๒. สาริปุตฺตเตฺถรมาตุเปติวตฺถุ
ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
๑.
‘‘เขตฺตูปมา อรหโนฺต, ทายกา กสฺสกูปมา;
พีชูปมํ เทยฺยธมฺมํ, เอโตฺต นิพฺพตฺตเต ผลํฯ
๒.
‘‘เอตํ พีชํ กสิ เขตฺตํ, เปตานํ ทายกสฺส จ;
ตํ เปตา ปริภุญฺชนฺติ, ทาตา ปุเญฺญน วฑฺฒติฯ
๓.
‘‘อิเธว กุสลํ กตฺวา, เปเต จ ปฎิปูชิย;
สคฺคญฺจ กมติ [คมติ (ก.)] ฎฺฐานํ, กมฺมํ กตฺวาน ภทฺทก’’นฺติฯ
เขตฺตูปมเปตวตฺถุ ปฐมํฯ
๔.
‘‘กาโย เต สพฺพโสวโณฺณ, สพฺพา โอภาสเต ทิสา;
มุขํ เต สูกรเสฺสว, กิํ กมฺมมกรี ปุเร’’ [มกรา ปุเร (ก.)]ฯ
๕.
‘‘กาเยน สญฺญโต อาสิํ, วาจายาสิมสญฺญโต;
เตน เมตาทิโส วโณฺณ, ยถา ปสฺสสิ นารทฯ
๖.
‘‘ตํ ตฺยาหํ [ตาหํ (ก.)] นารท พฺรูมิ, สามํ ทิฎฺฐมิทํ ตยา;
มากาสิ มุขสา ปาปํ, มา โข สูกรมุโข อหู’’ติฯ
สูกรมุขเปตวตฺถุ ทุติยํฯ
๗.
‘‘ทิพฺพํ สุภํ ธาเรสิ วณฺณธาตุํ, เวหายสํ ติฎฺฐสิ อนฺตลิเกฺข;
มุขญฺจ เต กิมโย ปูติคนฺธํ, ขาทนฺติ กิํ กมฺมมกาสิ ปุเพฺพ’’ฯ
๘.
‘‘สมโณ อหํ ปาโปติทุฎฺฐวาโจ [ปาโป ทุฎฺฐวาโจ (สี.), ปาโป ทุกฺขวาโจ (สฺยา. ปี.)], ตปสฺสิรูโป มุขสา อสญฺญโต;
ลทฺธา จ เม ตปสา วณฺณธาตุ, มุขญฺจ เม เปสุณิเยน ปูติฯ
๙.
‘‘ตยิทํ ตยา นารท สามํ ทิฎฺฐํ,
อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุํ;
‘มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ,
ยโกฺข ตุวํ โหหิสิ กามกามี’’’ติฯ
ปูติมุขเปตวตฺถุ ตติยํฯ
๔. ปิฎฺฐธีตลิกเปตวตฺถุ
๑๐.
‘‘ยํ กิญฺจารมฺมณํ กตฺวา, ทชฺชา ทานํ อมจฺฉรี;
ปุพฺพเปเต จ อารพฺภ, อถ วา วตฺถุเทวตาฯ
๑๑.
‘‘จตฺตาโร จ มหาราเช, โลกปาเล ยสสฺสิเน [ยสสฺสิโน (สี. สฺยา.)];
กุเวรํ ธตรฎฺฐญฺจ, วิรูปกฺขํ วิรูฬฺหกํ;
เต เจว ปูชิตา โหนฺติ, ทายกา จ อนิปฺผลาฯ
๑๒.
‘‘น หิ รุณฺณํ วา โสโก วา, ยา จญฺญา ปริเทวนา;
น ตํ เปตสฺส อตฺถาย, เอวํ ติฎฺฐนฺติ ญาตโยฯ
๑๓.
‘‘อยญฺจ โข ทกฺขิณา ทินฺนา, สงฺฆมฺหิ สุปฺปติฎฺฐิตา;
ทีฆรตฺตํ หิตายสฺส, ฐานโส อุปกปฺปตี’’ติฯ
ปิฎฺฐธีตลิกเปตวตฺถุ จตุตฺถํฯ
๑๔.
[ขุ. ปา. ๗.๑ ขุทฺทกปาเฐ] ‘‘ติโรกุเฎฺฎสุ [ติโรกุเฑฺฑสุ (สี. สฺยา. ปี.)] ติฎฺฐนฺติ, สนฺธิสิงฺฆาฎเกสุ จ;
ทฺวารพาหาสุ ติฎฺฐนฺติ, อาคนฺตฺวาน สกํ ฆรํฯ
๑๕.
‘‘ปหูเต อนฺนปานมฺหิ, ขชฺชโภเชฺช อุปฎฺฐิเต;
น เตสํ โกจิ สรติ, สตฺตานํ กมฺมปจฺจยาฯ
๑๖.
‘‘เอวํ ททนฺติ ญาตีนํ, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
สุจิํ ปณีตํ กาเลน, กปฺปิยํ ปานโภชนํ;
‘อิทํ โว ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’ฯ
๑๗.
‘‘เต จ ตตฺถ สมาคนฺตฺวา, ญาติเปตา สมาคตา;
ปหูเต อนฺนปานมฺหิ, สกฺกจฺจํ อนุโมทเรฯ
๑๘.
‘‘‘จิรํ ชีวนฺตุ โน ญาตี, เยสํ เหตุ ลภามเส;
อมฺหากญฺจ กตา ปูชา, ทายกา จ อนิปฺผลา’ฯ
๑๙.
‘‘‘น หิ ตตฺถ กสิ อตฺถิ, โครเกฺขตฺถ น วิชฺชติ;
วณิชฺชา ตาทิสี นตฺถิ, หิรเญฺญน กยากยํ [กโยกฺกยํ (สี. ก.) กโยกยํ (ขุ. ปา. ๗.๖)];
อิโต ทิเนฺนน ยาเปนฺติ, เปตา กาลคตา [กาลกตา (สี. สฺยา. ปี.)] ตหิํ’ฯ
๒๐.
‘‘‘อุนฺนเม อุทกํ วุฎฺฐํ, ยถา นินฺนํ ปวตฺตติ;
เอวเมว อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติ’ฯ
๒๑.
‘‘‘ยถา วาริวหา ปูรา, ปริปูเรนฺติ สาครํ;
เอวเมว อิโต ทินฺนํ, เปตานํ อุปกปฺปติ’ฯ
๒๒.
‘‘‘อทาสิ เม อกาสิ เม, ญาติ มิตฺตา [ญาติ มิโตฺต (?)] สขา จ เม;
เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา, ปุเพฺพ กตมนุสฺสรํ’ฯ
๒๓.
‘‘‘น หิ รุณฺณํ วา โสโก วา, ยา จญฺญา ปริเทวนา;
น ตํ เปตานมตฺถาย, เอวํ ติฎฺฐนฺติ ญาตโย’ฯ
๒๔.
‘‘‘อยญฺจ โข ทกฺขิณา ทินฺนา, สงฺฆมฺหิ สุปฺปติฎฺฐิตา;
ทีฆรตฺตํ หิตายสฺส, ฐานโส อุปกปฺปติ’ฯ
๒๕.
‘‘โส ญาติธโมฺม จ อยํ นิทสฺสิโต, เปตาน ปูชา จ กตา อุฬารา;
พลญฺจ ภิกฺขูนมนุปฺปทินฺนํ, ตุเมฺหหิ ปุญฺญํ ปสุตํ อนปฺปก’’นฺติฯ
ติโรกุฎฺฎเปตวตฺถุ ปญฺจมํฯ
๒๖.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ทุคฺคนฺธา ปูติ วายสิ;
มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา [มกฺขิกาปริกิณฺณา จ (สี.)], กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสี’’ติฯ
๒๗.
‘‘อหํ ภทเนฺต [ภทฺทเนฺต (ก.)] เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๒๘.
‘‘กาเลน ปญฺจ ปุตฺตานิ, สายํ ปญฺจ ปุนาปเร;
วิชายิตฺวาน ขาทามิ, เตปิ นา โหนฺติ เม อลํฯ
๒๙.
‘‘ปริฑยฺหติ ธูมายติ, ขุทาย [ขุทฺทาย (ก.)] หทยํ มม;
ปานียํ น ลเภ ปาตุํ, ปสฺส มํ พฺยสนํ คต’’นฺติฯ
๓๐.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, ปุตฺตมํสานิ ขาทสี’’ติฯ
๓๑.
‘‘สปตี [สปตฺตี (สี.)] เม คพฺภินี อาสิ, ตสฺสา ปาปํ อเจตยิํ;
สาหํ ปทุฎฺฐมนสา, อกริํ คพฺภปาตนํฯ
๓๒.
‘‘ตสฺสา เทฺวมาสิโก คโพฺภ, โลหิตเญฺญว ปคฺฆริ;
ตทสฺสา มาตา กุปิตา, มยฺหํ ญาตี สมานยิ;
สปถญฺจ มํ กาเรสิ, ปริภาสาปยี จ มํฯ
๓๓.
‘‘สาหํ โฆรญฺจ สปถํ, มุสาวาทํ อภาสิสํ;
ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, สเจ ตํ ปกตํ มยาฯ
๓๔.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน [วิปากํ (สฺยา. ก.)], มุสาวาทสฺส จูภยํ;
ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, ปุพฺพโลหิตมกฺขิตา’’ติฯ
ปญฺจปุตฺตขาทเปติวตฺถุ [ปญฺจปุตฺตขาทเปตวตฺถุ (สี. สฺยา. ปี.) เอวมุปริปิ] ฉฎฺฐํฯ
๓๕.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ทุคฺคนฺธา ปูติ วายสิ;
มกฺขิกาหิ ปริกิณฺณา, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสี’’ติฯ
๓๖.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๓๗.
‘‘กาเลน สตฺต ปุตฺตานิ, สายํ สตฺต ปุนาปเร;
วิชายิตฺวาน ขาทามิ, เตปิ นา โหนฺติ เม อลํฯ
๓๘.
‘‘ปริฑยฺหติ ธูมายติ, ขุทาย หทยํ มม;
นิพฺพุติํ นาธิคจฺฉามิ, อคฺคิทฑฺฒาว อาตเป’’ติฯ
๓๙.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, ปุตฺตมํสานิ ขาทสี’’ติฯ
๔๐.
‘‘อหู มยฺหํ ทุเว ปุตฺตา, อุโภ สมฺปตฺตโยพฺพนา;
สาหํ ปุตฺตพลูเปตา, สามิกํ อติมญฺญิสํฯ
๔๑.
‘‘ตโต เม สามิโก กุโทฺธ, สปตฺติํ มยฺหมานยิ;
สา จ คพฺภํ อลภิตฺถ, ตสฺสา ปาปํ อเจตยิํฯ
๔๒.
‘‘สาหํ ปทุฎฺฐมนสา, อกริํ คพฺภปาตนํ;
ตสฺสา เตมาสิโก คโพฺภ, ปุพฺพโลหิตโก [ปุพฺพโลหิตโก (ก.)] ปติฯ
๔๓.
‘‘ตทสฺสา มาตา กุปิตา, มยฺหํ ญาตี สมานยิ;
สปถญฺจ มํ กาเรสิ, ปริภาสาปยี จ มํฯ
๔๔.
‘‘สาหํ โฆรญฺจ สปถํ, มุสาวาทํ อภาสิสํ;
‘ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, สเจ ตํ ปกตํ มยา’ฯ
๔๕.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, มุสาวาทสฺส จูภยํ;
ปุตฺตมํสานิ ขาทามิ, ปุพฺพโลหิตมกฺขิตา’’ติฯ
สตฺตปุตฺตขาทเปติวตฺถุ สตฺตมํฯ
๔๖.
‘‘กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, ลายิตฺวา หริตํ ติณํ;
ขาท ขาทาติ ลปสิ, คตสตฺตํ ชรคฺควํฯ
๔๗.
‘‘น หิ อเนฺนน ปาเนน, มโต โคโณ สมุฎฺฐเห;
ตฺวํสิ พาโล จ [พาโลว (ก.)] ทุเมฺมโธ, ยถา ตโญฺญว ทุมฺมตี’’ติฯ
๔๘.
‘‘อิเม ปาทา อิทํ สีสํ, อยํ กาโย สวาลธิ;
เนตฺตา ตเถว ติฎฺฐนฺติ, อยํ โคโณ สมุฎฺฐเหฯ
๔๙.
‘‘นายฺยกสฺส หตฺถปาทา, กาโย สีสญฺจ ทิสฺสติ;
รุทํ มตฺติกถูปสฺมิํ, นนุ ตฺวเญฺญว ทุมฺมตี’’ติฯ
๕๐.
‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
๕๑.
‘‘อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (พหูสุ)] วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปิตุโสกํ อปานุทิฯ
๕๒.
‘‘สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสโลฺลสฺมิ, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว’ฯ
๕๓.
เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
วินิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, สุชาโต ปิตรํ ยถาติฯ
โคณเปตวตฺถุ อฎฺฐมํฯ
๕๔.
‘‘คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพํ, ปริภุญฺชติ กิสฺส อยํ วิปาโก;
อยํ นุ กิํ กมฺมมกาสิ นารี, ยา สพฺพทา โลหิตปุพฺพภกฺขาฯ
๕๕.
‘‘นวานิ วตฺถานิ สุภานิ เจว, มุทูนิ สุทฺธานิ จ โลมสานิ;
ทินฺนานิ มิสฺสา กิตกา [กิฎกา (ก.)] ภวนฺติ, อยํ นุ กิํ กมฺมมกาสิ นารี’’ติฯ
๕๖.
‘‘ภริยา มเมสา อหู ภทเนฺต, อทายิกา มจฺฉรินี กทริยา;
สา มํ ททนฺตํ สมณพฺราหฺมณานํ, อโกฺกสติ จ ปริภาสติ จฯ
๕๗.
‘‘‘คูถญฺจ มุตฺตํ รุหิรญฺจ ปุพฺพํ, ปริภุญฺช ตฺวํ อสุจิํ สพฺพกาลํ;
เอตํ เต ปรโลกสฺมิํ โหตุ, วตฺถา จ เต กิฎกสมา ภวนฺตุ’;
เอตาทิสํ ทุจฺจริตํ จริตฺวา, อิธาคตา จิรรตฺตาย ขาทตี’’ติฯ
มหาเปสการเปติวตฺถุ นวมํฯ
๕๘.
‘‘กา นุ อโนฺตวิมานสฺมิํ, ติฎฺฐนฺตี นูปนิกฺขมิ;
อุปนิกฺขมสฺสุ ภเทฺท, ปสฺสาม ตํ พหิฎฺฐิต’’นฺติฯ
๕๙.
‘‘อฎฺฎียามิ หรายามิ, นคฺคา นิกฺขมิตุํ พหิ;
เกเสหมฺหิ ปฎิจฺฉนฺนา, ปุญฺญํ เม อปฺปกํ กต’’นฺติฯ
๖๐.
‘‘หนฺทุตฺตรียํ ททามิ เต, อิทํ ทุสฺสํ นิวาสย;
อิทํ ทุสฺสํ นิวาเสตฺวา, เอหิ นิกฺขม โสภเน;
อุปนิกฺขมสฺสุ ภเทฺท, ปสฺสาม ตํ พหิฎฺฐิต’’นฺติฯ
๖๑.
‘‘หเตฺถน หเตฺถ เต ทินฺนํ, น มยฺหํ อุปกปฺปติ;
เอเสตฺถุปาสโก สโทฺธ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาวโกฯ
๖๒.
‘‘เอตํ อจฺฉาทยิตฺวาน, มม ทกฺขิณมาทิส;
ตถาหํ [อถาหํ (สี.)] สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ
๖๓.
ตญฺจ เต นฺหาปยิตฺวาน, วิลิเมฺปตฺวาน วาณิชา;
วเตฺถหจฺฉาทยิตฺวาน, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสุํฯ
๖๔.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ [สมนนฺตรา อนุทฺทิเฎฺฐ (สฺยา. ก.)], วิปาโก อุทปชฺชถ [อุปปชฺชถ (สี. สฺยา.)];
โภชนจฺฉาทนปานียํ [โภชนจฺฉาทนํ ปานียํ (สฺยา. ก.)], ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ
๖๕.
ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;
หสนฺตี วิมานา นิกฺขมิ, ‘ทกฺขิณาย อิทํ ผล’’’นฺติฯ
๖๖.
‘‘สุจิตฺตรูปํ รุจิรํ, วิมานํ เต ปภาสติ;
เทวเต ปุจฺฉิตาจิกฺข, กิสฺส กมฺมสฺสิทํ ผล’’นฺติฯ
๖๗.
‘‘ภิกฺขุโน จรมานสฺส, โทณินิมฺมชฺชนิํ อหํ;
อทาสิํ อุชุภูตสฺส, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
๖๘.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, วิปากํ ทีฆมนฺตรํ;
อนุโภมิ วิมานสฺมิํ, ตญฺจ ทานิ ปริตฺตกํฯ
๖๙.
‘‘อุทฺธํ จตูหิ มาเสหิ, กาลํกิริยา [กาลํกิริยา (ก.)] ภวิสฺสติ;
เอกนฺตกฎุกํ โฆรํ, นิรยํ ปปติสฺสหํฯ
๗๐.
[ม. นิ. ๓.๒๕๐, ๒๖๗; อ. นิ. ๓.๓๖; เป. ว. ๒๔๐, ๖๙๓] ‘‘จตุกฺกณฺณํ จตุทฺวารํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;
อโยปาการปริยนฺตํ, อยสา ปฎิกุชฺชิตํฯ
๗๑.
‘‘ตสฺส อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฎฺฐติ สพฺพทาฯ
๗๒.
‘‘ตตฺถาหํ ทีฆมทฺธานํ, ทุกฺขํ เวทิสฺส เวทนํ;
ผลญฺจ ปาปกมฺมสฺส, ตสฺมา โสจามหํ ภุส’’นฺติฯ
ขลฺลาฎิยเปติวตฺถุ ทสมํฯ
๗๓.
‘‘ปุรโตว [ปุรโต จ (สฺยา.)] เสเตน ปเลติ หตฺถินา, มเชฺฌ ปน อสฺสตรีรเถน;
ปจฺฉา จ กญฺญา สิวิกาย นียติ, โอภาสยนฺตี ทส สพฺพโต [สพฺพโต (ก.)] ทิสาฯ
๗๔.
‘‘ตุเมฺห ปน มุคฺครหตฺถปาณิโน, รุทํมุขา ฉินฺนปภินฺนคตฺตา;
มนุสฺสภูตา กิมกตฺถ ปาปํ, เยนญฺญมญฺญสฺส ปิวาถ โลหิต’’นฺติฯ
๗๕.
‘‘ปุรโตว โย คจฺฉติ กุญฺชเรน, เสเตน นาเคน จตุกฺกเมน;
อมฺหาก ปุโตฺต อหุ เชฎฺฐโก โส [โสว เชโฎฺฐ (ก.)], ทานานิ ทตฺวาน สุขี ปโมทติฯ
๗๖.
‘‘โย โส มเชฺฌ อสฺสตรีรเถน, จตุพฺภิ ยุเตฺตน สุวคฺคิเตน;
อมฺหาก ปุโตฺต อหุ มชฺฌิโม โส, อมจฺฉรี ทานวตี วิโรจติฯ
๗๗.
‘‘ยา สา จ ปจฺฉา สิวิกาย นียติ, นารี สปญฺญา มิคมนฺทโลจนา;
อมฺหาก ธีตา อหุ สา กนิฎฺฐิกา, ภาคฑฺฒภาเคน สุขี ปโมทติฯ
๗๘.
‘‘เอเต จ ทานานิ อทํสุ ปุเพฺพ, ปสนฺนจิตฺตา สมณพฺราหฺมณานํ;
มยํ ปน มจฺฉริโน อหุมฺห, ปริภาสกา สมณพฺราหฺมณานํ;
เอเต จ ทตฺวา ปริจารยนฺติ, มยญฺจ สุสฺสาม นโฬว ฉิโนฺน’’ติ [ขิโตฺตติ (สี.)]ฯ
๗๙.
‘‘กิํ ตุมฺหากํ โภชนํ กิํ สยานํ, กถญฺจ ยาเปถ สุปาปธมฺมิโน;
ปหูตโภเคสุ อนปฺปเกสุ, สุขํ วิราธาย [วิราคาย (สฺยา. ก.)] ทุกฺขชฺช ปตฺตา’’ติฯ
๘๐.
‘‘อญฺญมญฺญํ วธิตฺวาน, ปิวาม ปุพฺพโลหิตํ;
พหุํ ปิตฺวา น ธาตา โหม, นจฺฉาทิมฺหเส [นรุจฺจาทิมฺหเส (ก.)] มยํฯ
๘๑.
‘‘อิเจฺจว มจฺจา ปริเทวยนฺติ, อทายกา เปจฺจ [มจฺฉริโน (ก.)] ยมสฺส ฐายิโน;
เย เต วิทิจฺจ [วิทิตฺวา (สี.)] อธิคมฺม โภเค, น ภุญฺชเร นาปิ กโรนฺติ ปุญฺญํฯ
๘๒.
‘‘เต ขุปฺปิปาสูปคตา ปรตฺถ, ปจฺฉา [เปตา (สี.)] จิรํ ฌายเร ฑยฺหมานา;
กมฺมานิ กตฺวาน ทุขุทฺรานิ, อนุโภนฺติ ทุกฺขํ กฎุกปฺผลานิฯ
๘๓.
