BIỂN ĐÔNG: TRUNG QUỐC LEO THANG LẤN TỚI GIỚI HẠN Ở MỨC NGUY HIỂM
SOUTH CHINA SEA: CHINA ESCALATES BRINKMANSHIP TO DANGEROUS LEVELS
ttp://www.southasiaanalysis.org/papers52/paper5157.html
Tiến sĩ Subhash Kapila
(South Asia Analysis Group – 09/08/2012)
"Nhưng nếu kẻ thù sử dụng phương sách ‘tằm ăn [lá] dâu’ (salami slicing) - tích cóp dần những hành động nhỏ mà không có hành động nào nghiêm trọng tới mức là nguyên cớ gây ra chiến tranh (casus belli), nhưng theo thời gian chúng có thể gộp lại thành một thay đổi chiến lược lớn thì thế nào?
Mục tiêu của chủ trương ‘tằm ăn dâu’ của Bắc Kinh là sẽ thông qua các cuộc tấn công nhỏ nhưng liên tục, tích lũy dần bằng chứng về sự hiện diện lâu dài của Trung Quốc trong lãnh thổ họ tuyên bố chủ quyền, với chủ định tuyên bố đó sẽ làm tiêu tan dần các quyền kinh tế theo UNCLOS và có thể cả quyền quá cảnh của tàu và máy bay là những quyền mà hiện nay được coi là những của cải chung của toàn cầu (global common). Với những "sự kiện mới ngay tại chỗ” thiết lập chậm chạp nhưng tích tụ dần, Trung Quốc hi vọng sẽ xác lập các tuyên bố chủ quyền của họ trên thực tế (de-facto) và trên pháp lí (de-jure)" --- Robert Haddick, Tạp chí Chính sách đối ngoại, ngày 03 tháng 8 năm 2012.
Những quan sát bước đầu
Tranh chấp biển Đông giữa Trung Quốc (TQ) và các nước láng giềng Đông Nam Á âm ỉtrong nhiều thập kỉ đã bước vào giai đoạn mở màn xung đột từ năm 2008-2009 sau khi TQ tuyên bố biển Đông là ‘lợi ích cốt lõi’ của TQ, và họ sẽ sẵn sàng đi tới chiến tranh để bảo vệ chủ quyền họ tự phong đối với nó.
Sự quyết đoán như thế của TQ không làm cộng đồng quốc tế ngạc nhiên vì đã quá quen với các động thái trong quá khứ của TQ và xu hướng nổi cộm của họ là dùng xung đột để giải quyết các tranh chấp lãnh thổ chứ không phải bằng các sáng kiến giải quyết xung đột.
Đáng chú ý là TQ sau năm 2009 đã bắt tay vào những gì có thể được mô tả đúng nhất như đang trên quá trình lấn tới giới hạn quân sự (military brinkshipman) không những làm mất ổn định khu vực châu Á Thái Bình Dương mà còn có thể châm ngòi đối đầu quân sự và xung đột với Hoa Kì đối với cuộc phiêu lưu quân sự của TQ trong vùng biển tranh chấp này.
Tranh chấp biển Đông được nêu lên trong rất nhiều phân tích của các phương tiện truyền thông nên không cần phải tập trung nói thêm trong bài viết này. Vì việc TQ đơn phương hành động quân sự và gây hấn mang nguy cơ làm lan ra một cuộc xung đột rộng lớn hơn nên điều cần được chú trọng ở đây là vì lí do gì và bằng cách nào mà TQ lại cảm thấy táo bạo để theo đuổi việc phiêu lưu quân sự trong tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng mà bình thường có thể giải quyết được thông qua các diễn đàn đa phương khu vực và quốc tế.
Do vậy, bài viết này dự định xem xét các vấn đề liên quan sau đây:
Chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ đối với xung đột biển Đông: Mục tiêu nhắm tới là Hoa Kì.
Chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ đối với các xung đột ở biển Đông không còn có thể giới hạn vào mong muốn cháy bỏng của TQ nhằm giành được quyền kiểm soát các trữ lượng dầu khí lớn không những nằm ở biển Đông mà còn ở biển Hoa Đông và Hoàng Hải. Chiến lược đột phá của TQ trong khu vực biển Đông bây giờ đã được đặt trong một khuôn khổ chiến lược lớn hơn, cụ thể là để chiếu bí Hoa Kì và đảm nhận vai trò thống trị ở châu Á.
TQ có thể dẫm nát tất cả các bên tranh chấp đối thủ của mình trong cuộc xung đột biển Đông với quân đội của họ có thể làm bất kì ngày nào, nhưng họ sẽ không làm như vậy vì họ có thể đạt được kết quả cuối cùng bằng một lựa chọn với giá thấp qua một chiến lược tăng tiến dần lên mà vẫn giữ cuộc xung đột luôn nóng nhưng không quá sôi sụt. Trong một chiến lược như thế TQ ngừa trước một can thiệp nhanh chóng của Hoa Kì nhưng vẫn đạt được các mục tiêu chiến lược nêu trên.
Các tuyên bố chủ quyền hung hăng ở biển Đông chỉ là bước đầu cho sự hung hăng tương tự tiếp theo ở biển Hoa Đông và Hoàng Hải nơi mà TQ sẽ bị đọ sức với một đối thủ mạnh hơn là Nhật Bản.
Tuy nhiên để tiến dần lên các biển phía Bắc, TQ trước tiên phải cố gắng thắng Hoa Kì trong khu vực biển Đông, cả về địa chính trị lẫn địa chiến lược
Về địa chính trị, mục tiêu của TQ đối với Hoa Kì là làm xấu đi hình ảnh của Hoa Kì qua việc họ dường như không có hành động nào chống lại sự phiêu lưu quân sự của TQ trong khu vực biển Đông. Biểu tượng có sức mạnh thuyết phục và hình ảnh một Hoa Kì bất lực trong việc chiếu bí TQ có thể gây tổn hại cho Hoa Kì.
Về địa chiến lược, mục đích của TQ là vẽ ra cho các nước khu vực Đông Nam Á thấy rằng việc thiếu các cú đánh trả mạnh bạo thấy được của Hoa Kì chống lại TQ phát sinh từ sự thiếu ý chí chính trị và chiến lược về phần Hoa Kì để đối đầu với TQ về các vấn đề tranh cãi. Rõ ràng hơn TQ muốn nhắm vào độ tin cậy chiến lược của Hoa Kì như là một đối tác chiến lược đáng tin của các quốc gia châu Á trong việc đối kháng TQ.
Chiến lược ba mũi nhọn của TQ đã nêu ở trên là một thể hiện của điều mà trong một bài viết trước đây tôi đã mô tả như là chiến lược tiêu hao không đối xứng của TQ làm Hoa Kì bị lún chân quân sự ở Châu Á Thái Bình Dương để lại khoảng trống rộng mở cho TQ thống trị khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
Việc định thời điểm cho chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ là có ý nghĩa
Việc định thời điểm cho chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ trong vài tháng gần đây là có ý nghĩa, đặc biệt là khi nó đi ngược lại bản chất của bất kì logic chiến lược nào. TQ luôn luôn được cộng đồng chiến lược toàn cầu đánh giá là có sự kiên nhẫn chiến lược, có tằm nhìn chiến lược dài hạn và TQ đang chuyển biến trở thành một thành viên có trách nhiệm trong các vấn đề toàn cầu. Tuy nhiên, trong diễn biến hiện nay về sự leo thang lấn tới giới hạn của TQ trong xung đột biển Đông, các thành phần vừa nêu rõ ràng là vắng mặt.
