Ty-rơ và Si-đôn (Tyre & Sidon)

1. Nguồn Gốc
Dân Ty-rơ là một bộ phận của dân Phê-ni-xi (Phoenicia), hậu duệ của Ca-na-an, con trai của Cham (Sáng Thế Ký 10:15). Thành phố Ty-rơ được nhắc đến trong Kinh Thánh như một trung tâm thương mại hàng hải hùng mạnh của vùng Địa Trung Hải.

2. Tôn Giáo
Dân Ty-rơ theo đa thần giáo, tôn thờ các thần của người Phê-ni-xi, đặc biệt là Ba-anh và A-sê-ra.

Các yếu tố chính trong tôn giáo Ty-rơ:

• Thờ thần Ba-anh (Baal Melqart) — Vị thần chính của Ty-rơ, được xem là thần bảo trợ của thành phố.
• Thờ nữ thần A-sê-ra (Astarte) — Nữ thần sinh sản và tình yêu, tương tự thần Ishtar của Ba-by-lôn.
• Thực hành hiến tế trẻ em — Một số bằng chứng khảo cổ và lịch sử cho thấy họ thực hiện nghi lễ hiến tế trẻ em cho Ba-anh.
• Đền thờ tại Ty-rơ — Một trong những trung tâm tôn giáo quan trọng của vùng Địa Trung Hải.

Nghi Thức Thờ Phượng:
Dân Ty-rơ theo đa thần giáo, chịu ảnh hưởng từ tôn giáo Ca-na-an và các nền văn minh lân cận như Ai Cập và Ba-by-lôn. Các yếu tố chính trong nghi thức thờ phượng:

• Thờ thần Ba-anh Melqart — Được xem là thần bảo hộ của Ty-rơ, tương đương với Ba-anh của Canaan và thần Hercules của Hy Lạp.
• Thờ nữ thần A-sê-ra (Astarte) — Nữ thần sinh sản và tình yêu, tương tự với Ishtar của Ba-by-lôn.
• Hiến tế trẻ em — Một số bằng chứng khảo cổ và lịch sử cho thấy người Ty-rơ có nghi thức hiến tế con trẻ cho Ba-anh, đặc biệt trong thời kỳ khủng hoảng.
• Lễ hội tôn giáo và tế lễ — Họ dâng hiến động vật, thực phẩm, và đôi khi cả con người để làm hài lòng thần linh.
• Hệ thống đền thờ lớn — Thành Ty-rơ có những đền thờ nguy nga dành cho thần Melqart và Astarte.

Quan Điểm Về Sau Khi Chết:
Người Ty-rơ có quan điểm tương tự như các dân tộc Canaan về thế giới bên kia, nhưng không có hệ thống thần học chặt chẽ về sự phán xét hay thiên đàng. Các quan điểm chính:

• Linh hồn tiếp tục tồn tại — Họ tin rằng linh hồn của người chết vẫn tồn tại, nhưng không rõ ràng về nơi chốn cụ thể.
• Không có sự phán xét rõ ràng — Khác với Do Thái giáo và Cơ Đốc giáo, người Ty-rơ không có khái niệm về thiên đàng và địa ngục rõ ràng.
• Tôn kính tổ tiên — Họ tin rằng linh hồn tổ tiên có thể ảnh hưởng đến con cháu và cần được tôn kính qua các nghi lễ.
• Sự ảnh hưởng từ Ba-by-lôn và Ai Cập — Một số người Ty-rơ tin vào thế giới bên kia theo cách tương tự với tín ngưỡng Ai Cập, nơi linh hồn có thể được dẫn dắt bởi các thần linh.

Quan Điểm Về Sự Sống Lại:
Dân Ty-rơ không có niềm tin rõ ràng về sự sống lại của thân thể. Các quan điểm chính:

• Không có khái niệm sống lại — Họ tin rằng sau khi chết, linh hồn sẽ tiếp tục tồn tại nhưng không có sự phục sinh của thân thể.
• Niềm tin vào sự bất tử của linh hồn — Một số ảnh hưởng từ Hy Lạp và Ba-by-lôn khiến người Ty-rơ tin rằng linh hồn có thể tồn tại vĩnh viễn trong một thế giới khác.
• Sau này chịu ảnh hưởng từ Cơ Đốc giáo — Khi Cơ Đốc giáo lan rộng vào thế kỷ thứ nhất SCN, một số người Ty-rơ đã tiếp nhận đức tin vào sự sống lại theo Kinh Thánh.

3. Đạo Đức
Dân Ty-rơ bị Kinh Thánh lên án vì kiêu ngạo, buôn bán vô đạo đức và sự xa hoa.

