Η Μεγάλη εκκαθάριση

Από τον Άναυδο – Σεπτέμβριος 2011

Περιεχόμενα

1.   Πρόλογος

1. Εισαγωγή
2. Το οικονομικό υπόβαθρο
3. Τα πολλά πρόσωπα του ταξικού εχθρού

α. Η εξωτερική απειλή

β. Οι παλιές εκμεταλλευτικές τάξεις

γ. Οι εθνικιστές

δ. Το έγκλημα και η διαφθορά

ε. Η γραφειοκρατία

στ. Η εσωκομματική αντιπολίτευση

4. Η απάντηση

α. Οι δίκες της Μόσχας

β. Οι αποδείξεις

γ. Οι επιχειρήσεις ενάντια στα απομεινάρια των εκμεταλλευτικών τάξεων

δ. Η πάλη ενάντια στη γραφειοκρατία και τη διαφθορά στο κόμμα και το κράτος

ε. Ορισμένοι αριθμοί

5. Το τέλος
6. Παραδείγματα και μύθοι
7. Επίλογος

1. Πρόλογος

‘Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας ξεκινά από τη θέση ότι η παραγωγή και μαζί με την παραγωγή η ανταλλαγή των προϊόντων της αποτελεί τη βάση κάθε κοινωνικού καθεστώτος, ότι σε κάθε ιστορικά γεννημένη κοινωνία η διανομή των προϊόντων και μαζί της η κοινωνική διάρθρωση σε τάξεις ή σε κάστες ρυθμίζεται σύμφωνα με το τι και πώς παράγεται και πώς ανταλλάσσονται τα προϊόντα της παραγωγής. Έτσι  οι τελικές αιτίες όλων των κοινωνικών αλλαγών και πολιτικών ανατροπών πρέπει ν’ αναζητηθούν όχι στα κεφάλια των ανθρώπων, όχι στην αυξανόμενη κατανόηση της αιώνιας αλήθειας και δικαιοσύνης παρά στις αλλαγές του τρόπου παραγωγής και ανταλλαγής Πρέπει ν’ αναζητηθούν όχι στη φιλοσοφία αλλά στην οικονομία της αντίστοιχης εποχής .’ ^[1]

2. Εισαγωγή

Η κυρίαρχη σήμερα ερμηνεία για τη Μεγάλη Εκκαθάριση όπως ονομάστηκαν οι διώξεις στον κρατικό και κομματικό μηχανισμό στην ΕΣΣΔ αλλά και στην σοβιετική κοινωνία τα χρόνια 1937-1938, υποστηρίζει ότι δεν ήταν τίποτε άλλο από μία αιματηρή καταστολή όλων όσων στέκονταν κριτικά απέναντι στο σοβιετικό καθεστώς. Μία αχαλίνωτη γραφειοκρατία χρησιμοποίησε τις πιο βάρβαρες μεθόδους για να εξοντώσει κυριολεκτικά κάθε προοδευτική αντιπολίτευση – ακόμη και σύμφωνα με τους αστούς ιστορικούς- τους ΄”γνήσιους” κομμουνιστές. Πίσω από όλα αυτά ορθώνεται η σκοτεινή φιγούρα του Στάλιν, που στην προσπάθεια του να εξουδετερώσει όλους τους εχθρούς του βύθισε την χώρα στην παράνοια και στο αίμα. Οι εκδοχές ποικίλουν ανάλογα με την πηγή προέλευσης τόσο για τα αίτια του «Μεγάλου Τρόμου» όπως αποκαλείται επίσης εκείνη η περίοδος όσο και για τον αριθμό των θυμάτων.

Την ερμηνεία αυτή την αποδέχονται σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό όλα σχεδόν  τα σύγχρονα πολιτικά  ρεύματα και κόμματα. Τόσο οι συντηρητικοί όσο και οι σοσιαλδημοκράτες διαγκωνίζονται στη δαιμονοποίηση εκείνης της περιόδου. Αναπάντεχα (;) βρίσκονται στο πλευρό τους τόσο οι ρεφορμιστές της αριστεράς όσο και οι αριστεριστές κάθε απόχρωσης και οι αναρχικοί. Μόνη εξαίρεση αποτελούν οι διάφορες μαοϊκής προέλευσης ομάδες (όχι πάντως όλες).

Η θέση μας είναι ότι η παραπάνω άποψη δεν είναι παρά προπαγάνδα των αστών βασισμένη σε ψέματα και διαστρεβλώσεις της ιστορίας που αποκλειστικό σκοπό έχει να συκοφαντήσει το σοσιαλισμό και να αποτρέψει τους εργάτες  να παλέψουν για την ανατροπή του καπιταλισμού αφού η εναλλακτική είναι κατ’ αυτούς απείρως χειρότερη. Το παιχνίδι των αφεντικών παίζουν και όσοι αντικαπιταλιστές  δέχονται αβασάνιστα τα παραμύθια των αφεντικών Οι μαρξιστές-λενινιστές υπερασπίζονται το σοσιαλισμό που γνωρίσαμε στη διάρκεια του 20ου αιώνα  όπως αυτός οικοδομήθηκε στην ΕΣΣΔ από το 1917. Οι διώξεις εκείνης της περιόδου  ήταν το αποτέλεσμα της ταξικής πάλης, η τελευταία φάση του εμφυλίου πολέμου, η προσπάθεια της ΕΣΣΔ να  απαλλαγεί από τον εσωτερικό εχθρό και η εξουδετέρωση απόπειρας κατάληψης της εξουσίας από μία ετερόκλητη συμμαχία τροτσκιστών, της δεξιάς πτέρυγας των μπολσεβίκων, των  ναζί και των Ιαπώνων. Κάνεις δεν αρνείται ότι υπήρχαν και αθώα θύματα, θέμα με το οποίο θα ασχοληθούμε εκτενέστερα παρακάτω.

3. Το οικονομικό υπόβαθρο

Το 1928 στην ΕΣΣΔ ξεκινά η Μεγάλη Στροφή όπως ονομάστηκε η οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Η ΝΕΠ καταργήθηκε και το πρώτο 5χρονο τέθηκε σε εφαρμογή στοχεύοντας στην ραγδαία εκβιομηχάνιση της χώρας. Η κολεκτιβοποίηση ξεκίνησε το 1928 και με γρήγορους ρυθμούς τα επόμενα χρόνια μεταμόρφωσε την τεράστια αγροτική οικονομία της χώρας. Ταυτόχρονα ξεκίνησε και η Πολιτιστική επανάσταση που σκοπό είχε να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο του λαού αλλά και να ετοιμάσει τα νέα στελέχη της οικονομίας του κράτους και του κόμματος. Μέσα σε δέκα χρόνια το ΑΕΠ της ΕΣΣΔ αυξήθηκε κατά 5 φορές, η χώρα  απέκτησε βαριά βιομηχανία και ισχυροποιήθηκε η πολεμική της μηχανή. Ταυτόχρονα βελτιώθηκε σημαντικά το βιοτικό και μορφωτικό επίπεδο του λαού. Η ΕΣΣΔ μετατράπηκε σε πραγματικό προμαχώνα του παγκόσμιου προλεταριάτου.

Ωστόσο η υλοποίηση αυτού του οικονομικού θαύματος δεν ήταν ένας δρόμος στρωμένος με ροδοπέταλα. Στερήσεις, δυσκολίες, κόπος, αστοχίες στο σχεδιασμό, δολιοφθορά και κατασκοπία συνθέτουν το πλαίσιο 6 σκληρών χρόνων γεμάτα θυσίες αλλά και επιτυχίες για την πρώτη σοσιαλιστική χώρα στον κόσμο.

Η τεράστια αυτή προσπάθεια ήταν απαραίτητη τόσο για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού όσο και για την επιβίωση του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους στον κόσμο. Ο Στάλιν έλεγε προφητικά στις 4/2/1931:

‘Να γιατί ο Λένιν έλεγε την παραμονή του Οκτώβρη ή θα φτάσουμε και θα ξεπεράσουμε τις προχωρημένες καπιταλιστικές χώρες ή θάνατος. Μείναμε πίσω 50-100 χρόνια από τις προχωρημένες χώρες. Πρέπει να διατρέξουμε αυτό το διάστημα μέσα σε δέκα χρόνια. Είτε θα το κάνουμε αυτό είτε θα μας συνθλίψουν’^[2]

Έπεσε έξω μόλις 4 μήνες όταν τον Ιούνιο του 1941 η Γερμανία και οι σύμμαχοι της εξαπέλυσαν την επιχείρηση Μπαρμπαρόσα με σκοπό την κατάκτηση της ΕΣΣΔ και την εξόντωση των ‘υπανθρώπων’ Σλάβων. Τόσο η ορθότητα της γενικής γραμμής όσο και η επιτυχία της πιστοποιούνται από την ύψωση της σημαίας στο Ράιχσταγκ τον Μάη του 1945. Χωρίς την υλικοτεχνική υποδομή και την συσπείρωση του σοβιετικού λαού πίσω από το κόμμα και την κυβέρνηση του αυτή η νίκη θα ήταν απλώς αδύνατη.

Η Μεγάλη Στροφή δεν πραγματοποιήθηκε χωρίς την λυσσαλέα αντίσταση του ταξικού εχθρού. Η κολεκτιβοποίηση και η εκκαθάριση των κουλάκων ως τάξης συνάντησε την άγρια αντίσταση τους που εκδηλώθηκε με εξεγέρσεις (ιδίως στα ουκρανο-πολωνικά σύνορα) φόνους, εμπρησμούς, καταστροφές της σοδειάς και του σπόρου, μαζική θανάτωση κοπαδιών και ζώων έλξης^[3], διασπορά φημών κλπ.  Πάνω από 1.000 κομμουνιστές και υποστηρικτές της κολεκτιβοποίησης δολοφονήθηκαν μόνο το 1930^[4]. Η εκβιομηχάνιση συνάντησε την αντίσταση κυρίως των αστών ειδικών που προσπάθησαν με σαμποτάζ να εμποδίσουν την εκμηχάνιση της σοβιετικής οικονομίας (δίκες Σάχτυ 1928, βιομηχανικού κόμματος 1930, των μενσεβίκων 1931, μηχανικών της Βικερς 1933).  Πολλές φορές τα υλικά και μηχανήματα που είχαν αγοραστεί από το εξωτερικό ήταν εσκεμμένα ελαττωματικά είτε με σκοπό την κερδοσκοπία είτε την υπονόμευση της ΕΣΣΔ.

Στη διάρκεια του πρώτου 5χρονου υπήρχε τεράστιος ενθουσιασμός ανάμεσα στις πολιτικά συνειδητοποιημένες μάζες και τη νεολαία. Μεγάλη σημασία είχε το κίνημα του Σταχανοβισμού μια εργατική πρωτοβουλία από τα κάτω για την αύξηση της παραγωγικότητας και της επίσπευσης των πεντάχρονων σχεδίων με απώτερο σκοπό την οικοδόμηση μιας κομμουνιστικής κοινωνίας. Παράλληλα όμως υπήρχε μεγάλη δυσαρέσκεια ανάμεσα σ’ εκείνους που βρήκαν την προσαρμογή στις νέες συνθήκες δύσκολη.

Από την άλλη η οικοδόμηση του σοσιαλισμού στέρησε από τις εκμεταλλεύτριες τάξεις το αντικειμενικό τους υπόβαθρο. Εργοστασιάρχες, έμποροι, κερδοσκόποι, κουλάκοι, παπάδες στερήθηκαν τα μέσα παραγωγής που τους έδιναν τη δυνατότητα να εκμεταλλεύονται τον εργαζόμενο λαό αποσπώντας  τη μερίδα του λέοντος από το κοινωνικό προϊόν.

Μία παραγνωρισμένη αλλά σημαντική στην εξήγηση των μετέπειτα γεγονότων πτυχή του μεγάλου αυτού μετασχηματισμού ήταν το γεγονός ότι η Σοβιετική εξουσία είχε ειδικά τα πρώτα χρόνια ανάγκη από μορφωμένους ανθρώπους στο διοικητικό της μηχανισμό. Από τη δεκαετία του ’20 το κόμμα ήταν αρκετά ελαστικό προκειμένου να βρει ανθρώπους εγγράμματους για να τους εντάξει τόσο στο κόμμα όσο και στο κράτος. Ορισμένοι βρέθηκαν εκεί για προσωπικό όφελος και τίποτε παραπάνω. Η απουσία μορφωμένης εργατικής τάξης σε πολλές περιπτώσεις επέτρεπε την κατάχρηση εξουσίας τη διαφθορά και την ανικανότητα. Όταν όμως ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του ’30 τo μορφωτικό επίπεδο της εργατικής τάξης ανέβηκε, τέτοιες συμπεριφορές συναντούσαν πλέον σφοδρή αντίδραση. Επιπρόσθετα αυξήθηκε γεωμετρικά το στελεχικό δυναμικό που προερχόταν από την εργατική τάξη. Σε συνδυασμό με το σταχανοβίτικο κίνημα άρχισαν να αμφισβητούν πρόσωπα και μεθόδους. Η εκκίνηση της μακρόχρονης πορείας για να λυθεί η αντίθεση μεταξύ πνευματικής και χειρωνακτικής εργασίας δημιουργούσε τις πρώτες προστριβές μεταξύ του νέου και παλιού στελεχικού δυναμικού. Στις εσωκομματικές εκλογές του 1937 όπως θα δούμε και στη συνέχεια μεγάλου μέρους του στελεχικού δυναμικού αντικαταστάθηκε μετά από ομηρικές μάχες μέσα στις κομματικές συνελεύσεις. Ανεπηρέαστα από τις αλλαγές αυτές δεν έμειναν ούτε τα συνδικάτα.

Ταυτόχρονα μέσα στο Μπολσεβίκικο κόμμα  ηττήθηκαν οι απόψεις που αρνιόντουσαν είτε τη δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα (τροτσκιστές) είτε την ανάγκη του γοργού μετασχηματισμού της χώρας (δεξιοί). Και οι δύο απόψεις αναζητούσαν ένα συμβιβασμό με τις παλιές εκμεταλλευτικές τάξεις.  Και οι δύο απόψεις με δεδομένη την καπιταλιστική περικύκλωση και τον ταξικό πόλεμο στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ οδηγούσαν αντικειμενικά στην εξασθένιση της Σοβιετικής εξουσίας και στην καπιταλιστική παλινόρθωση ανεξάρτητα από τα επαναστατικά επίθετα που χρησιμοποιούσαν για να καλύψουν τα επιχειρήματα τους.  Πολλά μέλη της τροτσκιστικής αντιπολίτευσης που εκδιώχθηκαν από το κόμμα το διάστημα 1927-1929  έγιναν και πάλι δεκτά τόσο στο κόμμα όσο και στον κρατικό μηχανισμό (Πιατακόφ, Ρακοφσκι κλπ) όπως και οι Ζηνοβιεφ, Καμενεφ.

