Page 1 of 2
طبقه بندی کتیبه های معماری دوره صفویه
(مهدی مکی نژاد –عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر و دکترای پژوهش هنر دانشگاه شاهد)
کتیبه یکی از ویژگیهای مهم معماری اسلامی است که البته در ایران سابقه ای طولانی دارد :کتیبه بیستون در کرمانشاه ،کتیبه های
هخامنشی در تخت جمشید وکتیبه های شوش وهمدان نمونه هایی از کتیبه های ایران باستان هستندکه علاوه بر حمل معانی دینی و
ادبی و تاریخی اطلاعات مهمی را در خود نهفته دارندو جزء مستند ترین مدارک درپژوهش درباره یک بنا هستند و هواره بر نقل
قول های تاریخی برتری دارند(1).
نویسنده این مقاله درابتدا به تعریف کتیبه از دیدگاههای مختلف می پردازد ودر ادامه به تقسیم بندی کتیبه ها بر اساس نوع
خط،موضوع،جنس و نوع مصالح اشاره مینماید موقعیت ،محتوا ،جهت حرکت خطوط ،اماکنی که کتیبه ها برآنجانقش می بندداز دیگر
موضوعاتی است که در این مقاله آورده شده است که در زیر به خلاصه ای از آنهامیپردازیم:
.کتیبه:در لغت به معنی گروه اسبان ولشگر کشی وهمچنین :نوشته ای که برسردر ورودی ابنیه (کاخها،مساجد،اماکن متبرکه وغیره)یا
بر بدنه کوه نویسند(2).
کتیبه ها بر اساس نوع خط:
الف-کتیبه های نستعلیق:مانند کتیبه های چهارباغ اصفهان وکتیبه میر فندرسکی
ب-کتیبه های ثلث:1-ثلث ساده.کتیبه های تیموری 2-ثلث پیچیده.کتیبه های صفویه
ج-کتیبه های معقلی:نوعی خطی هندسی که از کنار هم قرار گرفتن قطعات کوچک مربع شکل ایجاد می شود.
د- کیبه های بنایی:خطی هندسی که حروف و کلمات آن کشیدگی وچرخش وانعطاف زیادی دارند وقاعده خاصی ندارند.
ه-کتیبه های کوفی: اینخط باتوجه به انواع مختلف دارای تنوع بسیار در اجراست وکتیبه های دوران سلجوقی بیشتر ازاین نوعند.
6-کتیبه های محقق:نمونه های فراوانی از دوره تیموری به جا مانده است.
کتیبه ها بر اساس موضوع:
الف-آیات قرآنی ب-احادیث(روایات ودعاها)ج-ادبیات منظوم و منثور :سردر ورودی مسجد شیخ لطف اله د- وقف نامه ها
کتیبه ها بر اساس نوع مصالح:
الف-کاشی هفت رنگ.بدلیل راحتی وسرعت اجرا در دوره صفویه رایج بود.
ب-کاشی زرین فام ج- کاشی زیر رنگی د-کاشی تک رنگ
ه-گچ:در دوره ایلخانی رایج بوده است.
و-آیینه:استفاده از آیینه از دوره صفوی آغازشد.
ز-سنگ ح:آجر :اوج استفاده از آجر وره سلجوقی است.
ط-فلزات:استفاده ازطلا ،مس،نقره و آلیلژبرنج-گنبد امام رضا به خط علیرضا عباسی
Page 2 of 2
ی-چوب:از چوب معمولا در فضای داخلی و بیشتر بردربها استفاده می شود.
جهت نوشتن کتیبه ها معمولااز راست به چپ واز بالا به پایین می باشد.کتیبه ها در اماکن مذهبی در اطراف محراب ،داخل ایوان و
زیر گنبدهاودر کاروانسراهاتنها بر ایوان ورودی و در خانه ها بر سردر ورودی می نویسند.
نتیجه گیری:طبقه بندی بر اساس نوع خط می تواند کاملترین نوعطبقه بندی باشد زیرا اینگونه طبقه بندی سایر روشها را د
رخود دارد.
پی نوشتها:
1-حبیب اله فضایلی –تعلیم خط-ص 130
2-فرهنگ معین