Thế thì sự hung hăng quân sự hiện hành trong xung đột biển Đông của họ hiểu như thế nào đây? Việc TQ định thời điểm cho việc leo thang lấn tới giới hạn trong xung đột biển Đông có thể được quy cho các yếu tố / diễn biến sau đây:
TQ từ lâu đã tìm cách gieo rắc mầm chia rẽ trong các quốc gia ASEAN như là một phần trong chiến lược tổng thể của họ để đẩy các nước châu Á ra khỏi ảnh hưởng của Mĩ và điều đó có một ảnh hưởng trực tiếp tới vị thế lấn tới giới hạn hung hăng của TQ trong xung đột biển Đông với các quốc gia ASEAN. Sự mất đoàn kết chia rẽ của ASEAN có thể nhìn thấy rõ tại cuộc họp tháng trước của các Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN tại Campuchia. Campuchia chịu sự thúc giục của TQ đã phá vỡ sự đoàn kết của ASEAN theo một kiểu cách rõ ràng trong đó Campuchia theo đuổi một cuộc chiến ủy nhiệm chống lại các nước thành viên ASEAN.
Tình thế lưỡng nan về chiến lược của Hoa Kì trong việc đáp trả có hiệu quả chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ đối với xung đột ở biển Đông
Hoa Kì không phải là một người ngoài cuộc thụ động đối với chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ trong xung đột biển Đông. Ngay cả trước khi đưa ra chủ thuyết Obama chuyển trục chiến lược về Châu Á Thái Bình Dương, Hoa Kì đã phát động việc bố trí lại về phía nam lực lượng Hoa Kì tới Guam với mục đích đáp ứng nhanh chóng bất kì bùng nổ xung đột trong khu vực biển Đông.
Hoa Kì cũng đã tinh chỉnh và xác định lại chủ thuyết quân sự cụ thể cho bất kì mối đe dọa quân sự nào mà TQ có thể gây ra trong khu vực, đặc biệt chủ thuyết Hải-Không nhằm vào việc trung tính hoá các chiến lược chống truy cập của TQ.
Tuy nhiên, có vẻ như rằng về mặt đáp trả các hành động quân sự cưỡng chế từng mảng của TQ chống lại các bên láng giềng ASEAN tranh chấp lãnh thổ ở biển Đông, Hoa Kì đang nằm trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan chiến lược.
Tình thế lưỡng nan của Hoa Kì phản ánh tốt nhất qua lời lẽ của tác giả đã trích dẫn ở trên, và ông nhận xét: "Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách ở Washington sẽ bị vướng vào trong một ràng buộc cố áp dụng sức mạnh quân sự (Hoa Kì) chống lại một kẻ gậm nhấm hoàn thành (TQ). Nếu chỉ gậm nhấm tí chút thì không có hành động đủ gay cấn để biện minh cho việc bắt đầu một cuộc chiến tranh. "
Ông cũng nhận xét rằng "Một kẻ gậm nhắm đặt gánh nặng hành động gây ảnh hưởng lên vai đối phương. Đối phương sẽ ở vào thế khó định ra được một lằn ranh giới hạn dường như không biện minh được và dây dưa vào thế bên hố chiến tranh không gỡ ra.. Đối với TQ điều đó có nghĩa đơn giản là chẳng cần để ý tới Hạm đội Thái Bình Dương của Mĩ và thực hiện việc gậm nhấm của họ theo giả định hợp lí rằng khó thể tưởng tượng được là Hoa Kì sẽ đe dọa một cường quốc lớn vì một sự kiện tằm thường trong một vùng biển xa xôi."
Tuy nhiên, Hoa Kì cần nhận ra rằng về mặt lịch sử các khiêu khích quân sự lấn tới giới hạn tằm thường như vậy có xu hướng tích luỹ lên thành các điểm nóng lớn, điều đó tốt nhất có thể phải được ngăn chặn trước và diệt bỏ từ khi còn trong trứng nước.