4. Τα πολλά πρόσωπα του εχθρού

Η ΕΣΣΔ τη δεκαετία του 1930 βρέθηκε αντιμέτωπη με μία πλειάδα απειλών με διαφορετικές πηγές προέλευσης που έθεταν σε κίνδυνο την σοσιαλιστική εξουσία. Μπορούμε να κατατάξουμε τους  εχθρούς της σοβιετικής εξουσίας στις παρακάτω 6 ομάδες:

- η εξωτερική απειλή

- οι παλιές εκμεταλλευτικές τάξεις

- οι εθνικιστές

- το έγκλημα και η διαφθορά

- η γραφειοκρατία

- η εσωκομματική αντιπολίτευση

Η αλήθεια είναι ότι οι ομάδες αυτές δεν ήταν αλληλο-αποκλειόμενες και μέλη της μίας πολλές φορές ήταν μέλη και σε άλλες τέτοιες ομάδες. Όπως θα δούμε και στη συνέχεια πολλές προσωρινές συμμαχίες διαμορφώθηκαν με κοινό σκοπό την ανατροπή της Σοβιετικής εξουσίας.

α. Η εξωτερική απειλή

Ο εξωτερικός εχθρός της ΕΣΣΔ ήταν ο υπόλοιπος καπιταλιστικός κόσμος που με κάθε τρόπο προσπαθούσε να υπονομεύσει την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ήδη τα πρώτα δύο χρόνια της Σοβιετικής εξουσίας σημαδεύτηκαν από την προσπάθεια 14 χωρών (ανάμεσα τους και η Ελλάδα) να ανατρέψουν ένοπλα του μπολσεβίκους.  Αλλά και μετά το τέλος του εμφυλίου η ΕΣΣΔ βρέθηκε να συνορεύει με χώρες ανοιχτά αντικομουνιστικές με αυταρχικά και ημιφασιστικά καθεστώτα (Βαλτικές, Φινλανδία, Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Τουρκία, Ιράν κλπ).  Η δεκαετία που εξετάζουμε του ΄30 ήταν η δεκαετία προετοιμασίας του Β’ΠΠ Οι απειλές που αντιμετώπιζε η ΕΣΣΔ ήταν συνοπτικά οι παρακάτω

- Από το 1931 η Ιαπωνία εισβάλλοντας και κατακτώντας τη Ματσουρία απόκτησε κοινά σύνορα με την ΕΣΣΔ. Ήδη από το 1932 άρχισαν τα στρατιωτικά επεισόδια στα ανατολικά σύνορα που κορυφώθηκαν με τη μάχη στη Λίμνη Χασάν (Ιούλιος - Αύγουστος 1938) και τη μεγάλη μάχη του Χαλκίν Γκολ (Μάιος – Αύγουστος 1939) όπου πρωτοεμφανίστηκε στη σκηνή και ο μετέπειτα στρατάρχης της ΕΣΣΔ Γ. Ζούκοφ. Και οι δύο συρράξεις έληξαν με την ήττα των Ιαπώνων.

- Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία οδήγησε σε μία απότομη επιδείνωση των σχέσεων ΕΣΣΔ-Γερμανίας που μέχρι τότε στα πλαίσια της συνθήκης του Ράπαλο (1922) συνεργάζονταν στενά. Ο διακηρυγμένος στόχος των ναζί ήταν η αναζήτηση ζωτικού χώρου χώρος που ήταν κατειλημμένος από τους ‘υπάνθρωπους’ και επιπλέον μπολσεβίκους Σλάβους. Η υπονομευτική και κατασκοπευτική δραστηριότητα της Γερμανίας γινόταν κυρίως μέσω των πρακτόρων τις στις γερμανικές μειονότητες του Βόλγα και της Κριμαίας αξιοποιώντας κυρίως τη σέκτα των Μενονιτών.  Ωστόσο όπως αποκάλυψε και το σαμποτάζ στα ορυχεία του Κεμέροβο και αρκετοί γερμανοί ειδικοί εκτελούσαν δολιοφθορές συνεργαζόμενοι με την Γκεστάπο ^[5].  Όλοι περίμεναν το γερμανικό κεφάλαιο που εξοπλιζόταν εντατικά με την αρωγή της Μ. Βρετανίας και των ΗΠΑ να στραφεί ενάντια στην ΕΣΣΔ. Η Γερμανία ξεκίνησε ανακτώντας την περιοχή του Σααρ (1935) καταπίνοντας την Αυστρία (1938) και την Σουδητία από την Τσεχοσλοβακία (1938) μετά την επαίσχυντη συμφωνία του Μονάχου. Στις 15/3/1939 καταλαμβάνει και την Πράγα μετατρέποντας την Τσεχοσλοβακία σε προτεκτοράτο του Γ’ Ράιχ. Από την μοιρασιά της Τσεχοσλοβακίας δεν έλειψε και η Πολωνία.

- H διαβόητη συμμαχία της Γερμανίας Ιταλία και Ιαπωνίας που έμεινε στην ιστορία σαν Άξονας λεγόταν Αντι-κομιντερν σύμφωνο και ήταν μία αμοιβαία συμφωνία υποστήριξης σε περίπτωση πολέμου με την ΕΣΣΔ αλλά και μία συμφωνία ενάντια στις ‘υπονομευτικές δραστηριότητες’ της Γ’ Διεθνούς

- Η Πολωνία ήδη από το 1921 είχε επεκτατικές βλέψεις στη Σοβιετική Ουκρανία και Λευκορωσία. Υποστήριζε έμπρακτα κάθε αποσχιστικό κίνημα στη σοβιετική επικράτεια.  

- Ο ισπανικός εμφύλιος έφερε αντιμέτωπη της ΕΣΣΔ με το φασιστικό άξονα. Ήταν ίσως το μεγαλύτερο σχολείο τόσο για τις στρατιωτικές και υπονομευτικές τακτικές των ναζί όσο και για την υπονομευτική δραστηριότητα των τροτσκιστών (POUM) στα μετόπισθεν.

- Συνοριακές προστριβές υπήρχαν επίσης τόσο με την ημι-φασιστική Φιλανδία όσο και με τη Ρουμανία

- Στη επίθεση του Χίτλερ στη Πολωνία (Σεπτ. 1939) οι δυτικές δυνάμεις αν και κήρυξαν τον πόλεμο δεν έκαναν τίποτε το ουσιαστικό για να βοηθήσουν τη σύμμαχό τους. Στη διάρκεια όμως του Σοβιετο-Φιλανδικού πολέμου (Δεκ. 1939) όχι μόνο έστειλαν υλική βοήθεια στους Φιλανδούς (μαζί με τη ναζιστική Γερμανία) αλλά ετοίμαζαν την αποστολή στρατιωτικού σώματος αλλά και τον βομβαρδισμό των πετρελαιοπηγών του Καυκάσου.

- Ενα μεγάλο ποσοστό του προϋπολογισμού της Ιντελιτζενς Σερβις στις δεκαετίες του ’20 και του ’30 πήγαινε στη υπονόμευση της ΕΣΣΔ αλλά και της Γ’ Διεθνούς. Ήδη το 1931 το τμήμα της Ιντέλιτζενς Σερβις ενάντια στον κομμουνισμό μεταφέρθηκε στην MI5 μετονομαζόμενο σε τομέα Μ. Την ίδια χρονιά διείσδυσαν στο Γραφείο της Απω Ανατολής της Κομ. Διεθνούς και στη γραμματεία της ένωσης των Συνδικάτων του Ειρηνικού.^[6]  Το 1933 στη δίκη των μηχανικών της Μέτρο-Βίκερς οι κατηγορούμενοι (ανάμεσα τους και Αγγλοι ειδικοί) παραδέχτηκαν ότι διενεργούσαν κατασκοπεία αλλά και σαμποτάζ κατ’ εντολή της Μ. Βρετανίας.

-  Οι υπηρεσίες ασφαλείας της ΕΣΣΔ μόνο στη δεκαετία του 1930 συνέλαβαν πάνω από 10,000 πράκτορες ξένων χωρών στην προσπάθεια τους να διασχίσουν τα σύνορα της χώρας^[7]. Αρκετές ένοπλες ομάδες λευκοφρουρών είχαν συλληφθεί ενώ είχαν διεισδύσει στο έδαφος της ΕΣΣΔ με σκοπό να πραγματοποιήσουν δολοφονίες και  σαμποτάζ^[8].

Πολλοί ιστορικοί αποδίδουν το φόβο και τις διώξεις της σοβιετικής εξουσίας ενάντια στους ξένους πράκτορες και τους ντόπιους συνεργούς τους στην παράνοια του Στάλιν και τον ολοκληρωτικό χαρακτήρα του κράτους. Ωστόσο στοιχεία και έγγραφα από τα αρχεία των υπηρεσιών ασφαλείας της ΕΣΣΔ, ΗΠΑ και Μ. Βρετανίας επιβεβαιώνουν το γεγονός ότι οι σοβιετικοί είχαν ν’ αντιμετωπίσουν μια συνεχώς εντεινόμενη απειλή ξένης κατασκοπίας και υπονόμευσης καθώς και συνωμοσίες εναντίον της.

Οι Γερμανικές και ιαπωνικές μυστικές υπηρεσίες συνεργάστηκαν στενά με επικεφαλής των Χ. Οσίμα (πρέσβη της Ιαπωνίας στο Βερολίνο) αξιοποιώντας τις μυστικές υπηρεσίες της Πολωνίας, Εσθονία, Ουγγαρίας και Τουρκίας τους μη ρωσικούς πληθυσμούς των σοβιετικών συνόρων. Διατηρούσαν δίκτυα κατασκόπων, σαμποτέρ  και ασυρμάτων σε όλη την ΕΣΣΔ. Με τους Πολωνούς οι Ιάπωνες είχαν δίκτυα στο Μπιάλιστοκ, το Μίνσκ, το Σμολένσκ  και την Μαντζουρία με τους Εσθονούς στη Μόσχα και το Χαμπαρόσκ ενώ με τους Λετονούς στο Οστροβ, Πσκοβ  και στη ΒΔ Ρωσία. Ο Χίμλερ σε μία έκθεση του το 1939 αναφερόταν στην αποστολή 10 Ρώσων με βόμβες με σκοπό τη δολοφονία του Στάλιν. Ο Γ/ Λιούσκοφ στρατηγός της NKVD που αποσκίρτησε το 1938 στην Ιαπωνία ενημέρωσε και τις Πολωνικές μυστικές υπηρεσίες σχετικά με την κατάσταση στην Ουκρανία^[9].

β. Οι παλιές εκμεταλλευτικές τάξεις

Η κολεκτιβοποίηση στον αγροτικό τομέα σήμανε το τέλος των κουλάκων σαν τάξη. Πάνω από 2 εκατομμύρια κουλάκοι εξορίστηκαν από τον τόπο διαμονής τους. Οι πιο σκληροπυρηνικοί σε περιοχές της Σιβηρίας οι υπόλοιποι στα όρια της δημοκρατίας από την οποία προέρχονταν. Πολλοί νομίζουν ότι κουλάκος στα ρώσικα σημαίνει πλούσιος γαιοκτήμονας στην πραγματικότητα η λέξη προέρχεται από τη λέξη γροθιά ενδεικτικό του τρόπου συμπεριφοράς τους στους ακτήμονες εργάτες τους αλλά και στους μικροϊδιοκτήτες χρεώστες τους..

Ο Στάλιν το Γενάρη του 1933 περιέγραφε με γλαφυρό τρόπο την κατάσταση:

‘Σαν αποτέλεσμα της πραγματοποίησης του πεντάχρονου στον τομέα της βιομηχανίας, της αγροτικής οικονομίας και του εμπορίου εδραιώσαμε σ’ όλες τις σφαίρες της λαϊκής οικονομίας την αρχή του σοσιαλισμού, διώχνοντας απ’ αυτές τα καπιταλιστικά στοιχεία.  Τι αποτέλεσμα έπρεπε να έχει αυτό για τα καπιταλιστικά στοιχεία και τι είχε στην πραγματικότητα:

Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να χάσουν τα νερά τους τα τελευταία υπολείμματα των τάξεων που πεθαίνουν: οι ιδιώτες βιομήχανοι και οι υπηρέτες τους, οι ιδιώτες έμποροι και τα τσιράκια τους. Οι πρώην ευγενείς και οι παπάδες, οι κουλάκοι και οι άνθρωποι τους, οι πρώην λευκοί αξιωματικοί και υπαξιωματικοί, οι πρώην αστυνομικοί και χωροφύλακες, οι κάθε λογής αστοί σοβινιστές διανοούμενοι και κάθε άλλο αντισοβιετικό στοιχείο.

Οι πρώην αυτοί άνθρωποι αφού έχασαν τα νερά τους και σκόρπισαν σε όλη την ΕΣΣΔ τρύπωσαν στα εργοστάσια μας και τις φάμπρικες, στα ιδρύματα μας και τους εμπορικούς μας οργανισμούς στις επιχειρήσεις των σιδηροδρομικών και των υδάτινων μεταφορών και κυρίως στα κολχόζ και στα σοβχόζ. Τρύπωσαν και κρύφτηκαν εκεί αφού φόρεσαν τη μάσκα του ‘εργάτη’ και του ‘αγρότη’ μερικοί μάλιστα απ’ αυτούς τρύπωσαν και στο κόμμα. Με τι διαθέσεις τρύπωσαν εκεί; Φυσικά με το αίσθημα του μίσους προς τη σοβιετικής εξουσία με το αίσθημα της λυσσασμένης εχθρότητας προς τι νέες μορφές οικονομίας, ζωής και πολιτισμού.

Οι κύριοι αυτοί δεν είναι σε θέση να κάνουν ανοιχτή επίθεση ενάντια στη Σοβιετική εξουσία. Αυτοί και οι τάξεις τους έχουν κάνει κιόλας κάμποσες φορές τέτοιες επιθέσεις όμως τσακίστηκαν και σκορπίστηκαν. Γι αυτό και το μόνο που τους απομένει  είναι να κάνουν ατιμίες και ζημιές στους εργάτες στους κολχοζνίκους στη Σοβιετική εξουσία και στο κόμμα. Και κάνουν κάθε ατιμία που μπορούν δρώντας ύπουλα Καίνε τις αποθήκες και σπάζουν τις μηχανές οργανώνουν σαμποτάζ Οργανώνουν σαμποταρίστηκες πράξεις στα κολχόζ και τα σοβχόζ και μερικοί από αυτούς που ανάμεσα τους υπάρχουν και ορισμένοι καθηγητές φτάνουν στην σαμποταριστική τους μανία ως το σημείο να μπολιάζουν τα ζώα των κολχόζ και των σοβχόζ με πανούκλα και άνθρακα να υποβοηθούν την εξάπλωσαν της μηνιγγίτιδας στ’ άλογα κλπ.