‘‘อิตฺตรํ หิ ธนํ ธญฺญํ, อิตฺตรํ อิธ ชีวิตํ;
อิตฺตรํ อิตฺตรโต ญตฺวา, ทีปํ กยิราถ ปณฺฑิโตฯ
๘๔.
‘‘เย เต เอวํ ปชานนฺติ, นรา ธมฺมสฺส โกวิทา;
เต ทาเน นปฺปมชฺชนฺติ, สุตฺวา อรหตํ วโจ’’ติฯ
นาคเปตวตฺถุ เอกาทสมํฯ
๘๕.
‘‘อุรโคว ตจํ ชิณฺณํ, หิตฺวา คจฺฉติ สนฺตนุํ;
เอวํ สรีเร นิโพฺภเค, เปเต กาลงฺกเต สติฯ
๘๖.
‘‘ฑยฺหมาโน น ชานาติ, ญาตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โรทามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ’’ฯ
๘๗.
‘‘อนพฺภิโต [อนวฺหิโต (สี.)] ตโต อาคา, นานุญฺญาโต อิโต คโต;
ยถาคโต ตถา คโต, ตตฺถ กา [กา ตตฺถ (สี.)] ปริเทวนาฯ
๘๘.
‘‘ฑยฺหมาโน น ชานาติ, ญาตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โรทามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ’’ฯ
๘๙.
‘‘สเจ โรเท กิสา อสฺสํ, ตตฺถ เม กิํ ผลํ สิยา;
ญาติมิตฺตสุหชฺชานํ, ภิโยฺย โน อรตี สิยาฯ
๙๐.
‘‘ฑยฺหมาโน น ชานาติ, ญาตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โรทามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ’’ฯ
๙๑.
‘‘ยถาปิ ทารโก จนฺทํ, คจฺฉนฺตมนุโรทติ;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติฯ
๙๒.
‘‘ฑยฺหมาโน น ชานาติ, ญาตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โรทามิ, คโต โส ตสฺส ยา คติ’’ฯ
๙๓.
‘‘ยถาปิ พฺรเหฺม อุทกุโมฺภ, ภิโนฺน อปฺปฎิสนฺธิโย;
เอวํ สมฺปทเมเวตํ, โย เปตมนุโสจติฯ
๙๔.
‘‘ฑยฺหมาโน น ชานาติ, ญาตีนํ ปริเทวิตํ;
ตสฺมา เอตํ น โรทามิ, คโต โส ตสฺส ยา คตี’’ติฯ
อุรคเปตวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ
อุรควโคฺค ปฐโม นิฎฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
เขตฺตญฺจ สูกรํ ปูติ, ปิฎฺฐํ จาปิ ติโรกุฎฺฎํ;
ปญฺจาปิ สตฺตปุตฺตญฺจ, โคณํ เปสการกญฺจ;
ตถา ขลฺลาฎิยํ นาคํ, ทฺวาทสํ อุรคเญฺจวาติฯ
๙๕.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
อุปฺผาสุลิเก [อุปฺปาสุฬิเก (ก.)] กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสี’’ติฯ
๙๖.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๙๗.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๙๘.
‘‘อนุกมฺปกา มยฺหํ นาเหสุํ ภเนฺต, ปิตา จ มาตา อถวาปิ ญาตกา;
เย มํ นิโยเชยฺยุํ ททาหิ ทานํ, ปสนฺนจิตฺตา สมณพฺราหฺมณานํฯ
๙๙.
‘‘อิโต อหํ วสฺสสตานิ ปญฺจ, ยํ เอวรูปา วิจรามิ นคฺคา;
ขุทาย ตณฺหาย จ ขชฺชมานา, ปาปสฺส กมฺมสฺส ผลํ มเมทํฯ
๑๐๐.
‘‘วนฺทามิ ตํ อยฺย ปสนฺนจิตฺตา, อนุกมฺป มํ วีร มหานุภาว;
ทตฺวา จ เม อาทิส ยํ หิ กิญฺจิ, โมเจหิ มํ ทุคฺคติยา ภทเนฺต’’ติฯ
๑๐๑.
สาธูติ โส ปฎิสฺสุตฺวา, สาริปุโตฺตนุกมฺปโก;
ภิกฺขูนํ อาโลปํ ทตฺวา, ปาณิมตฺตญฺจ โจฬกํ;
ถาลกสฺส จ ปานียํ, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสิฯ
๑๐๒.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, วิปาโก อุทปชฺชถ;
โภชนจฺฉาทนปานียํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ
๑๐๓.
ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, สาริปุตฺตํ อุปสงฺกมิฯ
๑๐๔.
‘‘อภิกฺกเนฺตน วเณฺณน, ยา ตฺวํ ติฎฺฐสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ
๑๐๕.
‘‘เกน เตตาทิโส วโณฺณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
๑๐๖.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ
๑๐๗.
‘‘อุปฺปณฺฑุกิํ กิสํ ฉาตํ, นคฺคํ สมฺปติตจฺฉวิํ [อาปติตจฺฉวิํ (สี.)];
มุนิ การุณิโก โลเก, ตํ มํ อทฺทกฺขิ ทุคฺคตํฯ
๑๐๘.
‘‘ภิกฺขูนํ อาโลปํ ทตฺวา, ปาณิมตฺตญฺจ โจฬกํ;
ถาลกสฺส จ ปานียํ, มม ทกฺขิณมาทิสิฯ
๑๐๙.
‘‘อาโลปสฺส ผลํ ปสฺส, ภตฺตํ วสฺสสตํ ทส;
ภุญฺชามิ กามกามินี, อเนกรสพฺยญฺชนํฯ
๑๑๐.
‘‘ปาณิมตฺตสฺส โจฬสฺส, วิปากํ ปสฺส ยาทิสํ;
ยาวตา นนฺทราชสฺส, วิชิตสฺมิํ ปฎิจฺฉทาฯ
๑๑๑.
‘‘ตโต พหุตรา ภเนฺต, วตฺถานจฺฉาทนานิ เม;
โกเสยฺยกมฺพลียานิ, โขมกปฺปาสิกานิ จฯ
๑๑๒.
‘‘วิปุลา จ มหคฺฆา จ, เตปากาเสวลมฺพเร;
สาหํ ตํ ปริทหามิ, ยํ ยํ หิ มนโส ปิยํฯ
๑๑๓.
‘‘ถาลกสฺส จ ปานียํ, วิปากํ ปสฺส ยาทิสํ;
คมฺภีรา จตุรสฺสา จ, โปกฺขรโญฺญ สุนิมฺมิตาฯ
๑๑๔.
‘‘เสโตทกา สุปฺปติตฺถา, สีตา อปฺปฎิคนฺธิยา;
ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา, วาริกิญฺชกฺขปูริตาฯ
๑๑๕.
‘‘สาหํ รมามิ กีฬามิ, โมทามิ อกุโตภยา;
มุนิํ การุณิกํ โลเก, ภเนฺต วนฺทิตุมาคตา’’ติฯ
สํสารโมจกเปติวตฺถุ ปฐมํฯ
๑๑๖.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสิ’’ฯ
๑๑๗.
‘‘อหํ เต สกิยา มาตา, ปุเพฺพ อญฺญาสุ ชาตีสุ;
อุปปนฺนา เปตฺติวิสยํ, ขุปฺปิปาสสมปฺปิตาฯ
๑๑๘.
‘‘ฉฑฺฑิตํ ขิปิตํ เขฬํ, สิงฺฆาณิกํ สิเลสุมํ;
วสญฺจ ฑยฺหมานานํ, วิชาตานญฺจ โลหิตํฯ
๑๑๙.
‘‘วณิกานญฺจ ยํ ฆาน-สีสจฺฉินฺนาน โลหิตํ;
ขุทาปเรตา ภุญฺชามิ, อิตฺถิปุริสนิสฺสิตํฯ
๑๒๐.
‘‘ปุพฺพโลหิตํ ภกฺขามิ [ปุพฺพโลหิตภกฺขาสฺมิ (สี.)], ปสูนํ มานุสาน จ;
อเลณา อนคารา จ, นีลมญฺจปรายณาฯ
๑๒๑.
‘‘เทหิ ปุตฺตก เม ทานํ, ทตฺวา อนฺวาทิสาหิ เม;
อเปฺปว นาม มุเจฺจยฺยํ, ปุพฺพโลหิตโภชนา’’ติฯ
๑๒๒.
มาตุยา วจนํ สุตฺวา, อุปติโสฺสนุกมฺปโก;
อามนฺตยิ โมคฺคลฺลานํ, อนุรุทฺธญฺจ กปฺปินํฯ
๑๒๓.
จตโสฺส กุฎิโย กตฺวา, สเงฺฆ จาตุทฺทิเส อทา;
กุฎิโย อนฺนปานญฺจ, มาตุ ทกฺขิณมาทิสีฯ
๑๒๔.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, วิปาโก อุทปชฺชถ;
โภชนํ ปานียํ วตฺถํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ
๑๒๕.
ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, โกลิตํ อุปสงฺกมิฯ
๑๒๖.
‘‘อภิกฺกเนฺตน วเณฺณน, ยา ตฺวํ ติฎฺฐสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ
๑๒๗.
‘‘เกน เตตาทิโส วโณฺณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
๑๒๘.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ
๑๒๙.
‘‘สาริปุตฺตสฺสาหํ มาตา, ปุเพฺพ อญฺญาสุ ชาตีสุ;
อุปปนฺนา เปตฺติวิสยํ, ขุปฺปิปาสสมปฺปิตาฯ
๑๓๐.
‘‘ฉฑฺฑิตํ ขิปิตํ เขฬํ, สิงฺฆาณิกํ สิเลสุมํ;
วสญฺจ ฑยฺหมานานํ, วิชาตานญฺจ โลหิตํฯ
๑๓๑.
‘‘วณิกานญฺจ ยํ ฆาน-สีสจฺฉินฺนาน โลหิตํ;
ขุทาปเรตา ภุญฺชามิ, อิตฺถิปุริสนิสฺสิตํฯ
๑๓๒.
‘‘ปุพฺพโลหิตํ ภกฺขิสฺสํ, ปสูนํ มานุสาน จ;
อเลณา อนคารา จ, นีลมญฺจปรายณาฯ
๑๓๓.
‘‘สาริปุตฺตสฺส ทาเนน, โมทามิ อกุโตภยา;
มุนิํ การุณิกํ โลเก, ภเนฺต วนฺทิตุมาคตา’’ติฯ
สาริปุตฺตเตฺถรสฺส มาตุเปติวตฺถุ ทุติยํฯ
๑๓๔.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสี’’ติฯ
๑๓๕.
‘‘อหํ มตฺตา ตุวํ ติสฺสา, สปตฺตี เต ปุเร อหุํ;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๓๖.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๓๗.
‘‘จณฺฑี จ ผรุสา จาสิํ, อิสฺสุกี มจฺฉรี สฐา [สฐี (สี.)];
ตาหํ ทุรุตฺตํ วตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๓๘.
สพฺพํ [สจฺจํ (ก.)] อหมฺปิ ชานามิ, ยถา ตฺวํ จณฺฑิกา อหุ;
อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ ปํสุกุนฺถิตา’’ติฯ
๑๓๙.
‘‘สีสํนฺหาตา ตุวํ อาสิ, สุจิวตฺถา อลงฺกตา;
อหญฺจ โข [โข ตํ (สี. ก.)] อธิมตฺตํ, สมลงฺกตตรา ตยาฯ
๑๔๐.
‘‘ตสฺสา เม เปกฺขมานาย, สามิเกน สมนฺตยิ;
ตโต เม อิสฺสา วิปุลา, โกโธ เม สมชายถฯ
๑๔๑.
‘‘ตโต ปํสุํ คเหตฺวาน, ปํสุนา ตํ หิ โอกิริํ [ตํ วิกีริหํ (สฺยา. ก.)];
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ ปํสุกุนฺถิตา’’ติฯ
๑๔๒.
‘‘สจฺจํ อหมฺปิ ชานามิ, ปํสุนา มํ ตฺวโมกิริ;
อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกน ขชฺชสิ กจฺฉุยา’’ติฯ
๑๔๓.
‘‘เภสชฺชหารี อุภโย, วนนฺตํ อคมิมฺหเส;
ตฺวญฺจ เภสชฺชมาหริ, อหญฺจ กปิกจฺฉุโนฯ
๑๔๔.
‘‘ตสฺสา ตฺยาชานมานาย, เสยฺยํ ตฺยาหํ สโมกิริํ;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เตน ขชฺชามิ กจฺฉุยา’’ติฯ
๑๔๕.
‘‘สจฺจํ อหมฺปิ ชานามิ, เสยฺยํ เม ตฺวํ สโมกิริ;
อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ นคฺคิยา ตุว’’นฺติฯ
๑๔๖.
‘‘สหายานํ สมโย อาสิ, ญาตีนํ สมิตี อหุ;
ตฺวญฺจ อามนฺติตา อาสิ, สสามินี โน จ โข อหํฯ
๑๔๗.
‘‘ตสฺสา ตฺยาชานมานาย, ทุสฺสํ ตฺยาหํ อปานุทิํ;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ นคฺคิยา อห’’นฺติฯ
๑๔๘.
‘‘สจฺจํ อหมฺปิ ชานามิ, ทุสฺสํ เม ตฺวํ อปานุทิ;
อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ คูถคนฺธินี’’ติฯ
๑๔๙.
‘‘ตว คนฺธญฺจ มาลญฺจ, ปจฺจคฺฆญฺจ วิเลปนํ;
คูถกูเป อธาเรสิํ [อธาเรสิํ (ก.)], ตํ ปาปํ ปกตํ มยา;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ คูถคนฺธินี’’ติฯ
๑๕๐.
‘‘สจฺจํ อหมฺปิ ชานามิ, ตํ ปาปํ ปกตํ ตยา;
อญฺญญฺจ โข ตํ ปุจฺฉามิ, เกนาสิ ทุคฺคตา ตุว’’นฺติฯ
๑๕๑.
‘‘อุภินฺนํ สมกํ อาสิ, ยํ เคเห วิชฺชเต ธนํ;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโน;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เตนมฺหิ ทุคฺคตา อหํฯ
๑๕๒.
‘‘ตเทว มํ ตฺวํ อวจ, ‘ปาปกมฺมํ นิเสวสิ;
น หิ ปาเปหิ กเมฺมหิ, สุลภา โหติ สุคฺคตี’’’ติฯ
๑๕๓.
‘‘วามโต มํ ตฺวํ ปเจฺจสิ, อโถปิ มํ อุสูยสิ;
ปสฺส ปาปานํ กมฺมานํ, วิปาโก โหติ ยาทิโสฯ
๑๕๔.
‘‘เต ฆรา ตา จ ทาสิโย [เต ฆรทาสิโย อาสุํ (สี. สฺยา.), เต ฆเร ทาสิโย เจว (ก.)], ตาเนวาภรณานิเม;
เต อเญฺญ ปริจาเรนฺติ, น โภคา โหนฺติ สสฺสตาฯ
๑๕๕.
‘‘อิทานิ ภูตสฺส ปิตา, อาปณา เคหเมหิติ;
อเปฺปว เต ทเท กิญฺจิ, มา สุ ตาว อิโต อคา’’ติฯ
๑๕๖.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปามฺหิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
โกปีนเมตํ อิตฺถีนํ, มา มํ ภูตปิตาทฺทสา’’ติฯ
๑๕๗.
‘‘หนฺท กิํ วา ตฺยาหํ [กิํ ตฺยาหํ (สี. สฺยา.), กิํ วตาหํ (ก.)] ทมฺมิ, กิํ วา เตธ [กิํ วา จ เต (สี. สฺยา.), กิํ วิธ เต (ก.)] กโรมหํ;
เยน ตฺวํ สุขิตา อสฺส, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ
๑๕๘.
‘‘จตฺตาโร ภิกฺขู สงฺฆโต, จตฺตาโร ปน ปุคฺคลา;
อฎฺฐ ภิกฺขู โภชยิตฺวา, มม ทกฺขิณมาทิส;
ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ
๑๕๙.
สาธูติ สา ปฎิสฺสุตฺวา, โภชยิตฺวาฎฺฐ ภิกฺขโว;
วเตฺถหจฺฉาทยิตฺวาน, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสีฯ
๑๖๐.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ , วิปาโก อุทปชฺชถ;
โภชนจฺฉาทนปานียํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ
๑๖๑.
ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, สปตฺติํ อุปสงฺกมิฯ
๑๖๒.
‘‘อภิกฺกเนฺตน วเณฺณน, ยา ตฺวํ ติฎฺฐสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ
๑๖๓.
‘‘เกน เตตาทิโส วโณฺณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
๑๖๔.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ
๑๖๕.
‘‘อหํ มตฺตา ตุวํ ติสฺสา, สปตฺตี เต ปุเร อหุํ;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๑๖๖.
‘‘ตว ทิเนฺนน ทาเนน, โมทามิ อกุโตภยา;
จีรํ ชีวาหิ ภคินิ, สห สเพฺพหิ ญาติภิ;
อโสกํ วิรชํ ฐานํ, อาวาสํ วสวตฺตินํฯ
๑๖๗.
‘‘อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ทานํ ทตฺวาน โสภเน;
วิเนยฺย มเจฺฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิตา สคฺคมุเปหิ ฐาน’’นฺติฯ
มตฺตาเปติวตฺถุ ตติยํฯ
๑๖๘.
‘‘กาฬี ทุพฺพณฺณรูปาสิ, ผรุสา ภีรุทสฺสนา;
ปิงฺคลาสิ กฬาราสิ, น ตํ มญฺญามิ มานุสิ’’นฺติฯ
๑๖๙.
‘‘อหํ นนฺทา นนฺทิเสน, ภริยา เต ปุเร อหุํ;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๗๐.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๗๑.
‘‘จณฺฑี จ ผรุสา จาสิํ [จณฺฑี ผรุสวาจา จ (สี.)], ตยิ จาปิ อคารวา;
ตาหํ ทุรุตฺตํ วตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๑๗๒.
‘‘หนฺทุตฺตรียํ ททามิ เต, อิมํ [อิทํ (สี. อฎฺฐ.)] ทุสฺสํ นิวาสย;
อิมํ ทุสฺสํ นิวาเสตฺวา, เอหิ เนสฺสามิ ตํ ฆรํฯ
๑๗๓.
‘‘วตฺถญฺจ อนฺนปานญฺจ, ลจฺฉสิ ตฺวํ ฆรํ คตา;
ปุเตฺต จ เต ปสฺสิสฺสสิ, สุณิสาโย จ ทกฺขสี’’ติฯ
๑๗๔.
‘‘หเตฺถน หเตฺถ เต ทินฺนํ, น มยฺหํ อุปกปฺปติ;
ภิกฺขู จ สีลสมฺปเนฺน, วีตราเค พหุสฺสุเตฯ
๑๗๕.
‘‘ตเปฺปหิ อนฺนปาเนน, มม ทกฺขิณมาทิส;
ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ
๑๗๖.
สาธูติ โส ปฎิสฺสุตฺวา, ทานํ วิปุลมากิริ;
อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ฉตฺตํ คนฺธญฺจ มาลญฺจ, วิวิธา จ อุปาหนาฯ
๑๗๗.
ภิกฺขู จ สีลสมฺปเนฺน, วีตราเค พหุสฺสุเต;
ตเปฺปตฺวา อนฺนปาเนน, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสีฯ
๑๗๘.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ , วิปาโก อุทปชฺชถ;
โภชนจฺฉาทนปานียํ, ทกฺขิณาย อิทํ ผลํฯ
๑๗๙.
ตโต สุทฺธา สุจิวสนา, กาสิกุตฺตมธารินี;
วิจิตฺตวตฺถาภรณา, สามิกํ อุปสงฺกมิฯ
๑๘๐.
‘‘อภิกฺกเนฺตน วเณฺณน, ยา ตฺวํ ติฎฺฐสิ เทวเต;
โอภาเสนฺตี ทิสา สพฺพา, โอสธี วิย ตารกาฯ
๑๘๑.
‘‘เกน เตตาทิโส วโณฺณ, เกน เต อิธ มิชฺฌติ;
อุปฺปชฺชนฺติ จ เต โภคา, เย เกจิ มนโส ปิยาฯ
๑๘๒.
‘‘ปุจฺฉามิ ตํ เทวิ มหานุภาเว, มนุสฺสภูตา กิมกาสิ ปุญฺญํ;
เกนาสิ เอวํ ชลิตานุภาวา, วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสตี’’ติฯ
๑๘๓.
‘‘อหํ นนฺทา นนฺทิเสน, ภริยา เต ปุเร อหุํ;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๑๘๔.
‘‘ตว ทิเนฺนน ทาเนน, โมทามิ อกุโตภยา;
จิรํ ชีว คหปติ, สห สเพฺพหิ ญาติภิ;
อโสกํ วิรชํ เขมํ, อาวาสํ วสวตฺตินํฯ
๑๘๕.
‘‘อิธ ธมฺมํ จริตฺวาน, ทานํ ทตฺวา คหปติ;
วิเนยฺย มเจฺฉรมลํ สมูลํ, อนินฺทิโต สคฺคมุเปหิ ฐาน’’นฺติฯ
นนฺทาเปติวตฺถุ จตุตฺถํฯ
๑๘๖.
[วิ. ว. ๑๒๐๗] ‘‘อลงฺกโต มฎฺฐกุณฺฑลี, มาลธารี หริจนฺทนุสฺสโท;
พาหา ปคฺคยฺห กนฺทสิ, วนมเชฺฌ กิํ ทุกฺขิโต ตุว’’นฺติฯ
๑๘๗.
‘‘โสวณฺณมโย ปภสฺสโร, อุปฺปโนฺน รถปญฺชโร มม;
ตสฺส จกฺกยุคํ น วินฺทามิ, เตน ทุเกฺขน ชหามิ ชีวิต’’นฺติฯ
๑๘๘.