Hơn nữa, nhằm không để cho hình ảnh chính trị và chiến lược và tằm cỡ của mình trong khu vực Châu Á Thái Bình Dương bị làm suy yếu bởi các khiêu khích rỉa rút của TQ trong khu vực biển Đông, Hoa Kì vì danh dự ràng buộc phải bảo đảm rằng họ sẽ cung cấp sự an ninh cần thiết cho các đồng minh hiện có của mình và những nước mà Hoa kì đang tìm cách lập quan hệ đối tác chiến lược như Việt Nam nhằm chống lại TQ .
Các lựa chọn của các bên tranh chấp với TQ đối với biển Đông: ASEAN không phải là một lựa chọn, lựa chọn có hiệu quả là Hoa Kì
Đối đầu với TQ trong việc kiểm soát các hòn đảo tranh chấp / bãi ngầm nằm rải rác trong biển Đông là các nước Đông Nam Á mà tất cả đều là thành viên của ASEAN. Nhóm ASEAN là một tổ chức lâu nay đã cố gắng để lôi kéo TQ vào một cuộc đối thoại về xung đột biển Đông nhưng không thành công. TQ lúc nào cũng chống lại việc xem đối thoại tranh chấp là một chủ đề của cuộc thảo luận đa phương.
Ngoài ra, hầu hết các quốc gia ASEAN cho đến gần đây đều thông qua các chiến lược rào chắn đối với TQ không chắc chắn rằng Hoa Kì sẽ có quyết tâm đối đầu với TQ đối với các tranh chấp xung đột ở biển Đông. Bức tranh này dường như đã thay đổi sau khi chủ thuyết Obama được công bố.
Phản ứng của TQ là tạo ra một đòn chia rẽ đối với ASEAN qua việc ủy nhiệm Campuchia phá vở việc đưa ra Thông cáo chung sau cuộc họp các Ngoại trưởng ASEAN tháng rồi tại Campuchia, mà trong đó có lồng vào những điểm đề cập quan trọng về vị thế hiện tại của TQ đối với các tranh chấp trong biển Đông.
ASEAN có vẻ cho thấy bị chia rẽ sâu sắc hơn khi TQ leo thang lấn tới giới hạn trong những tranh chấp lãnh thổ này. Tất cả điều này báo trước rằng ASEAN với tư cách một nhóm không thể hi vọng sẽ là một tổ hợp hiệu quả chống lại TQ thay cho các thành viên có liên quan đến tranh chấp lãnh thổ với TQ.
Ngay cả khi ASEAN đã thống nhất được về vị thế của mình chống lại sự cưỡng ép của TQ, nó vẫn không có sức mạnh quân sự để đối đầu với TQ. Đó là thực tế khắc nghiệt.
Thực tế khắc nghiệt khác đối với ASEAN rằng TQ là không thích bất kì cuộc đối thoại đa phương nào với nhóm ASEAN và điều này được lí giải tốt nhất bởi Haddick, người ước đoán đúng đắn rằng: "Sự thất bại trong nỗ lực của ASEAN nhằm thiết lập một bộ quy tắc ứng xử để giải quyết tranh chấp trong vùng biển Đông có lợi cho chiến lược ‘tằm ăn dâu’ của TQ. Một bộ quy tắc ứng xử đa phương sẽ tạo ra một đòi hỏi chính đáng để giải quyết tranh chấp và sẽ đặt tất cả các bên tranh chấp vào thế đứng bình đẳng. Nếu không có một bộ quy tắc như vậy, TQ bấy giờ có thể sử dụng lợi thế sức mạnh của họ khống chế các tranh chấp song phương với các nước láng giềng nhỏ và làm như vậy mà không bị hậu quả chính trị là hành động bên ngoài một bộ quy tắc đã thỏa thuận."
Các nước ASEAN đối đầu với TQ trong các tranh chấp lãnh thổ ở biển Đông không còn lựa chọn nào khác ngoài việc dựa vào Hoa Kì một cách chiến lược trong che chắn an ninh và thế lực đối kháng chống lại TQ. Trong khi làm điều đó, họ sẽ phải sẵn sàng tham gia vào các quan hệ an ninh với Hoa Kì.
