Trzy postacie, trzy historie

Anna Lisek

Scenariusz powstał w ramach szkolenia “Miasto gra” prowadzonego przez firmę CityGames w ramach projektu “Gra miejska jako promocja dziedzictwa kulturowego miasta” dofinansowanego ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach projektu “Kultura w sieci”

Informacje organizacyjne

Teren gry, link do mapy

https://www.google.com/maps/d/u/1/viewer?mid=1kzHAi11Lxq6-qbf5EXaavPbM5tDsSjEQ&ll=50.03868112263004%2C19.959141700000032&z=14 

Jakie dziedzictwo miejsca promuje gra

Pierwsze miejsce to miejsce, gdzie znajdowała się I Brama getta (oficjalnie do getta można było się dostać czterema bramami) - tramwaje przejeżdżające przez getta w ogóle się w nim nie zatrzymywały.

Drugie miejsce to Apteka pod Orłem - jedyna apteka działająca w getcie

Trzecie miejsce to Fabryka Emalia Oskara Schindlera - miejsce, dzięki którego właścicielowi prawie 1100 osób przeżyło wojnę.

Czwarte miejsce to kilka punktów dotyczących przeciwnej postawy niż Schindler i Pankiewicz

Fabuła

Przez cały okres trwania wojny Niemcy wprowadzili w Krakowie wiele obostrzeń dotyczących zwłaszcza Żydów, ale też Polaków. 3 marca 1941 r. gubernator dystryktu krakowskiego, Otto Wachter, wydaje zarządzenie, że wszyscy Żydzi pozostali w Krakowie po kilku akcjach wysiedleńczych do 21 marca mają przenieść się do getta zwanego Żydowską Dzielnicą Mieszkaniową (nie wolno było używać słowa „getto”) utworzonego na części terenu dzielnicy Podgórze (nieżydowscy mieszkańcy musieli się wyprowadzić, ale nie zapewniono im innych miejsc do zamieszkania).

Jednym z Polaków, którzy odczuli działania Niemców był Tadeusz Pankiewicz - właściciel Apteki Pod Orłem- któremu Niemcy zaproponowali zamianę jego apteki przy ówczesnym pl. Zgody na aptekę w centrum Krakowa - mógł zatrudniać tylko Polaków wyznań chrześcijańskich. Jednak Pankiewicz wykorzystał lęk okupanta przed chorobami zakaźnymi typu tyfus i pozostał w swojej aptece, która stała się punktem kontaktowym i przerzutowym oraz czasowym ukryciem. .

Niedaleko od Apteki pod Orłem funkcjonowała fabryka naczyń emaliowanych od mniej więcej połowy 1940 roku do jesieni 1944 roku znana pod nazwą Deutsche Emalienwaren Fabrik kierowana przez Oskara Schindlera (od listopada 1939 roku jako zarządcy, a od 1942 r. do jesieni 1944 r. właściciela). Schindler przyjechał do Krakowa niedługo po zajęciu miasta przez Niemców. Chciał przede wszystkim prowadzić interesy, a członkostwo w NSDAP i Abwehrze oraz bycie duszą towarzystwa ułatwiały mu kontakty z wysoko postawionymi krakowskimi nazistami potrzebne przy prowadzeniu fabryki [kwestie dostaw surowca do produkcji, zdobywanie informacji o planowanych i nieplanowanych kontrolach w fabryce, kwestia wybudowania podobozu KL Płaszów (Schindler przekonał Amona Gotha, komendanta obozu w Płaszowie, przekupstwem i argumentem, że Żydzi będą lepiej pracować na rzecz wojennego wysiłku III Rzeszy mieszkając przy fabryce).

Sama fabryka nigdy nie znajdowała się na terenie getta. Jednak od muru je otaczającego dzieliło ją jedynie kilka minut spaceru – mury niszczone po likwidacji getta i w czasach powojennych. Tramwaje jadące przez getto nie zatrzymywały się w getcie, a drzwi na czas przejazdu były zamykane.