‘‘โสวณฺณมยํ มณิมยํ, โลหิตกมยํ [โลหิตงฺคมยํ (สฺยา.), โลหิตงฺกมยํ (สี.), โลหมยํ (กตฺถจิ)] อถ รูปิยมยํ;
อาจิกฺข เม ภทฺทมาณว, จกฺกยุคํ ปฎิปาทยามิ เต’’ติฯ
๑๘๙.
โส มาณโว ตสฺส ปาวทิ, ‘‘จนฺทสูริยา อุภเยตฺถ ทิสฺสเร;
โสวณฺณมโย รโถ มม, เตน จกฺกยุเคน โสภตี’’ติฯ
๑๙๐.
‘‘พาโล โข ตฺวํ อสิ มาณว, โย ตฺวํ ปตฺถยเส อปตฺถิยํ;
มญฺญามิ ตุวํ มริสฺสสิ, น หิ ตฺวํ ลจฺฉสิ จนฺทสูริเย’’ติฯ
๑๙๑.
‘‘คมนาคมนมฺปิ ทิสฺสติ, วณฺณธาตุ อุภยตฺถ วีถิยา;
เปโต กาลกโต น ทิสฺสติ, โก นิธ กนฺทตํ พาลฺยตโร’’ติฯ
๑๙๒.
‘‘สจฺจํ โข วเทสิ มาณว, อหเมว กนฺทตํ พาลฺยตโร;
จนฺทํ วิย ทารโก รุทํ, เปตํ กาลกตาภิปตฺถยิ’’นฺติฯ
๑๙๓.
‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
๑๙๔.
‘‘อพฺพหี [อพฺพูฬฺหํ (สฺยา. ก.)] วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ
๑๙๕.
‘‘สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสโลฺลสฺมิ, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณวา’’ติฯ
๑๙๖.
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธโพฺพ, อทุ สโกฺก ปุรินฺทโท;
โก วา ตฺวํ กสฺส วา ปุโตฺต, กถํ ชาเนมุ ตํ มย’’นฺติฯ
๑๙๗.
‘‘ยญฺจ กนฺทสิ ยญฺจ โรทสิ, ปุตฺตํ อาฬาหเน สยํ ทหิตฺวา;
สฺวาหํ กุสลํ กริตฺวา กมฺมํ, ติทสานํ สหพฺยตํ คโต’’ติฯ
๑๙๘.
‘‘อปฺปํ วา พหุํ วา นาทฺทสาม, ทานํ ททนฺตสฺส สเก อคาเร;
อุโปสถกมฺมํ วา ตาทิสํ, เกน กเมฺมน คโตสิ เทวโลก’’นฺติฯ
๑๙๙.
‘‘อาพาธิโกหํ ทุกฺขิโต คิลาโน, อาตุรรูโปมฺหิ สเก นิเวสเน;
พุทฺธํ วิคตรชํ วิติณฺณกงฺขํ, อทฺทกฺขิํ สุคตํ อโนมปญฺญํฯ
๒๐๐.
‘‘สฺวาหํ มุทิตมโน ปสนฺนจิโตฺต, อญฺชลิํ อกริํ ตถาคตสฺส;
ตาหํ กุสลํ กริตฺวาน กมฺมํ, ติทสานํ สหพฺยตํ คโต’’ติฯ
๒๐๑.
‘‘อจฺฉริยํ วต อพฺภุตํ วต, อญฺชลิกมฺมสฺส อยมีทิโส วิปาโก;
อหมฺปิ มุทิตมโน ปสนฺนจิโตฺต, อเชฺชว พุทฺธํ สรณํ วชามี’’ติฯ
๒๐๒.
‘‘อเชฺชว พุทฺธํ สรณํ วชาหิ, ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ ปสนฺนจิโตฺต;
ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ, อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยสฺสุฯ
๒๐๓.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ;
อมชฺชโป มา จ มุสา ภณาหิ, สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุโฎฺฐ’’ติฯ
๒๐๔.
‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;
กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมาติฯ
๒๐๕.
‘‘อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ, ธมฺมญฺจาปิ อนุตฺตรํ;
สงฺฆญฺจ นรเทวสฺส, คจฺฉามิ สรณํ อหํฯ
๒๐๖.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ;
อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ; สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุโฎฺฐ’’ติฯ
มฎฺฐกุณฺฑลีเปตวตฺถุ ปญฺจมํฯ
๒๐๗.
‘‘อุเฎฺฐหิ กณฺห กิํ เสสิ, โก อโตฺถ สุปเนน เต;
โย จ ตุยฺหํ สโก ภาตา, หทยํ จกฺขุ จ [จกฺขุํว (อฎฺฐ.)] ทกฺขิณํ;
ตสฺส วาตา พลียนฺติ, สสํ ชปฺปติ [ฆโฎ ชปฺปติ (ก.)] เกสวา’’ติฯ
๒๐๘.
‘‘ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, โรหิเณยฺยสฺส เกสโว;
ตรมานรูโป วุฎฺฐาสิ, ภาตุโสเกน อฎฺฎิโตฯ
๒๐๙.
‘‘กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, เกวลํ ทฺวารกํ อิมํ;
สโส สโสติ ลปสิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสิฯ
๒๑๐.
‘‘โสวณฺณมยํ มณิมยํ, โลหมยํ อถ รูปิยมยํ;
สงฺขสิลาปวาฬมยํ, การยิสฺสามิ เต สสํฯ
๒๑๑.
‘‘สนฺติ อเญฺญปิ สสกา, อรญฺญวนโคจรา;
เตปิ เต อานยิสฺสามิ, กีทิสํ สสมิจฺฉสี’’ติฯ
๒๑๒.
‘‘นาหเมเต สเส อิเจฺฉ, เย สสา ปถวิสฺสิตา;
จนฺทโต สสมิจฺฉามิ, ตํ เม โอหร เกสวา’’ติฯ
๒๑๓.
‘‘โส นูน มธุรํ ญาติ, ชีวิตํ วิชหิสฺสสิ;
อปตฺถิยํ ปตฺถยสิ, จนฺทโต สสมิจฺฉสี’’ติฯ
๒๑๔.
‘‘เอวํ เจ กณฺห ชานาสิ, ยถญฺญมนุสาสสิ;
กสฺมา ปุเร มตํ ปุตฺตํ, อชฺชาปิ มนุโสจสิฯ
๒๑๕.
‘‘น ยํ ลพฺภา มนุเสฺสน, อมนุเสฺสน วา ปน;
ชาโต เม มา มริ ปุโตฺต, กุโต ลพฺภา อลพฺภิยํฯ
๒๑๖.
‘‘น มนฺตา มูลเภสชฺชา, โอสเธหิ ธเนน วา;
สกฺกา อานยิตุํ กณฺห, ยํ เปตมนุโสจสิฯ
๒๑๗.
‘‘มหทฺธนา มหาโภคา, รฎฺฐวโนฺตปิ ขตฺติยา;
ปหูตธนธญฺญาเส, เตปิ โน [นเตฺถตฺถปาฐเภโท] อชรามราฯ
๒๑๘.
‘‘ขตฺติยา พฺราหฺมณา เวสฺสา, สุทฺทา จณฺฑาลปุกฺกุสา;
เอเต จเญฺญ จ ชาติยา, เตปิ โน อชรามราฯ
๒๑๙.
‘‘เย มนฺตํ ปริวเตฺตนฺติ, ฉฬงฺคํ พฺรหฺมจินฺติตํ;
เอเต จเญฺญ จ วิชฺชาย, เตปิ โน อชรามราฯ
๒๒๐.
‘‘อิสโย วาปิ [อิสโย จาปิ (วิมานวตฺถุ ๙๙)] เย สนฺตา, สญฺญตตฺตา ตปสฺสิโน;
สรีรํ เตปิ กาเลน, วิชหนฺติ ตปสฺสิโนฯ
๒๒๑.
‘‘ภาวิตตฺตา อรหโนฺต, กตกิจฺจา อนาสวา;
นิกฺขิปนฺติ อิมํ เทหํ, ปุญฺญปาปปริกฺขยา’’ติฯ
๒๒๒.
‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
๒๒๓.
‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตสฺส, ปุตฺตโสกํ อปานุทิฯ
๒๒๔.
‘‘สฺวาหํ อพฺพูฬฺหสโลฺลสฺมิ, สีติภูโตสฺมิ นิพฺพุโต;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน ภาติก’’ [ภาสิตํ (สฺยา.)]ฯ
๒๒๕.
เอวํ กโรนฺติ สปฺปญฺญา, เย โหนฺติ อนุกมฺปกา;
นิวตฺตยนฺติ โสกมฺหา, ฆโฎ เชฎฺฐํว ภาตรํฯ
๒๒๖.
ยสฺส เอตาทิสา โหนฺติ, อมจฺจา ปริจารกา;
สุภาสิเตน อเนฺวนฺติ, ฆโฎ เชฎฺฐํว ภาตรนฺติฯ
กณฺหเปตวตฺถุ ฉฎฺฐํฯ
๒๒๗.
‘‘นโคฺค ทุพฺพณฺณรูโปสิ, กิโส ธมนิสนฺถโต;
อุปฺผาสุลิโก กิสิโก, โก นุ ตฺวมสิ มาริส’’ฯ
๒๒๘.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปโตมฺหิ, ทุคฺคโต ยมโลกิโก;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คโต’’ฯ
๒๒๙.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คโต’’ฯ
๒๓๐.
‘‘นครํ อตฺถิ ปณฺณานํ [ทสนฺนานํ (สี. สฺยา. ปี.)], เอรกจฺฉนฺติ วิสฺสุตํ;
ตตฺถ เสฎฺฐิ ปุเร อาสิํ, ธนปาโลติ มํ วิทูฯ
๒๓๑.
‘‘อสีติ สกฎวาหานํ, หิรญฺญสฺส อโหสิ เม;
ปหูตํ เม ชาตรูปํ, มุตฺตา เวฬุริยา พหูฯ
๒๓๒.
‘‘ตาว มหทฺธนสฺสาปิ, น เม ทาตุํ ปิยํ อหุ;
ปิทหิตฺวา ทฺวารํ ภุญฺชิํ [ภุญฺชามิ (สี. สฺยา.)], มา มํ ยาจนกาทฺทสุํฯ
๒๓๓.
‘‘อสฺสโทฺธ มจฺฉรี จาสิํ, กทริโย ปริภาสโก;
ททนฺตานํ กโรนฺตานํ, วารยิสฺสํ พหุ ชเน [พหุชฺชนํ (สี. สฺยา.)]ฯ
๒๓๔.
‘‘วิปาโก นตฺถิ ทานสฺส, สํยมสฺส กุโต ผลํ;
โปกฺขรโญฺญทปานานิ, อารามานิ จ โรปิเต;
ปปาโย จ วินาเสสิํ, ทุเคฺค สงฺกมนานิ จฯ
๒๓๕.
‘‘สฺวาหํ อกตกลฺยาโณ, กตปาโป ตโต จุโต;
อุปปโนฺน เปตฺติวิสยํ, ขุปฺปิปาสสมปฺปิโตฯ
๒๓๖.
‘‘ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ, ยโต กาลงฺกโต อหํ;
นาภิชานามิ ภุตฺตํ วา, ปีตํ วา ปน ปานิยํฯ
๒๓๗.
‘‘โย สํยโม โส วินาโส,โย วินาโส โส สํยโม;
เปตา หิ กิร ชานนฺติ, โย สํยโม โส วินาโสฯ
๒๓๘.
‘‘อหํ ปุเร สํยมิสฺสํ, นาทาสิํ พหุเก ธเน;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโน;
สฺวาหํ ปจฺฉานุตปฺปามิ, อตฺตกมฺมผลูปโคฯ
๒๓๙.
[เป. ว. ๖๙] ‘‘อุทฺธํ จตูหิ มาเสหิ, กาลํกิริยา ภวิสฺสติ;
เอกนฺตกฎุกํ โฆรํ, นิรยํ ปปติสฺสหํฯ
๒๔๐.
[เป. ว. ๗๐] ‘‘จตุกฺกณฺณํ จตุทฺวารํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;
อโยปาการปริยนฺตํ, อยสา ปฎิกุชฺชิตํฯ
๒๔๑.
[เป. ว. ๗๑] ‘‘ตสฺส อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฎฺฐติ สพฺพทาฯ
๒๔๒.
[เป. ว. ๗๒] ‘‘ตตฺถาหํ ทีฆมทฺธานํ, ทุกฺขํ เวทิสฺส เวทนํ;
ผลํ ปาปสฺส กมฺมสฺส, ตสฺมา โสจามหํ ภุสํฯ
๒๔๓.
‘‘ตํ โว วทามิ ภทฺทํ โว, ยาวเนฺตตฺถ สมาคตา;
มากตฺถ ปาปกํ กมฺมํ, อาวิ วา ยทิ วา รโหฯ
๒๔๔.
‘‘สเจ ตํ ปาปกํ กมฺมํ, กริสฺสถ กโรถ วา;
น โว ทุกฺขา ปมุตฺยตฺถิ [ปมุตฺตตฺถิ (สพฺพตฺถ) อุทา. ๔๔ ปสฺสิตพฺพํ], อุปฺปจฺจาปิ [อุเปจฺจาปิ (สฺยา. ก.)] ปลายตํฯ
๒๔๕.
‘‘มเตฺตยฺยา โหถ เปเตฺตยฺยา, กุเล เชฎฺฐาปจายิกา;
สามญฺญา โหถ พฺรหฺมญฺญา, เอวํ สคฺคํ คมิสฺสถา’’ติฯ
ธนปาลเสฎฺฐิเปตวตฺถุ สตฺตมํฯ
๒๔๖.
‘‘นโคฺค กิโส ปพฺพชิโตสิ ภเนฺต, รตฺติํ กุหิํ คจฺฉสิ กิสฺส เหตุ;
อาจิกฺข เม ตํ อปิ สกฺกุเณมุ, สเพฺพน วิตฺตํ ปฎิปาทเย ตุว’’นฺติฯ
๒๔๗.
‘‘พาราณสี นครํ ทูรฆุฎฺฐํ, ตตฺถาหํ คหปติ อฑฺฒโก อหุ ทีโน;
อทาตา เคธิตมโน อามิสสฺมิํ, ทุสฺสีเลฺยน ยมวิสยมฺหิ ปโตฺตฯ
๒๔๘.
‘‘โส สูจิกาย กิลมิโต เตหิ,
เตเนว ญาตีสุ ยามิ อามิสกิญฺจิกฺขเหตุ;
อทานสีลา น จ สทฺทหนฺติ,
ทานผลํ โหติ ปรมฺหิ โลเกฯ
๒๔๙.
‘‘ธีตา จ มยฺหํ ลปเต อภิกฺขณํ, ‘ทสฺสามิ ทานํ ปิตูนํ ปิตามหานํ’;
ตมุปกฺขฎํ ปริวิสยนฺติ พฺราหฺมณา [พฺราหฺมเณ (สี.)], ‘ยามิ อหํ อนฺธกวินฺทํ โภตฺตุ’’’นฺติฯ
๒๕๐.
ตมโวจ ราชา ‘‘อนุภวิยาน ตมฺปิ,
เอยฺยาสิ ขิปฺปํ อหมปิ กสฺสํ ปูชํ;
อาจิกฺข เม ตํ ยทิ อตฺถิ เหตุ,
สทฺธายิตํ เหตุวโจ สุโณมา’’ติฯ
๒๕๑.
‘ตถา’ติ วตฺวา อคมาสิ ตตฺถ, ภุญฺชิํสุ ภตฺตํ น จ ทกฺขิณารหา;
ปจฺจาคมิ ราชคหํ ปุนาปรํ, ปาตุรโหสิ ปุรโต ชนาธิปสฺสฯ
๒๕๒.
ทิสฺวาน เปตํ ปุนเทว อาคตํ, ราชา อโวจ ‘‘อหมปิ กิํ ททามิ;
อาจิกฺข เม ตํ ยทิ อตฺถิ เหตุ, เยน ตุวํ จิรตรํ ปีณิโต สิยา’’ติฯ
๒๕๓.
‘‘พุทฺธญฺจ สงฺฆํ ปริวิสิยาน ราช, อเนฺนน ปาเนน จ จีวเรน;
ตํ ทกฺขิณํ อาทิส เม หิตาย, เอวํ อหํ จิรตรํ ปีณิโต สิยา’’ติฯ
๒๕๔.
ตโต จ ราชา นิปติตฺวา ตาวเท [ตาวเทว (สฺยา.), ตเทว (ก.)], ทานํ สหตฺถา อตุลํ ททิตฺวา [อตุลญฺจ ทตฺวา (สฺยา. ก.)] สเงฺฆ;
อาโรเจสิ ปกตํ [อาโรจยี ปกติํ (สี. สฺยา.)] ตถาคตสฺส, ตสฺส จ เปตสฺส ทกฺขิณํ อาทิสิตฺถฯ
๒๕๕.
โส ปูชิโต อติวิย โสภมาโน, ปาตุรโหสิ ปุรโต ชนาธิปสฺส;
‘‘ยโกฺขหมสฺมิ ปรมิทฺธิปโตฺต, น มยฺหมตฺถิ สมา สทิสา [มยฺหมิทฺธิสมสทิสา (สี. สฺยา.)] มานุสาฯ
๒๕๖.
‘‘ปสฺสานุภาวํ อปริมิตํ มมยิทํ, ตยานุทิฎฺฐํ อตุลํ ทตฺวา สเงฺฆ;
สนฺตปฺปิโต สตตํ สทา พหูหิ, ยามิ อหํ สุขิโต มนุสฺสเทวา’’ติฯ
จูฬเสฎฺฐิเปตวตฺถุ อฎฺฐมํ นิฎฺฐิตํฯ
ภาณวารํ ปฐมํ นิฎฺฐิตํฯ
๒๕๗.
‘‘ยสฺส อตฺถาย คจฺฉาม, กโมฺพชํ ธนหารกา;
อยํ กามทโท ยโกฺข, อิมํ ยกฺขํ นยามเสฯ
๒๕๘.
‘‘อิมํ ยกฺขํ คเหตฺวาน, สาธุเกน ปสยฺห วา;
ยานํ อาโรปยิตฺวาน, ขิปฺปํ คจฺฉาม ทฺวารก’’นฺติฯ
๒๕๙.
[ชา. ๑.๑๐.๑๕๑; ๑.๑๔.๑๙๖; ๒.๑๘.๑๕๓; ๒.๒๒.๑๐] ‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส สาขํ ภเญฺชยฺย, มิตฺตทุโพฺภ หิ ปาปโก’’ติฯ
๒๖๐.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
ขนฺธมฺปิ ตสฺส ฉิเนฺทยฺย, อโตฺถ เจ ตาทิโส สิยา’’ติฯ
๒๖๑.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
น ตสฺส ปตฺตํ ภิเนฺทยฺย [หิํเสยฺย (ก.)], มิตฺตทุโพฺภ หิ ปาปโก’’ติฯ
๒๖๒.
‘‘ยสฺส รุกฺขสฺส ฉายาย, นิสีเทยฺย สเยยฺย วา;
สมูลมฺปิ ตํ อพฺพุเห [อุพฺพเห (?)], อโตฺถ เจ ตาทิโส สิยา’’ติฯ
๒๖๓.
‘‘ยเสฺสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย, ยตฺถนฺนปานํ ปุริโส ลเภถ;
น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย, กตญฺญุตา สปฺปุริเสหิ วณฺณิตาฯ
๒๖๔.
‘‘ยเสฺสกรตฺติมฺปิ ฆเร วเสยฺย, อเนฺนน ปาเนน อุปฎฺฐิโต สิยา;
น ตสฺส ปาปํ มนสาปิ จินฺตเย, อทุพฺภปาณี ทหเต มิตฺตทุพฺภิํฯ
๒๖๕.
‘‘โย ปุเพฺพ กตกลฺยาโณ, ปจฺฉา ปาเปน หิํสติ;
อลฺลปาณิหโต [อทุพฺภิปาณีหโต (ก)] โปโส, น โส ภทฺรานิ ปสฺสตี’’ติฯ
๒๖๖.
‘‘นาหํ เทเวน วา มนุเสฺสน วา, อิสฺสริเยน วาหํ สุปฺปสโยฺห;
ยโกฺขหมสฺมิ ปรมิทฺธิปโตฺต, ทูรงฺคโม วณฺณพลูปปโนฺน’’ติฯ
๒๖๗.
‘‘ปาณิ เต สพฺพโส วโณฺณ, ปญฺจธาโร มธุสฺสโว;
นานารสา ปคฺฆรนฺติ, มเญฺญหํ ตํ ปุรินฺทท’’นฺติฯ
๒๖๘.
‘‘นามฺหิ เทโว น คนฺธโพฺพ, นาปิ สโกฺก ปุรินฺทโท;
เปตํ มํ องฺกุร ชานาหิ, โรรุวมฺหา [เหรุวมฺหา (สี.)] อิธาคต’’นฺติฯ
๒๖๙.
‘‘กิํสีโล กิํสมาจาโร, โรรุวสฺมิํ ปุเร ตุวํ;
เกน เต พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตี’’ติฯ
๒๗๐.
‘‘ตุนฺนวาโย ปุเร อาสิํ, โรรุวสฺมิํ ตทา อหํ;
สุกิจฺฉวุตฺติ กปโณ, น เม วิชฺชติ ทาตเวฯ
๒๗๑.
