Μέρες Μαίου – Βαρκελώνη 1937

Από τον Αναυδο – Σεπτέμβριος 2012

1. Εισαγωγή

Η στάση που εκδηλώθηκε στις 3 Μαίου του 1937 στη Βαρκελώνη από το POUM^[1]  και μερίδας των αναρχικών κατέχει ξεχωριστή θέση στη βιβλιοθήκη του αντι-κομμουνισμού. Η σύγχρονη ιστοριογραφεία ανεξάρτητα από προέλευση (τροτσκιστικο-αναρχική, δεξιά κλπ) περιγράφει τα γεγονότα περίπου ως εξής (η απόδοση δική μου):

Οι αιμοσταγείς κομμουνιστές ακολουθώντας τυφλά τις οδηγίες ενός παράφρονα δικτάτορα (Στάλιν) έσφαξαν τους επαναστατημένους αναρχικούς και τροτσκιστές χωρίς να υπάρχει καμία απολύτως αφορμή. Η αιτία (εδώ συνήθως διαφέρουν οι δυο σχολές) ήταν ότι ο Στάλιν πρόδωσε μετά τη Ρωσική και την Ισπανική επανάσταση με σκοπό να συνάψει συμμαχία με τη Μ. Βρετανία (κατά την τροτσκιστικο-αναρχική εκδοχή). Ενώ κατά την άποψη του Στ. Κουρτούα:

(...) Είναι προφανές ότι, για τον Στάλιν και τους ανθρώπους της εμπιστοσύνης του, ο ουσιαστικός σκοπός ήταν να ελέγξουν την τύχη της ισπανικής Δημοκρατίας. Για να φτάσουν σ’ αυτόν, η εξόντωση της «αριστερής» αντιπολίτευσης - σοσιαλιστές, αναρχοσυνδικαλιστές, μέλη της POUM, τροτσκιστές - δεν ήταν λιγότερο σημαντική από τη στρατιωτική ήττα του Φράνκο. (...) ^[2]

Εμείς θα αποδείξουμε ότι η στάση στη Βαρκελώνη το Μάιο του 1937 ήταν μία τυχοδιωκτική ενέργεια του POUM και ορισμένων αναρχικών. Η στάση ήταν σε γνώση του Φράνκο και των εθνικιστών από τους οποίους περίμεναν βοήθεια. Τέλος η στάση πιθανά να χρησίμευε σαν πρόσχημα για την ένοπλη επέμβαση των Αγγλογάλλων ‘ειρηνιστών’.

2. Τα γεγονότα ^[3]

Στις 25/4 δολοφονείται ο συνδικαλιστικός ηγέτης του PSUC^[4] R. Cortada σε μια συνοικία προπύργιο των αναρχικών. Στις 27/4 το PSUC διοργανώνει μια μαζική συγκέντρωση για να διαμαρτυρηθεί για τη δολοφονία αυτή. Τις επόμενες οι μέρες τα πνεύματα είχαν οξυνθεί στη περιοχή της Βαρκελώνης με αποτέλεσμα την από κοινού ματαίωση της διαδήλωσης της 1ης Μαίου για να μην κλιμακωθεί η ένταση.

Το κτίριο της Τηλεφωνικής ήταν από την αρχή του πολέμου στα χέρια της FAI^[5]. Οι αναρχικοί ήταν συνεπώς σε θέση να υποκλέπτουν τις επικοινωνίες μεταξύ της κυβέρνησης στη Βαλέντσια και της τοπικής κυβέρνησης στη Βαρκελώνη αλλά και κάθε άλλη τηλεφωνική συνομιλία. Στις 1 και 2 Μαίου οι αναρχικοί στην Τηλεφωνική άρχισαν να εμποδίζουν την επικοινωνία της κυβέρνησης της Βαρκελώνης αρνούμενοι την ύπαρξη της!. Για να αντιμετωπίσει αυτά τα προσκόμματα το πρωί της 3/5 ο R. Salas, μέλος του PSUC και σύμβουλος δημόσιας τάξης, μπήκε στο κτίριο και κατευθύνθηκε στο τμήμα της λογοκρισίας. Οι αναρχικοί που βρίσκονταν στον 2ο όροφο νόμισαν ότι πρόκειται να καταληφθεί το κτίριο και άρχισαν να πυροβολούν στα τυφλά. Ο Salas τηλεφώνησε για βοήθεια και στο κτίριο κατέφτασε μια διμοιρία Asaltos^[6] μαζί με τον μετριοπαθή ηγέτης της FAI D. Eroles. Ο Eroles έπεισε τους αναρχικούς να παραδώσουν τα όπλα τους. Το επεισόδιο φάνηκε ότι έληξε εκεί