Το κυριότερο όμως δεν είναι αυτό. Το κυριότερο στη δράση των πρώην αυτών ανθρώπων είναι ότι οργανώνουν τη μαζική κλεψιά και αρπαγή της κρατικής περιουσίας, της συνεταιριστικής περιουσίας της κολχόζνικης ιδιοκτησίας. Κλεψιά  και αρπαγή στις φάμπρικες και τα εργοστάσια κλεψιά και αρπαγή στα μεταφερόμενα  με τους σιδηροδρόμους εμπορεύματα, κλεψιά και αρπαγή στις αποθήκες και τις εμπορικές επιχειρήσεις και ιδιαίτερα κλεψιά και αρπαγή στα κολχόζ και τα σοβχόζ αυτή είναι η βασική μορφή δράσης των πρώην ανθρώπων. Διαισθάνονται να πούμε με το ταξικό τους ένστικτο ότι βάση της σοβιετικής οικονομίας είναι η κοινωνική ιδιοκτησία και ότι ακριβώς αυτή τη βάση πρέπει να κλονίσουν για να βλάψουν τη σοβιετική εξουσία και πραγματικά προσπαθούν να κλονίσουν την κοινωνική ιδιοκτησία με την οργάνωση μαζικής κλεψιάς και αρπαγής.

Για την οργάνωση των αρπαγών εκμεταλλεύονται τις συνήθειες και τις επιβιώσεις της ατομικής ιδιοκτησίας των κολχοζνίκων που ως τα χτες ήταν ατομικοί νοικοκυραίοι και σήμερα είναι μέλη των κολχόζ. Εσείς οι μαρξιστές πρέπει να ξέρετε ότι η συνείδηση των ανθρώπων μένει πίσω από την ανάπτυξη της από την πραγματική τους κατάσταση,. Οι κολχοζνίκοι από τη θέση τους δεν είναι ατομικοί αγρότες αλλά κολλεκτιβιστές, η συνείδηση τους όμως είναι για την ώρα η παλιά συνείδηση του ατομικού ιδιοκτήτη. Κι έτσι οι πρώην άνθρωποι που προέρχονται από τις γραμμές των εκμεταλλευτικών τάξεων εκμεταλλεύονται τις συνήθειες της ατομικής ιδιοκτησίας των κολχοζνίκων για να οργανώσουν την διαρπαγή της κοινωνικής περιουσίας και να κλονίσουν έτσι τη βάση του Σοβιετικού καθεστώτος την κοινωνική ιδιοκτησία.

Πολλοί σύντροφοι μας βλέπουν με απάθεια αυτό το φαινόμενο χωρίς να καταλαβαίνουν την έννοια και τη σημασία των περιπτώσεων μαζικής κλεψιάς και αρπαγής. Προσπερνούν σαν τυφλοί αυτά τα γεγονότα νομίζοντας ότι ‘εδώ δεν υπάρχει τίποτα το ιδιαίτερο’. Οι σύντροφοι όμως αυτοί γελιούνται οικτρά. Η βάση του καθεστώτος μας είναι η κοινωνική ιδιοκτησία όπως η βάση του καπιταλισμού είναι η ατομική ιδιοκτησία ιερή και απαραβίαστη και κατόρθωσαν έτσι να σταθεροποιήσουν το καπιταλιστικό καθεστώς πολύ περισσότερο πρέπει εμείς οι κομμουνιστές να ανακηρύξουμε ιερή και απαραβίαστη την κοινωνική ιδιοκτησία για να σταθεροποιήσουμε έτσι τις καινούργιες σοσιαλιστικές μορφές οικονομίας σ’ όλους του τομέα της παραγωγής και του εμπορίου. Το να επιτρέπεις την κλεψιά και την αρπαγή της κοινωνικής ιδιοκτησίας αδιάφορα αν πρόκειται για κρατική ιδιοκτησία ή συνεταιριστική ή κολχοζνικη να μη δίνεις προσοχή σε αυτού του είδους τις αντεπαναστατικές ασχήμιες σημαίνει ότι υποβοηθάς την υπονόμευση του Σοβιετικού καθεστώτος  που στηρίζεται στην κοινωνική ιδιοκτησία η οποία αποτελεί τη βάση του. Από εδώ ξεκινούσε η Σοβιετική μας κυβέρνηση όταν εξέδωσε τελευταία το νόμο για την περιφρούρηση της κοινωνικής ιδιοκτησίας. Ο νόμος αυτός είναι η βάση της επαναστατικής νομιμότητας. Και η υποχρέωση της πιο αυστηρής εφαρμογής του στη ζωή αποτελεί πρωταρχικό καθήκον κάθε κομμουνιστή κάθε εργάτη κάθε κολχοζνίκου.

…….

Δεν μπορούμε να πούμε ότι οι πρώην αυτοί άνθρωποι θα μπορούσαν να αλλάξουν κάπως τη σημερινή κατάσταση της ΕΣΣΔ με τις σαμποταριστικές και ληστρικές ενέργειες τους Είναι πολύ αδύνατοι και ανίσχυροι για να αντιταχτούν στα μέτρα της σοβιετικής εξουσίας, αν όμως οι σύντροφοι μας δεν εξοπλιστούν με την επαναστατική επαγρύπνηση και δε διώξουν από την πρακτική τους δουλεία τη μικροαστική μακαριότητα απέναντι στην κλεψιά και τη διαρπαγή τη κοινωνικής ιδιοκτησίας οι πρώην άνθρωποι μπορούν να προξενήσουν αρκετή ζημιά

…....

Πάνω σε αυτή τη βάση μπορούν να αναζωογονηθούν και να αρχίσουν να κινούνται οι συντετριμμένες ομάδες των παλιών αντεπαναστατικών κομμάτων των εσέρων των μενσεβίκων και των αστών εθνικιστών του κέντρου και των περιφερειών, μπορούν να αναζωογονηθούν και να αρχίσουν να κινούνται τα συντρίμμια των αντεπαναστατικών στοιχείων του τροτσκισμού και της δεξιάς παρέκκλισης. Αυτό φυσικά δεν είναι τρομερό. Όλα αυτά όμως θα πρέπει να τα ‘χουμε υπόψη μας αν θέλουμε να ξεμπερδεύουμε με αυτά τα στοιχεία γρήγορα και χωρίς μεγάλες θυσίες.^[10] 

Εκτός όμως από τα απομεινάρια των παλιών εκμεταλλευτικών τάξεων στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ υπήρχε και μία σειρά λευκοφρουρίτικων οργανώσεων στα διάφορα καπιταλιστικά κράτη της Ευρώπης. Κύριες έδρες ήταν το Παρίσι, Βερολίνο, Σαγκάι, Βελιγράδι, Χαρμπίν και Κωνσταντινούπολη. Πέρα από την αντισοβιετική προπαγάνδα οι οργανώσεις των λευκών διατηρούσαν ένοπλες δυνάμεις (Γιουγκοσλαβία) και προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να διεισδύσουν στην ΕΣΣΔ αλλά και να αποκτήσουν επαφή με στοιχεία του κρατικού μηχανισμού. Όπως έδειξαν οι δίκες των μενσεβίκων και του βιομηχανικού κόμματος, οι δεσμοί και η χρηματοδότηση αντισοβιετικών ανατρεπτικών ομάδων στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ συνεχιζόταν για πολλά χρόνια μετά το τέλος του εμφύλιου πολέμου ^[11].

γ. Οι εθνικιστές

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο μόνιμος στόχος της σοβιετικής εξουσίας ήταν η αυτοδιάθεση και των πιο μικρών λαών που ζούσαν στο έδαφος της απόδειξη οι 17 δημοκρατίες οι αυτόνομες δημοκρατίες κλπ καθώς και η διατήρηση των μικρών γλωσσών κλπ κλπ Ουδέποτε επιχειρήθηκε η βίαιη αφομοίωση και ομογενοποίηση των διαφορετικών λαών και φυλών της ΕΣΣΔ σε ένα έθνος. Παρόλα αυτά ο ταξικός εχθρός χρησιμοποίησε πολλές φορές τον εθνικισμό σαν πρόσχημα για να εναντιωθεί στη Σοβιετική εξουσία. Ενδεικτικά:

Η εξέγερση των Μπασμάτσι

Πρόκειται για μία αντικομμουνιστική εξέγερση των μουσουλμάνων της Κεντρικής Ασίας με έδρα της την κοιλάδα Φεργκάνα στο Τουρκμενιστάν. Δέχτηκε βοήθεια τόσο από τις Βρετανικές και από τις Τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Μάλιστα ο πρώην υπουργός άμυνας της Τουρκίας στρ. Ισμαήλ Ενβέρ ήταν επικεφαλής της στρατιωτικής τους δύναμης το 1921. Μετά την ήττα τους από τον Κόκκινο στρατό το 1922 μία δύναμη περί τους 6,000 άνδρες κατέφυγε στην κοιλάδα Φεργκάνα. Μέχρι και τον θάνατο του αρχηγού τους Ιμπραχίμ Μπεγκ το 1931 δρούσαν κυρίως σαν ληστές λεηλατώντας την ύπαιθρο και τους αγρότες.  Τελευταία αναλαμπή τους το 1934 στο Κιργιστάν όπου εξοντώθηκαν και οι τελευταίοι. Ωστόσο τα απομεινάρια τους το 1940 ήρθαν σε επαφή με τους ναζί για να εξοπλίσουν μία δύναμη περίπου 70,000 ανδρών στο Αφγανιστάν με σκοπό να επιτεθούν στην ΕΣΣΔ με το ξεκίνημα της εισβολής^[12].

Το κίνημα του προμηθεϊσμού

Σκοπός του κινήματος αυτού ήταν η αποδυνάμωση της ΕΣΣΔ με την ενίσχυση των αποσχιστικών τάσεων κάθε μη ρώσικης εθνότητας. Εμπνευστής και υποστηρικτής της ιδέας αυτής ήταν ο Πλισούδσκυ ο δικτάτορας της Πολωνίας που ήδη από το 1904 συμβούλευε την Ιαπωνία για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αξιοποιηθούν οι εθνότητες που ζουν στη Βαλτική, στη Μαύρη και την Κασπία θάλασσα στον αγώνα ενάντια στην τσαρική Ρωσία. Μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων η Πολωνία συνέχισε αυτήν την πολιτική σε συνεργασία με άλλες καπιταλιστικές χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Μ. Βρετανία και η Ιαπωνία. Μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία τα σκήπτρα του κινήματος πέρασαν στη ναζιστική Γερμανία. Η Πολωνία στήριζε έμπρακτα την προσπάθεια των Ουκρανών εθνικιστών στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ. Πράκτορες των μυστικών υπηρεσιών της Πολωνίας έφτασαν μέχρι την Σαμάρα και πολλές φορές αντάλλαζαν πυροβολισμούς με την NKVD στους δρόμους σοβιετικών πόλεων^[13].  Το κίνημα ενίσχυε έμπρακτα εθνικιστικά κινήματα στη Γεωργία, Ταταρία, στις περιοχές των Κοζάκων, στον Καύκασο και στη σοβιετική Ασία.^[14] Άλλα εθνικιστικά κινήματα που δρούσαν στην παρανομία ήταν οι ντασνάκ στην Αρμενία και οι μουσαβάτ στο Αζερμπαϊτζάν.

Στο Ουζμπεκιστάν η τοπική ηγεσία (μείγμα τροτσκιστών και εθνικιστών) σχεδίαζε την παραγωγή άλλης σοδειάς από την προβλεπόμενη από το πλάνο (βαμβάκι). Το αποτέλεσμα θα ήταν τεράστια οικονομική ζημιά για την χώρα ^[15]. Στη Λευκορωσία ο τοπικός β’ ΓΓ (Σαράγκοβιτς) εκτελέστηκε σαν κατάσκοπος των Πολωνών^[16].  Τον Δεκέμβρη του 1940 ξεσπά εξέγερση στην Τσετσενία και την Ιγκουσετία με επικεφαλής τον Χ. Ισραίλοβ.  

Εκτός όμως από αυτές τις ανοικτές αμφισβητήσεις της Σοβιετικής εξουσίας υπήρχαν και άλλου είδους προστριβές σε περιφερειακό επίπεδο που συνδέονταν με την κατανομή των πόρων των πεντάχρονων σχεδίων, την οικοδόμηση των μεγάλων βάσεων της βιομηχανίας κλπ. Μία περιοχή που επιλεγόταν σαν βάση για μία σειρά εργοστάσια είναι σίγουρο ότι θα έβγαινε πολλαπλά ωφελημένη τόσο από πλευράς ευκαιριών απασχόλησης όσο και από τα έργα υποδομής που ήταν απαραίτητη προϋπόθεση. Συνεπώς ένα πλέγμα τοπικών συμφερόντων έμπαινε σε κίνηση που έβαζε το τοπικό πάνω από το ενωσιακό. Όταν το πλέγμα αυτό ερχόταν σε επαφή με την αντιπολίτευση και τις εθνικιστικές ομάδες, το μείγμα γινόταν εκρηκτικό και επικίνδυνο για τη σοβιετική εξουσία. Τέτοια ήταν η κατάσταση στην Ουκρανία που οδήγησε στη σύλληψη των Κιοσιόρ και Τσουμπάρ μελών του ΠΓ το 1937.

δ. Το έγκλημα και η διαφθορά

Η ολοκλήρωση του πρώτου πεντάχρονου και η επιτυχία της κολεκτιβοποίησης ήταν μεγάλες νίκες στην πορεία της οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Οι νίκες αυτές αφαίρεσαν την οικονομική βάση από τους εχθρούς του σοσιαλισμού και τσάκισαν την ικανότητα τους για οργανωμένη αντίσταση. Ωστόσο ο εχθρός δεν είχε εξαλειφθεί και ο ταξικός αγώνας συνεχίστηκε με άλλη μορφή. Η αντίσταση στο σοσιαλισμό πήρε τη μορφή του εγκλήματος ενάντια στη σοσιαλιστική ιδιοκτησία.

Το κόμμα και το κράτος βρέθηκαν απροετοίμαστοι να αντιμετωπίσουν τη μαζική κλοπή κρατικής περιουσίας, μία επιδημία πολιτικών δολοφονιών, εκτροχιασμούς τρένων, ληστείες, εκτεταμένη μαύρη αγορά και πλιάτσικο της κοινωνικής ιδιοκτησίας. Οπλισμένες συμμορίες λυμαίνονταν την ύπαιθρο και πολλές φορές η καταστολή τους απαιτούσε τη διεξαγωγή πραγματικών στρατιωτικών επιχειρήσεων. Έντονη ήταν η παρουσία τους στις μη ρωσικές περιοχές λαμβάνοντας έναν εξεγερσιακό χαρακτήρα.