‘‘นิเวสนญฺจ [อาเวสนญฺจ (สี.)] เม อาสิ, อสยฺหสฺส อุปนฺติเก;
สทฺธสฺส ทานปติโน, กตปุญฺญสฺส ลชฺชิโนฯ
๒๗๒.
‘‘ตตฺถ ยาจนกา ยนฺติ, นานาโคตฺตา วนิพฺพกา;
เต จ มํ ตตฺถ ปุจฺฉนฺติ, อสยฺหสฺส นิเวสนํฯ
๒๗๓.
‘‘กตฺถ คจฺฉาม ภทฺทํ โว, กตฺถ ทานํ ปทียติ;
เตสาหํ ปุโฎฺฐ อกฺขามิ, อสยฺหสฺส นิเวสนํฯ
๒๗๔.
‘‘ปคฺคยฺห ทกฺขิณํ พาหุํ, เอตฺถ คจฺฉถ ภทฺทํ โว;
เอตฺถ ทานํ ปทียติ, อสยฺหสฺส นิเวสเนฯ
๒๗๕.
‘‘เตน ปาณิ กามทโท, เตน ปาณิ มธุสฺสโว;
เตน เม พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตี’’ติฯ
๒๗๖.
‘‘น กิร ตฺวํ อทา ทานํ, สกปาณีหิ กสฺสจิ;
ปรสฺส ทานํ อนุโมทมาโน, ปาณิํ ปคฺคยฺห ปาวทิฯ
๒๗๗.
‘‘เตน ปาณิ กามทโท, เตน ปาณิ มธุสฺสโว;
เตน เต พฺรหฺมจริเยน, ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติฯ
๒๗๘.
‘‘โย โส ทานมทา ภเนฺต, ปสโนฺน สกปาณิภิ;
โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ, กิํ นุ โส ทิสตํ คโต’’ติฯ
๒๗๙.
‘‘นาหํ ปชานามิ อสยฺหสาหิโน, องฺคีรสสฺส คติํ อาคติํ วา;
สุตญฺจ เม เวสฺสวณสฺส สนฺติเก, สกฺกสฺส สหพฺยตํ คโต อสโยฺห’’ติฯ
๒๘๐.
‘‘อลเมว กาตุํ กลฺยาณํ, ทานํ ทาตุํ ยถารหํ;
ปาณิํ กามททํ ทิสฺวา, โก ปุญฺญํ น กริสฺสติฯ
๒๘๑.
‘‘โส หิ นูน อิโต คนฺตฺวา, อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ;
ทานํ ปฎฺฐปยิสฺสามิ, ยํ มมสฺส สุขาวหํฯ
๒๘๒.
‘‘ทสฺสามนฺนญฺจ ปานญฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ปปญฺจ อุทปานญฺจ, ทุเคฺค สงฺกมนานิ จา’’ติฯ
๒๘๓.
‘‘เกน เต องฺคุลี กุณา [กุณฺฐา (สี. สฺยา.)], มุขญฺจ กุณลีกตํ [กุณฺฑลีกตํ (สี. สฺยา. ก.)];
อกฺขีนิ จ ปคฺฆรนฺติ, กิํ ปาปํ ปกตํ ตยา’’ติฯ
๒๘๔.
‘‘องฺคีรสสฺส คหปติโน, สทฺธสฺส ฆรเมสิโน;
ตสฺสาหํ ทานวิสฺสเคฺค, ทาเน อธิกโต อหุํฯ
๒๘๕.
‘‘ตตฺถ ยาจนเก ทิสฺวา, อาคเต โภชนตฺถิเก;
เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม, อกาสิํ กุณลิํ มุขํฯ
๒๘๖.
‘‘เตน เม องฺคุลี กุณา, มุขญฺจ กุณลีกตํ;
อกฺขีนิ เม ปคฺฆรนฺติ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยา’’ติฯ
๒๘๗.
‘‘ธเมฺมน เต กาปุริส, มุขญฺจ กุณลีกตํ;
อกฺขีนิ จ ปคฺฆรนฺติ, ยํ ตํ ปรสฺส ทานสฺส;
อกาสิ กุณลิํ มุขํฯ
๒๘๘.
‘‘กถํ หิ ทานํ ททมาโน, กเรยฺย ปรปตฺติยํ;
อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จฯ
๒๘๙.
‘‘โส หิ นูน อิโต คนฺตฺวา, อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ;
ทานํ ปฎฺฐปยิสฺสามิ, ยํ มมสฺส สุขาวหํฯ
๒๙๐.
‘‘ทสฺสามนฺนญฺจ ปานญฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ปปญฺจ อุทปานญฺจ, ทุเคฺค สงฺกมนานิ จา’’ติฯ
๒๙๑.
ตโต หิ โส นิวตฺติตฺวา, อนุปฺปตฺวาน ทฺวารกํ;
ทานํ ปฎฺฐปยิ องฺกุโร, ยํตุมสฺส [ยํ ตํ อสฺส (สฺยา.), ยนฺตมสฺส (ก.)] สุขาวหํฯ
๒๙๒.
อทา อนฺนญฺจ ปานญฺจ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ปปญฺจ อุทปานญฺจ, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
๒๙๓.
‘‘โก ฉาโต โก จ ตสิโต, โก วตฺถํ ปริทหิสฺสติ;
กสฺส สนฺตานิ โยคฺคานิ, อิโต โยเชนฺตุ วาหนํฯ
๒๙๔.
‘‘โก ฉตฺติจฺฉติ คนฺธญฺจ, โก มาลํ โก อุปาหนํ;
อิติสฺสุ ตตฺถ โฆเสนฺติ, กปฺปกา สูทมาคธา [ปาฎวา (ก.)];
สทา สายญฺจ ปาโต จ, องฺกุรสฺส นิเวสเนฯ
๒๙๕.
‘‘‘สุขํ สุปติ องฺกุโร’, อิติ ชานาติ มํ ชโน;
ทุกฺขํ สุปามิ สินฺธก [สนฺทุก, สินฺธุก (ก.)], ยํ น ปสฺสามิ ยาจเกฯ
๒๙๖.
‘‘‘สุขํ สุปติ องฺกุโร’, อิติ ชานาติ มํ ชโน;
ทุกฺขํ สินฺธก สุปามิ, อปฺปเก สุ วนิพฺพเก’’ติฯ
๒๙๗.
‘‘สโกฺก เจ เต วรํ ทชฺชา, ตาวติํสานมิสฺสโร;
กิสฺส สพฺพสฺส โลกสฺส, วรมาโน วรํ วเร’’ติฯ
๒๙๘.
‘‘สโกฺก เจ เม วรํ ทชฺชา, ตาวติํสานมิสฺสโร;
กาลุฎฺฐิตสฺส เม สโต, สุริยุคฺคมนํ ปติ;
ทิพฺพา ภกฺขา ปาตุภเวยฺยุํ, สีลวโนฺต จ ยาจกาฯ
๒๙๙.
‘‘ททโต เม น ขีเยถ, ทตฺวา นานุตเปยฺยหํ;
ททํ จิตฺตํ ปสาเทยฺยํ, เอตํ สกฺกํ วรํ วเร’’ติฯ
๓๐๐.
‘‘น สพฺพวิตฺตานิ ปเร ปเวเจฺฉ, ทเทยฺย ทานญฺจ ธนญฺจ รเกฺข;
ตสฺมา หิ ทานา ธนเมว เสโยฺย, อติปฺปทาเนน กุลา น โหนฺติฯ
๓๐๑.
‘‘อทานมติทานญฺจ, นปฺปสํสนฺติ ปณฺฑิตา;
ตสฺมา หิ ทานา ธนเมว เสโยฺย, สเมน วเตฺตยฺย ส ธีรธโมฺม’’ติฯ
๓๐๒.
‘‘อโห วต เร อหเมว ทชฺชํ, สโนฺต จ มํ สปฺปุริสา ภเชยฺยุํ;
เมโฆว นินฺนานิ ปริปูรยโนฺต [ภิปูรยโนฺต (สี.), หิ ปูรยโนฺต (สฺยา.)], สนฺตปฺปเย สพฺพวนิพฺพกานํฯ
๓๐๓.
‘‘ยสฺส ยาจนเก ทิสฺวา, มุขวโณฺณ ปสีทติ;
ทตฺวา อตฺตมโน โหติ, ตํ ฆรํ วสโต สุขํฯ
๓๐๔.
‘‘ยสฺส ยาจนเก ทิสฺวา, มุขวโณฺณ ปสีทติ;
ทตฺวา อตฺตมโน โหติ, เอสา ยญฺญสฺส [ปุญฺญสฺส (สี.)] สมฺปทาฯ
๓๐๕.
[อ. นิ. ๖.๓๗] ‘‘ปุเพฺพว ทานา สุมโน, ททํ จิตฺตํ ปสาทเย;
ทตฺวา อตฺตมโน โหติ, เอสา ยญฺญสฺส [ปุญฺญสฺส (สี.)] สมฺปทา’’ติฯ
๓๐๖.
สฎฺฐิ วาหสหสฺสานิ, องฺกุรสฺส นิเวสเน;
โภชนํ ทียเต นิจฺจํ, ปุญฺญเปกฺขสฺส ชนฺตุโนฯ
๓๐๗.
ติสหสฺสานิ สูทานิ หิ [สูทานิ (สฺยา. ก.)], อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
องฺกุรํ อุปชีวนฺติ, ทาเน ยญฺญสฺส วาวฎา [พฺยาวฎา (สี.), ปาวฎา (สฺยา.)]ฯ
๓๐๘.
สฎฺฐิ ปุริสสหสฺสานิ, อามุตฺตมณิกุณฺฑลา;
องฺกุรสฺส มหาทาเน, กฎฺฐํ ผาเลนฺติ มาณวาฯ
๓๐๙.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
องฺกุรสฺส มหาทาเน, วิธา ปิเณฺฑนฺติ นาริโยฯ
๓๑๐.
โสฬสิตฺถิสหสฺสานิ, สพฺพาลงฺการภูสิตา;
องฺกุรสฺส มหาทาเน, ทพฺพิคาหา อุปฎฺฐิตาฯ
๓๑๑.
พหุํ พหูนํ ปาทาสิ, จิรํ ปาทาสิ ขตฺติโย;
สกฺกจฺจญฺจ สหตฺถา จ, จิตฺตีกตฺวา ปุนปฺปุนํฯ
๓๑๒.
พหู มาเส จ ปเกฺข จ, อุตุสํวจฺฉรานิ จ;
มหาทานํ ปวเตฺตสิ, องฺกุโร ทีฆมนฺตรํฯ
๓๑๓.
เอวํ ทตฺวา ยชิตฺวา จ, องฺกุโร ทีฆมนฺตรํ;
โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสูปโค อหุฯ
๓๑๔.
กฎจฺฉุภิกฺขํ ทตฺวาน, อนุรุทฺธสฺส อินฺทโก;
โส หิตฺวา มานุสํ เทหํ, ตาวติํสูปโค อหุฯ
๓๑๕.
ทสหิ ฐาเนหิ องฺกุรํ, อินฺทโก อติโรจติ;
รูเป สเทฺท รเส คเนฺธ, โผฎฺฐเพฺพ จ มโนรเมฯ
๓๑๖.
อายุนา ยสสา เจว, วเณฺณน จ สุเขน จ;
อาธิปเจฺจน องฺกุรํ, อินฺทโก อติโรจติฯ
๓๑๗.
ตาวติํเส ยทา พุโทฺธ, สิลายํ ปณฺฑุกมฺพเล;
ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ, วิหาสิ ปุริสุตฺตโมฯ
๓๑๘.
ทสสุ โลกธาตูสุ, สนฺนิปติตฺวาน เทวตา;
ปยิรุปาสนฺติ สมฺพุทฺธํ, วสนฺตํ นคมุทฺธนิฯ
๓๑๙.
น โกจิ เทโว วเณฺณน, สมฺพุทฺธํ อติโรจติ;
สเพฺพ เทเว อติกฺกมฺม [อธิคยฺห (สี.), อติคฺคยฺห (ก)], สมฺพุโทฺธว วิโรจติฯ
๓๒๐.
โยชนานิ ทส เทฺว จ, องฺกุโรยํ ตทา อหุ;
อวิทูเรว พุทฺธสฺส [อวิทูเร สมฺพุทฺธสฺส (ก.)], อินฺทโก อติโรจติฯ
๓๒๑.
โอโลเกตฺวาน สมฺพุโทฺธ, องฺกุรญฺจาปิ อินฺทกํ;
ทกฺขิเณยฺยํ สมฺภาเวโนฺต [ปภาเวโนฺต (สี.)], อิทํ วจนมพฺรวิฯ
๓๒๒.
‘‘มหาทานํ ตยา ทินฺนํ, องฺกุร ทีฆมนฺตรํ;
อติทูเร [สุวิทูเร (ก.)] นิสิโนฺนสิ, อาคจฺฉ มม สนฺติเก’’ติฯ
๓๒๓.
โจทิโต ภาวิตเตฺตน, องฺกุโร อิทมพฺรวิ;
‘‘กิํ มยฺหํ เตน ทาเนน, ทกฺขิเณเยฺยน สุญฺญตํฯ
๓๒๔.
‘‘อยํ โส อินฺทโก ยโกฺข, ทชฺชา ทานํ ปริตฺตกํ;
อติโรจติ อเมฺหหิ, จโนฺท ตารคเณ ยถา’’ติฯ
๓๒๕.
‘‘อุชฺชงฺคเล ยถา เขเตฺต, พีชํ พหุมฺปิ โรปิตํ;
น วิปุลผลํ โหติ, นปิ โตเสติ กสฺสกํฯ
๓๒๖.
‘‘ตเถว ทานํ พหุกํ, ทุสฺสีเลสุ ปติฎฺฐิตํ;
น วิปุลผลํ โหติ, นปิ โตเสติ ทายกํฯ
๓๒๗.
‘‘ยถาปิ ภทฺทเก เขเตฺต, พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ;
สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉเนฺต, ผลํ โตเสติ กสฺสกํฯ
๓๒๘.
‘‘ตเถว สีลวเนฺตสุ, คุณวเนฺตสุ ตาทิสุ;
อปฺปกมฺปิ กตํ การํ, ปุญฺญํ โหติ มหปฺผล’’นฺติฯ
๓๒๙.
วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ;
วิเจยฺย ทานํ ทตฺวาน, สคฺคํ คจฺฉนฺติ ทายกาฯ
๓๓๐.
วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ, เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก;
เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ, พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขเตฺตติฯ
องฺกุรเปตวตฺถุ นวมํฯ
๓๓๑.
ทิวาวิหารคตํ ภิกฺขุํ, คงฺคาตีเร นิสินฺนกํ;
ตํ เปตี อุปสงฺกมฺม, ทุพฺพณฺณา ภีรุทสฺสนาฯ
๓๓๒.
เกสา จสฺสา อติทีฆา [อหู ทีฆา (ก.)], ยาวภูมาวลมฺพเร [ยาว ภูมฺยา’วลมฺพเร (?)];
เกเสหิ สา ปฎิจฺฉนฺนา, สมณํ เอตทพฺรวิฯ
๓๓๓.
‘‘ปญฺจปณฺณาสวสฺสานิ, ยโต กาลงฺกตา อหํ;
นาภิชานามิ ภุตฺตํ วา, ปีตํ วา ปน ปานิยํ;
เทหิ ตฺวํ ปานิยํ ภเนฺต, ตสิตา ปานิยาย เม’’ติฯ
๓๓๔.
‘‘อยํ สีโตทิกา คงฺคา, หิมวนฺตโต [หิมวนฺตาว (ก.)] สนฺทติ;
ปิว เอโตฺต คเหตฺวาน, กิํ มํ ยาจสิ ปานิย’’นฺติฯ
๓๓๕.
‘‘สจาหํ ภเนฺต คงฺคาย, สยํ คณฺหามิ ปานิยํ;
โลหิตํ เม ปริวตฺตติ, ตสฺมา ยาจามิ ปานิย’’นฺติฯ
๓๓๖.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, คงฺคา เต โหติ โลหิต’’นฺติฯ
๓๓๗.
‘‘ปุโตฺต เม อุตฺตโร นาม [ปุโตฺต เม ภเนฺต อุตฺตโร (ก.)], สโทฺธ อาสิ อุปาสโก;
โส จ มยฺหํ อกามาย, สมณานํ ปเวจฺฉติฯ
๓๓๘.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
ตมหํ ปริภาสามิ, มเจฺฉเรน อุปทฺทุตาฯ
๓๓๙.
‘‘ยํ ตฺวํ มยฺหํ อกามาย, สมณานํ ปเวจฺฉสิ;
จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํฯ
๓๔๐.
‘‘เอตํ เต ปรโลกสฺมิํ, โลหิตํ โหตุ อุตฺตร;
ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, คงฺคา เม โหติ โลหิต’’นฺติฯ
อุตฺตรมาตุเปติวตฺถุ ทสมํฯ
๓๔๑.
‘‘อหํ ปุเร ปพฺพชิตสฺส ภิกฺขุโน, สุตฺตํ อทาสิํ อุปสงฺกมฺม ยาจิตา;
ตสฺส วิปาโก วิปุลผลูปลพฺภติ, พหุกา จ เม อุปฺปชฺชเร [พหู จ เม อุปปชฺชเร (สี.)] วตฺถโกฎิโยฯ
๓๔๒.
‘‘ปุปฺผาภิกิณฺณํ รมิตํ [รมฺมมิทํ (ก.)] วิมานํ, อเนกจิตฺตํ นรนาริเสวิตํ;
สาหํ ภุญฺชามิ จ ปารุปามิ จ, ปหูตวิตฺตา น จ ตาว ขียติฯ
๓๔๓.
‘‘ตเสฺสว กมฺมสฺส วิปากมนฺวยา, สุขญฺจ สาตญฺจ อิธูปลพฺภติ;
สาหํ คนฺตฺวา ปุนเทว มานุสํ, กาหามิ ปุญฺญานิ นยยฺยปุตฺต ม’’นฺติฯ
๓๔๔.
‘‘สตฺต ตุวํ วสฺสสตา อิธาคตา,
ชิณฺณา จ วุฑฺฒา จ ตหิํ ภวิสฺสสิ;
สเพฺพว เต กาลกตา จ ญาตกา,
กิํ ตตฺถ คนฺตฺวาน อิโต กริสฺสสี’’ติฯ
๓๔๕.
‘‘สเตฺตว วสฺสานิ อิธาคตาย เม, ทิพฺพญฺจ สุขญฺจ สมปฺปิตาย;
สาหํ คนฺตฺวาน ปุนเทว มานุสํ, กาหามิ ปุญฺญานิ นยยฺยปุตฺต ม’’นฺติฯ
๓๔๖.
โส ตํ คเหตฺวาน ปสยฺห พาหายํ, ปจฺจานยิตฺวาน เถริํ สุทุพฺพลํ;
‘‘วเชฺชสิ อญฺญมฺปิ ชนํ อิธาคตํ, ‘กโรถ ปุญฺญานิ สุขูปลพฺภติ’’ฯ
๓๔๗.
‘‘ทิฎฺฐา มยา อกเตน สาธุนา, เปตา วิหญฺญนฺติ ตเถว มนุสฺสา;
กมฺมญฺจ กตฺวา สุขเวทนียํ, เทวา มนุสฺสา จ สุเข ฐิตา ปชา’’ติฯ
สุตฺตเปตวตฺถุ เอกาทสมํฯ
๓๔๘.
‘‘โสณฺณโสปานผลกา , โสณฺณวาลุกสนฺถตา;
ตตฺถ โสคนฺธิยา วคฺคู, สุจิคนฺธา มโนรมาฯ
๓๔๙.
‘‘นานารุเกฺขหิ สญฺฉนฺนา, นานาคนฺธสเมริตา;
นานาปทุมสญฺฉนฺนา, ปุณฺฑรีกสโมตตา [สโมหตา (ก.)]ฯ
๓๕๐.
‘‘สุรภิํ สมฺปวายนฺติ, มนุญฺญา มาลุเตริตา;
หํสโกญฺจาภิรุทา จ, จกฺกวกฺกาภิกูชิตาฯ
๓๕๑.
‘‘นานาทิชคณากิณฺณา , นานาสรคณายุตา;
นานาผลธรา รุกฺขา, นานาปุปฺผธรา วนาฯ
๓๕๒.
‘‘น มนุเสฺสสุ อีทิสํ, นครํ ยาทิสํ อิทํ;
ปาสาทา พหุกา ตุยฺหํ, โสวณฺณรูปิยามยา;
ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ [อาภนฺติ (ก.)], สมนฺตา จตุโร ทิสาฯ
๓๕๓.
‘‘ปญฺจ ทาสิสตา ตุยฺหํ, ยา เตมา ปริจาริกา;
ตา [กา (ก.)] กมฺพุกายูรธรา [กมฺพุเกยูรธรา (สี.)], กญฺจนาเวฬภูสิตาฯ
๓๕๔.
‘‘ปลฺลงฺกา พหุกา ตุยฺหํ, โสวณฺณรูปิยามยา;
กทลิมิคสญฺฉนฺนา [กาทลิมิคสญฺฉนฺนา (สี.)], สชฺชา โคนกสนฺถตาฯ
๓๕๕.
‘‘ยตฺถ ตฺวํ วาสูปคตา, สพฺพกามสมิทฺธินี;
สมฺปตฺตายฑฺฒรตฺตาย [… รตฺติยา (ก.)], ตโต อุฎฺฐาย คจฺฉสิฯ
๓๕๖.
‘‘อุยฺยานภูมิํ คนฺตฺวาน, โปกฺขรญฺญา สมนฺตโต;
ตสฺสา ตีเร ตุวํ ฐาสิ, หริเต สทฺทเล สุเภฯ
๓๕๗.