Osobą, z którą często spotykał się Schindler był Amon Goth, komendant KL Płaszów. Goth utrzymywał kontakty z Schindlerem ze względu na jego pozycję i fabrykę, był człowiekiem brutalnym i nieobliczalnym, który zabawiał się strzelając do Żydów.  Szary Dom był karcerem, gdzie torturowano więźniów obozu w Płaszowie. Tzw. Czerwony Dom był willą Gotha w czasie, gdy był komendantem KL Płaszów. Jesienią 1944 roku Niemcy rozpoczęli likwidację obozu wysyłając Żydów od obozów, gdzie były czynne krematoria i komory gazowe. Dzięki pieniądzom zarobionym w fabryce Schindler zdołał ewakuować swoich żydowskich pracowników do Brunnitz (obecnie Brnenec) – transport z kobietami i dziećmi wcześniej trafiło Auschwitz, ale sekretarce Schindlera udało się przekupić Niemców i ten transport był jedynym w historii obozu, z którego wszystkie osoby (które trafiły do Auschwitz) wyjechały żywe.

Na terenie byłego obozu KL Płaszów znajduje się Pomnik Ofiar Faszyzmu, na którym znajduje się napis “W hołdzie męczennikom pomordowanym przez hitlerowskich ludobójców w latach 1943–1945.”

Gra kończy się powrotem na Rynek Podgórski.

Zasady gry

Cel gry

Celem gry jest poznanie trzech różnych postaci o różnym pochodzeniu, podejściu do życia i historii.

Zdobywanie punktów

Punktacja za zadania

Zadanie nr 1 – okolice Rynku Podgórskiego -  po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 6 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zadanie nr 2 – Apteka pod Orłem - po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 7 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zadanie nr 3 – Fabryka Emalia Oskara Schindlera - po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 8 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zadanie nr 4 – pozostały fragment muru getta - po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 5 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zadanie nr 5 – Szary Dom i Czerwony Dom (karcer KL Płaszów i dom komendanta obozu Amona Götha) - po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 6 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zadanie nr 5 – Pomnik Ofiar Faszyzmu - po 1 punkcie za zrobienie zdjęcia i odpowiedź na każde pytanie (łącznie 4 punktów + pieczęć z zaznaczeniem na ile pytań zespół odpowiedział dobrze)

Zdjęcie z animatorem na tle pomnika + pytania + obejrzenie terenu

Zadania dla graczy

Zadanie 1 “Getto”

Rynek Podgórski 1, Kraków - narożny budynek, w którym obecnie znajduje się jeden z wydziałów Urzędu Miasta Krakowa

Opis zadania

Odnaleźć tablicę z informacją o getcie, zrobić zdjęcie i odpowiedzieć na pytania animatora:

1. Kiedy dokładnie zostało utworzone getto i jaką miało powierzchnię? Getto zostało utworzone dekretem gubernatora dystryktu krakowskiego 3 marca 1941 r., a ostatecznie zamknięte 21 marca 1941 r. (do tego czasu wszyscy Żydzi pozostali w Krakowie mieli przenieść się do getta.

2. Jaka była oficjalna nazwa getta? Żydowska Dzielnica Mieszkaniowa

3. Ile (mniej więcej) osób przesiedlono do getta? ok. 16,5 tys osób

4. Czy tramwaje zatrzymywały się w getcie? Nie, nawet drzwi były blokowane

5. Ile bram było w getcie? 4 bramy

Instrukcja dla animatora

Animator ma być ubrany w sposób jak najbardziej zbliżony do ubrań osób żyjących w latach czterdziestych XX w.  Jeden z animatorów zadaje pytania i przybija pieczęć, a drugi pilnuje odstępu, żeby inne zespoły nie słyszały odpowiedzi na pytania. ANimatorzy będą mieli kartkę z prawidłowymi odpowiedziami i pieczęć.