Ενδεικτικά το 1934 υπήρξαν 62,000 ατυχήματα, πολλά από αυτά αποτέλεσμα σαμποτάζ, στο σιδηροδρομικό σύστημα της ΕΣΣΔ ^[17] . Στη σιδηροδρομική γραμμή του Τομσκ τους πρώτους 10 μήνες του 1935 έγιναν 5,972 ατυχήματα με 59 νεκρούς αποτέλεσμα σαμποτάζ στις ράγες. Αυτό οδήγησε στην προσωρινή ανάθεση της γραμμής στις δυνάμεις ασφαλείας για περίπου 6 μήνες. ^[18]. Μεταξύ του 1932 και 1936 πάνω από 600,000 πρώην άνθρωποι (κουλάκοι, λευκοί κλπ) δραπέτευσαν από τα στρατόπεδα εργασίας και του τόπους εξορίας καταφεύγοντας στις πόλεις στη βιομηχανία ή στα κολχόζ αποκρύπτοντας το παρελθόν τους και διεισδύοντας με κάθε τρόπο τόσο στο κόμμα όσο και στα σοβιέτ.

Στη Σιβηρία η NKVD τον Ιούνιο του 1937 είχε ανακαλύψει μία παράνομη αντι-σοβιετική οργάνωση (ROVS)  που σκοπό είχε την οργάνωση εξέγερσης και κατάληψης της εξουσίας σε συνδυασμό με μία εισβολή του Ιαπωνικού στρατού. Γράφει μάλιστα στην έκθεση του ο επικεφαλής της NKVD ότι στην περιοχή υπάρχουν 208,400 εξόριστοι κουλάκοι και πάνω από 5,000 εξόριστοι λευκοφρουροί, ληστές, τσαρικοί αστυνομικοί και άλλοι κατάδικοι και πως όλοι αυτοί αποτελούν την κοινωνική βάση της εξέγερσης.^[19]

ε. Η γραφειοκρατία

‘.. είναι άνθρωποι που πρόσφεραν ορισμένες υπηρεσίες στο παρελθόν, άνθρωποι που έγιναν τρανοί που νομίζουν ότι οι κομματικοί και σοβιετικοί νόμοι δε γράφηκαν γι’ αυτούς μα για τους κουτούς. Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που δε θεωρούν υποχρέωση τους να εκτελούν τις αποφάσεις του κόμματος και της κυβέρνησης και καταστρέφουν έτσι τις βάσεις της κομματικής και κρατικής πειθαρχίας…Ελπίζουν ότι η Σοβιετική εξουσία δε θα τολμήσει να τους θίξει λόγω των παλιών τους υπηρεσιών. Αυτοί οι ξιπασμένοι τρανοί νομίζουν ότι είναι αναντικατάστατοι…’^[20]

Ο Ζντάνοφ στην ολομέλεια της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) τον Φεβρουάριο του 1937 παρέθεσε πλήθος από παραδείγματα όπου το καταστατικό του κόμματος παραβιάστηκε. Εσωκομματικές εκλογές που αναβάλλονταν συνεχώς, κοοπτάτσια^[21]  σε ποσοστό 12% σε επίπεδο ενωσιακών ΚΕ που στις περιπτώσεις της Λευκορωσίας και της Αρμενίας έφτασε το 30%. Άσκησε κριτική στο γεγονός ότι πολλές φορές τα μέλη εμποδίζονταν να κριτικάρουν τους υποψήφιους για τα ανώτερα καθοδηγητικά όργανα. Αναφέρθηκε επίσης στην επικίνδυνη πρακτική, όπου ο διευθυντής της επιχείρησης ή του οργανισμού, ο πρόεδρος του συνδικάτου κι ο γραμματέας της κομματικής οργάνωσης σχημάτιζαν μία άτυπη επιτροπή που έλυνε όλα τα μεταξύ τους προβλήματα. Ο ίδιος ο Στάλιν διακόπτοντας τον Ζντάνοφ χαρακτήρισε την πρακτική αυτή συνωμοσία γιατί ακυρώνει το χαρακτήρα της συνδικαλιστικής και κομματικής οργάνωσης, τις αφοπλίζει στην πάλη κατά των ελαττωμάτων της οικονομικής διεύθυνσης. Συνοψίζοντας ο Ζντάνοφ κατέληγε:

’Πού έγκειται η βλαβερότητα όλων των προαναφερόμενων γεγονότων καταπάτησης των αρχών του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού; Εγκειται στο ότι παρόμοια πρακτική βάζει φρένο στην ανάπτυξη της ενεργητικότητας και της αυτενέργειας των μελών του κόμματος, μειώνει στα μέλη του κόμματος την αίσθηση του νοικοκύρη, εμποδίζει την ιδεολογική και πολιτική ανάπτυξη των μελών του κόμματος. Στερεί από τα μέλη του κόμματος τα νόμιμα δικαιώματά τους, του ελέγχου της δραστηριότητας των κομματικών οργάνων και με αυτό τον τρόπο παραβιάζει τις σωστές αμοιβαίες σχέσεις μεταξύ των καθοδηγητών και των κομματικών μαζών και αποδυναμώνει το κόμμα ενώπιον των στόχων που μπαίνουν μπροστά του’^[22]

Στις εσωκομματικές εκλογές που ακολούθησαν την ολομέλεια του Φεβρουαρίου του 1937 είχαν σαν αποτέλεσμα μέχρι τον Μάιο του 1937 σε 54,000 κομματικές οργανώσεις τα νέα μέλη στα καθοδηγητικά όργανα να φτάνουν το 55%^[23]. Η ανανέωση όμως αυτή δεν είχε την ίδια εντυπωσιακή επιτυχία στα επίπεδα περιοχών και δημοκρατιών.

Στα συνδικάτα μέχρι το τέλος του 1937 πάνω από 1,230,000 άτομα εκλέχτηκαν στα συμβούλια 146 συνδικαλιστικών ενώσεων και σε εκατοντάδες χιλιάδες εργοστασιακές επιτροπές. Αρκετές εκλογές ακυρώθηκαν όταν η αρχή της μυστικής ψηφοφορίας και οι πολλαπλές υποψηφιότητες δεν τηρήθηκαν. Πάνω από το 70% των μελών των εργοστασιακών επιτροπών, το 66% των 94,000 προέδρων των εργοστασιακών επιτροπών και το 92% 32,723 μελών των περιφερειακών επιτροπών αντικαταστάθηκαν. Μεγάλο ποσοστό των νεοεκλεχθέντων ήταν σταχανοβίτες και μη κομματικοί. Στις συνελεύσεις και στις συγκεντρώσεις η βάση των εργαζομένων εκτόξευσε κατηγορίες για δολιοφθορά, διαφθορά, εγκληματική αμέλεια κλπ  τόσο σε οικονομικούς διαχειριστές όσο και σε συνδικαλιστικούς εκπροσώπους. Πολλές περιπτώσεις βρέθηκαν στη δικαιοδοσία της NKVD και πολλοί ένοχοι τιμωρήθηκαν για τα εγκλήματα τους^[24].

Το γεγονός ότι ανίκανοι καθοδηγητές και οικονομικοί διαχειριστές έχαναν τη δουλειά τους είτε υποβιβάζονταν ή υποχρεώνονταν να αλλάξουν τόπο δουλειάς ή ακόμη και διαμονής για λόγους που σχετίζονταν αποκλειστικά με την επαγγελματική τους αξιοπιστία οδήγησε σε αρκετές περιπτώσεις τη μετατροπή της πίκρας σε πολιτική αντίδραση. Η αιτία βρίσκεται στο ότι όλα ανήκουν στο σοσιαλιστικό καθεστώς συνεπώς η προσωπική πικρία δεν παραμένει ιδιωτική όπως στον καπιταλισμό αλλά απευθύνεται στο κόμμα και την πολιτική του.

Ενα μεγάλο μέρος των διώξεων είχε να κάνει με οικονομικά εγκλήματα. Εγκλήματα που είτε ήταν ανοικτό σαμποτάζ αποτέλεσμα υπονομευτικής δράσης είτε διασπάθιση πόρων και χρημάτων για ίδιο όφελος. Και στη δεύτερη περίπτωση η κατηγορία ήταν σαμποτάζ και οι ένοχοι βρίσκονταν αντιμέτωποι με σκληρές ποινές. Ειδικά σε μία περίοδο που ολόκληρος ο σοβιετικός λαός υπόκειτο σε θυσίες για να κτίσει το σοσιαλισμό οποιαδήποτε επιβουλή στο κοινωνικό προϊόν εξισωνόταν με προδοσία.

στ. Η εσωκομματική αντιπολίτευση

Οπως είδαμε και παραπάνω η εσωκομματική αντιπολίτευση αποτελούταν από 2 χωριστές ομάδες. Η μικρότερη αλλά παλαιότερη ήταν οι τροτσκιστές που συνοπτικά πίστευαν στο ανέφικτο της οικοδόμησης του σοσιαλισμού σε μία χώρα. Κατ’ αυτούς μία εκκολαπτόμενη γραφειοκρατία είχε ήδη καταλάβει το ‘παραμορφωμένο’ εργατικό κράτος συνεπώς  κάθε πρόοδος της ΕΣΣΔ ακόμη κι όταν αντικειμενικά έθετε τις βάσεις του σοσιαλισμού (όπως διστακτικά παραδέχεται και ο ίδιος ο Τρότσκι ^[25])  δεν ανατρέπει την πορεία προς την καπιταλιστική παλινόρθωση ^[26]. Η τροτσκιστική αντιπολίτευση είχε ηττηθεί στο εσωκομματικό δημοψήφισμα το 1927 όταν 740,000 μέλη είχαν ψηφίσει υπέρ της γραμμής της πλειοψηφίας και μόλις 4,000 υπέρ του Τρότσκι αλλά και των όψιμων συμμάχων του Κάμενεφ και Ζηνόβιεφ.

Η άλλη ομάδα της αντιπολίτευσης ήταν οι επονομαζόμενοι δεξιοί με επικεφαλής του Μπουχάριν, Ρικόφ και Τόμσκι. Δεν αμφισβητούσαν την δυνατότητα οικοδόμησης του σοσιαλισμού γενικά και σε βάθος χρόνου, αλλά εστίαζαν την κριτική τους στην ταχύτητα και το βάθος των εφαρμοζόμενων πολιτικών. Όσο η ΝΕΠ ήταν καθεστώς δεν διαφοροποιόντουσαν στο ελάχιστο από την γραμμή του κόμματος, όταν όμως άρχισε η επίθεση ενάντια στους κουλάκους και τους νέπμεν πήραν σαφείς αποστάσεις και προσπάθησαν να ανατρέψουν την πολιτική αυτή. Ηττήθηκαν πολιτικά το 1929 αλλά σχεδόν όλοι παρέμειναν στο κόμμα. Η επιρροή τους τόσο στο κόμμα αλλά ακόμη περισσότερο στην κοινωνία ήταν πολύ μεγαλύτερη από αυτή των τροτσκιστών.  

Το 1932 σχηματίστηκε η συμμαχία δεξιών-τροτσκιστών επειδή και τα δύο ρεύματα της αντιπολίτευσης πίστευαν -βλέποντας τις αρχικές δυσκολίες κυρίως στο μέτωπο της κολλεκτιβοποίησης- ότι η πολιτική του Στάλιν ήταν καταδικασμένη σε απόλυτη αποτυχία και η ώρα για αλλαγή πλησίαζε . Αποδείχτηκε όμως ότι έκαναν λάθος καθώς η κολεκτιβοποίηση και η εκβιομηχάνιση άρχισαν ήδη από το 1934 να βελτιώνουν σημαντικά το βιοτικό επίπεδο. Οι ελπίδες τους για γενικευμένη δυσαρέσκεια και πιθανότητες μαζικής εξέγερσης που θα τους έφερναν στην εξουσία διαψεύστηκαν. Αφού το εσωτερικό μέτωπο έπαψε να προσφέρει ευκαιρία για ρεβάνς, ήρθε η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 και η αυξανόμενη απειλή ενός πολέμου ενάντια στην ΕΣΣΔ να αναζωπυρώσει τις ελπίδες τους. Η βέβαιη κατ’ αυτούς ήττα της ΕΣΣΔ και το επακόλουθο χάος θα τους άνοιγε σχεδόν άκοπα το δρόμο προς την εξουσία. Για να συμβεί όμως αυτό θα έπρεπε να έρθουν σε μία συμφωνία με τον κατ’ αυτούς  νικητή του πολέμου Χίτλερ.

Για να σώσει την ΕΣΣΔ ο ίδιος ο Τρότσκι ήδη από το 1933 ακόμη σχεδίαζε την ανατροπή της κατ΄ αυτόν γραφειοκρατίας με τη χρήση βίας . Εγραφε χαρακτηριστικά ότι ‘η γραφειοκρατία μπορεί να αναγκαστεί να παραδώσει την εξουσία στα χέρια της προλεταριακής πρωτοπορίας μόνο με τη βία’ και ότι ‘αν ακόμη αποπειραθεί ν’ αντισταθεί δεν θα χρειαστεί να εφαρμόσουμε εναντίον της μέτρα εμφυλίου πολέμου αλλά μέτρα αστυνομικού χαρακτήρα’^[27]. Μάλιστα είχε δηλώσει στην εφημερίδα New York America (του ομίλου Χιρστ) στις 16/1/1937: ‘Ο Στάλιν έχει θέσει εαυτό πάνω από κάθε κριτική και το κράτος. Είναι αδύνατο να απομακρυνθεί παρά μόνο δολοφονώντας τον’^[28]. Στην οργάνωση του Τρότσκι είχαν εισχωρήσει πράκτορες των υπηρεσιών ασφαλείας της ΕΣΣΔ. Συνεπώς το σχέδια την αντιπολίτευσης για την ανατροπή του καθεστώτος ήταν σε μεγάλο βαθμό γνωστά  Μάλιστα όπως μετέδωσε ένας πράκτορας^[29] ο γιος του Τρότσκι Λ. Σεντόβ επανειλημμένα μιλούσε για το πως θα δολοφονηθεί ο Στάλιν.

