3. ÜNİTE: ÇEVREMİZİ TANIYALIM

Afetler ve

Çevre Sorunları

NELER ÖĞRENECEKSİNİZ

Kazanım: SB.5.3.4. Yaşadığı çevredeki afetlerin ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgular.

Bu slaytla birlikte yaşadığınız yerdeki doğal afet ve çevre sorunlarının oluşum nedenlerini sorgulayacaksınız.

Doğal Afet

Doğa olayları sonucunda meydana gelen, can ve mal kaybına neden olan olaylara doğal afet denir.

• Sel
• Çığ
• Yangın
• Hortum
• Deprem
• Heyelan
• Erozyon
• Volkanik Patlama

​

Deprem

Yer kabuğundaki fayların hareket etmesi sonucunda meydana gelen sarsıntılara deprem denir.

İzmir Depremi (30.10. 2020)

Türkiye Deprem Tehlike Haritası

Ülkemiz, deprem kuşağı üzerinde bulunmaktadır. Bu yüzden can ve mal kaybına neden olan depremler meydana gelmektedir. Büyük depremler bir şehri veya bölgeyi yerle bir edebilir. Cumhuriyet tarihi boyunca Anadolu’da, yıkıcı etkisi çok büyük depremler meydana gelmiştir.

Türkiye Deprem Tehlike Haritası

1) Ülkemizde deprem tehlikesinin yüksek olduğu illerden beş tanesini söyleyiniz.

Bingöl, Erzincan, Yalova, İzmir, Bursa

2) Ülkemizde deprem tehlikesinin düşük olduğu illerden beş tanesini söyleyiniz.

Nevşehir, Karaman, Konya, Mersin, Mardin

3) Yaşadığınız ili deprem tehlikesi açısından değerlendiriniz.

Sel

Aşırı yağış veya karların erimesi sonucunda meydana gelen su baskınlarına sel denir.

Sel Video

Selin Nedenleri

• Hızlı nüfus artışı
• Altyapı yetersizliği
• Yanlış arazi kullanımı
• Bitki örtüsünün tahribi
• Vadilerin yerleşmeye açılması

Sel afeti şehirleşmenin fazla olduğu Marmara Bölgesi’nde ve yağışın bol olduğu Karadeniz kıyılarında daha sık yaşanmaktadır.

Çığ

Karların bir dağ yamacından aşağıya doğru kayması sonucu çığ oluşur.

Çığ Video

Çığ, eğimin ve kar yağışının fazla olduğu Doğu Anadolu Bölgesi’nde yoğun olarak görülür.

Heyelan

Yağışın fazla olduğu yerlerde toprak tabakasının aşağı doğru kaymasına heyelan denir.

Heyelan Video

Karadeniz ve Doğu Anadolu Bölgesi’nde dağlık ve eğimli alanlar fazla olduğundan yağışların da etkisiyle sıkça heyelan oluşur.

Hortum

Ani hava değişimlerine bağlı olarak oluşan şiddetli rüzgarlara hortum adı verilir.

Hortum Video

Kendi ekseni etrafından yüksek hızla dönerek hareket eden hortum, hiç beklenmedik bir anda ortaya çıkıp oldukça yıkıcı bir güce ulaşabilir. Önüne çıkan her şeyi içine alarak gökyüzüne doğru çekmeye başlar. Ülkemizde yerleşim yerleri ve tarım alanları hortumlardan zarar görmektedir.

Yangın

İnsanların dikkatsizliği veya doğal sebepler sonucunda yangın meydana gelir.

Yangın Video

Ülkemizde her yıl yaklaşık 2 binin üzerinde yangın olmakta ve 10 bin hektarlık alan zarar görmektedir. Yangınlar en çok Akdeniz ve Ege Denizi’ne kıyısı olan şehirlerimizde görülmektedir.

Erozyon

Toprağın üst kısmının rüzgar veya akarsu ile taşınmasına erozyon denir.

Erozyon

Erozyon ülkemizde en fazla karasal iklimin etkili olduğu yerlerde görülür.

EROZYONUN BAŞLICA NEDENLERİ

• Eğimin fazla olması

• Ani sağanak yağışlar

• Gevşek dokulu toprak

• Bitki örtüsünün tahrip edilmesi

• Tarım alanlarının boş bırakılması

EROZYONU AZALTMAK İÇİN YAPILMASI GEREKENLER

• Bitki örtüsü tahribatı önlenerek ağaçlandırma artırılmalıdır.

• Eğimli tarım arazileri basamaklandırılmalıdır.

• Eğimli tarım arazileri, eğime dik sürülmelidir.

• Nadas tarımı yerine nöbetleşe ekim yapılmalıdır.