Các đặc điểm chính:

• Kiêu ngạo và tự tôn — Vua Ty-rơ tự xưng là thần (Ê-xê-chi-ên 28:2).
• Tham gia vào nạn buôn bán nô lệ — Ty-rơ bán người Y-sơ-ra-ên làm nô lệ cho dân Ê-đôm (A-mốt 1:9).
• Sự trụy lạc đạo đức — Giê-sa-bên, công chúa Ty-rơ, lan truyền sự thờ lạy Ba-anh và sự trụy lạc vào Y-sơ-ra-ên.

Kết Luận
Dân Ty-rơ có hệ thống tôn giáo đa thần, tập trung vào Ba-anh Melqart và A-sê-ra, nhưng không có niềm tin rõ ràng về sự phán xét hay sự sống lại của thân thể. Nghi thức thờ phượng của họ bao gồm hiến tế động vật và con người, với các lễ hội tôn giáo và đền thờ lớn. Quan điểm về sau khi chết của họ bị ảnh hưởng từ Ba-by-lôn và Ai Cập, nhưng không có khái niệm thiên đàng — địa ngục rõ ràng. Họ không tin vào sự sống lại, nhưng khi Cơ Đốc giáo lan rộng, một số người Ty-rơ đã tiếp nhận đức tin vào sự phục sinh của Chúa Giê-xu. Ê-xê-chi-ên 26:20 — Đức Chúa Trời phán xét dân Ty-rơ vì kiêu ngạo và thờ thần tượng. Giăng 11:25 — Chỉ có Chúa Giê-xu là sự sống lại và sự sống. Sự sụp đổ của Ty-rơ được tiên tri trong Ê-xê-chi-ên 26-28 là bằng chứng về sự đoán phạt của Đức Chúa Trời trên những dân tộc thờ thần tượng. Kinh Thánh dạy rằng sự sống lại không chỉ là một lý thuyết, mà là một thực tế trong Đấng Christ (1 Cô-rinh-tô 15:12-14).

4. Văn Hóa
Ty-rơ là một trong những thành phố hàng đầu của người Phê-ni-xi, nổi tiếng với nghệ thuật hàng hải, kiến trúc, và chữ viết.

Các đặc điểm văn hóa chính:

• Hệ thống chữ viết Phê-ni-xi — Tiền thân của bảng chữ cái Latinh và Hy Lạp.
• Kiến trúc thành phố — Gồm hai phần: Ty-rơ đất liền và Ty-rơ trên đảo, được bao quanh bởi các tường thành vững chắc.
• Ảnh hưởng văn hóa trên Y-sơ-ra-ên — Ty-rơ có quan hệ thương mại và văn hóa với Y-sơ-ra-ên, đặc biệt là qua thời Vua Sa-lô-môn.

5. Chính Trị
Ty-rơ là một cường quốc hàng hải, cai trị bởi một hệ thống quân chủ, có ảnh hưởng lớn đến Địa Trung Hải.

Các đặc điểm chính trị:

• Vua Ty-rơ có quyền lực mạnh mẽ — Nhưng vẫn duy trì mối quan hệ thương mại với các quốc gia khác.
• Quan hệ ngoại giao với Y-sơ-ra-ên — Hợp tác với Vua Sa-lô-môn trong việc xây dựng Đền Thờ.
• Xung đột với các đế quốc lớn — Bị A-si-ri và Ba-by-lôn bao vây nhiều lần, cuối cùng bị Alexander Đại Đế tiêu diệt (332 TCN).

6. Kinh Tế
Ty-rơ có nền kinh tế mạnh mẽ, dựa vào thương mại đường biển.

Các yếu tố kinh tế chính:

• Xuất khẩu gỗ bá hương — Một trong những mặt hàng quý giá nhất, được sử dụng trong Đền Thờ Giê-ru-sa-lem.
• Buôn bán vải nhuộm màu tím — Ty-rơ nổi tiếng với kỹ thuật nhuộm vải bằng ốc biển màu tím.
• Giao thương quốc tế — Giao thương với Ai Cập, Y-sơ-ra-ên, và các nước Địa Trung Hải.

7. Địa Lý
Ty-rơ nằm trên bờ biển Địa Trung Hải, phía nam Li-băng ngày nay.

• Diện tích — Khoảng 50 km².
• Dân số (thời cổ đại) — Khoảng 30.000 - 50.000 người.

Kết Luận
Ty-rơ là một trung tâm thương mại, văn hóa và chính trị quan trọng, có mối quan hệ phức tạp với Y-sơ-ra-ên. Dù bị lên án trong Kinh Thánh vì sự kiêu ngạo và thờ thần tượng, Ty-rơ vẫn đóng vai trò quan trọng trong kế hoạch của Đức Chúa Trời (1 Các Vua 5:1-12).