Ο Τρότσκι αποφάσισε να επαναλάβει το παράδειγμα του Λένιν το 1917. Ο Λένιν βρέθηκε τότε στη Ρωσία περνώντας μέσα από τις γερμανικές γραμμές. Κατηγορήθηκε από την Προσωρινή κυβέρνηση ότι ήταν κατάσκοπος των Γερμανών. Το 1918 υπέγραψε τη συνθήκη του Μπρεστ-Λιτοφσκ και κατηγορήθηκε για προδότης τόσο από τους σοσιαλ-επαναστάτες όσο και από τους αριστερούς κομμουνιστές του Μπουχάριν. Οι μεν σοσιαλ-επαναστάτες αποπειράθηκαν να τον δολοφονήσουν ο δε Μπουχάριν να τον συλλάβει καθώς και τον Στάλιν και τον Σβερντλοφ. Για τον Τρότσκι ο συμβιβασμός με την ναζιστική Γερμανία και την Ιαπωνία είχε σκοπό να ‘σώσει’ την επανάσταση. Για τους τροτσκιστές αυτό δεν ήταν προδοσία όπως δεν θεωρούσαν   προδοσία την εξέγερση του POUM στη Βαρκελώνη τον Μάη του 1937 στο μέσω του πολέμου ενάντια στον Φράνκο και τους φαλαγγίτες. Η πολιτική τους τύφλωση τους έστελνε κατευθείαν στην αγκαλιά του Χίτλερ. Οι εδαφικές παραχωρήσεις του Τρότσκι στη Γερμανία και την Ιαπωνία δεν έβρισκαν σύμφωνους όλους τους συμμάχους.  Αρκετοί δεξιοί όσο και η κλίκα των στρατιωτικών ήταν αντίθετοι με αυτές τις παραχωρήσεις ωστόσο πίστευαν ότι είναι ένα θέμα που θα λυθεί στο μέλλον όταν θα έχουν επικρατήσει του Στάλιν.

Η διαλεκτική μας λέει ότι εφόσον η αντιπολίτευση πίστευε ότι η πολιτική του Στάλιν οδηγούσε στην καταστροφή του σοσιαλισμού έπρεπε να αναλάβει δράση. Και επειδή οι μάζες δεν ήταν διατεθειμένες να εξεγερθούν, κατέφυγαν στην τρομοκρατία και στα σαμποτάζ και στη συνεργασία με τον εχθρό του εχθρού τους.

Μία παράμετρος που εξηγεί τη μετατροπή των διαφωνούντων σε αντεπαναστάτες είναι το γεγονός ότι στα πλαίσια του σοσιαλισμού τα πολιτικά στελέχη όταν ηττηθούν ή πρέπει να προσχωρήσουν στην αντίθετη άποψη ή να χαθούν στην αφάνεια. Η εύρεση χρηματοδοτών και η δημιουργία άλλων κομμάτων για μία ρεβάνς είναι αδύνατη. Εναλλακτικές όπως η επικερδής απασχόληση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις, οι διαλέξεις επί πληρωμή η συγγραφή ευπώλητων βιβλίων δεν μπορεί να γίνουν ανεκτές από τη δικτατορία του προλεταριάτου. Συνεπώς τι απομένει στο διαφωνούντα  εκτός από την υποταγή και την εξορία παρά η υπονόμευση των νικητών;

Βλέπουμε συνεπώς ότι δημιουργείται μία μάζα δυσαρεστημένων πρώην και νυν μπολσεβίκων και γραφειοκρατών  που αν θελήσουν να αλλάξουν την κατάσταση τους μπορούν να το κάνουν μόνο συνωμοτώντας ενάντια στη σοβιετική εξουσία. Παραμένοντας οι περισσότεροι στις θέσεις ευθύνης που τους είχε εμπιστευτεί το κόμμα χρησιμοποίησαν τη δολιοφθορά και την τρομοκρατία. Η δολιοφθορά σαν μέσο εξυπηρετούσε τρεις κυρίως σκοπούς: αποδιοργάνωνε την παραγωγική και στρατιωτική ισχύ της ΕΣΣΔ,  είχε αρνητικό αντίκτυπο στο ηθικό του πληθυσμού της ΕΣΣΔ αλλά ήταν επίσης ένα δείγμα στους συμμάχους του Τρότσκι για το πόσο δυνατή ήταν η οργάνωση του στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ.

Οι δολιοφθορείς έγραφαν ψεύτικες αναφορές για την εκπλήρωση ατελείωτων έργων, αρνιόντουσαν κάθε είδους αναδιοργάνωσης και μεταρρύθμισης, έβγαζαν κακής ποιότητας αγαθών, σπαταλούσαν τις πρώτες ύλες και τους πόρους του κράτους. Όλοι αυτοί οι ‘εχθροί του λαού’ έφτιαχναν κλίκες για την αμοιβαία προστασία τους, κατέπνιγαν κάθε κριτική (ακόμη και με σύλληψη και εκτέλεση) ξεγελούσαν τα ελεγκτικά όργανα, μετέδιδαν ψεύτικες πληροφορίες στο κέντρο και πολλοί από αυτούς είχαν προστάτες ψηλά στον κρατικό μηχανισμό.

Βλέπουμε συνεπώς ότι η δολιοφθορά είτε σαν αποτέλεσμα συνειδητής πολιτικής επιλογής είτε για λόγους ανικανότητας είτε για ιδιοτελείς σκοπούς κατέληγε στο ίδιο αποτέλεσμα να αποδυναμώνει την ισχύ της σοβιετικής εξουσίας.

Η πιο επικίνδυνη στιγμή για τη σοβιετική εξουσία ήταν το στρατιωτικό πραξικόπημα που προετοίμαζε η κλίκα γύρω από τον Τσουχατσέφσκι. Το σχέδιο  προέβλεπε ένα εξέγερση στο Λένινγκραντ όπου θα μπορούσαν να λάβουν βοήθεια από την Λουτβαφε, ξαφνικό κτύπημα στο Κρεμλίνο, τη δολοφονία του Στάλιν και της υπόλοιπης ηγεσία του ΠΚΚ(μπ) καθώς και καταλήψεις κρίσιμων πόλεων στην ΕΣΣΔ.. Επικεφαλής της ανταρσίας ήταν ο Μ. Τσουχατσεφσκι, ο αντισημίτης και φιλογερμανός αρχηγός του γενικού επιτελείου και υποψήφιος Βοναπάρτης της ΕΣΣΔ.  Δεν σκόπευαν να εμπλακούν σ’ έναν εμφύλιο πόλεμο γιατί δεν ήταν καθόλου σίγουροι ότι θα τους ακολουθούσε η μάζα του στρατού.

Η σύλληψη των Πούτνα, Πρινμακόφ που αποτελούσαν τον τροτσκιστικό βραχίονα μέσα στον στρατό, μετά από τις ομολογίες ορισμένων από τους συλληφθέντες της δεύτερης δίκης το Γενάρη του 1936, άρχισε να ξετυλίγει το κουβάρι που οδήγησε στην αποκάλυψη της συνωμοσίας και τη σύλληψη του Τουχατσεφσκι τον Μάιο του 1937. Ο Γκ. Γιάκοντα επικεφαλής της NKVD συνελήφθηκε στο τέλος του Μαρτίου 1937 και άρχισε να ομολογεί τον Απρίλιο. Την ίδια περίοδο στοιχεία για την προδοτική δραστηριότητα του Τσουχατσέφσκι ήρθαν από την Πράγα. Τα πρακτικά της κλειστής σύσκεψης του προέδρου Μπένες, του αρχηγού του τσέχικου επιτελείου στρατηγού Σιροβι και του Τσουχατσέφσκι βρέθηκαν στα χέρια των Γερμανικών μυστικών υπηρεσιών. Ο Μπένες ενημέρωσε τη σοβιετική αντικατασκοπία για τη διαρροή^[30]. Παρόλα τα στοιχεία ωστόσο η καταδίκη του Τσουχατσέφσκι βασίστηκε μόνο στην ομολογία του και αυτή των συνεργών του ^[31] . Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο Μπουχάριν αν και ήδη υπό κράτηση από τον Μάρτιο του 1937 παραδέχτηκε τη συμμετοχή του στην αντισοβιετική συνομωσία στις 2/6/1937 μετά δηλαδή την αποκάλυψη της στρατιωτικής συνωμοσίας και την απώλεια κάθε ελπίδας  ανατροπής της ηγεσίας της ΕΣΣΔ. Η στρατιωτική συνωμοσία είχε σαν αποτέλεσμα 24 τακτικά και 14 δόκιμα μέλη της ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) να αποπεμφθούν από το καθοδηγητικό όργανο και να συλληφθούν όπως επίσης και πολλοί υψηλόβαθμοι αξιωματικοί του Κόκκινου στρατού. Η κατάσταση ήταν πολύ πιο σοβαρή από κάθε άλλη τέτοια περίπτωση που είχε αντιμετωπίσει η Σοβιετική κυβέρνηση στο παρελθόν. Το εύρος και το βάθος της συνωμοσίας ανησύχησαν την ηγεσία του κόμματος που αποφάσισε να πάρει δραστικά μέτρα. Η σχεδόν ταυτόχρονη εξέγερση των τροτσκιστών στη Βαρκελώνη τον Μάιο του 1937 (που για κάποιους δεν ήταν άσχετη από τη στρατιωτική συνωμοσία στην ίδια την ΕΣΣΔ), έδειξε πολύ καθαρά τι έμελλε να συμβεί στην ΕΣΣΔ την ώρα του επικείμενου πολέμου αν τα μετόπισθεν παρέμεναν ασταθή.

Οι αιτίες πίσω από τη συνωμοσία των στρατιωτικών ήταν πολλές. Κάποιες  περιορίζονταν στο προσωπικό επίπεδο και τις προσωπικές πικρίες. Π.χ. τόσο ο Κορκ όσο και ο Ουμπόρεβιτς είχαν στο παρελθόν επικριθεί και υποβιβαστεί από την πολιτική ηγεσία για ζητήματα πειθαρχίας και κακής διοίκησης. Το περιστατικό με την απόπειρα στάσης ενός συντάγματος πολιτοφυλακής τον Αύγουστο του 1934 στη Μόσχα αποκάλυψε τις διασυνδέσεις αξιωματικών του Κόκκινου στρατού με πρώην λευκοφρουρούς στρατηγούς^[32]. Υπήρχαν όμως αιτίες που σχετίζονταν με το σχηματισμό ενός αυτόνομου σώματος αξιωματικών αλλά και τη επιρροή και δύναμη που αποκτούσε ο στρατός μέσω των γιγάντιων πραγματικά εξοπλιστικών προγραμμάτων. Έτσι βλέπουμε:

- τη διαμάχη της κάστας των στρατιωτικών με την πολιτική ηγεσία. Πέρασε πολλές φάσεις. Είχαμε επαναφορά και κατάργηση του θεσμού του πολιτικού επιτρόπου (1926, 1934, 1939, 1941).  

- τη διαμάχη και πάλι με τη πολιτική ηγεσία αναφορικά με το μερίδιο των εξοπλισμών στα πεντάχρονα σχέδια και οι έκτακτες ανάγκες, οι αμοιβές των αξιωματικών αλλά και η επαναφορά των βαθμών  κλπ

Μία ομάδα κυρίως υψηλόβαθμων στρατιωτικών περί του Τσουχατσέφσκι είχαν αποφασίσει ότι η δικτατορία του προλεταριάτου μπορούσε να εξυπηρετηθεί καλύτερα αν οι ίδιοι αντικαθιστούσαν την πολιτική ηγεσία του κόμματος. Η πολιτική τους πλατφόρμα έμοιαζε περισσότερο με αυτήν των δεξιών.

Πολλοί από τους στρατιωτικούς που συνελήφθησαν το 1937 αλλά αποκαταστάθηκαν πριν από τον πόλεμο αποτέλεσαν τον πυρήνα του δωσιλογικού στρατού του Βλασόφ θέλοντας να πάρουν τη ρεβάνς για τη χαμένη ευκαιρία.  Π.χ. ο στρατηγός Μαλίσκιν συνελήφθηκε το 1938 αλλά αποκαταστάθηκε άμεσα για να αποτελέσει μέλος του επιτελείου του Βλασόφ. Μάλιστα ο Στάλιν ήθελε να μάθει ποιος εγγυήθηκε για την απελευθέρωση του Μαλίσιν^[33] Παρόμοια περίπτωση ο αντισυνταγματάρχης Γ. Ζιλένκοφ που αφέθηκε ελεύθερος μετά τη σύλληψη του το 1937^[34]. Υπάρχει και η περίπτωση του 436ου συντάγματος πεζικού που τον Αύγουστο του 1941 αυτομόλησε στους Γερμανούς με όλους τους αξιωματικούς του.  Ο λοχαγός Φ. Βιντεμαν προσωπικός υπασπιστής του Χίτλερ καυχιόταν μετά τις δίκες ‘… δεν έχουμε 9 κατασκόπους στον Κόκκινο στρατό αλλά πολύ περισσότερους. Η GPU βρίσκεται ακόμη μακριά από τα ίχνη όλων των  ανθρώπων μας στη Ρωσία…’^[35]

Ορισμένοι αμφιβάλουν για την ύπαρξη της συνωμοσίας με τους ναζί χρησιμοποιώντας το επιχείρημα ότι πολλοί από τους συνωμότες ήταν Εβραίοι και δεν θα συμμαχούσαν ποτέ με έναν αντισημίτη σαν τον Χίτλερ. Στην πραγματικότητα η κατηγορία εναντίον τους δεν είναι ότι ασπάστηκαν το ναζισμό αλλά ότι θα χρησιμοποιούσαν έναν πόλεμο ΕΣΣΔ-Γερμανίας για να βρεθούν στην εξουσία. Αλλά υπάρχει και η περίπτωση του Εβραίου συνταγματάρχη Μ. Ζυκοβ που εξορίστηκε το 1936 για 4 χρόνια στη Σιβηρία σαν μέλος των δεξιών του Μπουχάριν για να καταλήξει μέλος του δωσιλογικού στρατού του Βλασόφ^[36].

5. Η απάντηση

Όπως έλεγε και ο Στάλιν το 1933:

‘ Πρέπει να χουμε υπόψη μας, ότι με την αύξηση της δύναμης του Σοβιετικού κράτους θα δυναμώνει η αντίσταση των τελευταίων υπολειμμάτων των τάξεων που πεθαίνουν. Κι ακριβώς γιατί πεθαίνουν και ζουν τις τελευταίες τους μέρες, θα περνάνε απ’ τη μια μορφή της επίθεσης σε άλλη, σε πιο έντονες μορφές επίθεσης, κάνοντας εκκλήσεις στα καθυστερημένα στρώματα του πληθυσμού και κινητοποιώντας τα ενάντια στη Σοβιετική εξουσία’ ^[37]

Ορισμένοι διαστρεβλώνοντας τη θέση αυτή είπαν ότι ο Στάλιν μίλησε για  την όξυνση της ταξικής πάλης όσο προχωρά η οικοδόμηση του σοσιαλισμού, με  σκοπό να θεωρητικοποιήσει τη συνεχή καταστολή. Τίποτε πιο ψευδές από αυτό. Ο Στάλιν μιλούσε για πιο ακραίες μορφές πάλης στις οποίες θα καταφεύγουν τα υπολείμματα του ταξικού εχθρού δηλ. δολιοφθορά και τρομοκρατία.

Η ΕΣΣΔ βρέθηκε αναμφισβήτητα αντιμέτωπη με έναν τεράστιο εύρος απειλών. Για να τις αντιμετωπίσει έπρεπε να ανακόψει την 5η φάλαγγα από την κοινωνική της βάση σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Αυτό οδήγησε σε μαζικές συλλήψεις, φυλακίσεις, εκτοπίσεις αλλά και εκτελέσεις. Η θρυαλλίδα ήταν η ανακάλυψη της συνωμοσίας των στρατηγών τον Μάιο του 1937 που έδειξε πόσο σοβαρός ήταν ο κίνδυνος.