Από ότι φαίνεται όμως οι πυροβολισμοί στο κτίριο αποτέλεσαν το σύνθημα για να ανοίξουν πυρ αναρχικοί και πουμιστας σε όλη την πόλη. Επιτέθηκαν στα γραφεία του PSUC όπου απωθήθηκαν με μεγάλες απώλειες ενώ κατέλαβαν στρατώνες και πολιόρκησαν μια σειρά κτιρίων στην πόλη. Η άμεση και οργανωμένη αντίδραση των ειδικών δυνάμεων της FAI και του POUM δείχνει ότι παρά τα θρυλούμενα δεν υπήρχε τίποτε το αυθόρμητο στην στάση. Στις 4/5 οι μετριοπαθείς αναρχικοί υπουργοί της κεντρικής κυβέρνησης G. Oliver και F. Montseny έκαναν έκκληση στους υποστηρικτές τους στη Βαρκελώνη να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να επιστρέψουν στις δουλειές τους. Την επομένη κατέφθασαν στη Βαρκελώνη μαζί με τον M. Vasquez γραμματέα της Εθνικής επιτροπής της CNT^[7] με σκοπό να πιέσουν την τοπική FAI/CNT για μία κατάπαυση του πυρός,

Ωστόσο μια εξτρεμιστική ομάδα αναρχικών με το όνομα οι ‘Φίλοι του Ντουρούτι’,  ορισμένες ομάδες της Ελευθεριακής Νεολαίας (FAI) και το POUM αρνήθηκαν κάθε διαπραγμάτευση και συνέχισαν τις εχθροπραξίες. Μάλιστα ανακοίνωσαν τη δημιουργία μιας Επαναστατικής Επιτροπής και απαίτησαν την εκτέλεση όσων αναμείχθηκαν στο επεισόδιο της Τηλεφωνικής, τον αφοπλισμό των Asaltos καθώς και την απομάκρυνση του PSUC από την τοπική κυβέρνηση. Οι στρατιωτικές δυνάμεις του PSUC και της τοπικής κυβέρνησης υπολείπονταν κατά πολύ αριθμητικά σε σχέση με τη συνολική δύναμη των αναρχικών και του POUM στην πόλη της Βαρκελώνης. Το γεγονός ότι η στάση δεν κατόρθωσε να επικρατήσει οφείλεται στο ότι μεγάλο μέρος των ένοπλων αναρχικών της πόλης αρνήθηκε να λάβει μέρος στο πραξικόπημα Για το λόγο αυτό 2 τάγματα αναρχικών και 1 τάγμα του POUM από το μέτωπο της Αραγονίας αποπειράθηκαν να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους για να ενισχύσουν τους ομοϊδεάτες τους στην Βαρκελώνη. Τους σταμάτησε η αεροπορία απειλώντας τους να τους βομβαρδίσει με την κατηγορία της λιποταξίας.