‘‘ตโต เต กณฺณมุโณฺฑ สุนโข, องฺคมงฺคานิ ขาทติ;
ยทา จ ขายิตา อาสิ, อฎฺฐิสงฺขลิกา กตา;
โอคาหสิ โปกฺขรณิํ, โหติ กาโย ยถา ปุเรฯ
๓๕๘.
‘‘ตโต ตฺวํ องฺคปจฺจงฺคี [องฺคปจฺจงฺคา (ก.)], สุจารุ ปิยทสฺสนา;
วเตฺถน ปารุปิตฺวาน, อายาสิ มม สนฺติกํฯ
๓๕๙.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, กณฺณมุโณฺฑ สุนโข ตวองฺคมงฺคานิ ขาทตี’’ติฯ
๓๖๐.
‘‘กิมิลายํ [กิมฺพิลายํ (สี. สฺยา.)] คหปติ, สโทฺธ อาสิ อุปาสโก;
ตสฺสาหํ ภริยา อาสิํ, ทุสฺสีลา อติจารินีฯ
๓๖๑.
‘‘โส มํ อติจรมานาย [เอวมาติจรมานาย (สฺยา. ปี.)], สามิโก เอตทพฺรวิ;
‘เนตํ ฉนฺนํ [เนตํ ฉนฺนํ น (สี.), เนตํ ฉนฺนํ เนตํ (ก.)] ปติรูปํ, ยํ ตฺวํ อติจราสิ มํ’ฯ
๓๖๒.
‘‘สาหํ โฆรญฺจ สปถํ, มุสาวาทญฺจ ภาสิสํ;
‘นาหํ ตํ อติจรามิ, กาเยน อุท เจตสาฯ
๓๖๓.
‘‘‘สจาหํ ตํ อติจรามิ, กาเยน อุท เจตสา;
กณฺณมุโณฺฑ ยํ สุนโข, องฺคมงฺคานิ ขาทตุ’ฯ
๓๖๔.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปากํ, มุสาวาทสฺส จูภยํ;
สเตฺตว วสฺสสตานิ, อนุภูตํ ยโต หิ เม;
กณฺณมุโณฺฑ จ สุนโข, องฺคมงฺคานิ ขาทติฯ
๓๖๕.
‘‘ตฺวญฺจ เทว พหุกาโร, อตฺถาย เม อิธาคโต;
สุมุตฺตาหํ กณฺณมุณฺฑสฺส, อโสกา อกุโตภยาฯ
๓๖๖.
‘‘ตาหํ เทว นมสฺสามิ, ยาจามิ ปญฺชลีกตา;
ภุญฺช อมานุเส กาเม, รม เทว มยา สหา’’ติฯ
๓๖๗.
‘‘ภุตฺตา อมานุสา กามา, รมิโตมฺหิ ตยา สห;
ตาหํ สุภเค ยาจามิ, ขิปฺปํ ปฎินยาหิ ม’’นฺติฯ
กณฺณมุณฺฑเปติวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ
๓๖๘.
อหุ ราชา พฺรหฺมทโตฺต, ปญฺจาลานํ รเถสโภ;
อโหรตฺตานมจฺจยา, ราชา กาลมกฺรุพฺพถ [ราชา กาลงฺกรี ตทา (สี.)]ฯ
๓๖๙.
ตสฺส อาฬาหนํ คนฺตฺวา, ภริยา กนฺทติ อุพฺพรี [อุปฺปริ (ก.)];
พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี, พฺรหฺมทตฺตาติ กนฺทติฯ
๓๗๐.
อิสิ จ ตตฺถ อาคจฺฉิ, สมฺปนฺนจรโณ มุนิ;
โส จ ตตฺถ อปุจฺฉิตฺถ, เย ตตฺถ สุสมาคตาฯ
๓๗๑.
‘‘กสฺส อิทํ อาฬาหนํ, นานาคนฺธสเมริตํ;
กสฺสายํ กนฺทติ ภริยา, อิโต ทูรคตํ ปติํ;
พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี, ‘พฺรหฺมทตฺตา’ติ กนฺทติ’’ฯ
๓๗๒.
เต จ ตตฺถ วิยากํสุ, เย ตตฺถ สุสมาคตา;
‘‘พฺรหฺมทตฺตสฺส ภทเนฺต [ภทฺทเนฺต (ก.)], พฺรหฺมทตฺตสฺส มาริสฯ
๓๗๓.
‘‘ตสฺส อิทํ อาฬาหนํ, นานาคนฺธสเมริตํ;
ตสฺสายํ กนฺทติ ภริยา, อิโต ทูรคตํ ปติํ;
พฺรหฺมทตฺตํ อปสฺสนฺตี, ‘พฺรหฺมทตฺตา’ติ กนฺทติ’’ฯ
๓๗๔.
‘‘ฉฬาสีติสหสฺสานิ, พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกา;
อิมสฺมิํ อาฬาหเน ทฑฺฒา, เตสํ กมนุโสจสี’’ติฯ
๓๗๕.
‘‘โย ราชา จูฬนีปุโตฺต, ปญฺจาลานํ รเถสโภ;
ตํ ภเนฺต อนุโสจามิ, ภตฺตารํ สพฺพกามท’’นฺติฯ
๓๗๖.
‘‘สเพฺพ วาเหสุํ ราชาโน, พฺรหฺมทตฺตสฺสนามกา;
สเพฺพวจูฬนีปุตฺตา, ปญฺจาลานํ รเถสภาฯ
๓๗๗.
‘‘สเพฺพสํ อนุปุเพฺพน, มเหสิตฺตมการยิ;
กสฺมา ปุริมเก หิตฺวา, ปจฺฉิมํ อนุโสจสี’’ติฯ
๓๗๘.
‘‘อาตุเม อิตฺถิภูตาย, ทีฆรตฺตาย มาริส;
ยสฺสา เม อิตฺถิภูตาย, สํสาเร พหุภาสสี’’ติฯ
๓๗๙.
‘‘อหุ อิตฺถี อหุ ปุริโส, ปสุโยนิมฺปิ อาคมา;
เอวเมตํ อตีตานํ, ปริยโนฺต น ทิสฺสตี’’ติฯ
๓๘๐.
‘‘อาทิตฺตํ วต มํ สนฺตํ, ฆตสิตฺตํว ปาวกํ;
วารินา วิย โอสิญฺจํ, สพฺพํ นิพฺพาปเย ทรํฯ
๓๘๑.
‘‘อพฺพหี วต เม สลฺลํ, โสกํ หทยนิสฺสิตํ;
โย เม โสกปเรตาย, ปติโสกํ อปานุทิฯ
๓๘๒.
‘‘สาหํ อพฺพูฬฺหสลฺลาสฺมิ, สีติภูตาสฺมิ นิพฺพุตา;
น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวา มหามุนี’’ติฯ
๓๘๓.
ตสฺส ตํ วจนํ สุตฺวา, สมณสฺส สุภาสิตํ;
ปตฺตจีวรมาทาย, ปพฺพชิ อนคาริยํฯ
๓๘๔.
สา จ ปพฺพชิตา สนฺตา, อคารสฺมา อนคาริยํ;
เมตฺตาจิตฺตํ อภาเวสิ, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยาฯ
๓๘๕.
คามา คามํ วิจรนฺตี, นิคเม ราชธานิโย;
อุรุเวลา นาม โส คาโม, ยตฺถ กาลมกฺรุพฺพถฯ
๓๘๖.
เมตฺตาจิตฺตํ อาภาเวตฺวา, พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา;
อิตฺถิจิตฺตํ วิราเชตฺวา, พฺรหฺมโลกูปคา อหูติฯ
อุพฺพริเปตวตฺถุ เตรสมํฯ
อุพฺพริวโคฺค ทุติโย นิฎฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
โมจกํ [ปณฺฑุ (สพฺพตฺถ)] มาตา มตฺตา [ปิตา (สี. ก.), ปติยา (สฺยา.)] จ, นนฺทา กุณฺฑลีนา ฆโฎ;
เทฺว เสฎฺฐี ตุนฺนวาโย จ, อุตฺตร [วิหาร (สพฺพตฺถ)] สุตฺตกณฺณ [โสปาน (สพฺพตฺถ)] อุพฺพรีติฯ
๓๘๗.
‘‘อภิชฺชมาเน วาริมฺหิ, คงฺคาย อิธ คจฺฉสิ;
นโคฺค ปุพฺพทฺธเปโตว มาลธารี อลงฺกโต;
กุหิํ คมิสฺสสิ เปต, กตฺถ วาโส ภวิสฺสตี’’ติฯ
๓๘๘.
‘‘จุนฺทฎฺฐิลํ [จุนฺทฎฺฐิกํ (สี.)] คมิสฺสามิ, เปโต โส อิติ ภาสติ;
อนฺตเร วาสภคามํ, พาราณสิํ จ [พาราณสิยา จ (สี. สฺยา.)] สนฺติเก’’ฯ
๓๘๙.
ตญฺจ ทิสฺวา มหามโตฺต, โกลิโย อิติ วิสฺสุโต;
สตฺตุํ ภตฺตญฺจ เปตสฺส, ปีตกญฺจ ยุคํ อทาฯ
๓๙๐.
นาวาย ติฎฺฐมานาย, กปฺปกสฺส อทาปยิ;
กปฺปกสฺส ปทินฺนมฺหิ, ฐาเน เปตสฺส ทิสฺสถ [เปตสฺสุ’ทิสฺสถ (สี.), เปตสฺสุ’ทิจฺฉถ (?)]ฯ
๓๙๑.
ตโต สุวตฺถวสโน, มาลธารี อลงฺกโต;
ฐาเน ฐิตสฺส เปตสฺส, ทกฺขิณา อุปกปฺปถ;
ตสฺมา ทเชฺชถ เปตานํ, อนุกมฺปาย ปุนปฺปุนํฯ
๓๙๒.
สาตุนฺนวสนา [สาหุนฺนวาสิโน (สฺยา. ปี.), สาหุนฺทวาสิโน (ก.)] เอเก, อเญฺญ เกสนิวาสนา [เกสนิวาสิโน (สฺยา. ก.)];
เปตา ภตฺตาย คจฺฉนฺติ, ปกฺกมนฺติ ทิโสทิสํฯ
๓๙๓.
ทูเร เอเก [ทูเร เปตา (ก.)] ปธาวิตฺวา, อลทฺธาว นิวตฺตเร;
ฉาตา ปมุจฺฉิตา ภนฺตา, ภูมิยํ ปฎิสุมฺภิตาฯ
๓๙๔.
เต จ [เกจิ (สี. สฺยา.)] ตตฺถ ปปติตา [ปปติตฺวา (สี.), จ ปติตา (สฺยา.)], ภูมิยํ ปฎิสุมฺภิตา;
ปุเพฺพ อกตกลฺยาณา, อคฺคิทฑฺฒาว อาตเปฯ
๓๙๕.
‘‘มยํ ปุเพฺพ ปาปธมฺมา, ฆรณี กุลมาตโร;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโนฯ
๓๙๖.
‘‘ปหูตํ อนฺนปานมฺปิ, อปิสฺสุ อวกิรียติ;
สมฺมคฺคเต ปพฺพชิเต, น จ กิญฺจิ อทมฺหเสฯ
๓๙๗.
‘‘อกมฺมกามา อลสา, สาทุกามา มหคฺฆสา;
อาโลปปิณฺฑทาตาโร, ปฎิคฺคเห ปริภาสิมฺหเส [ปริภาสิตา (สฺยา. ก.)]ฯ
๓๙๘.
‘‘เต ฆรา ตา จ ทาสิโย, ตาเนวาภรณานิ โน;
เต อเญฺญ ปริจาเรนฺติ, มยํ ทุกฺขสฺส ภาคิโนฯ
๓๙๙.
‘‘เวณี วา อวญฺญา โหนฺติ, รถการี จ ทุพฺภิกา;
จณฺฑาลี กปณา โหนฺติ, กปฺปกา [นฺหาปิกา (สี.)] จ ปุนปฺปุนํฯ
๔๐๐.
‘‘ยานิ ยานิ นิหีนานิ, กุลานิ กปณานิ จ;
เตสุ เตเสฺวว ชายนฺติ, เอสา มจฺฉริโน คติฯ
๔๐๑.
‘‘ปุเพฺพ จ กตกลฺยาณา, ทายกา วีตมจฺฉรา;
สคฺคํ เต ปริปูเรนฺติ, โอภาเสนฺติ จ นนฺทนํฯ
๔๐๒.
‘‘เวชยเนฺต จ ปาสาเท, รมิตฺวา กามกามิโน;
อุจฺจากุเลสุ ชายนฺติ, สโภเคสุ ตโต จุตาฯ
๔๐๓.
‘‘กูฎาคาเร จ ปาสาเท, ปลฺลเงฺก โคนกตฺถเต;
พีชิตงฺคา [วีชิตงฺคา (สี. สฺยา.)] โมรหเตฺถหิ, กุเล ชาตา ยสสฺสิโนฯ
๔๐๔.
‘‘องฺกโต องฺกํ คจฺฉนฺติ, มาลธารี อลงฺกตา;
ธาติโย อุปติฎฺฐนฺติ, สายํ ปาตํ สุเขสิโนฯ
๔๐๕.
‘‘นยิทํ อกตปุญฺญานํ, กตปุญฺญานเมวิทํ;
อโสกํ นนฺทนํ รมฺมํ, ติทสานํ มหาวนํฯ
๔๐๖.
‘‘สุขํ อกตปุญฺญานํ, อิธ นตฺถิ ปรตฺถ จ;
สุขญฺจ กตปุญฺญานํ, อิธ เจว ปรตฺถ จฯ
๔๐๗.
‘‘เตสํ สหพฺยกามานํ, กตฺตพฺพํ กุสลํ พหุํ;
กตปุญฺญา หิ โมทนฺติ, สเคฺค โภคสมงฺคิโน’’ติฯ
อภิชฺชมานเปตวตฺถุ ปฐมํฯ
๔๐๘.
กุณฺฑินาคริโย เถโร, สาณวาสิ [สานุวาสิ (สี.), สานวาสิ (สฺยา.)] นิวาสิโก;
โปฎฺฐปาโทติ นาเมน, สมโณ ภาวิตินฺทฺริโยฯ
๔๐๙.
ตสฺส มาตา ปิตา ภาตา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๔๑๐.
เต ทุคฺคตา สูจิกฎฺฎา, กิลนฺตา นคฺคิโน กิสา;
อุตฺตสนฺตา [โอตฺตปฺปนฺตา (สฺยา. ก.)] มหตฺตาสา [มหาตาสา (สี.)], น ทเสฺสนฺติ กุรูริโน [กุรุทฺทิโน (ก.)]ฯ
๔๑๑.
ตสฺส ภาตา วิตริตฺวา, นโคฺค เอกปเถกโก;
จตุกุณฺฑิโก ภวิตฺวาน, เถรสฺส ทสฺสยีตุมํฯ
๔๑๒.
เถโร จามนสิกตฺวา, ตุณฺหีภูโต อติกฺกมิ;
โส จ วิญฺญาปยี เถรํ, ‘ภาตา เปตคโต อหํ’ฯ
๔๑๓.
‘‘มาตา ปิตา จ เต ภเนฺต, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตาฯ
๔๑๔.
‘‘เต ทุคฺคตา สูจิกฎฺฎา, กิลนฺตา นคฺคิโน กิสา;
อุตฺตสนฺตา มหตฺตาสา, น ทเสฺสนฺติ กุรูริโนฯ
๔๑๕.
‘‘อนุกมฺปสฺสุ การุณิโก, ทตฺวา อนฺวาทิสาหิ โน;
ตว ทิเนฺนน ทาเนน, ยาเปสฺสนฺติ กุรูริโน’’ติฯ
๔๑๖.
เถโร จริตฺวา ปิณฺฑาย, ภิกฺขู อเญฺญ จ ทฺวาทส;
เอกชฺฌํ สนฺนิปติํสุ, ภตฺตวิสฺสคฺคการณาฯ
๔๑๗.
เถโร สเพฺพว เต อาห, ‘‘ยถาลทฺธํ ททาถ เม;
สงฺฆภตฺตํ กริสฺสามิ, อนุกมฺปาย ญาตินํ’’ฯ
๔๑๘.
นิยฺยาทยิํสุ เถรสฺส, เถโร สงฺฆํ นิมนฺตยิ;
ทตฺวา อนฺวาทิสิ เถโร, มาตุ ปิตุ จ ภาตุโน;
‘‘อิทํ เม ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’’ฯ
๔๑๙.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, โภชนํ อุทปชฺชถ;
สุจิํ ปณีตํ สมฺปนฺนํ, อเนกรสพฺยญฺชนํฯ
๔๒๐.
ตโต อุทฺทสฺสยี [อุทฺทิสยี (สี. ก.), อุทฺทิสฺสติ (สฺยา. ก.)] ภาตา, วณฺณวา พลวา สุขี;
‘‘ปหูตํ โภชนํ ภเนฺต, ปสฺส นคฺคามฺหเส มยํ;
ตถา ภเนฺต ปรกฺกม, ยถา วตฺถํ ลภามเส’’ติฯ
๔๒๑.
เถโร สงฺการกูฎมฺหา, อุจฺจินิตฺวาน นนฺตเก;
ปิโลติกํ ปฎํ กตฺวา, สเงฺฆ จาตุทฺทิเส อทาฯ
๔๒๒.
ทตฺวา อนฺวาทิสี เถโร, มาตุ ปิตุ จ ภาตุโน;
‘‘อิทํ เม ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’’ฯ
๔๒๓.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, วตฺถานิ อุทปชฺชิสุํ;
ตโต สุวตฺถวสโน, เถรสฺส ทสฺสยีตุมํฯ
๔๒๔.
‘‘ยาวตา นนฺทราชสฺส, วิชิตสฺมิํ ปฎิจฺฉทา;
ตโต พหุตรา ภเนฺต, วตฺถานจฺฉาทนานิ โนฯ
๔๒๕.
‘‘โกเสยฺยกมฺพลียานิ, โขม กปฺปาสิกานิ จ;
วิปุลา จ มหคฺฆา จ, เตปากาเสวลมฺพเรฯ
๔๒๖.
‘‘เต มยํ ปริทหาม, ยํ ยํ หิ มนโส ปิยํ;
ตถา ภเนฺต ปรกฺกม, ยถา เคหํ ลภามเส’’ติฯ
๔๒๗.
เถโร ปณฺณกุฎิํ กตฺวา, สเงฺฆ จาตุทฺทิเส อทา;
ทตฺวา อนฺวาทิสี เถโร, มาตุ ปิตุ จ ภาตุโน;
‘‘อิทํ เม ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’’ฯ
๔๒๘.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ , ฆรานิ อุทปชฺชิสุํ;
กูฎาคารนิเวสนา, วิภตฺตา ภาคโส มิตาฯ
๔๒๙.
‘‘น มนุเสฺสสุ อีทิสา, ยาทิสา โน ฆรา อิธ;
อปิ ทิเพฺพสุ ยาทิสา, ตาทิสา โน ฆรา อิธฯ
๔๓๐.
‘‘ททฺทลฺลมานา อาเภนฺติ [อาภนฺติ (ก.)], สมนฺตา จตุโร ทิสา;
‘ตถา ภเนฺต ปรกฺกม, ยถา ปานียํ ลภามเส’’ติฯ
๔๓๑.
เถโร กรณํ [กรกํ (สี. สฺยา. ปี.)] ปูเรตฺวา, สเงฺฆ จาตุทฺทิเส อทา;
ทตฺวา อนฺวาทิสี เถโร, มาตุ ปิตุ จ ภาตุโน;
‘‘อิทํ เม ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’ฯ
๔๓๒.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, ปานียํ อุทปชฺชถ;
คมฺภีรา จตุรสฺสา จ, โปกฺขรโญฺญ สุนิมฺมิตาฯ
๔๓๓.
สีโตทิกา สุปฺปติตฺถา, สีตา อปฺปฎิคนฺธิยา;
ปทุมุปฺปลสญฺฉนฺนา, วาริกิญฺชกฺขปูริตาฯ
๔๓๔.
ตตฺถ นฺหตฺวา ปิวิตฺวา จ, เถรสฺส ปฎิทสฺสยุํ;
‘‘ปหูตํ ปานียํ ภเนฺต, ปาทา ทุกฺขา ผลนฺติ โน’’ฯ
๔๓๕.
‘‘อาหิณฺฑมานา ขญฺชาม, สกฺขเร กุสกณฺฎเก;
‘ตถา ภเนฺต ปรกฺกม, ยถา ยานํ ลภามเส’’’ติฯ
๔๓๖.
เถโร สิปาฎิกํ ลทฺธา, สเงฺฆ จาตุทฺทิเส อทา;
ทตฺวา อนฺวาทิสี เถโร, มาตุ ปิตุ จ ภาตุโน;
‘‘อิทํ เม ญาตีนํ โหตุ, สุขิตา โหนฺตุ ญาตโย’’ฯ
๔๓๗.
สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ , เปตา รเถน มาคมุํ;
‘‘อนุกมฺปิตมฺห ภทเนฺต, ภเตฺตนจฺฉาทเนน จฯ
๔๓๘.
‘‘ฆเรน ปานียทาเนน, ยานทาเนน จูภยํ;
มุนิํ การุณิกํ โลเก, ภเนฺต วนฺทิตุมาคตา’’ติฯ
สาณวาสีเถรเปตวตฺถุ ทุติยํฯ
๔๓๙.
‘‘เวฬุริยถมฺภํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, วิมานมารุยฺห อเนกจิตฺตํ;
ตตฺถจฺฉสิ เทวิ มหานุภาเว, ปถทฺธนิ [สมนฺตโต (ก.)] ปนฺนรเสว จโนฺทฯ
๔๔๐.
‘‘วโณฺณ จ เต กนกสฺส สนฺนิโภ, อุตฺตตฺตรูโป ภุส ทสฺสเนโยฺย;
ปลฺลงฺกเสเฎฺฐ อตุเล นิสินฺนา, เอกา ตุวํ นตฺถิ จ ตุยฺห สามิโกฯ
๔๔๑.
‘‘อิมา จ เต โปกฺขรณี สมนฺตา, ปหูตมลฺยา [ปหูตมาลา (สี. สฺยา.)] พหุปุณฺฑรีกา;
สุวณฺณจุเณฺณหิ สมนฺตโมตฺถตา, น ตตฺถ ปโงฺก ปณโก จ วิชฺชติฯ
๔๔๒.
‘‘หํสา จิเม ทสฺสนียา มโนรมา, อุทกสฺมิมนุปริยนฺติ สพฺพทา;
สมยฺย วคฺคูปนทนฺติ สเพฺพ, พินฺทุสฺสรา ทุนฺทุภีนํว โฆโสฯ
๔๔๓.
‘‘ททฺทลฺลมานา ยสสา ยสสฺสินี, นาวาย จ ตฺวํ อวลมฺพ ติฎฺฐสิ;
อาฬารปเมฺห หสิเต ปิยํวเท, สพฺพงฺคกลฺยาณิ ภุสํ วิโรจสิฯ
๔๔๔.
‘‘อิทํ วิมานํ วิรชํ สเม ฐิตํ, อุยฺยานวนฺตํ [อุยฺยานวนํ (ก.)] รตินนฺทิวฑฺฒนํ;
อิจฺฉามหํ นาริ อโนมทสฺสเน, ตยา สห นนฺทเน อิธ โมทิตุ’’นฺติฯ
๔๔๕.
‘‘กโรหิ กมฺมํ อิธ เวทนียํ, จิตฺตญฺจ เต อิธ นิหิตํ ภวตุ [นตญฺจ โหตุ (ก.), นิตญฺจ โหตุ (สฺยา.)];
กตฺวาน กมฺมํ อิธ เวทนียํ, เอวํ มมํ ลจฺฉสิ กามกามินิ’’นฺติฯ
๔๔๖.
‘‘สาธู’’ติ โส ตสฺสา ปฎิสฺสุณิตฺวา, อกาสิ กมฺมํ ตหิํ เวทนียํ;
กตฺวาน กมฺมํ ตหิํ เวทนียํ, อุปปชฺชิ โส มาณโว ตสฺสา สหพฺยตนฺติฯ
รถการเปติวตฺถุ ตติยํฯ
ภาณวารํ ทุติยํ นิฎฺฐิตํฯ
๔๔๗.
‘‘ภุสานิ เอโก สาลิํ ปุนาปโร, อยญฺจ นารี สกมํสโลหิตํ;
ตุวญฺจ คูถํ อสุจิํ อกนฺตํ [อกนฺติกํ (สี. ปี.)], ปริภุญฺชสิ กิสฺส อยํ วิปาโก’’ติฯ
๔๔๘.
‘‘อยํ ปุเร มาตรํ หิํสติ, อยํ ปน กูฎวาณิโช;
อยํ มํสานิ ขาทิตฺวา, มุสาวาเทน วเญฺจติฯ
๔๔๙.
‘‘อหํ มนุเสฺสสุ มนุสฺสภูตา, อคารินี สพฺพกุลสฺส อิสฺสรา;
สเนฺตสุ ปริคุหามิ, มา จ กิญฺจิ อิโต อทํฯ
๔๕๐.
‘‘มุสาวาเทน ฉาเทมิ, ‘นตฺถิ เอตํ มม เคเห;
สเจ สนฺตํ นิคุหามิ, คูโถ เม โหตุ โภชนํ’ฯ
๔๕๑.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน, มุสาวาทสฺส จูภยํ;
สุคนฺธํ สาลิโน ภตฺตํ, คูถํ เม ปริวตฺตติฯ
๔๕๒.
‘‘อวญฺฌานิ จ กมฺมานิ, น หิ กมฺมํ วินสฺสติ;
ทุคฺคนฺธํ กิมินํ [กิมิชํ (สี.)] มีฬํ, ภุญฺชามิ จ ปิวามิ จา’’ติฯ
ภุสเปตวตฺถุ จตุตฺถํฯ
๔๕๓.
อเจฺฉรรูปํ สุคตสฺส ญาณํ, สตฺถา ยถา ปุคฺคลํ พฺยากาสิ;
อุสฺสนฺนปุญฺญาปิ ภวนฺติ เหเก, ปริตฺตปุญฺญาปิ ภวนฺติ เหเกฯ
๔๕๔.
อยํ กุมาโร สีวถิกาย ฉฑฺฑิโต, องฺคุฎฺฐเสฺนเหน ยาเปติ รตฺติํ;
น ยกฺขภูตา น สรีสปา [สิริํสปา (สี. สฺยา. ปี.)] วา, วิเหฐเยยฺยุํ กตปุญฺญํ กุมารํฯ
๔๕๕.
สุนขาปิมสฺส ปลิหิํสุ ปาเท, ธงฺกา สิงฺคาลา [สิคาลา (สี. สฺยา. ปี.)] ปริวตฺตยนฺติ;
คพฺภาสยํ ปกฺขิคณา หรนฺติ, กากา ปน อกฺขิมลํ หรนฺติฯ
๔๕๖.
นยิมสฺส [น อิมสฺส (สฺยา.), นิมสฺส (ก.)] รกฺขํ วิทหิํสุ เกจิ, น โอสธํ สาสปธูปนํ วา;
นกฺขตฺตโยคมฺปิ น อคฺคเหสุํ [น อุคฺคเหสุํ (ก.)], น สพฺพธญฺญานิปิ อากิริํสุฯ
๔๕๗.
เอตาทิสํ อุตฺตมกิจฺฉปตฺตํ, รตฺตาภตํ สีวถิกาย ฉฑฺฑิตํ;
โนนีตปิณฺฑํว ปเวธมานํ, สสํสยํ ชีวิตสาวเสสํฯ
๔๕๘.
ตมทฺทสา เทวมนุสฺสปูชิโต, ทิสฺวา จ ตํ พฺยากริ ภูริปโญฺญ;
‘‘อยํ กุมาโร นครสฺสิมสฺส, อคฺคกุลิโก ภวิสฺสติ โภคโต จ’’ [โภควา จ (สฺยา. ก.)]ฯ
๔๕๙.
‘‘กิสฺส [กิํ’ส (?)] วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
เอตาทิสํ พฺยสนํ ปาปุณิตฺวา, ตํ ตาทิสํ ปจฺจนุโภสฺสติทฺธิ’’นฺติฯ
๔๖๐.
พุทฺธปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส, ปูชํ อกาสิ ชนตา อุฬารํ;
ตตฺรสฺส จิตฺตสฺสหุ อญฺญถตฺตํ, วาจํ อภาสิ ผรุสํ อสพฺภํฯ
๔๖๑.
โส ตํ วิตกฺกํ ปวิโนทยิตฺวา, ปีติํ ปสาทํ ปฎิลทฺธา ปจฺฉา;
ตถาคตํ เชตวเน วสนฺตํ, ยาคุยา อุปฎฺฐาสิ สตฺตรตฺตํฯ
๔๖๒.
ตสฺส [ตํ’ส (?)] วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
เอตาทิสํ พฺยสนํ ปาปุณิตฺวา, ตํ ตาทิสํ ปจฺจนุโภสฺสติทฺธิํฯ
๔๖๓.
ฐตฺวาน โส วสฺสสตํ อิเธว, สเพฺพหิ กาเมหิ สมงฺคิภูโต;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, สหพฺยตํ คจฺฉติ วาสวสฺสาติฯ
กุมารเปตวตฺถุ ปญฺจมํฯ
๔๖๔.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาสิ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
อุปฺผาสุลิเก กิสิเก, กา นุ ตฺวํ อิธ ติฎฺฐสี’’ติฯ
๔๖๕.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๔๖๖.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา กุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๔๖๗.
‘‘อนาวเฎสุ ติเตฺถสุ, วิจินิํ อฑฺฒมาสกํ;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากาสิมตฺตโนฯ
๔๖๘.
‘‘นทิํ อุเปมิ ตสิตา, ริตฺตกา ปริวตฺตติ;
ฉายํ อุเปมิ อุเณฺหสุ, อาตโป ปริวตฺตติฯ
๔๖๙.
‘‘อคฺคิวโณฺณ จ เม วาโต, ฑหโนฺต อุปวายติ;
เอตญฺจ ภเนฺต อรหามิ, อญฺญญฺจ ปาปกํ ตโตฯ
๔๗๐.
‘‘คนฺตฺวาน หตฺถินิํ ปุรํ, วเชฺชสิ มยฺห มาตรํ;
‘ธีตา จ เต มยา ทิฎฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’ฯ
๔๗๑.
‘‘อตฺถิ เม เอตฺถ นิกฺขิตฺตํ, อนกฺขาตญฺจ ตํ มยา;
จตฺตาริสตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกสฺส จ เหฎฺฐโตฯ
๔๗๒.
‘‘ตโต เม ทานํ ททตุ, ตสฺสา จ โหตุ ชีวิกา;
ทานํ ทตฺวา จ เม มาตา, ทกฺขิณํ อนุทิจฺฉตุ [อนุทิสฺสตุ (สี. ปี.), อนฺวาทิสฺสตุ (สฺยา.)];
ตทาหํ สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’ติฯ
๔๗๓.
‘‘สาธู’’ติ โส ปฎิสฺสุตฺวา, คนฺตฺวาน หตฺถินิํ ปุรํ;
อโวจ ตสฺสา มาตรํ –
‘ธีตา จ เต มยา ทิฎฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’ฯ
๔๗๔.
‘‘สา มํ ตตฺถ สมาทเปสิ, ( ) [(คนฺตฺวาน หตฺถินิํ ปุรํ) (สฺยา. ก.)] วเชฺชสิ มยฺห มาตรํ;
‘ธีตา จ เต มยา ทิฎฺฐา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’ฯ
๔๗๕.
‘‘อตฺถิ จ เม เอตฺถ นิกฺขิตฺตํ, อนกฺขาตญฺจ ตํ มยา;
จตฺตาริสตสหสฺสานิ, ปลฺลงฺกสฺส จ เหฎฺฐโตฯ
๔๗๖.
‘‘ตโต เม ทานํ ททตุ, ตสฺสา จ โหตุ ชีวิกา;
ทานํ ทตฺวา จ เม มาตา, ทกฺขิณํ อนุทิจฺฉตุ ( ) [(ตโต ตุวํ ทานํ เทหิ, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสี) (ก.)];
‘ตทา สา สุขิตา เหสฺสํ, สพฺพกามสมิทฺธินี’’’ติฯ
๔๗๗.
ตโต หิ สา ทานมทา, ตสฺสา ทกฺขิณมาทิสี;
เปตี จ สุขิตา อาสิ, ตสฺสา จาสิ สุชีวิกาติฯ
เสริณีเปตวตฺถุ ฉฎฺฐํฯ
๔๗๘.
‘‘นรนาริปุรกฺขโต ยุวา, รชนีเยหิ กามคุเณหิ [กาเมหิ (ก.)] โสภสิ;
ทิวสํ อนุโภสิ การณํ, กิมกาสิ ปุริมาย ชาติยา’’ติฯ
๔๗๙.
‘‘อหํ ราชคเห รเมฺม, รมณีเย คิริพฺพเช;
มิคลุโทฺท ปุเร อาสิํ, โลหิตปาณิ ทารุโณฯ
๔๘๐.
‘‘อวิโรธกเรสุ ปาณิสุ, ปุถุสเตฺตสุ ปทุฎฺฐมานโส;
วิจริํ อติทารุโณ สทา [ตทา (สี.)], ปรหิํสาย รโต อสญฺญโตฯ
๔๘๑.
‘‘ตสฺส เม สหาโย สุหทโย [สุหโท (สี.)], สโทฺธ อาสิ อุปาสโก;
โสปิ [โส หิ (สฺยา.)] มํ อนุกมฺปโนฺต, นิวาเรสิ ปุนปฺปุนํฯ
๔๘๒.
‘‘‘มากาสิ ปาปกํ กมฺมํ, มา ตาต ทุคฺคติํ อคา;
สเจ อิจฺฉสิ เปจฺจ สุขํ, วิรม ปาณวธา อสํยมา’ฯ
๔๘๓.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, สุขกามสฺส หิตานุกมฺปิโน;
นากาสิํ สกลานุสาสนิํ, จิรปาปาภิรโต อพุทฺธิมาฯ
๔๘๔.
‘‘โส มํ ปุน ภูริสุเมธโส, อนุกมฺปาย สํยเม นิเวสยิ;
‘สเจ ทิวา หนสิ ปาณิโน, อถ เต รตฺติํ ภวตุ สํยโม’ฯ
๔๘๕.
‘‘สฺวาหํ ทิวา หนิตฺวา ปาณิโน, วิรโต รตฺติมโหสิ สญฺญโต;
รตฺตาหํ ปริจาเรมิ, ทิวา ขชฺชามิ ทุคฺคโตฯ
๔๘๖.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, อนุโภมิ รตฺติํ อมานุสิํ;
ทิวา ปฎิหตาว [ปฎิหตา จ (ก.)] กุกฺกุรา, อุปธาวนฺติ สมนฺตา ขาทิตุํฯ
๔๘๗.
‘‘เย จ เต สตตานุโยคิโน, ธุวํ ปยุตฺตา สุคตสฺส สาสเน;
มญฺญามิ เต อมตเมว เกวลํ, อธิคจฺฉนฺติ ปทํ อสงฺขต’’นฺติฯ
มิคลุทฺทกเปตวตฺถุ สตฺตมํฯ
๔๘๘.
‘‘กูฎาคาเร จ ปาสาเท, ปลฺลเงฺก โคนกตฺถเต;
ปญฺจงฺคิเกน ตุริเยน, รมสิ สุปฺปวาทิเตฯ
๔๘๙.
‘‘ตโต รตฺยา วิวสาเน [วฺยวสาเน (สี.)], สูริยุคฺคมนํ ปติ;
อปวิโทฺธ สุสานสฺมิํ, พหุทุกฺขํ นิคจฺฉสิฯ
๔๙๐.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสิ’’ฯ
๔๙๑.
‘‘อหํ ราชคเห รเมฺม, รมณีเย คิริพฺพเช;
มิคลุโทฺท ปุเร อาสิํ, ลุโทฺท จาสิมสญฺญโตฯ
๔๙๒.
‘‘ตสฺส เม สหาโย สุหทโย, สโทฺธ อาสิ อุปาสโก;
ตสฺส กุลุปโก ภิกฺขุ, อาสิ โคตมสาวโก;
โสปิ มํ อนุกมฺปโนฺต, นิวาเรสิ ปุนปฺปุนํฯ
๔๙๓.
‘‘‘มากาสิ ปาปกํ กมฺมํ, มา ตาต ทุคฺคติํ อคา;
สเจ อิจฺฉสิ เปจฺจ สุขํ, วิรม ปาณวธา อสํยมา’ฯ
๔๙๔.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, สุขกามสฺส หิตานุกมฺปิโน;
นากาสิํ สกลานุสาสนิํ, จิรปาปาภิรโต อพุทฺธิมาฯ
๔๙๕.
‘‘โส มํ ปุน ภูริสุเมธโส, อนุกมฺปาย สํยเม นิเวสยิ;
‘สเจ ทิวา หนสิ ปาณิโน, อถ เต รตฺติํ ภวตุ สํยโม’ฯ
๔๙๖.
‘‘สฺวาหํ ทิวา หนิตฺวา ปาณิโน, วิรโต รตฺติมโหสิ สญฺญโต;
รตฺตาหํ ปริจาเรมิ, ทิวา ขชฺชามิ ทุคฺคโตฯ
๔๙๗.
‘‘ตสฺส กมฺมสฺส กุสลสฺส, อนุโภมิ รตฺติํ อมานุสิํ;
ทิวา ปฎิหตาว กุกฺกุรา, อุปธาวนฺติ สมนฺตา ขาทิตุํฯ
๔๙๘.
‘‘เย จ เต สตตานุโยคิโน, ธุวํ ปยุตฺตา [ธุวยุตฺตา (สี.)] สุคตสฺส สาสเน;
มญฺญามิ เต อมตเมว เกวลํ, อธิคจฺฉนฺติ ปทํ อสงฺขต’’นฺติฯ
ทุติยมิคลุทฺทกเปตวตฺถุ อฎฺฐมํฯ
๔๙๙.
‘‘มาลี กิริฎี กายูรี [เกยูรี (สี.)], คตฺตา เต จนฺทนุสฺสทา;
ปสนฺนมุขวโณฺณสิ, สูริยวโณฺณว โสภสิฯ
๕๐๐.
‘‘อมานุสา ปาริสชฺชา, เย เตเม ปริจารกา;
ทส กญฺญาสหสฺสานิ, ยา เตมา ปริจาริกา;
ตา [กา (ก.)] กมฺพุกายูรธรา, กญฺจนาเวฬภูสิตาฯ
๕๐๑.
‘‘มหานุภาโวสิ ตุวํ, โลมหํสนรูปวา;
ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโน, สามํ อุกฺกจฺจ [อุกฺกฑฺฒ (สี.)] ขาทสิฯ
๕๐๒.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกุฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโน;
สามํ อุกฺกจฺจ ขาทสี’’ติฯ
๕๐๓.
‘‘อตฺตโนหํ อนตฺถาย, ชีวโลเก อจาริสํ;
เปสุญฺญมุสาวาเทน, นิกติวญฺจนาย จฯ
๕๐๔.
‘‘ตตฺถาหํ ปริสํ คนฺตฺวา, สจฺจกาเล อุปฎฺฐิเต;
อตฺถํ ธมฺมํ นิรากตฺวา [นิรํกตฺวา (ก.) นิ + อา + กร + ตฺวา = นิรากตฺวา], อธมฺมมนุวตฺติสํฯ
๕๐๕.
‘‘เอวํ โส ขาทตตฺตานํ, โย โหติ ปิฎฺฐิมํสิโก;
ยถาหํ อชฺช ขาทามิ, ปิฎฺฐิมํสานิ อตฺตโนฯ
๕๐๖.
‘‘ตยิทํ ตยา นารท สามํ ทิฎฺฐํ, อนุกมฺปกา เย กุสลา วเทยฺยุํ;
มา เปสุณํ มา จ มุสา อภาณิ, มา โขสิ ปิฎฺฐิมํสิโก ตุว’’นฺติฯ
กูฎวินิจฺฉยิกเปตวตฺถุ นวมํฯ
๕๐๗.
‘‘อนฺตลิกฺขสฺมิํ ติฎฺฐโนฺต, ทุคฺคโนฺธ ปูติ วายสิ;
มุขญฺจ เต กิมโย ปูติคนฺธํ, ขาทนฺติ กิํ กมฺมมกาสิ ปุเพฺพฯ
๕๐๘.
‘‘ตโต สตฺถํ คเหตฺวาน, โอกฺกนฺตนฺติ ปุนปฺปุนํ;
ขาเรน ปริโปฺผสิตฺวา, โอกฺกนฺตนฺติ ปุนปฺปุนํฯ
๕๐๙.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสี’’ติฯ
๕๑๐.
‘‘อหํ ราชคเห รเมฺม, รมณีเย คิริพฺพเช;
อิสฺสโร ธนธญฺญสฺส, สุปหูตสฺส มาริสฯ
๕๑๑.
‘‘ตสฺสายํ เม ภริยา จ, ธีตา จ สุณิสา จ เม;
ตา มาลํ อุปฺปลญฺจาปิ, ปจฺจคฺฆญฺจ วิเลปนํ;
ถูปํ หรนฺติโย วาเรสิํ, ตํ ปาปํ ปกตํ มยาฯ
๕๑๒.
‘‘ฉฬาสีติสหสฺสานิ , มยํ ปจฺจตฺตเวทนา;
ถูปปูชํ วิวเณฺณตฺวา, ปจฺจาม นิรเย ภุสํฯ
๕๑๓.
‘‘เย จ โข ถูปปูชาย, วตฺตเนฺต อรหโต มเห;
อาทีนวํ ปกาเสนฺติ, วิเวจเยถ [วิเวจยถ (สี.)] เน ตโตฯ
๕๑๔.
‘‘อิมา จ ปสฺส อายนฺติโย, มาลธารี อลงฺกตา;
มาลาวิปากํนุโภนฺติโย [อนุภวนฺติ (สี. ปี.)], สมิทฺธา จ ตา [สมิทฺธา ตา (สี. สฺยา.)] ยสสฺสินิโยฯ
๕๑๕.
‘‘ตญฺจ ทิสฺวาน อเจฺฉรํ, อพฺภุตํ โลมหํสนํ;
นโม กโรนฺติ สปฺปญฺญา, วนฺทนฺติ ตํ มหามุนิํฯ
๕๑๖.
‘‘โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนิํ ลทฺธาน มานุสิํ;
ถูปปูชํ กริสฺสามิ, อปฺปมโตฺต ปุนปฺปุน’’นฺติฯ
ธาตุวิวณฺณเปตวตฺถุ ทสมํฯ จูฬวโคฺค ตติโย นิฎฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อภิชฺชมาโน กุณฺฑิโย [โกณฺฑโญฺญ (สพฺพตฺถ)], รถการี ภุเสน จ;
กุมาโร คณิกา เจว, เทฺว ลุทฺทา ปิฎฺฐิปูชนา;
วโคฺค เตน ปวุจฺจตีติฯ
๕๑๗.