Phản ứng toàn cầu đối với chủ trương lấn tới giới hạn của TQ về xung đột biển Đông
Các phản ứng toàn cầu được minh họa từ việc đọc các bài phát biểu đưa ra tại cuộc thảo luận Đối thoại Shangri La tháng 6 năm 2011 tại Singapore. Chủ đề phổ biến qua các bài phát biểu rằng cộng đồng toàn cầu và các cường quốc lớn đã chú tâm tới an ninh của những "cái chung toàn cầu" và "tự do các vùng biển quốc tế" và rằng không một quốc gia nào có quyền tuyên bố chúng là lãnh thổ quốc gia.
Hoa Kì, Anh, và Bộ trưởng Ngoại giao mới của Pháp nhấn mạnh rằng tất cả họ đều chú tâm tới an ninh và ổn định của khu vực Đông Nam Á. Chính phủ mới của Pháp thông qua Bộ trưởng Ngoại giao đã nêu rõ rằng Pháp và các nước châu Âu cũng có phần ở Đông Nam Á và sự ổn định và an ninh của khu vực là mối quan tâm chiến lược của họ. Ông tiếp tục nhấn mạnh rằng Pháp sẽ ủng hộ bất kì nhóm an ninh khu vực nào trong khu vực này.
Lo sợ về việc bị chỉ trích về vị thế của họ đối với biển Đông, TQ hầu như cố né tránh hội nghị hàng năm này ở Singapore và chỉ cử một đại diện cấp thấp tham dự.
Không còn nghi ngờ gì nữa, TQ dọc ngang biển Đông như là một người gác biển duy nhất trong việc thiết lập quyền bá chủ trên biển Đông và sẽ tiếp theo sau này bằng tư thế khiêu khích tương tự trên biển Hoa Đông và Hoàng Hải.
Lo sợ điều trên, đối thủ cường quốc của TQ trong khu vực là Nhật Bản đã đưa ra một số cảnh báo các bên tranh chấp ASEAN nhỏ hơn ở biển Đông, bước đi vô sự như thế có thể là khó thể thực hiện đối với TQ khi đối mặt với Nhật Bản trong các tranh chấp tương tự ngược lên phía Bắc.
Những quan sát kết thúc
Chủ trương leo thang lấn tới giới hạn của TQ gần đây trong tranh chấp ở biển Đông với các nước ASEAN nhỏ cần được xem như là một thách đố chiến lược và quân sự nhằm vào Hoa Kì trong bản chất là một thách thức việc Hoa Kì cung cấp sức mạnh đối kháng có hiệu quả chống lại TQ và đảm bảo an ninh cho các nước Đông Nam Á bị khóa trong tranh chấp lãnh thổ với TQ trên biển Đông
Các phản ứng của Hoa Kì đối với các khiêu khích và chủ trương lấn tới giới hạn của TQ được các chính phủ ASEAN và khu vực châu Á Thái Bình Dương dò xét kĩ lưỡng vì cuối cùng sự thành công của việc chuyển trục chiến lược của Mĩ về khu vực Châu Á Thái Bình Dương sẽ phụ thuộc một cách chủ yếu vào quyết tâm của Hoa Kì trong việc chiếu bí có hiệu quả TQ và trước khi mối đe dọa TQ trở nên tích tụ quá nóng để Hoa Kì có thể xử lí.
Vị thế trung lập của Hoa Kì đối với các tranh chấp ở biển Đông như đã tuyên bố không còn là một lựa chọn khả thi cho Hoa Kì. Hoa Kì cần phải nhìn thông suốt ‘Chiến lược tằm ăn dâu’ ma quỷ đang được TQ thực hành ở biển Đông và phải chiếu bí có hiệu quả TQ trước khi TQ thúc hối Hoa Kì phải rời khỏi khu vực Châu Á Thái Bình Dương.
(Tác giả là một nhà phân tích các quan hệ quốc tế và các vấn đề chiến lược Ông là chuyên gia tư vấn, các vấn đề chiến lược với Nhóm Phân tích Nam Á)