Στον κόλπο της Βαρκελώνης εμφανίστηκαν βρετανικά καταδρομικά ενώ την επόμενη μέρα (6/5) το βράδυ έφτασαν από τη Βαλέντσια δύο καταδρομικά και ένα θωρηκτό της δημοκρατικής κυβέρνησης με οπλισμένους άνδρες. Επίσης 4,000 Asaltos έφτασαν στην πόλη με εντολή του Πριέτο οδικώς από τη Βαλέντσια. Στις 8/5 η CNT μετέδιδε ‘‘Τέλος στα οδοφράγματα Κάθε πολίτης στο σπίτι του επιστροφή στην ομαλότητα.’’. Η στάση είχε τελειώσει οι στασιαστές δεν μπόρεσαν να πετύχουν το στόχο τους.  Όμως η ρήξη μεταξύ του POUM και του Λαϊκού Μετώπου ήταν πλέον οριστική

3. Το παρασκήνιο της στάσης

Με βάση τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεση μας φαίνεται ότι η στάση δεν ήταν αυθόρμητη αλλά προετοιμαζόταν αρκετές μέρες πριν κυρίως από το POUM. Στην εφημερίδα τους La Batalla και στο μανιφέστο τους για την 1 Μαίου 1937 έγραφαν:

(...) Την 1η Μαίου αυτή τη χρονιά το Ισπανικό προλεταριάτο πρέπει να αγωνιστεί για ένα μεγαλύτερο σκοπό, την κατάκτηση της εξουσίας (...) ^[8]

Επίσης στην ίδια εφημερίδα την 1/5 καλούσαν τις ένοπλες δυνάμεις τους, ακόμη και από τα μέτωπα του πολέμου, στη Βαρκελώνη^[9]! Αλλά και ο διαβόητος ηγέτης του POUM A.Nin έμμεσα παραδέχεται την ευθύνη της οργάνωσης του για τα επεισόδια αποδίδοντας βέβαια στις εργαζόμενες μάζες !:

(...) η κυβέρνηση και οι συνδικαλιστικές επιτροπές επενέβησαν γρήγορα και δημοσίευσαν ένα πολύ αόριστη δήλωση που έδινε την εντύπωση ότι η διένεξη {εννοεί το επεισόδιο στην Τηλεφωνική} είχε επιλυθεί. Αλλά οι θυμωμένοι εργάτες δεν ικανοποιήθηκαν με αυτή. Κατάλαβαν ότι δεν ήταν μια μεμονωμένη ενέργεια, ότι όλες τους οι κατακτήσεις ήταν σε κίνδυνο και πήραν τα όπλα αυθόρμητα περικύκλωσαν την Τηλεφωνική ύψωσαν οδοφράγματα σε όλη την πόλη και ξεκίνησαν μια αιματηρή πάλη (....) ^[10]

Η ανοικτή συνεργασία των στασιαστών με τον Φράνκο αλλά και τις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες είναι όπως θα δείξουμε παρακάτω μια ιστορική αλήθεια.

Στη διάρκεια των συγκρούσεων στη Βαρκελώνη οι ραδιοσταθμοί των εθνικιστών στη Σαλαμάνκα και Σαραγόσσα μέρα και νύχτα καλούσαν τους στασιαστές ‘να μην σταματήσουν να μάχονται’  να προσπαθήσουν ‘να ενωθούν με τους αδερφούς τους στο μέτωπό’ και να ‘διώξουν τους Ρώσους αφέντες από τη χώρα’!^[11]

Η Επιτροπή Μη Επέμβασης με τη συμφωνία της Ιταλίας και Γερμανίας ήθελαν με αφορμή την στάση να αποβιβάσουν στρατεύματα στη Βαρκελώνη και σε άλλα σημεία της μεσογειακής ακτής για να ‘επιβάλλουν την τάξη’. Η ξαφνική άφιξη βρετανικών πολεμικών πλοίων που βρέθηκαν εν τω μέσω των ταραχών στον κόλπο της Βαρκελώνης ήταν η πρώτη φάση της επιχείρησης που αναβλήθηκε μετά την γρήγορη ήταν των στασιαστών. ^[12]

Στις 11/5/1937 ο πρέσβης της Γερμανίας Wilhem von Faupel έστειλε την παρακάτω επικοινωνία στο υπουργείο του:

