ÜYZ araçlarının güvenilir kaynaklardan teyit etmek şartıyla beyin fırtınası yapmak, ana hatları belirlemek veya karmaşık kavramları sadeleştirmek gibi amaçlarla kullanımı.
• Öğrenciler, sağlanan bilgileri kendi bağımsız araştırmalarıyla desteklemeli, güvenilir kaynaklardan doğrulamalı ve akademik dürüstlük kurallarına uygun şekilde alıntı yapmalıdır.
3. Açıkça Bildirilen ve Sınırlandırılmış Kullanım
• Öğretim üyesinin izin verdiği ölçüde, ÜYZ kullanımının şeffaf bir şekilde raporlanması
4. Eğitsel Amaçlı Denemeler
• Öğretim üyelerinin rehberliğinde, ÜYZ'nin karşılaştırmalı analiz veya teknoloji okuryazarlığı geliştirme amaçlı kullanımı

​

​

Şüpheli Durumlarda İzlenecek Prosedür

1. Otomatik Tespit Sistemleri
• Turnitin, iThenticate gibi araçlarla ÜYZ çıktıları taranacak, ancak yalnızca bu sonuçlar tek kanıt olarak kabul edilmeyecektir.
• Yüksek oranda AI benzerliği tespit edilen çalışmalarda, öğrencinin savunma hakkı olacaktır.
2. İnsan-Makine İş Birliği ile Değerlendirme
• Öğretim üyeleri metnin yapısı, argüman kalitesi ve öğrencinin geçmiş çalışmalarıyla tutarlılığı üzerinden insan-makine iş birliği ile değerlendirme yapacaktır.
• Örnek: Öğrencinin önceki çalışmalarıyla dil ve argüman kalitesinin karşılaştırılması.
3. İtiraz ve Uzlaşma Mekanizmaları
• Şüpheli durumlarda öğrenciyle görüşme sağlanacak, öğrencinin kullandığı araçları ve üretim sürecini belgeleyen notlar istenebilecektir.
• Örnek: Öğrencinin, ÜYZ kullanımını belgeleyen taslakları veya araştırma süreçlerini sunma hakkı ve sorumluluğu.

​

​

​

Anket Sorusu

1. Fikir mi, İntihal mi?

Senaryo: Bir öğrenci, tarih ödevi için yapay zekaya 'Osmanlı'da Lale Devri'nin bilinmeyen 3 toplumsal etkisi nedir?' diye sordu. Aldığı 3 başlığı ve bu başlıkların altındaki açıklamaları temel alarak, kendi cümleleriyle 5 sayfalık bir ödev yazdı.

Soru: Bu öğrencinin yaptığı sizce…

A) Tamamen Etik: Sonuçta sadece fikir almış ve yazıyı kendi yazmış.

B) Gri Alan: Fikir almayı biraz aşmış ama tam da kopya sayılmaz.

C) Etik Değil: Ödevin ana iskeletini ve argümanlarını kendi üretmemiş.

​

tinyurl.com/etikanket1

Anket Sorusu

2. Beceri mi, Hile mi?

Senaryo: Bilgisayar mühendisliği bölümünden bir öğrenci, kodlama ödevindeki bir hatayı saatlerce aradı ama bulamadı. Sonunda, yazdığı tüm kodu yapay zekaya yükleyerek 'Bu koddaki hatayı bul ve düzelt' dedi. AI, hatayı saniyeler içinde düzeltti ve öğrenci bu kodu teslim etti.

Soru: Bu öğrencinin davranışı…

A) Akıllıca Bir Çözüm: Teknolojiyi, bir sorunu verimli bir şekilde çözmek için kullanmış.

B) Kabul Edilebilir Bir Yardım: Zaten kodun çoğunu kendi yazmıştı, sadece takıldığı bir yeri sordu.

C) Öğrenmeyi Engellemek: Hatasını kendi bularak öğreneceği değerli bir dersi atlamış oldu.

tinyurl.com/etikanket2

Anket Sorusu

3. Editör mü, Hayalet Yazar mı?

Senaryo: Bir öğrenci, makalesinin son halini bitirdikten sonra tüm metni yapay zekaya yükledi ve şu komutu verdi: 'Bu metni, bir Harvard profesörünün yazacağı akademik dilde, daha etkileyici kelimeler ve karmaşık cümle yapıları kullanarak yeniden yaz.'

Soru: Yapay zekanın ürettiği yeni metni teslim etmek...

A) Etik: Fikirler ve içerik hala öğrenciye ait, sadece dil kalitesi artırıldı.

B) Gri alan: Dil ve üslup da ödevin bir parçası olduğu için tartışmalı.

C) İntihal: Ortaya çıkan metin, öğrencinin kendi dil becerisini yansıtmıyor.

tinyurl.com/etikanket3

Anket Sorusu

4. Sorumluluk Kimde?

Senaryo: Bir öğrenci, yapay zekadan ödevi için 5 akademik kaynak istedi. AI'nın verdiği kaynaklardan birini (bir makale başlığı ve yazar adı) kontrol etmeden ödevinin kaynakçasına ekledi. Hocası, böyle bir makalenin aslında hiç var olmadığını fark etti.

Soru: Bu durumda asıl hata kime aittir?

A) Yapay Zekaya: Yanlış veya uydurma bilgi üreterek öğrenciyi yanılttı.

B) Öğrenciye: Yapay zeka aracına körü körüne güvendi ve birincil sorumluluğu olan kaynak kontrolünü yapmadı.

C) İkisine de: Teknoloji hatalı, ama kullanıcı da dikkatsiz.

tinyurl.com/etikanket4

Anket Sorusu

5. Kişisel Veri ve Etik

Senaryo: Bir grup öğrenci, proje ödevleri için yapacakları bir anketin sorularını hazırlamakta zorlandı. Zaman kazanmak için, daha önce sınıf grubunda yaptıkları ve kişisel görüşlerini içeren WhatsApp grup konuşmalarının tamamını yapay zekaya kopyalayıp 'Bu konuşmalardan bir anket konusu ve 10 anket sorusu çıkar' dediler.

Soru: Bu eylemdeki en büyük etik sorun nedir?

A) Etik Sorun Yok: Kendi aralarındaki konuşmayı kullanmışlar.

B) Tembellik: Anket sorularını yapay zekaya yaptırmışlar.

C) Veri Gizliliği İhlali: Gruptaki diğer kişilerin izni olmadan özel konuşmalarını bir şirketin (AI firması) sunucularına yüklemişler.

tinyurl.com/etikanket5

TEŞEKKÜRLER