เวสาลี นาม นครตฺถิ วชฺชีนํ, ตตฺถ อหุ ลิจฺฉวิ อมฺพสกฺกโร [อมฺพสกฺขโร (สี. สฺยา.), อปฺปสกฺกโร (ก.)];
ทิสฺวาน เปตํ นครสฺส พาหิรํ, ตเตฺถว ปุจฺฉิตฺถ ตํ การณตฺถิโกฯ
๕๑๘.
‘‘เสยฺยา นิสชฺชา นยิมสฺส อตฺถิ, อภิกฺกโม นตฺถิ ปฎิกฺกโม จ;
อสิตปีตขายิตวตฺถโภคา, ปริจาริกา [ปริจารณา (สี. ปี.)] สาปิ อิมสฺส นตฺถิฯ
๕๑๙.
‘‘เย ญาตกา ทิฎฺฐสุตา สุหชฺชา, อนุกมฺปกา ยสฺส อเหสุํ ปุเพฺพ;
ทฎฺฐุมฺปิ เต ทานิ น ตํ ลภนฺติ, วิราชิตโตฺต [วิราธิตโตฺต (สี. ปี.)] หิ ชเนน เตนฯ
๕๒๐.
‘‘น โอคฺคตตฺตสฺส ภวนฺติ มิตฺตา, ชหนฺติ มิตฺตา วิกลํ วิทิตฺวา;
อตฺถญฺจ ทิสฺวา ปริวารยนฺติ, พหู มิตฺตา อุคฺคตตฺตสฺส โหนฺติฯ
๕๒๑.
‘‘นิหีนโตฺต สพฺพโภเคหิ กิโจฺฉ, สมฺมกฺขิโต สมฺปริภินฺนคโตฺต;
อุสฺสาวพินฺทูว ปลิมฺปมาโน, อชฺช สุเว ชีวิตสฺสูปโรโธฯ
๕๒๒.
‘‘เอตาทิสํ อุตฺตมกิจฺฉปฺปตฺตํ, อุตฺตาสิตํ ปุจิมนฺทสฺส สูเล;
‘อถ ตฺวํ เกน วเณฺณน วเทสิ ยกฺข, ชีว โภ ชีวิตเมว เสโยฺย’’’ติฯ
๕๒๓.
‘‘สาโลหิโต เอส อโหสิ มยฺหํ, อหํ สรามิ ปุริมาย ชาติยา;
ทิสฺวา จ เม การุญฺญมโหสิ ราช, มา ปาปธโมฺม นิรยํ ปตายํ [ปติ + อยํ = ปตายํ]ฯ
๕๒๔.
‘‘อิโต จุโต ลิจฺฉวิ เอส โปโส, สตฺตุสฺสทํ นิรยํ โฆรรูปํ;
อุปปชฺชติ ทุกฺกฎกมฺมการี, มหาภิตาปํ กฎุกํ ภยานกํฯ
๕๒๕.
‘‘อเนกภาเคน คุเณน เสโยฺย, อยเมว สูโล นิรเยน เตน;
เอกนฺตทุกฺขํ กฎุกํ ภยานกํ, เอกนฺตติพฺพํ นิรยํ ปตายํ [ปเต + อยํ = ปตายํ]ฯ
๕๒๖.
‘‘อิทญฺจ สุตฺวา วจนํ มเมโส, ทุกฺขูปนีโต วิชเหยฺย ปาณํ;
ตสฺมา อหํ สนฺติเก น ภณามิ, มา เม กโต ชีวิตสฺสูปโรโธ’’ฯ
๕๒๗.
‘‘อญฺญาโต เอโส [อชฺฌิโต เอส (ก.)] ปุริสสฺส อโตฺถ, อญฺญมฺปิ อิจฺฉามเส ปุจฺฉิตุํ ตุวํ;
โอกาสกมฺมํ สเจ โน กโรสิ, ปุจฺฉาม ตํ โน น จ กุชฺฌิตพฺพ’’นฺติฯ
๕๒๘.
‘‘อทฺธา ปฎิญฺญา เม ตทา อหุ [ปฎิญฺญาตเมตํ ตทาหุ (ก.), ปฎิญฺญา น เมเต ตทา อหุ (?)], นาจิกฺขนา อปฺปสนฺนสฺส โหติ;
อกามา สเทฺธยฺยวโจติ กตฺวา, ปุจฺฉสฺสุ มํ กามํ ยถา วิสยฺห’’นฺติ [วิสยํ (ก.)]ฯ
๕๒๙.
‘‘ยํ กิญฺจหํ จกฺขุนา ปสฺสิสฺสามิ [ปสฺสามิ (ก.)], สพฺพมฺปิ ตาหํ อภิสทฺทเหยฺยํ;
ทิสฺวาว ตํ โนปิ เจ สทฺทเหยฺยํ, กเรยฺยาสิ [กโรหิ (กตฺถจิ)] เม ยกฺข นิยสฺสกมฺม’’นฺติฯ
๕๓๐.
‘‘สจฺจปฺปฎิญฺญา ตว เมสา โหตุ, สุตฺวาน ธมฺมํ ลภ สุปฺปสาทํ;
อญฺญตฺถิโก โน จ ปทุฎฺฐจิโตฺต, ยํ เต สุตํ อสุตญฺจาปิ ธมฺมํ;
สพฺพมฺปิ อกฺขิสฺสํ [สพฺพํ อาจิกฺขิสฺสํ (สี.)] ยถา ปชานนฺติฯ
๕๓๑.
‘‘เสเตน อเสฺสน อลงฺกเตน, อุปยาสิ สูลาวุตกสฺส สนฺติเก;
ยานํ อิทํ อพฺภุตํ ทสฺสเนยฺยํ, กิเสฺสตํ กมฺมสฺส อยํ วิปาโก’’ติฯ
๕๓๒.
‘‘เวสาลิยา นครสฺส [ตสฺส นครสฺส (สี. สฺยา. ปี.)] มเชฺฌ, จิกฺขลฺลมเคฺค นรกํ อโหสิ;
โคสีสเมกาหํ ปสนฺนจิโตฺต, เสตํ [เสตุํ (สฺยา. ก.)] คเหตฺวา นรกสฺมิํ นิกฺขิปิํฯ
๕๓๓.
‘‘เอตสฺมิํ ปาทานิ ปติฎฺฐเปตฺวา, มยญฺจ อเญฺญ จ อติกฺกมิมฺหา;
ยานํ อิทํ อพฺภุตํ ทสฺสเนยฺยํ, ตเสฺสว กมฺมสฺส อยํ วิปาโก’’ติฯ
๕๓๔.
‘‘วโณฺณ จ เต สพฺพทิสา ปภาสติ, คโนฺธ จ เต สพฺพทิสา ปวายติ;
ยกฺขิทฺธิปโตฺตสิ มหานุภาโว, นโคฺค จาสิ กิสฺส อยํ วิปาโก’’ติฯ
๕๓๕.
‘‘อโกฺกธโน นิจฺจปสนฺนจิโตฺต, สณฺหาหิ วาจาหิ ชนํ อุเปมิ;
ตเสฺสว กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, ทิโพฺพ เม วโณฺณ สตตํ ปภาสติฯ
๕๓๖.
‘‘ยสญฺจ กิตฺติญฺจ ธเมฺม ฐิตานํ, ทิสฺวาน มเนฺตมิ [ทิสฺวา สมเนฺตมิ (ก.)] ปสนฺนจิโตฺต;
ตเสฺสว กมฺมสฺส อยํ วิปาโก, ทิโพฺพ เม คโนฺธ สตตํ ปวายติฯ
๕๓๗.
‘‘สหายานํ ติตฺถสฺมิํ นฺหายนฺตานํ, ถเล คเหตฺวา นิทหิสฺส ทุสฺสํ;
ขิฑฺฑตฺถิโก โน จ ปทุฎฺฐจิโตฺต, เตนมฺหิ นโคฺค กสิรา จ วุตฺตี’’ติฯ
๕๓๘.
‘‘โย กีฬมาโน ปกโรติ ปาปํ, ตเสฺสทิสํ กมฺมวิปากมาหุ;
อกีฬมาโน ปน โย กโรติ, กิํ ตสฺส กมฺมสฺส วิปากมาหู’’ติฯ
๕๓๙.
‘‘เย ทุฎฺฐสงฺกปฺปมนา มนุสฺสา, กาเยน วาจาย จ สงฺกิลิฎฺฐา;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ เต นิรยํ อุเปนฺติฯ
๕๔๐.
‘‘อปเร ปน สุคติมาสมานา, ทาเน รตา สงฺคหิตตฺตภาวา;
กายสฺส เภทา อภิสมฺปรายํ, อสํสยํ เต สุคติํ อุเปนฺตี’’ติฯ
๕๔๑.
‘‘ตํ กินฺติ ชาเนยฺยมหํ อเวจฺจ, กลฺยาณปาปสฺส อยํ วิปาโก;
กิํ วาหํ ทิสฺวา อภิสทฺทเหยฺยํ, โก วาปิ มํ สทฺทหาเปยฺย เอต’’นฺติฯ
๕๔๒.
‘‘ทิสฺวา จ สุตฺวา อภิสทฺทหสฺสุ, กลฺยาณปาปสฺส อยํ วิปาโก;
กลฺยาณปาเป อุภเย อสเนฺต, สิยา นุ สตฺตา สุคตา ทุคฺคตา วาฯ
๕๔๓.
‘‘โน เจตฺถ กมฺมานิ กเรยฺยุํ มจฺจา, กลฺยาณปาปานิ มนุสฺสโลเก;
นาเหสุํ สตฺตา สุคตา ทุคฺคตา วา, หีนา ปณีตา จ มนุสฺสโลเกฯ
๕๔๔.
‘‘ยสฺมา จ กมฺมานิ กโรนฺติ มจฺจา, กลฺยาณปาปานิ มนุสฺสโลเก;
ตสฺมา หิ สตฺตา สุคตา ทุคฺคตา วา, หีนา ปณีตา จ มนุสฺสโลเกฯ
๕๔๕.
‘‘ทฺวยชฺช กมฺมานํ วิปากมาหุ, สุขสฺส ทุกฺขสฺส จ เวทนียํ;
ตา เทวตาโย ปริจารยนฺติ, ปจฺจนฺติ พาลา ทฺวยตํ อปสฺสิโนฯ
๕๔๖.
‘‘น มตฺถิ กมฺมานิ สยํกตานิ, ทตฺวาปิ เม นตฺถิ โย [โส (สพฺพตฺถ)] อาทิเสยฺย;
อจฺฉาทนํ สยนมถนฺนปานํ, เตนมฺหิ นโคฺค กสิรา จ วุตฺตี’’ติฯ
๕๔๗.
‘‘สิยา นุ โข การณํ กิญฺจิ ยกฺข, อจฺฉาทนํ เยน ตุวํ ลเภถ;
อาจิกฺข เม ตฺวํ ยทตฺถิ เหตุ, สทฺธายิกํ [สทฺธายิตํ (สี. ปี.)] เหตุวโจ สุโณมา’’ติฯ
๕๔๘.
‘‘กปฺปิตโก [กปฺปินโก (สี.)] นาม อิธตฺถิ ภิกฺขุ, ฌายี สุสีโล อรหา วิมุโตฺต;
คุตฺตินฺทฺริโย สํวุตปาติโมโกฺข, สีติภูโต อุตฺตมทิฎฺฐิปโตฺตฯ
๕๔๙.
‘‘สขิโล วทญฺญู สุวโจ สุมุโข, สฺวาคโม สุปฺปฎิมุตฺตโก จ;
ปุญฺญสฺส เขตฺตํ อรณวิหารี, เทวมนุสฺสานญฺจ ทกฺขิเณโยฺยฯ
๕๕๐.
‘‘สโนฺต วิธูโม อนีโฆ นิราโส, มุโตฺต วิสโลฺล อมโม อวโงฺก;
นิรูปธี สพฺพปปญฺจขีโณ, ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปโตฺต ชุติมาฯ
๕๕๑.
‘‘อปฺปญฺญาโต ทิสฺวาปิ น จ สุชาโน, มุนีติ นํ วชฺชิสุ โวหรนฺติ;
ชานนฺติ ตํ ยกฺขภูตา อเนชํ, กลฺยาณธมฺมํ วิจรนฺตํ โลเกฯ
๕๕๒.
‘‘ตสฺส ตุวํ เอกยุคํ ทุเว วา, มมุทฺทิสิตฺวาน สเจ ทเทถ;
ปฎิคฺคหีตานิ จ ตานิ อสฺสุ, มมญฺจ ปเสฺสถ สนฺนทฺธทุสฺส’’นฺติฯ
๕๕๓.
‘‘กสฺมิํ ปเทเส สมณํ วสนฺตํ, คนฺตฺวาน ปเสฺสมุ มยํ อิทานิ;
โย มชฺช [ส มชฺช (สี.)] กงฺขํ วิจิกิจฺฉิตญฺจ, ทิฎฺฐีวิสูกานิ วิโนทเยยฺยา’’ติฯ
๕๕๔.
‘‘เอโส นิสิโนฺน กปินจฺจนายํ, ปริวาริโต เทวตาหิ พหูหิ;
ธมฺมิํ กถํ ภาสติ สจฺจนาโม, สกสฺมิมาเจรเก อปฺปมโตฺต’’ติฯ
๕๕๕.
‘‘ตถาหํ [ยถาหํ (ก.)] กสฺสามิ คนฺตฺวา อิทานิ, อจฺฉาทยิสฺสํ สมณํ ยุเคน;
ปฎิคฺคหิตานิ จ ตานิ อสฺสุ, ตุวญฺจ ปเสฺสมุ สนฺนทฺธทุสฺส’’นฺติฯ
๕๕๖.
‘‘มา อกฺขเณ ปพฺพชิตํ อุปาคมิ, สาธุ โว ลิจฺฉวิ เนส ธโมฺม;
ตโต จ กาเล อุปสงฺกมิตฺวา, ตเตฺถว ปสฺสาหิ รโห นิสินฺน’’นฺติฯ
๕๕๗.
ตถาติ วตฺวา อคมาสิ ตตฺถ, ปริวาริโต ทาสคเณน ลิจฺฉวิ;
โส ตํ นครํ อุปสงฺกมิตฺวา, วาสูปคจฺฉิตฺถ สเก นิเวสเนฯ
๕๕๘.
ตโต จ กาเล คิหิกิจฺจานิ กตฺวา, นฺหตฺวา ปิวิตฺวา จ ขณํ ลภิตฺวา;
วิเจยฺย เปฬาโต จ ยุคานิ อฎฺฐ, คาหาปยี ทาสคเณน ลิจฺฉวิฯ
๕๕๙.
โส ตํ ปเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา, ตํ อทฺทส สมณํ สนฺตจิตฺตํ;
ปฎิกฺกนฺตํ โคจรโต นิวตฺตํ, สีติภูตํ รุกฺขมูเล นิสินฺนํฯ
๕๖๐.
ตเมนมโวจ อุปสงฺกมิตฺวา, อปฺปาพาธํ ผาสุวิหารญฺจ ปุจฺฉิ;
‘‘เวสาลิยํ ลิจฺฉวิหํ ภทเนฺต, ชานนฺติ มํ ลิจฺฉวิ อมฺพสกฺกโรฯ
๕๖๑.
‘‘อิมานิ เม อฎฺฐ ยุคา สุภานิ [ยุคานิ ภเนฺต (สฺยา. ก.)], ปฎิคณฺห ภเนฺต ปททามิ ตุยฺหํ;
เตเนว อเตฺถน อิธาคโตสฺมิ, ยถา อหํ อตฺตมโน ภเวยฺย’’นฺติฯ
๕๖๒.
‘‘ทูรโตว สมณพฺราหฺมณา จ, นิเวสนํ เต ปริวชฺชยนฺติ;
ปตฺตานิ ภิชฺชนฺติ จ เต [ภิชฺชนฺติ ตว (สฺยา. ก.)] นิเวสเน, สงฺฆาฎิโย จาปิ วิทาลยนฺติ [วิปาฎยนฺติ (สี.), วิปาตยนฺติ (ก.)]ฯ
๕๖๓.
‘‘อถาปเร ปาทกุฐาริกาหิ, อวํสิรา สมณา ปาตยนฺติ;
เอตาทิสํ ปพฺพชิตา วิเหสํ, ตยา กตํ สมณา ปาปุณนฺติฯ
๕๖๔.
‘‘ติเณน เตลมฺปิ น ตฺวํ อทาสิ, มูฬฺหสฺส มคฺคมฺปิ น ปาวทาสิ;
อนฺธสฺส ทณฺฑํ สยมาทิยาสิ, เอตาทิโส กทริโย อสํวุโต ตุวํ;
อถ ตฺวํ เกน วเณฺณน กิเมว ทิสฺวา,
อเมฺหหิ สห สํวิภาคํ กโรสี’’ติฯ
๕๖๕.
‘‘ปเจฺจมิ ภเนฺต ยํ ตฺวํ วเทสิ, วิเหสยิํ สมเณ พฺราหฺมเณ จ;
ขิฑฺฑตฺถิโก โน จ ปทุฎฺฐจิโตฺต, เอตมฺปิ เม ทุกฺกฎเมว ภเนฺตฯ
๕๖๖.
‘‘ขิฑฺฑาย ยโกฺข ปสวิตฺวา ปาปํ, เวเทติ ทุกฺขํ อสมตฺตโภคี;
ทหโร ยุวา นคฺคนิยสฺส ภาคี, กิํ สุ ตโต ทุกฺขตรสฺส โหติฯ
๕๖๗.
‘‘ตํ ทิสฺวา สํเวคมลตฺถํ ภเนฺต, ตปฺปจฺจยา วาปิ [ตปฺปจฺจยา ตาหํ (สี.), ตปฺปจฺจยา จาหํ (ปี.)] ททามิ ทานํ;
ปฎิคณฺห ภเนฺต วตฺถยุคานิ อฎฺฐ, ยกฺขสฺสิมา คจฺฉนฺตุ ทกฺขิณาโย’’ติฯ
๕๖๘.
‘‘อทฺธา หิ ทานํ พหุธา ปสตฺถํ, ททโต จ เต อกฺขยธมฺมมตฺถุ;
ปฎิคณฺหามิ เต วตฺถยุคานิ อฎฺฐ, ยกฺขสฺสิมา คจฺฉนฺตุ ทกฺขิณาโย’’ติฯ
๕๖๙.
ตโต หิ โส อาจมยิตฺวา ลิจฺฉวิ, เถรสฺส ทตฺวาน ยุคานิ อฎฺฐ;
‘ปฎิคฺคหิตานิ จ ตานิ อสฺสุ, ยกฺขญฺจ ปเสฺสถ สนฺนทฺธทุสฺสํ’ฯ
๕๗๐.
ตมทฺทสา จนฺทนสารลิตฺตํ, อาชญฺญมารูฬฺหมุฬารวณฺณํ;
อลงฺกตํ สาธุนิวตฺถทุสฺสํ, ปริวาริตํ ยกฺขมหิทฺธิปตฺตํฯ
๕๗๑.
โส ตํ ทิสฺวา อตฺตมนา อุทโคฺค, ปหฎฺฐจิโตฺต จ สุภคฺครูโป;
กมฺมญฺจ ทิสฺวาน มหาวิปากํ, สนฺทิฎฺฐิกํ จกฺขุนา สจฺฉิกตฺวาฯ
๕๗๒.
ตเมนมโวจ อุปสงฺกมิตฺวา, ‘‘ทสฺสามิ ทานํ สมณพฺราหฺมณานํ;
น จาปิ เม กิญฺจิ อเทยฺยมตฺถิ, ตุวญฺจ เม ยกฺข พหูปกาโร’’ติฯ
๕๗๓.
‘‘ตุวญฺจ เม ลิจฺฉวิ เอกเทสํ, อทาสิ ทานานิ อโมฆเมตํ;
สฺวาหํ กริสฺสามิ ตยาว สกฺขิํ, อมานุโส มานุสเกน สทฺธิ’’นฺติฯ
๕๗๔.
‘‘คตี จ พนฺธู จ ปรายณญฺจ [ปรายนญฺจ (สฺยา. ก.)], มิโตฺต มมาสิ อถ เทวตา เม [เทวตาสิ (สี. สฺยา.)];
ยาจามิ ตํ [ยาจามหํ (สี.)] ปญฺชลิโก ภวิตฺวา, อิจฺฉามิ ตํ ยกฺข ปุนาปิ ทฎฺฐุ’’นฺติฯ
๕๗๕.
‘‘สเจ ตุวํ อสฺสโทฺธ ภวิสฺสสิ, กทริยรูโป วิปฺปฎิปนฺนจิโตฺต;
ตฺวํ เนว มํ ลจฺฉสิ [เตเนว มํ น ลจฺฉสี (สี.), เตเนว มํ ลิจฺฉวิ (สฺยา.), เตเนว มํ ลจฺฉสิ (ก.)] ทสฺสนาย, ทิสฺวา จ ตํ โนปิ จ อาลปิสฺสํฯ
๕๗๖.
‘‘สเจ ปน ตฺวํ ภวิสฺสสิ ธมฺมคารโว, ทาเน รโต สงฺคหิตตฺตภาโว;
โอปานภูโต สมณพฺราหฺมณานํ, เอวํ มมํ ลจฺฉสิ ทสฺสนายฯ
๕๗๗.