(...) Σχετικά με τις αναταραχές στη Βαρκελώνη ο Φράνκο μου είπε ότι οι οδομαχίες προκλήθηκαν από τους πράκτορες του. Ο. Ν. Φράνκο^[13] επιβεβαίωσε αυτή την έκθεση πληροφορώντας με ότι έχουν ένα σύνολο 13 πρακτόρων στη Βαρκελώνη. Πριν λίγο καιρό ένας από αυτούς ανέφερε ότι η ένταση μεταξύ των αναρχικών και των κομμουνιστών ήταν τόσο μεγάλη που εύκολα μπορούσε να καταλήξει σε οδομαχίες. Ο Στρατάρχης μου είπε ότι στην αρχή αμφέβαλε για την αναφορά του πράκτορα αλλά αργότερα αυτή επιβεβαιώθηκε από άλλους πράκτορες. Αρχικά δε σκόπευε να εκμεταλλευτεί αυτήν την πιθανότητα ωσότου οι στρατιωτικές επιχειρήσεις έφθαναν στην Καταλονία. Αλλά αφού οι Κόκκινοι επιτέθηκαν πρόσφατα στην Τερουελ για να βοηθήσουν τη Βασκική κυβέρνηση σκέφτηκε πως ο καιρός ήταν κατάλληλος για να ξεσπάσει η αταξία στη Βαρκελώνη,. Έτσι, λίγες μέρες μετά τη λήψη της εντολής, ο πράκτορας του με τρεις ή τέσσερις από τους άνδρες του κατάφεραν να προκαλέσουν ανταλλαγή πυροβολισμών στους δρόμους που αργότερα οδήγησε στα επιθυμητά αποτελέσματα (...)^[14]

Ο Π. Σουντοπλάτοφ, που υπηρετούσε στις Σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες αποκαλύπτει ότι οι σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες γνώριζαν για την διείσδυση των γερμανικών μυστικών υπηρεσιών στις διάφορες τροτσκιστικές οργανώσεις ανά τον κόσμο:

(....) οι δραστηριότητες του Τρότσκυ και των υποστηρικτών του στο εξωτερικό ειπώθηκε ότι ήταν μόνο προπαγανδιστικές. Αλλά δεν είναι έτσι. Οι Τροτσκιστές ήταν επίσης αναμεμιγμένοι σε πράξεις. Χρησιμοποιώντας την υποστήριξη ανθρώπων με δεσμούς με τη Γερμανική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών (Abwehr) οργάνωσαν μια εξέγερση ενάντια στη Δημοκρατική κυβέρνηση στη Βαρκελώνη το 1937. Από Τροτσκιστικούς κύκλους στις Γαλλικές και Γερμανικές ειδικές υπηρεσίες πληροφοριών ερχόταν ‘ενδεικτική’ πληροφόρηση για τις πράξεις των Κομμουνιστικών Κομμάτων  που υποστήριζαν την σοβιετική Ένωση. Αναφορικά με τις διασυνδέσεις των ηγετών της τροτσκιστικής εξέγερσης στην Βαρκελώνη το 1937 είχαμε πληροφορίες από τον Schuze-Boysen… Κατόπιν μετά τη σύλληψη του η Γκεστάπο τον κατηγόρησε ότι μετέδωσε αυτή την πληροφορία σε εμάς και αυτό το γεγονός εμφανίζεται στη θανατική του καταδίκη από το Χιτλερικό δικαστήριο (....) ^[15]

Ανάμεσα σε πολλά άλλα ο Harro Schuze-Boysen (εξέχων μέλος της Κόκκινης Ορχήστρας^[16]) κατηγορήθηκε από το ναζιστικό στρατοδικείο  και για το ότι απεκάλυψε το σχέδιο για την στάση του Μαίου στους σοβιετικούς. Οπως φαίνεται και από τα πρακτικά της δίκης:

(....) Στις αρχές του 1938 κατά τη διάρκεια του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου, ο κατηγορούμενος έμαθε με την επίσημη ιδιότητα του ότι μια εξέγερση ενάντια στην τοπική κόκκινη κυβέρνηση στο έδαφος της Βαρκελώνης ετοιμαζόταν με τη συνεργασία των Γερμανικών μυστικών υπηρεσιών. Αυτή την πληροφορία τη μετέδωσε μέσω της Pollnitz στην Σοβιετική πρεσβεία στο Παρίσι (....) ^[17]