α. Οι δίκες της Μόσχας.

Στις 4 μεγάλες δίκες της Μόσχας (Αύγουστος ‘36, Ιανουάριος ‘37, Ιούνιος ‘37, Μάρτιος ‘38) 55 άτομα καταδικάστηκαν στην εσχάτη των ποινών και 7 σε κάθειρξη. Στο εδώλιο βρέθηκαν εξέχοντα μέλη της κομματικής, κρατικής και στρατιωτικής γραφειοκρατίας. Όλοι οι κατηγορούμενοι ήταν πρόσωπα σε υψηλές θέσεις στο κόμμα, τον κρατικό μηχανισμό και το στρατό, γραμματείς περιοχών, μέλη της ΚΕ, κομισάριοι λαϊκών επιτροπάτων, στρατηγοί και ναύαρχοι. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους της 4ης δίκης το 1938 ήταν και ο Γ. Γιάκοντα, ο μέχρι τα μέσα του 1936 αρχηγός της NKVD.  Τις δίκες αυτές ακολούθησαν δίκες σε άλλες περιοχές της χώρας ενάντια σε συνεργάτες αυτών που δικάστηκαν στη Μόσχα και εκατοντάδες δολιοφθορείς, κατάσκοποι και κάθε λογής προδότες καταδικάστηκαν είτε σε θάνατο είτε σε φυλάκιση. Όλες οι δίκες ήταν ανοικτές στο κοινό, στον σοβιετικό τύπο και οι μεγάλες δίκες της Μόσχα στους ξένους δημοσιογράφους και διπλωμάτες με εξαίρεση τη δίκη των στρατιωτικών για ευνόητους λόγους.

Στο εδώλιο δεν βρέθηκαν όπως πιστεύουν κάποιοι οι ιδέες και οι απόψεις των κατηγορούμενων αλλά οι πράξεις και τα σχέδια τους να υπονομεύσουν και να ανατρέψουν τη σοβιετική εξουσία. Κατηγορήθηκαν ανάμεσα στ’ άλλα  για σαμποτάζ στα ορυχεία του Κεμέροβο (10 νεκροί, 14 τραυματίες), στα χημικά εργοστάσια του Βοσκρεσενκ (17 νεκροί, 15 τραυματίες) και του Νέφσκι (3 νεκροί), στο εργοστάσιο λιπασμάτων της Γκορλοφκα (2 νεκροί), εμπρησμούς σε ηλεκτρικούς σταθμούς για δολιοφθορά στους σιδηροδρόμους (3 ατυχήματα με 29 νεκρούς και 29 τραυματίες) . Επίσης για διασπάθιση  δημόσιου χρήματος, για τη μη εκτέλεση προγραμματισμένων έργων με παράλληλη σπατάλη των σχετικών πόρων κλπ κλπ ^[38].  

Στην αντίστοιχη τοπική  δίκη στο Σοχούμι της Γεωργίας ο πρόεδρος της Αμπχαζίας (Ν. Λακομπα)  κατηγορείται για συνωμοσία με σκοπό τη δολοφονία του Στάλιν. Το 1933 πράκτορες της GPU άνοιξαν πυρ ενάντια στη λάντζα που μετέφερε τον Στάλιν στον κόλπο Πιτσούντα, αυτή όμως κατάφερε να απομακρυνθεί από την ακτή με ασφάλεια. Η επόμενη απόπειρα δολοφονίας του Στάλιν έγινε το 1935 κοντά στο Γκαγκρι όπου μέλη του κόμματος οπλισμένα με αυτόματο, γερμανική καραμπίνα και ένα πιστόλι έστησαν ενέδρα. Ο Στάλιν γλίτωσε γιατί την τελευταία στιγμή άλλαξε δρομολόγιο.^[39] 

Και στις 4 δίκες οι κατηγορούμενοι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τις κατηγορίες της κατασκοπίας προς όφελος της Γερμανία, Ιαπωνίας αλλά και της Μ. Βρετανίας καθώς και για συνεργασία με τις χώρες του άξονα για εδαφικές παραχωρήσεις στην περίπτωση πιθανού πολέμου ενάντια στην ΕΣΣΔ. Οι Μπουχάριν και Ρυκόφ κατηγορήθηκαν για συνέργεια στις παραπάνω κατηγορίες και όχι για άμεση συμμετοχή.

β. Οι αποδείξεις

Πολλά έχουν λεχθεί για την απουσία πειστηρίων πέρα από τις ομολογίες των κατηγορούμενων τόσο για την ύπαρξη συνωμοσίας ανατροπής της σοβιετικής κυβέρνησης όσο και για τη συνεργασία Τρότσκι με Γερμανία και Ιαπωνία. Για πολλούς αυτό είναι απόδειξη ότι οι κατηγορούμενοι ήταν αθώοι, οι δίκες στημένες και ομολογίες προϊόν βασανιστηρίων, φαρμάκων ή εκβιασμών. Ωστόσο αν αποδεχθούμε ότι οι δίκες ήταν στημένες τι πιο απλό από τα να κατασκευαστούν και τα απαραίτητα (πλαστά) πειστήρια. Η απουσία τους αποδεικνύει ότι οι ομολογίες ήταν αληθινές.

Βέβαια ορισμένα ντοκουμέντα και ενδείξεις υπάρχουν που αποδεικνύουν τις κατηγορίες. Ενδεικτικά και μόνο από την πλούσια (κατά κύριο λόγο αντικομμουνιστική) βιβλιογραφία:

Στην  εσωτερική επικοινωνία του Στάλιν με άλλα μέλη του ΠΓ (Καγκάνοβιτς, Μολότοφ) η συνεργασία του Τρότσκι με τους ναζί παραμένει γεγονός και όχι μια κατασκευασμένη σκευωρία. Στο εκκαθαρισμένο από τους οπαδούς του αρχείο του Τρότσκι υπάρχει η επιβεβαίωση για την επικοινωνία του Τρότσκι με την αντιπολίτευση εντός της ΕΣΣΔ και για το μπλοκ των Τροτσκιστών δεξιών^[40]. Το γράμμα του Γιακίρ στον Στάλιν όπου παραδέχεται την προδοσία διαβάζεται με λογοκριμένα τα κρίσιμα αποσπάσματα στην ‘τελετή’ αποκατάστασης του το 1957^[41]. Ο Κ. Ρακόφσκι κατηγορείται και ομολογεί στη δίκη του ότι είναι πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις, Στα αρχεία του Φόρειν Οφις υπάρχει απόδειξη ότι πληροφορεί τους Αγγλους για τις πραγματικές προθέσεις της σοβιετικής κυβέρνησης στη διάρκεια της εξέγερσης στη Γερμανία το 1923^[42]. Παρόλη την προσπάθεια της επιτροπή Ντίουι να αποδείξει ότι η συνάντηση Χολτζμαν – Τρότσκι δεν έγινε ποτέ το 1932 γιατί το ξενοδοχείο Μπρίστολ δεν υπήρχε τότε αποδεικνύεται ότι αντίθετα το ξενοδοχείο πράγματι υπήρχε ^[43]. Ο Ορντζονικιτζε που δήθεν αυτοκτόνησε επειδή δεν άντεχε άλλο την πίεση και την ατμόσφαιρα τρόμου που είχε επιβάλει ο Στάλιν (στην πραγματικότητα πέθανε από καρδιακή προσβολή) σε λόγο του στους διευθυντές της βαριάς βιομηχανίες κατονομάζει τον μέχρι πρότινος υφυπουργό του Πιατακόφ σαν υπονομευτή ^[44]. Ακόμη και ο Μπουχάριν λέει υποκριτικά στις 4/12/1936 πόσο χαρούμενος είναι που οι προδότες Ζηνοβιεφ-Καμενεφ αποκαλύφτηκαν από την NKVD ^[45]. Ο Λ. Σερεμπριάκοβ ένας από τους κατηγορούμενους της δεύτερης δίκης  το 1926 αποκαλύπτει διπλωματικά μυστικά της ΕΣΣΔ στον Τσαι-Και-Σεκ^[46]. Ο Τρότσκι δημοσίευε και μάλιστα με το αζημίωτο τους αντισοβιετικούς του λίβελους στις εφημερίδες του ομίλου Χιρστ, του γνωστού ακροδεξιού και χρηματοδοτούμενου από του ναζί αμερικάνου πολυεκατομμυριούχου κλπ κλπ  

γ. Οι επιχειρήσεις ενάντια στα απομεινάρια των εκμεταλλευτικών τάξεων

Με τη  διαταγή 447 (Αύγουστος 1937) όλα τα απομεινάρια του παλιού κόσμου που έμπρακτα βρέθηκαν απέναντι στη σοβιετική εξουσία βρέθηκαν υπό διωγμό. Η διαταγή περιελάμβανε κουλάκους που είχαν δραπετεύσει από τους τόπους αναγκαστικής μετοίκησης, μέλη εθνικιστικών και άλλων αντισοβιετικών οργανώσεων, πρώην λευκοφρουρούς εγκληματίες του κοινού ποινικού κώδικα, που είχαν καταφύγει στα κολχόζ και τα σοφχόζ, στις κρατικές επιχειρήσεις και οργανισμούς. Η πρώτη κατηγορία που αποτελούταν από τους πιο ενεργούς έπρεπε να συλληφθούν άμεσα και αν βρίσκονταν ένοχοι η ποινή ήταν θάνατος. Η δεύτερη ομάδα των λιγότερων ενεργών στοιχείων στη περίπτωση της ενοχής τους θα καταδικάζονταν σε 8-10 χρόνια εξορίας ή σε ποινές φυλάκισης, Η όλη διαδικασία, σύλληψη και ανάκριση θα γινόταν από τις δυνάμεις της NKVD, ενώ η δίκη θα γινόταν από τις τρόικα, τριμελείς ομάδες που αποτελούταν από τον κομματικό υπεύθυνο της περιοχής, τον επικεφαλής της τοπικής NKVD και τον τοπικό εισαγγελέα. Η εντολή περιελάμβανε και περιοριστικά μέτρα για τις οικογένειες των παραπάνω ατόμων^[47]. Η διαταγή περιελάμβανε και όρια ανά περιοχή για τις συλλήψεις που σε επίπεδο ΕΣΣΔ έφταναν τις 270,000.

Παράλληλα με την παραπάνω επιχείρηση ξεκίνησαν και οι λεγόμενες ΄΄εθνικές΄΄ επιχειρήσεις. Στρέφονταν ενάντια σε μέλη μειονοτήτων (όπου ο βασικός κορμός τους είχε δικό του ανεξάρτητο κράτος) που ζούσαν στο έδαφος της ΕΣΣΔ. Εχοντας νωπό ακόμη το παράδειγμα πως χρησιμοποιήθηκε η μειονότητα των Σουδητών Γερμανών από τους ναζί για τη διάλυση της Τσεχοσλοβακίας, τις εθνικιστικές εξεγέρσεις στα μετόπισθεν των δημοκρατικών στην Ισπανία και την κατασκοπευτική δραστηριότητα του Αξονα με όχημα τις μειονότητες, η NKVD αποφάσισε τη σύλληψη και  μετακίνηση στο εσωτερικό της ΕΣΣΔ ενός αριθμού ατόμων που προέρχονταν από τις ελίτ πρακτικά απ’ όλες τις μειονότητες που κατοικούσαν στην ΕΣΣΔ. Οι μεγαλύτερες μειονότητες στην ΕΣΣΔ εκείνη την περίοδο ήταν οι Πολωνοί και οι Γερμανοί αλλά οι εθνικές επιχειρήσεις επεκτάθηκαν και σε άλλες μικρότερες (Λετονοί, Εσθονοί, Τούρκοι, Έλληνες, Βούλγαροι, Φιλανδοί, Κορεάτες, Κινέζοι, Ιρανοί κλπ). Παρόλη την προπαγάνδα οι επιχειρήσεις αυτές δεν στρέφονταν αδιάκριτα στο σύνολο των μειονοτήτων αλλά σε ορισμένες μόνο κοινωνικές ομάδες όπως

- όσα μέλη των μειονοτήτων βρίσκονταν υπό επιτήρηση

- πρώην μεγαλέμποροι, κερδοσκόποι, λαθρέμποροι, κουλάκοι

- εθνικιστές και μέλη παράνομων αντισοβιετικών οργανώσεων

- παράνομα διαμένοντες στην ΕΣΣΔ

Μάλιστα έμφαση δινόταν σε άτομα από τις παραπάνω μειονότητες που εργάζονταν στο στρατό,  στην πολεμική βιομηχανία είτε σε κρίσιμους κλάδους όπως των μεταφορών και της ενέργειας.

Η κίνηση αρχικά είχε προληπτικό χαρακτήρα αλλά στην πορεία εντάχθηκε στο πλαίσιο της επιχείρησης κατά των κουλάκων που είδαμε πιο πάνω. Σαν αποτέλεσμα των ανακρίσεων από τις τρόικα που συστήθηκαν για να ερευνήσουν την κάθε υπόθεση ατομικά μεγάλος αριθμός ατόμων φυλακίστηκε ή ακόμη εκτελέστηκε.

Μετά το 1939 στις Βαλτικές χώρες (μέλη της ΕΣΣΔ από το 1940) και τη Δυτική Ουκρανία (απελευθερώθηκε το 1939) ο στόχος των εκτοπίσεων στη Σιβηρία ήταν  συγκεκριμένα κοινωνικά στρώματα (αριστοκράτες, βιομήχανοι, γαιοκτήμονες, κουλάκοι, στρατιωτικοί και αστυνομικοί) γνωστοί εχθροί των μπολσεβίκων σίγουροι σύμμαχοι των ναζί όπως η ιστορία απέδειξε και επίσης αντισημίτες όπως τα πογκρόμ που εξαπέλυσαν στη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής.^[48] 

Οταν ξεκίνησε ο  Β’ΠΠ για την εξασφάλιση των μετόπισθεν του Κόκκινου στρατού αποφασίστηκε η μετακίνηση συνολικά ορισμένων εθνικών ομάδων (Γερμανοί του Βόλγα κλπ). Οι μετακινήσεις δεν είχαν ποινικό αλλά προληπτικό χαρακτήρα μπροστά στον πόλεμο που ήδη είχε ξεκινήσει και στην ουσία προστάτεψε τους πληθυσμούς αυτούς από τα αδιάκριτα αντίποινα του Κόκκινου στρατού. Στην περίπτωση των Τατάρων, Τσετσένων και άλλων μουσουλμανικών λαών της Κριμαίας και του Καυκάσου η βασική αιτία ήταν η ανοικτή ένοπλη συνεργασία με τους ναζί. Περιττό να προσθέσω ότι ήταν κυρίως από τις μειονότητες της ΕΣΣΔ που τόσο οι ναζί άμεσα (Ουκρανικά SS, Λετονικά SS, Κοζάκικα συντάγματα κλπ) όσο και οι συνεργάτες τους (Βλασόφ) βρήκαν πρόθυμους συνεργάτες στις σφαγές και καταστροφές.    