Zadanie 2 “Wśród aptecznych zapachów”

Apteka pod Orłem, Plac Bohaterów Getta 18, Kraków - narożny budynek, w którym od 1983 roku znajduje się jeden z oddziałów Muzeum Krakowa

Opis zadania

Zrobienie zdjęcia np. wejścia do Apteki

Pytania do animatora, żeby uzyskać pieczęć

1. Czy apteka była jedyną istniejącą w getcie? TAK

2. Czy Tadeusz Pankiewicz zatrudniał Żydów? Nie mógł zatrudniać Żydów

3. Czy po likwidacji getta apteka nadal istniała? Tak, istniała do końca 1967 r.

4. Czy po wojnie Pankiewicz pozostał właścicielem apteki? Był właścicielem do jej nacjonalizacji w 1951 r.

5. Czy Pankiewiczem interesowała Służba Bezpieczeństwa? Tak ze względu na wyjazdy zagraniczne

6. Czy Pankiewicz został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata? Tak, w 1983 r.

Instrukcja dla animatora

Animator ma być ubrany w sposób jak najbardziej zbliżony do osób mogących pracować w aptece w latach czterdziestych XX w.  Jeden z animatorów zadaje pytania i przybija pieczęć, a drugi pilnuje odstępu, żeby inne zespoły nie słyszały odpowiedzi na pytania. Animatorzy będą mieli kartkę z prawidłowymi odpowiedziami i pieczęć.

Zadanie 3 “Cygara i garnki”

Dawny budynek administracyjny Fabryki Emalii Oskara Schindlera, ul. Lipowa 4 , Kraków

Opis zadania

Żeby uzyskać pieczęć, należy przekonać animatora do wpuszczenia zespołu na wystawę i znalezienia odpowiedzi na pytania oraz zrobienie zdjęcia mapy w gabinecie Schindlera i klatki schodowej prowadzącej na drugie piętro.

Pytania

1. Kiedy Schindler przyjechał do Krakowa? Niedługo po wkroczeniu Niemców we wrześniu 1939 r.

2. Czy od początku kierowania fabryką był jej właścicielem? Nie, najpierw był zarządcą (właścicielem był Niemiecki Urząd Powierniczy). Właścicielem został w 1942 r.

3. Czy fabryka produkowała tylko jeden typ rzeczy? Nie, produkowała garnki, menażki oraz łuski do pocisków

4. Kiedy i dokąd fabryka została ewakuowana? Ewakuacja nastąpiła jesienią 1944 r. do Brunnlitz (obecnie Brněnec na terenie Czech) niedaleko rodzinnego miasta Schindlera

5. Czym Schindler zajmował się po wojnie? Zajmował się prowadzeniem różnych biznesów, które szybko bankrutowały. Często wspierali go uratowani przez niego Żydzi

6. Czy Schindler został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata i czy odebrał medal osobiście? Tak, został. Jednak osobiście zasadził tylko drzewko. Medal odebrała jego żona Emily w 1993 r.

Instrukcja dla animatora

Kasjer, informacja muzealna lub animator ubrany raczej elegancko  - wpuszczenie na wystawie,  a po odnalezieniu odpowiedzi na pytania i zrobieniu zdjęć przybicie pieczęci na hallu Muzeum

Zadanie 4 “Mury dookoła”

Fragment pozostałości muru getta, ul. Lwowska 29

Opis zadania

Zrobienie zdjęcia tablicy pamiątkowej. Odpowiedzi na pytania animatora

1. Czy getto było jednolite bez podziału na części dla określonych osób? Nie było jednolite - było getto A (osoby zdolne do pracy) i getto B (pozostałe osoby)

2. Czy getto zmieniało swój obszar? Nie. Miało ok. 20 hektarów. Później ze względu na akcje wysiedleńcze zmieniała się liczba ludności zamieszkałej w getcie, które zostało podzielone na dwie części - getto A i B