• Otlaklarda zamanından önce ve aşırı otlatma yapılmamalıdır.

• Halk erozyona karşı bilinçlendirilmelidir.

Volkanik

Patlama

Yerin derinliklerinde yer alan magmanın yeryüzüne çıkmasına volkanik patlama adı verilir.

Volkanik Patlama Video

Ülkemizde aktif volkanik dağ bulunmadığı için volkanik patlamalar görülmez.

ÇEVRE SORUNLARI

İnsanoğlunun doğayla ilişkisi afetlerle sınırlı değildir. Daha iyi şartlarda yaşayabilmek, gelir elde edebilmek için veya başka sebeplerle doğaya sürekli müdahalede bulunur. Bu da çok farklı çevre sorunlarına ve büyük yıkımlara neden olabilir. Her şeye rağmen doğayla uyum içerisinde yaşamayı öğrenmeliyiz. Doğal varlıkları, doğru ve temiz bir şekilde kullanarak gelecek nesillere aktarmalıyız.

Su kirliliği

Hava kirliliği

Toprak kirliliği

Orman tahribi

Gürültü kirliliği

Radyoaktif kirlilik

Hava Kirliliği

Atmosferde zararlı gazların insanlara ve diğer canlılara zarar verecek miktara ulaşmasına hava kirliliği denir.

Su Kirliliği

Zararlı maddelerin su kaynaklarına karışmasıyla su kirliliği oluşur.

Toprak Kirliliği

İnsanlar tarafından toprağa atılan zararlı maddelerin, toprağın niteliğini bozmasına toprak kirliliği denir.

Gürültü Kirliliği

İnsanı rahatsız eden ve insan sağlığına zarar veren seslere gürültü kirliliği adı verilir.

Radyoaktif Kirlilik

Nükleer enerji üretiminden ve tıp alanında kullanılan çeşitli maddelerden dolayı radyoaktif kirlilik oluşur.

Ormanların Tahribi

Çeşitli yanlış uygulamalar sonucunda ormanlık alanların azalmasına orman tahribi adı verilir.

ÇEVRE KİRLİLİĞİ NEDENLERİ

12. kirlenmiş göller

13. petrol yayıntıları

14. taş ocakları

15. ormanlık arazilerin

yok edilmesi

16. duman ve gazlar

Çevre kirliliği nedenlerine ait numaraları görsel üzerindeki boşluklara yazınız.

1. kirlenmiş kumsallar

2. azalan balık türleri

3. petrol tüketimi

​

4. yollar

5. nükleer enerji santrali

6. kimya sanayi

7. tarım ilaçları

8. orman yangınları

9. asit yağmurları

10. sıvı atıkların boşaltımı

11. çöplükler

1

2

3

4

5

6

7

8

9

11

12

13

14

15

16

10

A) Sel

B) Erozyon

C) Heyelan

D) Deprem

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Mert’in yaşadığı yerde aşağıdaki doğal afetlerden hangisi görülür?

Aşağıdakilerden hangisi erozyonu önlemek için alınan tedbirlerden biridir?

A) Tarlaların eğim doğrultusunda sürülmesi

B) Meraların aşırı otlatılması

C) Bataklıkların kurutulması

D) Ağaçlandırma çalışmaları

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Yaşadığımız bölgedeki köylerin en önemli sorunu erozyondur. Bu yüzden çayır ve meralarımız azaldı, tarım topraklarımız küçüldü ve gelirlerimiz düştü. Bütün bunların sonunda pek çok aile şehirlere göç etti.

Aşağıdakilerden hangisini yapmak bu bölgedeki soruna çözüm getirir?

A) Ağaçlandırma çalışmaları

B) Sağlam konutlar yapmak

C) Su kaynaklarını aşırı kullanmak

D) Büyükbaş hayvancılığa önem vermek

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Haritada numaralandırılarak verilen alanlarla burada görülen afetler, aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?

I. II. III.

A) Orman yangını Deprem Heyelan

B) Deprem Orman Yangını Heyelan

C) Orman Yangını Heyelan Deprem

D) Heyelan Orman Yangını Deprem

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

• Aşırı yağış

• Eğimli arazi

• Bitki örtüsünün tahribi

Verilenlerin tamamı bir araya gelince aşağıdaki doğal afetlerden hangisi gerçekleşir?

A) Sel

B) Deprem

C) Yangın

D) Kuraklık

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Haritada numaralandırılarak verilen alanlardan hangisinde çığ olayının görülme ihtimali daha fazladır?

A) I

B) II

C) III

D) IV

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Haritada gösterilen şehirlerin hangisinde deprem olma ihtimali daha fazladır?