δ. Η πάλη ενάντια στη γραφειοκρατία και τη διαφθορά και για περισσότερη δημοκρατία

Το 1928 ο Στάλιν έλεγε:

‘ …Το δεύτερο ζήτημα αφορά τα καθήκοντα της πάλης ενάντια στη γραφειοκρατία, τα καθήκοντα της οργάνωσης της μαζικής κριτικής των ελλείψεων μας, τα καθήκοντα της οργάνωσης του μαζικού ελέγχου απ’ τα κάτω. Ένας απ’ τους πιο σκληρούς εχθρούς της πορείας μας προς τα μπρος είναι η γραφειοκρατία. Ο εχθρός αυτός ζει σ΄ όλες τις οργανώσεις μας, και στις κομματικές, και στις κομσομολικές, και στις συνδικαλιστικές, και στις οικονομικές. Όταν μιλάνε για γραφειοκράτες, δείχνουν συνήθως με το δάχτυλο τους παλιούς εξωκομματικούς υπαλλήλους, που, στις γελοιογραφίες, τους παριστάνουν συνήθως με γυαλιά (γέλια). Αυτό δεν είναι πέρα για πέρα σωστό σύντροφοι. Αν το ζήτημα ήταν μόνο για τους παλιούς γραφειοκράτες, η πάλη ενάντια στη γραφειοκρατία θάταν η πιο εύκολη δουλειά. Το κακό είναι ότι εδώ δεν πρόκειται για τους παλιούς γραφειοκράτες. Εδώ, σύντροφοι, πρόκειται για τους νέους γραφειοκράτες που συμπαθούν τη Σοβιετική εξουσία, πρόκειται τέλος για τους κομμουνιστές γραφειοκράτες. Ο κομμουνιστής γραφειοκράτης είναι ο πιο επικίνδυνος τύπος γραφειοκράτη. Γιατί; Γιατί καμουφλάρει τη γραφειοκρατία του με τον τίτλο του κομματικού μέλους. Και τέτοιους κομμουνιστές γραφειοκράτες, δυστυχώς, δεν έχουμε λίγους

…….

Πάρτε τις κομματικές οργανώσεις. Θα διαβάσατε φαντάζομαι, για την υπόθεση Σμόλενσκ, για την υπόθεση Αρτιόμοφσκ κτλ. Τι λετε  τυχαία είναι αυτά; Πώς εξηγούνται αυτές οι επαίσχυντες περιπτώσεις αποσύνθεσης και ηθικής κατάπτωσης σε μερικούς κρίκους των κομματικών μας οργανώσεων; Εξηγούνται με το γεγονός ότι εκεί έφτασαν το μονοπώλιο του κόμματος ως τον παραλογισμό, έπνιξαν τη φωνή της βάσης, εκμηδένισαν την εσωκομματική δημοκρατία και εγκαθίδρυσαν τη γραφειοκρατία. Πώς να παλέψουμε ενάντια σ’ αυτό το κακό; Νομίζω πως ενάντια σ’ αυτό το κακό δεν υπάρχουν και δεν μπορούν να υπάρχουν άλλα μέσα, πέρα από την οργάνωση του ελέγχου απ’ τα κάτω από μέρους των κομματικών μαζών και την καλλιέργεια της εσωκομματικής δημοκρατίας. Τι αντίρρηση μπορεί να φέρει κανείς στο να ξεσηκώσουμε την οργή των κομματικών μαζών ενάντια σ’ αυτά τα σάπια στοιχεία και να τους δώσουμε τη δυνατότητα να κυνηγήσουν αυτά τα στοιχεία με το κοντόξυλο; Νομίζω πως σ’ αυτό δεν μπορεί να υπάρχει καμιά αντίρρηση.

.......

Και τα συνδικάτα; Ποιος θ’ αρνηθεί ότι στα συνδικάτα έχουμε όση θέλεις γραφειοκρατία; Έχουμε τις παραγωγικές συσκέψεις στις επιχειρήσεις. Έχουμε τις προσωρινές επιτροπές ελέγχου στα συνδικάτα. Καθήκον αυτών των οργανώσεων είναι να ξυπνούν τις μάζες, να αποκαλύπτουν τις ελλείψεις μας και να δείχνουν τους δρόμους για την καλυτέρευση της οικοδόμησης μας. Γιατί οι οργανώσεις αυτές δεν αναπτύσσονται; Γιατί δεν σφύζει μέσα τους η ζωή; Μήπως δεν είναι φανερό ότι η γραφειοκρατία στα συνδικάτα, μαζί με τη γραφειοκρατία στις κομματικές οργανώσεις, δεν αφήνουν τις σπουδαιότατες αυτές οργανώσεις της εργατικής τάξης να αναπτυχθούν;

......

Πως θα βάλουμε τέρμα στη γραφειοκρατία σ’ όλες αυτές τις οργανώσεις; Για να γίνει αυτό υπάρχει ένας και μοναδικός δρόμος: να οργανωθεί ο έλεγχος απ’ τα κάτω, να οργανωθεί η κριτική των μαζών, των εκατομμυρίων της εργατικής τάξης ενάντια στη γραφειοκρατία των ιδρυμάτων μας, ενάντια στις ελλείψεις τους, ενάντια στα λάθη τους. Ξέρω πως, ξεσηκώνοντας την οργή εργαζομένων μαζών ενάντια στις γραφειοκρατικές διαστρεβλώσεις των οργανώσεων μας, καμιά φορά αναγκαζόμαστε να θίξουμε και μερικούς συντρόφους μας που στο παρελθόν πρόσφεραν υπηρεσίες, μα που σήμερα πάσχουν από την αρρώστια της γραφειοκρατίας. Μα, μπορεί αυτό ποτέ να σταματήσει τη δουλεία μας για την οργάνωση του ελέγχου προς τα κάτω; Νομίζω πως δεν μπορεί και δεν πρέπει. Για τις παλιές υπηρεσίες πρέπει να υποκλινόμαστε βαθιά μπροστά τους, μα για τα τωρινά λάθη και τη γραφειοκρατία θα έπρεπε να τους δώσουμε μια στο σβέρκο.^[49]

Οι εκκαθαρίσεις στο κόμμα ήταν συνηθισμένη πρακτική τόσο της δεκαετία του ’20 όσο και αυτήν του ’30. Το ΠΚΚ(μπ) προχώρησε σε εσωκομματικές εκκαθαρίσεις το 1921, 1928, 1929. Οι κύριες αιτίες που κάποιο μέλος έχανε την κομματική του ιδιότητα ήταν η προσωπική του ζωή (αλκοολισμός, οικογενειακή κακοποίηση κλπ), κατηγορίες για εγκλήματα, αδράνεια, παραβίαση της κομματικής πειθαρχίας ή αν ήταν εχθρικό στοιχείο (απέκρυπτε την ταξική του προέλευση). Στα στατιστικά στοιχεία για την εκκαθάριση του 1929 μόλις το 10% των διαγραφών είχε να κάνει με παραβιάσεις της κομματικής πειθαρχίας κατηγορία που περιελάμβανε και πολιτική διαφωνία^[50]  Τη δεκαετία του 1930 το ΠΚΚ(μπ) προχώρησε σε εκκαθαρίσεις των γραμμών του το 1933, το 1935 και το 1936. Το 1935 η ΚΕ του ΠΚΚ(μπ) προχώρησε σε επαλήθευση των κομματικών βιβλιαρίων μετά την ανακάλυψη ότι περίπου 200,000 βιβλιάρια βρίσκονταν σε άγνωστα χέρια. Η εκκαθάριση είχε σαν αποτέλεσμα τη διαγραφή από το κόμμα περίπου 9% των μελών (177,000) αλλά και τη σύλληψη με διάφορες κατηγορίες περίπου 15,000 εξ’ αυτών^[51]. Σαν αποτέλεσμα των ευρημάτων της εκκαθάρισης αυτή το κόμμα αποφάσισε να μη δεχτεί νέα μέλη για περίπου δύο χρόνια. Παρόλα τα θρυλούμενα αυτού του είδους οι κομματικές εκκαθαρίσεις δεν κατέληγαν σε συλλήψεις και καταδίκες παρά στις ελάχιστες περιπτώσεις που αποκαλύπτονταν σοβαρά εγκλήματα. Ήταν απλώς μία μέθοδος για να απαλλάσσεται το κόμμα από καριερίστες αλλά και εγκληματικά στοιχεία.  

Το Δεκέμβριο του 1936 ψηφίστηκε το νέο σύνταγμα της ΕΣΣΔ που προέβλεπε ανάμεσα στ’ άλλα μυστικές εκλογές και πολλαπλές υποψηφιότητες. Οι υποψήφιοι δεν θα προέρχονταν μόνο με υπόδειξη του ΠΚΚ(μπ) αλλά και από άλλες οργανώσεις με βάση την κατοικία, τον τόπο εργασίας ακόμη και θρησκευτικές κοινότητες. Μάλιστα σαν αποτέλεσμα της διάλυσης όλων των εκμεταλλευτικών τάξεων και στρωμάτων το σύνταγμα προέβλεπε την επαναφορά των πολιτικών δικαιωμάτων στους πρώην εχθρούς. Ήδη από το 17ο Συνέδριο οι μυστικές εκλογές και οι πολλές υποψηφιότητες θεωρήθηκαν τόσο από τον Στάλιν όσο και από τον Μολότοφ βασικό όπλο ενάντια στη γραφειοκρατία. Στην Ολομέλεια του Φεβρουαρίου του 1937 πάρθηκε η απόφαση να γίνουν άμεσα εσωκομματικές εκλογές με μυστική ψηφοφορία, εκλογές που οδήγησαν στην ανανέωση του στελεχικού δυναμικού στα μεσαία και κατώτερα επίπεδα. Το ίδιο έγινε και στα συνδικάτα. Η εκλογική κριτική της βάσης προς τα καθοδηγητικά όργανα ήταν σε πολλές περιπτώσεις σαρωτική. Η ανανέωση αυτή δεν ήταν το ίδιο δραστική στο περιφερειακό επίπεδο όπου οι κλίκες έδειξαν αντοχή. Οι εκλογές για τα σοβιέτ που ήταν προγραμματισμένες για το φθινόπωρο του 1937 έγιναν εντέλει με το παλιό σύστημα. Ο βασικότερος λόγος ήταν η ανακάλυψη της συνωμοσίας των στρατιωτικών που οδήγησε στην αναστολή των μέτρων γενικής εκδημοκρατικοποίησης του καθεστώτος.

ε. Μερικοί αριθμοί (με επιφύλαξη)

Ο Μολότοφ μιλώντας για την έκθεση του 1957 αναφορικά με τον αριθμό των συλλήψεων είπε στον Τσουεφ ‘Η έκθεση που έγραψε αυτή η επιτροπή μιλά για 1.370.000 συλλήψεις που έγιναν στα 1930. Είναι πάρα πολλές. Τους απάντησα ότι οι αριθμοί πρέπει να ελεγχθούν σχολαστικά’^[52]

Με βάση τα στοιχεία που ήρθαν στη δημοσιότητα την εποχή του Χρουτσόφ αλλά και μετά την καπιταλιστική παλινόρθωση:

Η εκκαθάριση του Κόκκινου στρατού συνοψίζεται σε 34,301 αξιωματικούς των τριών όπλων που συνελήφθησαν ή καθαιρέθηκαν εκ των οποίων οι 11,596 επανήλθαν μέχρι τον Μάιο του 1940 ^[53].  Οι επιχειρήσεις ενάντια στους κουλάκους (Αύγουστος 1937 – Νοέμβριος 1938) συμπεριέλαβε αρχικά 278,000 άτομα αλλά σύμφωνα με τις (αναξιόπιστες) πηγές συμπεριέλαβαν τελικά 770,000 άτομα ενώ οι εθνικές επιχειρήσεις περίπου 340,000 άτομα^[54]. Οι εκκαθαρίσεις στον κομματικό και κρατικό μηχανισμό περιελάμβανε περίπου 50,000 άτομα.^[55]. Ο συνολικός αριθμός των συλλήψεων με βάση τα παραπάνω δεν ξεπερνά το 1,5 εκατομμύριο (σε μία χώρα με πληθυσμό τότε 170εκ.).

Οι παραπάνω αριθμοί όσο αναξιόπιστοι και αν είναι αποκαλύπτουν ότι οι συλληφθέντες που προέρχονταν από το κόμμα ή το κρατικό μηχανισμό και το στρατό αποτελούν κάτι παραπάνω από το 5% των συνολικών συλλήψεων. Αυτό το στοιχείο ανατρέπει τη διαδεδομένη άποψη ότι η μεγάλη εκκαθάριση στρεφόταν κυρίως ενάντια στα μέλη και στελέχη του μπολσεβίκικου κόμματος.

6. Το τέλος

Ήδη από τα μέσα του 1938 αναφορές και προσωπικές μαρτυρίες σχετικά με τις υπερβολές στις διώξεις αλλά και τις παράνομες μεθόδους που χρησιμοποιούσε σε ορισμένες περιπτώσεις η NKVD  έφταναν στο ΠΓ και στον Στάλιν προσωπικά. Το Νοέμβριο του 1938 το ΠΓ σχημάτισε μία επιτροπή επίβλεψης για τον τρόπο λειτουργίας της NKVD. Η απόφαση της επιτροπής  ξεκινούσε λέγοντας ότι το 1937-38 η NKVD έφερε σε πέρας το μεγάλο έργο της καταστροφής των εχθρών του λαού. Πολλά έμειναν ακόμη να γίνουν αλλά η πάλη έπρεπε τώρα να υιοθετήσει πιο αξιόπιστες μεθόδους. Αυτό ήταν αναγκαίο επειδή οι μαζικές επιχειρήσεις της προηγούμενης περιόδου με την απλοϊκή διεξαγωγή των ανακρίσεων και των δικών οδήγησε σ’ έναν αριθμό σοβαρών λαθών και παραποιήσεων τόσο στη δουλειά της  NKVD όσο και της εισαγγελίας. Εχθροί του λαού και ξένοι κατάσκοποι έχουν διεισδύσει στην αστυνομία και το δικαστικό σύστημα και συνειδητά πραγματοποίησαν μαζικές συλλήψεις χωρίς στοιχεία. Η NKVD έχει τελείως εγκαταλείψει την προσεκτική διερεύνηση ενώ οι πράκτορες της θέλουν μόνο να εξασφαλίζουν ομολογίες από τους συλληφθέντες ανεξάρτητα από τα στοιχεία^[56]. Η επιτροπή έθετε άμεσο τέλος σε όλες τις ειδικές επιχειρήσεις καθώς και στη λειτουργία των τρόικα και έθετε πλέον τις συλλήψεις κάτω από την αρμοδιότητα της εισαγγελίας.