Ακόμη και ο αστός ιστορικός  Χιου Τόμας γράφει για την κατάληψη της πόλης το 1939:

(...) Το μεσημέρι άρχισε η κατάληψη της πόλης. Στο πρώτο τανκ που μπήκε στη Βαρκελώνη ήταν σκαρφαλωμένη μια Γερμανοεβραία που γελούσε και χαιρετούσε φασιστικά. Ήταν πρόσφατα στις γυναικείες φυλακές της Λας Καρτας σαν Τροτσκίστρια. Αυτό το οξύμωρο θέαμα έδινε μια παράξενα ειρωνική χροιά στα ‘vivas’ του θριάμβου για την ‘απελευθέρωση’ της Καταλονίας (...) ^[18] 

Ο ρόλος του τότε πρωθυπουργού και υπουργού άμυνας της Δημοκρατικής κυβέρνησης Λ. Καμπαλέρο (σοσιαλιστής) ήταν το λιγότερο αμφιλεγόμενος. Αρνήθηκε να πάρει στρατιωτικά μέτρα ενάντια στους στασιαστές της Βαρκελώνης και χρειάστηκε να παρέμβει ο Πριέτο (σοσιαλιστής) για να κατασταλεί η στάση. Ο απεσταλμένος της Κομμουνιστικής Διεθνούς Στεπάνοφ συνοψίζει με μεγάλη ακρίβεια τους λόγους σε έκθεση του:

(...) Ο Καμπαλλέρο δεν θέλει την ήττα αλλά φοβάται τη νίκη... για τον Καμπαλλέρο και για όλο τον κόσμο μία τελική στρατιωτική νίκη επί του εχθρού θα σημάνει την πολιτική ηγεμονία του Κομμουνιστικού Κόμματος στην Ισπανία.... Αυτή η προοπτική φοβίζει επίσης τους αναρχοσυνδικαλιστές. Και πάνω απ’ όλα μια νίκη που εξασφαλίζει μια δεσπόζουσα θέση για το κόμμα τρομάζει την αντιδραστική μπουρζουαζία της Γαλλίας και της Αγγλίας... Μια Δημοκρατική Ισπανία που θα βγει από τα ερείπια του φασισμού και θα ηγούνται οι κομμουνιστές μια ελεύθερη Ισπανία μία νέου τύπου δημοκρατία θα είναι μια μεγάλη οικονομική και στρατιωτική δύναμη εφαρμόζοντας μια πολιτική αλληλεγγύης και στενών σχέσεων με την Σοβιετική Ενωση. (...)  ^[19]

4. Συμπεράσματα

Το σύνθημα του POUM και των αναρχικών για την ολοκλήρωση της επανάστασης στο μέσο της πολεμικής προσπάθεια της Δημοκρατικής Ισπανίας ήταν μια καταστροφική στρατηγική. Κι αν οι αναρχικοί (με ορισμένες εξαιρέσεις) εντέλει συμμορφώθηκαν με τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της πολεμικής προσπάθειας το POUM συνέχισε μέχρι τη διάλυση του την πολιτική της υπονόμευσης τόσο της πολεμικής προσπάθειας όσο και της συνοχής του Λαϊκού Μετώπου.

Η επιτυχία στον στρατιωτικό τομέα εξαρτιόταν από τρεις βασικές προϋποθέσεις:

- ενιαία διεύθυνση των επιχειρήσεων σε όλα τα μέτωπα

- ύπαρξη εφεδρειών

- απρόσκοπτη ροή εφοδίων

Χωρίς τα παραπάνω ούτε οι στρατιωτικές νίκες ήταν εφικτές αλλά ακόμη και όταν αυτές επιτυγχάνονταν ήταν αδύνατη η στρατηγική τους εκμετάλλευση. Η άρνηση της μαζικής στρατολογίας από την πλευρά του POUM και των αναρχικών και η κωλυσιεργία της κυβέρνησης του Καμπαλλέρο για την εφαρμογή του σχετικού νόμου είχε σαν αποτέλεσμα οι νίκες των Δημοκρατικών στη Χάραμα και τη Γκουανταλαχάρα να μην οδηγήσουν στη συντριβή των φασιστών. Η οργάνωση του στρατού ανά κόμμα και συνδικαλιστική οργάνωση έκανε αδύνατη τη συγκέντρωση των δυνάμεων απαραίτητη για μια νίκη στο πεδίο της μάχης.