A) I

B) II

C) III

D) IV

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Aşağıdakilerden hangisi depremin neden olduğu can ve mal kaybını azaltmak için alınacak önlemlerden biri değildir?

A) İnsanları deprem konusunda bilinçlendirmek

B) Ağaçlandırma çalışmalarına öncelik vermek

C) Binaları sağlam zemin üzerine inşa etmek

D) Arama ve kurtarma ekipleri oluşturmak

​

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

İç Anadolu, yeryüzü şekillerinin fazla dağlık olmadığı; ova ve platolarla kaplı bir bölgedir. Orman örtüsü bakımından fakirdir. Özellikle ilkbahar aylarında sağanak yağışların etkisi altındadır.

Bu parçaya göre İç Anadolu Bölgesi’nde aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin daha etkili olması beklenir?

A) Çığ

B) Deprem

C) Erozyon

D) Heyelan

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Aşırı yağışlar ve eriyen karların neden olduğu afetler yurdumuzun hemen her bölgesinde görülmektedir. Ayrıca dere yataklarına moloz dökülmesi ve dere yataklarının yerleşime açılması bu afetlerin artmasına neden olmaktadır.

Metinde bahsedilen doğal afetin zararlarını azaltmak için dere yataklarında aşağıdakilerden hangisi yapılmalıdır?

A) Fabrikalar kurulmalıdır.

B) Atıklardan temizlenerek açılmalıdır.

C) Çevresindeki ağaçlar kesilmelidir.

D) Doldurularak yol yapılmalıdır.

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Aşırı yağışlar ve eriyen karların neden olduğu afetler yurdumuzun hemen her bölgesinde görülmektedir. Ayrıca dere yataklarına moloz dökülmesi ve dere yataklarının yerleşime açılması bu afetlerin artmasına neden olmaktadır.

Yukarıdaki metinde hangi doğal afetten bahsedilmektedir?

A) Çığ

B) Sel

C) Heyelan

D) Erozyon

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

İnsan ihtiyaçlarını karşılamak için doğal çevrede değişiklikler yapar. Yol yaparken önüne çıkan engelleri aşmak için - - - -I - - - - açar. Su ve enerji ihtiyaçlarını karşılamak için akarsu önlerine - - - -II- - - - kurar.

Yukarıdaki metinde numaralı yerlere sırasıyla yazılması gerekenler seçeneklerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II

A) Tünel Baraj

B) Köprü Viyadük

C) Baraj Köprü

D) Tünel Köprü

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Eren ve ailesi Rize’de yaşamaktadır. Yaşadığı köy dik yamaçlı bir arazide yer almaktadır. Yağışın fazla olduğu ve karların erimeye başladığı dönemde ailesi doğal afet tehlikesinden dolayı tedirgin olmaktadır.

Buna göre Eren ve ailesinin aşağıdaki doğal afetlerden hangisinin gerçekleşme olasılığından dolayı tedirgin oldukları söylenebilir?

A) Heyelan

B) Deprem

C) Erozyon

D) Orman yangını

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Küresel ısınmanın etkisiyle Dünya’nın ortalama sıcaklığındaki artış aşağıdakilerden hangisine sebep olmaktadır?�A) Nüfusun artmasına�B) Toprak kirliliğine�C) Buzulların erimesine�D) Su ihtiyacının azalmasına �

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

• Boş arazilerin ağaçlandırılması�• Besi hayvancılığına önem verilmesi�• Tarım arazilerinin eğime dik sürülmesi�Bu tedbirler aşağıdakilerden hangisini önlemeye yöneliktir?�A) Hava kirliliğini

B) Erozyonu�C) Orman yangınlarını

D) Sel baskınlarını

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Karların erimesi ve yağmurun fazla yağması sonucunda su kaynaklarının seviyesi yükselir. Bu suların geçtiği yerlere zarar vermesiyle - - - - meydana gelir. Bu afet sonucunda akarsular ve barajlar taşabilir.�Bu metinde boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?�A) sel

B) erozyon�C) heyelan

D) çığ �

MEB ÇIKMIŞ SORULAR

Ulaşım araçları, sanayi kuruluşları ve inşaat çalışmalarından kaynaklanan sesler aşağıdaki çevre kirliliklerinden hangisine neden olmaktadır?

A) Hava

B) Su

C) Toprak

D) Gürültü

4 Eylül 2022 Bursluluk Sınavı Sorusu

​

Heyelan, yamaç eğiminin fazla olduğu yerlerde aşırı yağışlara bağlı olarak toprak tabakasının aşağıya doğru kaymasıdır. Örneğin Karadeniz kıyılarında sıkça heyelan meydana gelmektedir. Bunun nedeni burada eğimin ve yağışın fazla olmasının yanında toprağın killi olmasıdır.

