Page 1 of 29
١
مقدمه
دستگاه گوارشی با گرفتن غذا ، تخریب مکانیکی ، هضم و جذب و دفع موادي که هضم نشدهاند
انجام وظیفه میکند. مواد حاصل از گوارش از طریق گردش خون و لنف به بافتهاي بدن حمل
میشوند. در نهایت این مواد به درون سلولها رفته و در فعالیت آنها شرکت میکنند. دستگاه
گوارش شامل اندامهاي اصلی نظیر دهان ، مري ، رودهها و غدد ضمیمه میباشند. دهان اندام
ورودي لوله گوارشی است.
انقباضات دیواره معده غذا
را با آنزیمهاي گوارشی و
اسیدکلرهیدریک مخلوط
میکند و آن را به توده
نیمه مایعی تبدیل میکند
این توده ابتدا به ناحیه
ابتدایی روده کوچک یعنی
دوازدهه وارد میشود که
داراي آنزیمهاي گوارشی
لوزوالمعده است. ماده
حاصله در روده کوچک
جذب شده در کبد ذخیره
شده تغییر حاصل میکند
و سپس به درون دستگاه
گردش خون جریان مییابد. باقیمانده مواد وارد روده بزرگ شده، آب آنها گرفته میشود و به
صورت مدفوع از مخرج دفع میگردد .
Page 2 of 29
٢
اندامهاي اصلی شامل دهان و لوله گوارش است.
دهان
نقش دهان در گوارش از یک سو تشخیص کیفیت غذا و از سوي دیگر گوارش آن است دهان
بوسیله پوشش مطبق سنگفرشی کراتینه شده یا نیمه کراتینه آستر شده است. آستر مخاط و
پوشش روي هم رفته مخاط نامیده میشود. مخاط بر روي زیر مخاط قرار دارد. زیر مخاط
داراي غدد بزاقی و بافت پیوندي مانند آستر است .در دهان زبان و دندانها وجود دارند .
غدد بزاقی
غدد بزاقی بر حسب نوع ترشح به سه دسته تقسیم میشوند. سروزي ، موکوسی و مختلط. غدد
بزاقی در بناگوش سروزي ، در زیر آرواره سروزي- موکوسی ، در زیر زبان موکوسی- سروزي و
در زبان موکوسی هستند .
زبان
زبان داراي دستجات ماهیچه مخطط است که توسط مخاط پوشیده شده است. 2/3 بخش
جلوي زبان جسم زبان و 1/3 عقبی آن ریشه زبان خوانده میشود. سطح پوششی (فوقانی) زبان
داراي برجستگیهاي مختلف است در سطح پشتی زبان جوانههاي چشایی نیز وجود دارند. در
ساختار جوانه چشایی چهار نوع سلول وجود دارد .همه جوانههاي چشایی احساس شیرینی ،
شوري ، تلخی و ترشی را تشخیص نمیدهند بلکه جوانه هر ناحیه از زبان حس خاص را درك
میکند .
دندان
ساختار بافتی دندانهاي شیري (20 عدد) و دندانهاي دایمی (32 عدد (مشابه است. هر دندان
شامل تاج است که بیرون از لثه قرار دارد و یک تا سه ریشه دارد که درون حفره دندانی آواره
Page 3 of 29
٣
بالا یا آرواره پایین جاي میگیرد. سطح تاج دندان را مادهاي به نام مینا میپوشاند که
سختترین ماده بدن است و بیش از 96 درصد آن را املاح آهکی و بقیه را یک پروتئین
مخصوص تشکیل میدهد. در زیر مینا عاج دندان قرار دارد که در درون آن مغز قرار دارد که
بافتهاي زنده دندان در آنجا وجود دارند. سطح ریشه را مادهاي به نام ساروج میپوشاند.
دندانهاي انسان با نوع رژیم غذایی او متناسب شدهاند .
حلق
حلق چهار راهی است که از جلو به دهان ، از بالا به حفرات بینی و از پایین به مري و ناي راه
دارد و از اینرو لقمه غذا یا تکهاي از آن میتواند به سه راه دیگر راه یابد. ولی هنگام بلع در اثر
عمل دقیق واکنشهاي خودکار عصبی به بخشهایی به نام زبان کوچک و اپیگلوت به ترتیب راه
بینی و ناي و همچنین زبان راه دهان را مسدود میکند و در نتیجه لقمه غذا فقط به درون مري
راه مییابد .بلع بوسیله یک مرکز عصبی در بصلالنخاع تنظیم میشود .
مري
مري لولهاي به طول 25 سانتیمتر است. پوشش مري انسان مطبق سنگفرشی است. آستر مخاط
شامل بافت پیوندي غربالی ، لنفوسیت و تعداد کمی فولیکول لنفاوي است. زیر مخاط داراي غدد
لولهاي مخطط ، 1/3 میانی آن داراي ماهیچه مخطط و صاف و 1/3 بخش پایینی آن داراي
ماهیچه صاف است .
معده
معده هر دو عمل ذخیره و هضم غذا را
انجام میدهد. سه نوع غده در معده یافت
میشود. غدد طاق و تنه ، غدد کاردیا و غدد
پیلور. غدد تنه داراي چهار نوع سلولاند که