Στις 25 Νοεμβρίου ο Λ. Μπέρια διαδέχτηκε τον Ν. Γιεζόφ σαν επικεφαλής της NKVD. Η πτώση του Γιεζόφ συνδεόταν άμεσα με την διαφυγή στην Ιαπωνία την άνοιξη του 1938 του Γ. Λιουσκόφ επικεφαλής της NKVD  στην Ασία. Με βάση τις αποκαλύψεις Λιουσκόφ σχετικά με τη διάταξη των δυνάμεων των Σοβιετικών στην Άπω ανατολή αποφάσισε η Ιαπωνία να επιτεθεί στην ΕΣΣΔ στην περιοχή της λίμνης Χασάν. Επίσης ο επικεφαλής της NKVD  στην Ουκρανία Α. Ουσπένσκι εξαφανίστηκε τον Νοέμβριο του 1938 χωρίς ν’ αφήσει ίχνη (συνελήφθη έξι μήνες μετά ενώ προσπαθούσε να εγκαταλείψει την ΕΣΣΔ). Η επιτροπή που συστάθηκε τον Δεκέμβρη του 1938 (Αντρέεβ, Μπέρια, Μαλένκοφ) για να εξετάσει την μέχρι τότε δράση της NKVD ολοκλήρωσε το έργο της στις 10 Γενάρη του 1939. Η έκθεση περιελάμβανε επιβαρυντικό υλικό αναφορικά με τις υπερβολές, τα λάθη, τα εγκλήματα και τις καταδίκες αθώων  στη διάρκεια των μαζικών επιχειρήσεων. Επίσης τόνιζε ότι ενώ πολλές φορές αθώοι καταδικάζονταν εχθροί του λαού έμεναν ατιμώρητοι^[57]. Σαν αποτέλεσμα όλων αυτών των παραβάσεων ο Γιεζόφ και οι πιο στενοί του συνεργάτες συνελήφθησαν και τον Φεβρουάριο του 1940 παραπέμφθηκαν σε δίκη. Ο Γιεζόφ καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε στις 2 Φεβρουαρίου. Τα τελευταία του λόγια ήταν ‘.. πέστε στον Στάλιν ότι θα πεθάνω με το όνομα του στα χείλη’^[58]. Είναι ενδεικτική η φράση του Μπέρια σε μία κλειστή συνεδρίαση της ΚΕ και της ΚΕΕ το φθινόπωρο του 1937 όπου είπε ότι αν ο Γιεζόφ δεν ήταν ένας συνειδητός πράκτορας των Ναζί έδρασε πάντως σαν τέτοιος^[59]. Πάνω από 1,300 αξιωματούχοι της NKVD συνελήφθησαν με τις κατηγορίες για κατάχρηση εξουσίας ενώ πολλές από τους υποθέσεις των τρόικα επανεξετάστηκαν και δεκάδες χιλιάδες είτε είδαν τις κατηγορίες εναντίον τους να αποσύρονται ή απελευθερώθηκαν από τη φυλακή.

Υπήρχαν 3 ουσιαστικά ομάδες θυμάτων:

• Οι ένοχοι αυτοί που συμμετείχαν ενεργά στις συνωμοσίες, στα σαμποτάζ και στην κατασκοπία
• Οι συνένοχοι αυτοί που γνώριζαν και δεν μιλούσαν
• Οι αθώοι που βρέθηκαν μπλεγμένοι κυρίως για 4 λόγους

• Ορισμένα στοιχεία οδηγούσαν σε αυτούς.
• Τους ενέπλεξαν οι ένοχοι είτε για να ελαφρύνουν τη θέση τους είτε για να κάνουν μεγαλύτερη ζημιά
• Έπεσαν  θύματα προσωπικών προστριβών
• Ήταν αποτέλεσμα της κατάχρησης εξουσίας από μέρος ορισμένων κομματικών παραγόντων της NKVD αλλά και της διείσδυσης αντι-σοβιετικών στοιχείων στις υπηρεσίες αυτές

Μάλιστα ορισμένοι κομματικοί ηγέτες χρησιμοποίησαν τις διώξεις για να προστατέψουν τα δικά τους φέουδα από την εσωκομματική κριτική με αποτέλεσμα πολλοί αθώοι να εκδιωχθούν. Δύο μέλη του ΠΓ οι Εικε και Ποστύσεφ καταδικάστηκαν σε θάνατο για κατάχρηση εξουσίας και για τις υπερβολές στις διώξεις στις περιοχές τους (Σιβηρία, Ουκρανία). Στη διάρκεια της αποσταλινοποίησης και οι δύο τους βρήκαν θέση στο πάνθεον των θυμάτων του Στάλιν.  

Πολυάριθμες εκθέσεις υποδεικνύουν ότι στη διάρκεια  της Μεγάλης Εκκαθάρισης οι αποδείξεις έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην εκδίκαση της κάθε υπόθεσης. Η NKVD συνελάμβανε κόσμο με βάση ενδείξεις για συμμετοχή σε παραβάσεις, εγκλήματα και  ατυχήματα, ή με βάση ομολογίες ή καταδόσεις. Στην περίπτωση που τα στοιχεία δεν ήταν ικανά ή υπήρχαν αποδείξεις για την αθωότητα του το υπό εξέταση άτομο έμενε ελεύθερο ^[60]

Όπως ομολογεί κι ένας αντίπαλος του καθεστώτος ‘.. προσπαθούσαμε να διώξουμε όσους περισσότερο μπορούσαμε από το κόμμα. Διώχναμε κόσμο όταν δεν υπήρχε καμία βάση για τη διαγραφή. Είχαμε μόνο ένα στόχο, ν’ αυξήσουμε τον αριθμό των δυσαρεστημένων ανθρώπων κι΄ έτσι ν’ αυξήσουμε τον αριθμό των συμμάχων μας ^[61].

Πολλά χρόνια μετά συνοψίζει ο Μολότοφ:

‘… πολλοί έντιμοι Κομμουνιστές χάθηκαν τότε. Δεν υπάρχει καπνός χωρίς φωτιά. Οι υπηρεσίες ασφαλείας το παράκαναν. Έδειξαν υπερβάλλοντα ζήλο στην υλοποίηση των καθηκόντων τους. Πολλοί  κλονίστηκαν και καλοί άνθρωποι χάθηκαν σαν αποτέλεσμα. ....Φέρω ευθύνη για την πολιτική της καταπίεσης και τη θεωρώ σωστή. ... Οι κατηγορίες επιμένουν ότι η πλειοψηφία αυτών που καταδικάστηκαν ήταν αθώοι και κακώς χάθηκαν. Αλλά στην ουσία ήταν οι ένοχοι αυτοί που έπρεπε να κατασταλούν στον ένα ή στον άλλο βαθμό που τιμωρήθηκαν. ...Είναι φανερό ότι ένας ή δύο στους δέκα καταδικάστηκαν λανθασμένα αλλά οι υπόλοιποι πήραν αυτό που τους άξιζε. Ήταν πολύ δύσκολο τότε να φτάσεις στην αλήθεια! Αλλά κάθε καθυστέρηση ήταν εκτός συζήτησης. Ετοιμαζόμασταν για πόλεμο’.^[62] 

7. Ορισμένες λεπτομέρειες που εξηγούν πολλά

Η δολοφονία του Κιρόφ έγινε στις 1/12/1934. Η πρώτη δίκη των Ζινόβιεφ-Κάμενεφ έγινε στα μέσα Ιανουαρίου 1935. Οι αποδείξεις ενοχής τους δεν επαρκούσαν για την καταδίκη τους σε θάνατο έτσι καταδικάστηκαν σε ποινές φυλάκισης. Μόνο μετά από περίπου ένα χρόνο όταν η NKVD συνέλεξε περισσότερα στοιχεία για την ανάμιξη τους τόσο στη δολοφονία όσο και στην αντισοβιετική συνωμοσία καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν.

Επίσης το όνομα του Μπουχάριν αναφέρθηκε ήδη στη διάρκεια της πρώτης δίκης (1936) σαν πιθανό μέλος της αντισοβιετικής συνωμοσίας. Ωστόσο παραπέμφθηκε σε δίκη περίπου δύο χρόνια μετά (1938) κάτω από το βάρος των επιπλέον στοιχείων.

Αν οι αποδείξεις ήταν προκατασκευασμένες και αν η μοίρα των Ζινοβιεφ-Κάμενεφ-Μπουχάριν προδιαγραμμένη τι πιο απλό από το να τους εξοντώσουν όσο πιο γρήγορα μπορούσαν. Η καθυστέρηση σημαίνει ότι η καταδίκη τους ήταν αποτέλεσμα της συλλογής επιπλέον αποδεικτικού υλικού

‘Δες τον Ροκοσοφσκι. Βασανίστηκε ωστόσο αρνήθηκε όλες τις κατηγορίες. Δεν ενοχοποίησε κανένα. Και κανείς άλλος δεν συνελήφθηκε.  Φυλακίστηκε στο Σλισεμπουργκ. Έπειτα απελευθερώθηκε. Ο Ροκοσόφσκι ακόμα τιμάται γι’ αυτό από τον στρατό. Ο Στάλιν είχε σε μεγάλη εκτίμηση τον Ροκοσόφσκι . Μετά τη μάχη του Στάλινγκραντ έγινε ο δεύτερος στην ιεραρχία αξιωματικός μετά τον Σαπόσνικοφ..... Δεν ήταν τυχαίο που ο Ροκοσόφσκι ηγήθηκε της παρέλασης της νίκης στην Κόκκινη Πλατεία... Ο Στάλιν τον ρώτησε κάποτε ‘Ροκοσόφσκι σε χτυπούσαν εκεί;’ ‘Ναι σύντροφε Στάλιν’ ‘Έχουμε ακόμη πολλούς γιες-μεν στη χώρα μας’ συμπέρανε ο Στάλιν^[63].

Ο συνολικός αριθμός των Παλιών Μπολσεβίκων (μέλη του κόμματος πριν από την επανάσταση) ήταν 182,600 το 1934 (17ο συνέδριο) και περίπου 125,000 το 1939 (18ο συνέδριο). Η διαφορά είναι 57,000 μέλη ή μείωση περίπου 31%^[64]. Συνεπώς η επίπτωση των διώξεων στους παλιούς μπολσεβίκους ήταν ένα ποσοστό κατά πολύ μικρότερο από 31% αν συνυπολογίσουμε και τους άλλους λόγους που ευθύνονται για τη μείωση αυτή.

8. Ο επίλογος

Στο 18ο Συνέδριο του ΠΚΚ(μπ) η πρακτική των μαζικών εκκαθαρίσεων καταργήθηκε με το νέο καταστατικό του κόμματος. Το 1956 με την περίφημη μυστικής του έκθεση ο Χρουτσοφ επιτέθηκε με σφοδρότητα στο Στάλιν και σχεδόν σε όλη την πολιτική του. Καθαρά ψέματα^[65] ανάκατα με διαστρεβλώσεις συνέθεσαν το πολιτικό πλαίσιο για τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του ’50-’60 πού έθεσαν τις βάσεις για την ανατροπή του σοσιαλισμού στην ΕΣΣΔ.  Πολλοί απ’ τους καταδικασμένους στις δίκες αποκαταστάθηκαν. Δυο μόνο δεν αποκαταστάθηκαν εκείνη την περίοδο ο Μπουχάριν και ο Τρότσκι. Ο μεν Μπουχάριν αποκαταστάθηκε το 1989 επί Γκορμπατσόφ ενώ από ό,τι φαίνεται η ίδια αντεπαναστατική κλίκα σχεδίαζε μέχρι και την αποκατάσταση του Τρότσκι (επίσκεψη Ε. Μαντελ στη Μόσχα το 1990). Συνεπώς η καπιταλιστική παλινόρθωση επανέφερε στο βάθρο τους δύο βασικούς παράγοντες που πολέμησαν την οικοδόμηση του σοσιαλισμού τις δύο πρώτες δεκαετίες της ύπαρξής του.

Η πάλη ενάντια στη γραφειοκρατία, τη διαφθορά, τον οπορτουνισμό και την κατάχρηση εξουσίας  μέσα στο κόμμα και το κράτος πραγματοποιήθηκε με πολλούς τρόπους στη διάρκεια  εκείνης της δεκαετίας και δεν ήταν απαλλαγμένη από λάθη και αποτυχίες. Οποιαδήποτε κριτική αναφορικά με τον τρόπο διεξαγωγής των ειδικών επιχειρήσεων, τις δίκες, την τρομοκρατία, τη γραφειοκρατία, το φανατισμού και των αδικιών εκείνης της περιόδου  πρέπει να γίνει έχοντας υπόψη το υπόβαθρο εκείνης της εποχής. Όλες οι δίκες  και η τρομοκρατία ενάντια στους νεπμεν και τους κουλάκους αντιπροσώπευαν στην ουσία την πάλη μεταξύ επανάστασης και αντεπανάστασης σε μία χώρα περιτριγυρισμένη από εχθρικά κράτη και πολιορκημένη από κινδύνους και απειλές που δεν άφηναν χρόνο για εκλεπτυσμένες διαδικασίες και προσεκτικές προσεγγίσεις. Οποιος το αγνοεί αυτό διαστρέφει τα πάντα. Ο εμφύλιος πόλεμος δεν είναι ευχάριστος, διεξάγεται από τις μάζες που δεν είναι πάντα σε θέση να διαχωρίζουν είτε τα μέσα που χρησιμοποιούν είτε την επιλογή των θυμάτων. Και ολόκληρη η περίοδος από το 1928 μέχρι και το 1939 ήταν μία περίοδος εμφυλίου πολέμου. Τα γεγονότα   σοκάρουν ορισμένους γιατί δεν τα εξετάζουν κάτω από το πρίσμα του εμφύλιου αλλά κάτω από το πρίσμα των σχέσεων ενός κράτους με τους πολίτες του σε περίοδο ειρήνης.

Μία τελευταία παρατήρηση για το μέλλον, την παραμονή της μάχης όποιος δεν είναι μαζί σου είναι αντίπαλός σου. Δεν υπάρχει χώρος και χρόνος για να λυθούν οι διαφωνίες παρά μόνο η βία ή η παράδοση. Ανεξάρτητα από προθέσεις όποιος με τις πράξεις του υπονομεύει την ενότητα και την ισχύ είναι θέσει εχθρός. Αν είναι και φύσει εχθρός σε εκείνη την κρίσιμη ώρα δεν έχει καμία σημασία

Retrieved from "http://academic.shu.edu/russianhistory/index.php/Stalin_on_Rapid_Industrialization"