Bu bilgiye göre, aşağıdaki illerin hangisinde heyelan görülmesi beklenmez?

A) Konya

B) Trabzon

C) Rize

D) Artvin

3 Eylül 2023 Bursluluk Sınavı Sorusu

​

Bu görseller aşağıdakilerden hangisine örnek olarak gösterilebilir?

A) Tarımsal sulamaya

B) Çevre kirliliğine

C) Geri dönüşüm uygulamalarına

D) Doğal afetlere

3 Eylül 2023 Bursluluk Sınavı Sorusu

​

Doğal kaynakların aşırı ölçüde ve bilinçsizce kullanılması sonucu doğal dengenin bozulmasıyla çevre sorunları ortaya çıkar.

Bu açıklamaya göre, aşağıdakilerden hangisi insan kaynaklı bir çevre sorunudur?

A) Heyelan

B) Volkanik patlama

C) Su kirliliği

D) Çığ

3 Eylül 2023 Bursluluk Sınavı Sorusu

​

ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME

Yağışın fazla olduğu yerlerde kayaların üst kısımdaki toprak tabakasının eğimli yamaçlardan aşağıya doğru kaymasına ………………………..………. denir.

Yer kabuğundaki ani kırılmalar nedeniyle yer yüzeyinde meydana gelen sarsıntılara …………………………. adı verilir.

Araba, tren ve uçak gibi ulaşım araçlarından çıkan sesler …………………..……… kirliliğine neden olmaktadır.

Kar yığınının dik bir dağ yamacından aşağıya doğru kayması sonucu ………………………… oluşur.

Toprağın üst kısmının rüzgar veya akarsu ile taşınmasına ……………………….. denir.

erozyon

çığ

gürültü

deprem

heyelan

BOŞLUK DOLDURMA

Ulaşım araçları, elektrik santralleri, sanayi, binalarda ısınma amaçlı kullanılan yakıtlar hava kirliliğine neden olmaktadır.

Orman yangınları daha çok Karadeniz’e kıyısı olan şehirlerimizde görülmektedir.

Yangınlar genellikle sıcak ve kuru havadan dolayı veya yıldırım düşmesi gibi doğal sebepler sonucunda meydana gelir.

Erozyon, ani hava değişimlerine bağlı olarak oluşan şiddetli bir rüzgar çeşididir.

Aşırı yağışlar veya karın hızla erimesi sonucunda deprem meydana gelir.

DOĞRU-YANLIŞ

Eğimin ve yağışın fazla olduğu yerlerde heyelan daha çok görülmektedir.

Buna göre, ülkemizde heyelanın en çok görüldüğü bölge aşağıdakilerden hangisidir?

A) Akdeniz Bölgesi

B) Marmara Bölgesi

C) Ege Bölgesi

D) Karadeniz Bölgesi

ÇOKTAN SEÇMELİ

ÇOKTAN SEÇMELİ

Bitki örtüsü bakımından fakir ve eğimli yamaçlarda bulunan toprağın su, rüzgâr vb. etkilerle aşındırılarak başka yerlere taşınmasına erozyon denir.

Aşağıdaki seçeneklerden hangisi erozyonu artıran nedenlerinden biri değildir?

A) Sulu tarım yöntemlerinin kullanılması

B) Meralarda hayvanların aşırı otlatılması

C) Toprağın eğim yönünde sürülmesi

D) Bitki örtüsünün yok edilmesi

ÇOKTAN SEÇMELİ

Tabloda açıklamaları verilen doğal afetler aşağıdaki seçeneklerin hangisinde doğru olarak eşleştirilmiştir?

I II III

A) Heyelan Çığ Erozyon

B) Çığ Heyelan Erozyon

C) Erozyon Çığ Heyelan

D) Heyelan Erozyon Çığ

Aşağıdaki tablonun I, II ve III numaralı alanlarında bazı doğal afetlerin oluşumu ile ilgili açıklamalar verilmiştir.

ÇOKTAN SEÇMELİ

Soru işareti ile gösterilen yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) İklim Özellikleri

B) Yeryüzü Şekilleri

C) Doğal Afetler

D) Çevre Sorunları

ÇOKTAN SEÇMELİ

Deprem, sel, heyelan, çığ düşmesi ve orman yangını gibi doğal afetlerin ortak özelliği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Bitki örtüsü tahrip olur.

B) Hava kirliliği artar.

C) Can ve mal kaybına neden olur.

D) Tarımsal üretim azalır.

YARARLANILAN KAYNAKLAR

5. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitabı

E Kare Eğitim Yayıncılık

​

YAZAR

Salim AÇIKGÖZ

​