Στην ΕΣΣΔ χρειάστηκε να περάσουν περίπου δέκα χρόνια από την επικράτηση της σοβιετικής εξουσίας για να ξεκινήσει η κολεκτιβοποίηση της αγροτιάς η οποία οδήγησε σ’ έναν χαμηλής έντασης εμφύλιο πόλεμο. Στην Ισπανία και ενώ η επικράτηση στον πόλεμο με τους εθνικιστές ήταν κάθε άλλο από εξασφαλισμένη, αναρχικοί και τροτσκιστές ξεκίνησαν μια βίαιη και άναρχη κολεκτιβοποίηση στις περιοχές που έλεγχαν. Το αποτέλεσμα ήταν να διακοπεί η ροή εφοδίων στα διάφορα μέτωπα αλλά και να απειληθεί με διάσπαση η συμμαχία με τους αγρότες. Οι δήθεν κολεκτιβοποιημένες επιχειρήσεις (ακόμη και μικρές) και εργοστάσια παρήγαγαν ελάχιστο  πλεόνασμα για την πολεμική προσπάθεια μιας και σχεδόν όλη οι παραγωγή μοιραζόταν στην κολεκτίβα! Από την άλλη αυτά τα μέτρα έστρεφαν ενάντια στο Λαϊκό Μέτωπο τα μικροαστικά στρώματα της πόλης.

Έτσι εκτός από τις παλινωδίες και τους δισταγμούς των αστών συμμάχων το Λαϊκό Μέτωπο είχε να αντιμετωπίσει και την απειλή που δημιουργούσε ο τυχοδιωκτισμός του POUM και των αναρχικών. Και αν οι αναρχικοί πιεσμένοι από τη σκληρή πραγματικότητα του πολέμου έκλιναν προς τις θέσεις του ΚΚΙ το POUM αποφάσισε να τραβήξει μέχρι τέλους την τυχοδιωκτική του πολιτική ερχόμενο σε σύγκρουση με τη Δημοκρατική κυβέρνηση στοχεύοντας στην κατάληψη της εξουσίας από το προλεταριάτο!!!. Με δεδομένο το μικρό του μέγεθος είναι φανερό ότι τον Μάιο του 1937 το POUM ήθελε να παρασύρει τους πολυάριθμους αναρχικούς σε ένοπλη αναμέτρηση και ρήξη με τις υπόλοιπες δυνάμεις του Λαϊκού Μετώπου.  Το γιατί μια τέτοια διάσπαση συμβάδιζε με τα σχέδια του Φράνκο δε χρειάζεται ιδιαίτερη ανάλυση. Αφού το POUM μοιράζονταν με τους φασίστες το ίδιο μίσος για τον κοινό εχθρό (ΚΚΙ, ΕΣΣΔ, Στάλιν, NKVD-GPU, Λαϊκό Μέτωπο) δεν ήταν παράδοξο που διαβρώθηκε από τους φρανκιστές και τις μυστικές υπηρεσίες των φασιστικών κρατών.

Συνεπώς για άλλη μια φορά δικαιώνεται ο Ι. Στάλιν όταν το Μάρτιο του 1937 έλεγε:

(…)Ο σύγχρονος τροτσκισμός δεν είναι πολιτικό ρεύμα μέσα στην εργατικής τάξη αλλά μια χωρίς αρχές και ιδεολογία συμμορία κακοποιών. δολιοφθορέων, σπιούνων και δολοφόνων, μια συμμορία άσπονδων εχθρών της εργατικής τάξης που δρουν ως μισθωτοί των οργάνων κατασκοπίας ξένων χωρών (...)^[20]