3. Do kiedy istniało getto? Do połowy marca 1943 r., kiedy 13 - 14 marca nastąpiła likwidacja getta

4. Czy po likwidacji getta wszyscy  jego mieszkańcy zostali wywiezieni do obozów zagłady? Część tak, ale osoby uznane za zdolne do pracy zostały przeniesione do KL Płaszów

Instrukcja dla animatora

Animator po udzieleniu odpowiedzi przez zespół przybija pieczęć z zaznaczeniem, na ile pytań udzielono poprawnych odpowiedzi + 1 punkt za zrobienie zdjęcia

Zadanie 5 “Domy złe”

Szary Dom, ul. Jerozolimska 3; Czerwony Dom ul. Heltmana 22

Opis zadania

Zrobić zdjęcie Domu Szarego i odpowiedzieć na pytania

1. Co znajdowało się w Szarym Domu przed wojną, w jej trakcie i po wojnie?

• Przed wojną była to siedziba Żydowskiego Bractwa Pogrzebowego,
• w trakcie wojny był to karcer KL Płaszów
• po zakończeniu wojny budynek przeznaczono na mieszkania komunalne

2. Czy w samym domu są jakieś ślady po tym, co w nim się działo w czasie wojny (bez wchodzenia do samego budynku)? Tak, w piwnicach są napisy

3. Kiedy obóz został zlikwidowany? Obóz został zlikwidowany  jesienią 1944 r.

4. Czy komendant obozu, Amon Göth, został aresztowany przez władze niemieckie? Tak, został aresztowany za zgromadzenie olbrzymiego majątku przez rabowanie rzeczy należących do ofiar obozów, których był komendantem (mimo, że było nieformalne przyzwolenie na taki rabunek)

5. Czy Amon Göth był sądzony po wojnie za swoją działalność i czy poniósł jakąś karę? Tak, chociaż najpierw ukrywał się w sanatorium w Niemczech, gdzie został zatrzymany przez Amerykanów i przewieziony do Polski. Był sądzony w Krakowie przez Najwyższy Trybunał Narodowy i skazany na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano w więzieniu przy ulicy Montelupich.

Instrukcja dla animatora

Animator po udzieleniu odpowiedzi przez zespół przybija pieczęć z zaznaczeniem, na ile pytań udzielono poprawnych odpowiedzi + 1 punkt za zrobienie zdjęcia

Zadanie 6 “Pomnik”

Pomnik Ofiar Faszyzmu na terenie byłego obozu KL Płaszów od strony ulicy Kamieńskiego

Opis zadania

Należy zrobić zdjęcie jednemu z członków zespołu z animatorem i odpowiedzieć na pytania

1. Czy pomnik upamiętnia konkretną grupę osób? Upamiętnia osoby zamordowane przez hitlerowców w latach 1943 - 1945 (zgodnie z napisem na pomniku W hołdzie męczennikom pomordowanym przez hitlerowskich ludobójców w latach 1943–1945.”

2. Kto wykonał projekt pomnika i kiedy został on ustawiony? Projekt wykonał architekt Witold Cęckiewicz, samą rzeźbę Ryszard Szczypiński. Pomnik został ustawiony w 1964 roku.

3. Czy są jeszcze inne formy upamiętnienia na terenie byłego obozu w Płaszowie? Tak,

1. tablica upamiętniająca żydowskie kobiety z Węgier przetrzymywane w obozie przed wywiezieniem do Auschwitz,
2. tablica upamiętniająca Żydów z Polski i Węgier zamordowanych w obozie Płaszów,
3. tablica poświęcona jest żołnierzom Armii Krajowej, którzy służyli w granatowej policji i zostali rozstrzelani w obozie.

Instrukcja dla animatora

Animator po udzieleniu odpowiedzi przez zespół przybija pieczęć z zaznaczeniem, na ile pytań udzielono poprawnych odpowiedzi + 1 punkt za zrobienie zdjęcia

Na koniec jest powrót na miejsce pierwszego zadania, a w razie załamania pogody może to być Fabryka Schindlera, gdzie następuje sprawdzenie kart z pieczęciami i rozdanie nagród.