‘‘ทิสฺวา จ ตํ อาลปิสฺสํ ภทเนฺต, อิมญฺจ สูลโต ลหุํ ปมุญฺจ;
ยโต นิทานํ อกริมฺห สกฺขิํ, มญฺญามิ สูลาวุตกสฺส การณาฯ
๕๗๘.
‘‘เต อญฺญมญฺญํ อกริมฺห สกฺขิํ, อยญฺจ สูลโต [สูลาวุโต (สี. สฺยา.)] ลหุํ ปมุโตฺต;
สกฺกจฺจ ธมฺมานิ สมาจรโนฺต, มุเจฺจยฺย โส นิรยา จ ตมฺหา;
กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนียํฯ
๕๗๙.
‘‘กปฺปิตกญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา, เตเนว [เตน (สฺยา. ก.)] สห สํวิภชิตฺวา กาเล;
สยํ มุเขนูปนิสชฺช ปุจฺฉ, โส เต อกฺขิสฺสติ เอตมตฺถํฯ
๕๘๐.
‘‘ตเมว ภิกฺขุํ อุปสงฺกมิตฺวา, ปุจฺฉสฺสุ อญฺญตฺถิโก โน จ ปทุฎฺฐจิโตฺต;
โส เต สุตํ อสุตญฺจาปิ ธมฺมํ,
สพฺพมฺปิ อกฺขิสฺสติ ยถา ปชาน’’นฺติฯ
๕๘๑.
โส ตตฺถ รหสฺสํ สมุลฺลปิตฺวา, สกฺขิํ กริตฺวาน อมานุเสน;
ปกฺกามิ โส ลิจฺฉวีนํ สกาสํ, อถ พฺรวิ ปริสํ สนฺนิสินฺนํฯ
๕๘๒.
‘‘สุณนฺตุ โภโนฺต มม เอกวากฺยํ, วรํ วริสฺสํ ลภิสฺสามิ อตฺถํ;
สูลาวุโต ปุริโส ลุทฺทกโมฺม, ปณีหิตทโณฺฑ [ปณีตนโณฺฑ (ก.)] อนุสตฺตรูโป [อนุปกฺกรูโป (ก.)]ฯ
๕๘๓.
‘‘เอตฺตาวตา วีสติรตฺติมตฺตา, ยโต อาวุโต เนว ชีวติ น มโต;
ตาหํ โมจยิสฺสามิ ทานิ, ยถามติํ อนุชานาตุ สโงฺฆ’’ติฯ
๕๘๔.
‘‘เอตญฺจ อญฺญญฺจ ลหุํ ปมุญฺจ, โก ตํ วเทถ [วเทถาติ (ก.), วเทถ จ (สฺยา.)] ตถา กโรนฺตํ;
ยถา ปชานาสิ ตถา กโรหิ, ยถามติํ อนุชานาติ สโงฺฆ’’ติฯ
๕๘๕.
โส ตํ ปเทสํ อุปสงฺกมิตฺวา, สูลาวุตํ โมจยิ ขิปฺปเมว;
‘มา ภายิ สมฺมา’ติ จ ตํ อโวจ, ติกิจฺฉกานญฺจ อุปฎฺฐเปสิฯ
๕๘๖.
‘‘กปฺปิตกญฺจ อุปสงฺกมิตฺวา, เตเนว สห [เตน สมํ (สี.), เตน สห (สฺยา. ก.)] สํวิภชิตฺวา กาเล;
สยํ มุเขนูปนิสชฺช ลิจฺฉวิ, ตเถว ปุจฺฉิตฺถ นํ การณตฺถิโกฯ
๕๘๗.
‘‘สูลาวุโต ปุริโส ลุทฺทกโมฺม, ปณีตทโณฺฑ อนุสตฺตรูโป;
เอตฺตาวตา วีสติรตฺติมตฺตา, ยโต อาวุโต เนว ชีวติ น มโตฯ
๕๘๘.
‘‘โส โมจิโต คนฺตฺวา มยา อิทานิ, เอตสฺส ยกฺขสฺส วโจ หิ ภเนฺต;
สิยา นุ โข การณํ กิญฺจิเทว, เยน โส นิรยํ โน วเชยฺยฯ
๕๘๙.
‘‘อาจิกฺข ภเนฺต ยทิ อตฺถิ เหตุ, สทฺธายิกํ เหตุวโจ สุโณม;
น เตสํ กมฺมานํ วินาสมตฺถิ, อเวทยิตฺวา อิธ พฺยนฺติภาโว’’ติฯ
๕๙๐.
‘‘สเจ ส ธมฺมานิ สมาจเรยฺย, สกฺกจฺจ รตฺตินฺทิวมปฺปมโตฺต;
มุเจฺจยฺย โส นิรยา จ ตมฺหา, กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนีย’’นฺติฯ
๕๙๑.
‘‘อญฺญาโต [ญาโตมฺหิ (ก.)] เอโส ปุริสสฺส อโตฺถ, มมมฺปิ ทานิ อนุกมฺป ภเนฺต;
อนุสาส มํ โอวท ภูริปญฺญ, ยถา อหํ โน นิรยํ วเชยฺย’’นฺติฯ
๕๙๒.
‘‘อเชฺชว พุทฺธํ สรณํ อุเปหิ, ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ ปสนฺนจิโตฺต;
ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ, อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยสฺสุฯ
๕๙๓.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ;
อมชฺชโป มา จ มุสา อภาณี, สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุโฎฺฐ;
อิมญฺจ อริยํ [อิมญฺจ (สฺยา.)] อฎฺฐงฺควเรนุเปตํ, สมาทิยาหิ กุสลํ สุขุทฺรยํฯ
๕๙๔.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จ;
ททาหิ อุชุภูเตสุ, วิปฺปสเนฺนน เจตสา [สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติ (สฺยา. ก.)]ฯ
๕๙๕.
‘‘ภิกฺขูปิ สีลสมฺปเนฺน, วีตราเค พหุสฺสุเต;
ตเปฺปหิ อนฺนปาเนน, สทา ปุญฺญํ ปวฑฺฒติฯ
๕๙๖.
‘‘เอวญฺจ ธมฺมานิ [กมฺมานิ (สี. สฺยา.)] สมาจรโนฺต, สกฺกจฺจ รตฺตินฺทิวมปฺปมโตฺต;
มุญฺจ ตุวํ [มุเจฺจยฺย โส ตฺวํ (ก.)] นิรยา จ ตมฺหา, กมฺมํ สิยา อญฺญตฺร เวทนีย’’นฺติฯ
๕๙๗.
‘‘อเชฺชว พุทฺธํ สรณํ อุเปมิ, ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ ปสนฺนจิโตฺต;
ตเถว สิกฺขาย ปทานิ ปญฺจ, อขณฺฑผุลฺลานิ สมาทิยามิฯ
๕๙๘.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ;
อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ, สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุโฎฺฐ;
อิมญฺจ อริยํ อฎฺฐงฺควเรนุเปตํ, สมาทิยามิ กุสลํ สุขุทฺรยํฯ
๕๙๙.
‘‘จีวรํ ปิณฺฑปาตญฺจ, ปจฺจยํ สยนาสนํ;
อนฺนํ ปานํ ขาทนียํ, วตฺถเสนาสนานิ จฯ
๖๐๐.
‘‘ภิกฺขู จ สีลสมฺปเนฺน, วีตราเค พหุสฺสุเต;
ททามิ น วิกมฺปามิ [วิกปฺปามิ (สี. สฺยา.)], พุทฺธานํ สาสเน รโต’’ติฯ
๖๐๑.
เอตาทิสา ลิจฺฉวิ อมฺพสกฺกโร, เวสาลิยํ อญฺญตโร อุปาสโก;
สโทฺธ มุทู การกโร จ ภิกฺขุ, สงฺฆญฺจ สกฺกจฺจ ตทา อุปฎฺฐหิฯ
๖๐๒.
สูลาวุโต จ อโรโค หุตฺวา, เสรี สุขี ปพฺพชฺชํ อุปาคมิ [ปพฺพชฺชมุปคจฺฉิ (ก.)];
ภิกฺขุญฺจ อาคมฺม กปฺปิตกุตฺตมํ, อุโภปิ สามญฺญผลานิ อชฺฌคุํฯ
๖๐๓.
เอตาทิสา สปฺปุริสาน เสวนา, มหปฺผลา โหติ สตํ วิชานตํ;
สูลาวุโต อคฺคผลํ อผสฺสยิ [ผุสฺสยิ (สฺยา. ก.)], ผลํ กนิฎฺฐํ ปน อมฺพสกฺกโร’’ติฯ
อมฺพสกฺกรเปตวตฺถุ ปฐมํฯ
๖๐๔.
[วิ. ว. ๑๒๒๘] สุโณถ ยกฺขสฺส วาณิชาน จ, สมาคโม ยตฺถ ตทา อโหสิ;
ยถา กถํ อิตริตเรน จาปิ, สุภาสิตํ ตญฺจ สุณาถ สเพฺพฯ
๖๐๕.
โย โส อหุ ราชา ปายาสิ นาม [นาโม (สี.)], ภุมฺมานํ สหพฺยคโต ยสสฺสี;
โส โมทมาโนว สเก วิมาเน, อมานุโส มานุเส อชฺฌภาสีติฯ
๖๐๖.
‘‘วเงฺก อรเญฺญ อมนุสฺสฎฺฐาเน, กนฺตาเร อโปฺปทเก อปฺปภเกฺข;
สุทุคฺคเม วณฺณุปถสฺส มเชฺฌ, วงฺกํภยา นฎฺฐมนา มนุสฺสาฯ
๖๐๗.
‘‘นยิธ ผลา มูลมยา จ สนฺติ, อุปาทานํ นตฺถิ กุโตธ ภโกฺข [ภิโกฺข (ก.)];
อญฺญตฺร ปํสูหิ จ วาลุกาหิ จ, ตตาหิ อุณฺหาหิ จ ทารุณาหิ จฯ
๖๐๘.
‘‘อุชฺชงฺคลํ ตตฺตมิวํ กปาลํ, อนายสํ ปรโลเกน ตุลฺยํ;
ลุทฺทานมาวาสมิทํ ปุราณํ, ภูมิปฺปเทโส อภิสตฺตรูโปฯ
๖๐๙.
‘‘‘อถ ตุเมฺห เกน วเณฺณน, กิมาสมานา อิมํ ปเทสํ หิ;
อนุปวิฎฺฐา สหสา สมจฺจ, โลภา ภยา อถ วา สมฺปมูฬฺหา’’’ติฯ
๖๑๐.
‘‘มคเธสุ อเงฺคสุ จ สตฺถวาหา, อาโรปยิตฺวา ปณิยํ ปุถุตฺตํ;
เต ยามเส สินฺธุโสวีรภูมิํ, ธนตฺถิกา อุทฺทยํ ปตฺถยานาฯ
๖๑๑.
‘‘ทิวา ปิปาสํ นธิวาสยนฺตา, โยคฺคานุกมฺปญฺจ สเมกฺขมานา;
เอเตน เวเคน อายาม สเพฺพ, รตฺติํ มคฺคํ ปฎิปนฺนา วิกาเลฯ
๖๑๒.
‘‘เต ทุปฺปยาตา อปรทฺธมคฺคา, อนฺธากุลา วิปฺปนฎฺฐา อรเญฺญ;
สุทุคฺคเม วณฺณุปถสฺส มเชฺฌ, ทิสํ น ชานาม ปมูฬฺหจิตฺตาฯ
๖๑๓.
‘‘อิทญฺจ ทิสฺวาน อทิฎฺฐปุพฺพํ, วิมานเสฎฺฐญฺจ ตวญฺจ ยกฺข;
ตตุตฺตริํ ชีวิตมาสมานา, ทิสฺวา ปตีตา สุมนา อุทคฺคา’’ติฯ
๖๑๔.
‘‘ปารํ สมุทฺทสฺส อิมญฺจ วณฺณุํ, เวตฺตาจรํ [เวตฺตํ ปรํ (สฺยา.), เวตฺตาจารํ (ก.)] สงฺกุปถญฺจ มคฺคํ;
นทิโย ปน ปพฺพตานญฺจ ทุคฺคา, ปุถุทฺทิสา คจฺฉถ โภคเหตุฯ
๖๑๕.
‘‘ปกฺขนฺทิยาน วิชิตํ ปเรสํ, เวรชฺชเก มานุเส เปกฺขมานา;
ยํ โว สุตํ วา อถ วาปิ ทิฎฺฐํ, อเจฺฉรกํ ตํ โว สุโณม ตาตา’’ติฯ
๖๑๖.
‘‘อิโตปิ อเจฺฉรตรํ กุมาร, น โน สุตํ วา อถ วาปิ ทิฎฺฐํ;
อตีตมานุสฺสกเมว สพฺพํ, ทิสฺวา น ตปฺปาม อโนมวณฺณํฯ
๖๑๗.
‘‘เวหายสํ โปกฺขรโญฺญ สวนฺติ, ปหูตมลฺยา [ปหูตมาลฺยา (สฺยา.)] พหุปุณฺฑรีกา;
ทุมา จิเม นิจฺจผลูปปนฺนา, อตีว คนฺธา สุรภิํ ปวายนฺติฯ
๖๑๘.
‘‘เวฬูริยถมฺภา สตมุสฺสิตาเส, สิลาปวาฬสฺส จ อายตํสา;
มสารคลฺลา สหโลหิตงฺคา, ถมฺภา อิเม โชติรสามยาเสฯ
๖๑๙.
‘‘สหสฺสถมฺภํ อตุลานุภาวํ, เตสูปริ สาธุมิทํ วิมานํ;
รตนนฺตรํ กญฺจนเวทิมิสฺสํ, ตปนียปเฎฺฎหิ จ สาธุฉนฺนํฯ
๖๒๐.
‘‘ชโมฺพนทุตฺตตฺตมิทํ สุมโฎฺฐ, ปาสาทโสปาณผลูปปโนฺน;
ทโฬฺห จ วคฺคุ จ สุสงฺคโต จ [วคฺคุ สุมุโข สุสงฺคโต (สี.)], อตีว นิชฺฌานขโม มนุโญฺญฯ
๖๒๑.
‘‘รตนนฺตรสฺมิํ พหุอนฺนปานํ, ปริวาริโต อจฺฉราสงฺคเณน;
มุรชอาลมฺพรตูริยฆุโฎฺฐ, อภิวนฺทิโตสิ ถุติวนฺทนายฯ
๖๒๒.
‘‘โส โมทสิ นาริคณปฺปโพธโน, วิมานปาสาทวเร มโนรเม;
อจินฺติโย สพฺพคุณูปปโนฺน, ราชา ยถา เวสฺสวโณ นฬินฺยา [นฬิญฺญํ (ก.)]ฯ
๖๒๓.
‘‘เทโว นุ อาสิ อุทวาสิ ยโกฺข, อุทาหุ เทวิโนฺท มนุสฺสภูโต;
ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา, อาจิกฺข โก นาม ตุวํสิ ยโกฺข’’ติฯ
๖๒๔.
‘‘เสรีสโก นาม อหมฺหิ ยโกฺข, กนฺตาริโย วณฺณุปถมฺหิ คุโตฺต;
อิมํ ปเทสํ อภิปาลยามิ, วจนกโร เวสฺสวณสฺส รโญฺญ’’ติฯ
๖๒๕.
‘‘อธิจฺจลทฺธํ ปริณามชํ เต, สยํ กตํ อุทาหุ เทเวหิ ทินฺนํ;
ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา, กถํ ตยา ลทฺธมิทํ มนุญฺญ’’นฺติฯ
๖๒๖.
‘‘นาธิจฺจลทฺธํ น ปริณามชํ เม, น สยํ กตํ น หิ เทเวหิ ทินฺนํ;
สเกหิ กเมฺมหิ อปาปเกหิ, ปุเญฺญหิ เม ลทฺธมิทํ มนุญฺญ’’นฺติฯ
๖๒๗.
‘‘กิํ เต วตํ กิํ ปน พฺรหฺมจริยํ, กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
ปุจฺฉนฺติ ตํ วาณิชา สตฺถวาหา, กถํ ตยา ลทฺธมิทํ วิมาน’’นฺติฯ
๖๒๘.
‘‘มมํ ปายาสีติ อหุ สมญฺญา, รชฺชํ ยทา การยิํ โกสลานํ;
นตฺถิกทิฎฺฐิ กทริโย ปาปธโมฺม, อุเจฺฉทวาที จ ตทา อโหสิํฯ
๖๒๙.
‘‘สมโณ จ โข อาสิ กุมารกสฺสโป, พหุสฺสุโต จิตฺตกถี อุฬาโร;
โส เม ตทา ธมฺมกถํ อภาสิ, ทิฎฺฐิวิสูกานิ วิโนทยี เมฯ
๖๓๐.
‘‘ตาหํ ตสฺส ธมฺมกถํ สุณิตฺวา, อุปาสกตฺตํ ปฎิเทวยิสฺสํ;
ปาณาติปาตา วิรโต อโหสิํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยิสฺสํ;
อมชฺชโป โน จ มุสา อภาณิํ, สเกน ทาเรน จ อโหสิ ตุโฎฺฐฯ
๖๓๑.
‘‘ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ, ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก;
เตเหว กเมฺมหิ อปาปเกหิ, ปุเญฺญหิ เม ลทฺธมิทํ วิมาน’’นฺติฯ
๖๓๒.
‘‘สจฺจํ กิราหํสุ นรา สปญฺญา, อนญฺญถา วจนํ ปณฺฑิตานํ;
ยหิํ ยหิํ คจฺฉติ ปุญฺญกโมฺม, ตหิํ ตหิํ โมทติ กามกามีฯ
๖๓๓.
‘‘ยหิํ ยหิํ โสกปริทฺทโว จ, วโธ จ พโนฺธ จ ปริกฺกิเลโส;
ตหิํ ตหิํ คจฺฉติ ปาปกโมฺม, น มุจฺจติ ทุคฺคติยา กทาจี’’ติฯ
๖๓๔.
‘‘สมฺมูฬฺหรูโปว ชโน อโหสิ, อสฺมิํ มุหุเตฺต กลลีกโตว;
ชนสฺสิมสฺส ตุยฺหญฺจ กุมาร, อปฺปจฺจโย เกน นุ โข อโหสี’’ติฯ
๖๓๕.
‘‘อิเม จ สิรีสวนา [อิเม สิรีสูปวนา จ (สี.), อิเมปิ สิรีสวนา จ (ปี. ก.)] ตาตา, ทิพฺพา คนฺธา สุรภี สมฺปวนฺติ;
เต สมฺปวายนฺติ อิมํ วิมานํ, ทิวา จ รโตฺต จ ตมํ นิหนฺตฺวาฯ
๖๓๖.
‘‘อิเมสญฺจ โข วสฺสสตจฺจเยน, สิปาฎิกา ผลติ เอกเมกา;
มานุสฺสกํ วสฺสสตํ อตีตํ, ยทเคฺค กายมฺหิ อิธูปปโนฺนฯ
๖๓๗.
‘‘ทิสฺวานหํ วสฺสสตานิ ปญฺจ, อสฺมิํ วิมาเน ฐตฺวาน ตาตา;
อายุกฺขยา ปุญฺญกฺขยา จวิสฺสํ, เตเนว โสเกน ปมุจฺฉิโตสฺมี’’ติฯ
๖๓๘.
‘‘กถํ นุ โสเจยฺย ตถาวิโธ โส, ลทฺธา วิมานํ อตุลํ จิราย;
เย จาปิ โข อิตฺตรมุปปนฺนา, เต นูน โสเจยฺยุํ ปริตฺตปุญฺญา’’ติฯ
๖๓๙.
‘‘อนุจฺฉวิํ โอวทิยญฺจ เม ตํ, ยํ มํ ตุเมฺห เปยฺยวาจํ วเทถ;
ตุเมฺห จ โข ตาตา มยานุคุตฺตา, เยนิจฺฉกํ เตน ปเลถ โสตฺถิ’’นฺติฯ
๖๔๐.
‘‘คนฺตฺวา มยํ สินฺธุโสวีรภูมิํ, ธนฺนตฺถิกา อุทฺทยํ ปตฺถยานา;
ยถาปโยคา ปริปุณฺณจาคา, กาหาม เสรีสมหํ อุฬาร’’นฺติฯ
๖๔๑.
‘‘มา เจว เสรีสมหํ อกตฺถ, สพฺพญฺจ โว ภวิสฺสติ ยํ วเทถ;
ปาปานิ กมฺมานิ วิวชฺชยาถ, ธมฺมานุโยคญฺจ อธิฎฺฐหาถฯ
๖๔๒.
‘‘อุปาสโก อตฺถิ อิมมฺหิ สเงฺฆ, พหุสฺสุโต สีลวตูปปโนฺน;
สโทฺธ จ จาคี จ สุเปสโล จ, วิจกฺขโณ สนฺตุสิโต มุตีมาฯ
๖๔๓.
‘‘สญฺชานมาโน น มุสา ภเณยฺย, ปรูปฆาตาย จ เจตเยยฺย;
เวภูติกํ เปสุณํ โน กเรยฺย, สณฺหญฺจ วาจํ สขิลํ ภเณยฺยฯ
๖๔๔.
‘‘สคารโว สปฺปฎิโสฺส วินีโต, อปาปโก อธิสีเล วิสุโทฺธ;
โส มาตรํ ปิตรญฺจาปิ ชนฺตุ, ธเมฺมน โปเสติ อริยวุตฺติฯ
๖๔๕.
‘‘มเญฺญ โส มาตาปิตูนํ การณา, โภคานิ ปริเยสติ น อตฺตเหตุ;
มาตาปิตูนญฺจ โย อจฺจเยน, เนกฺขมฺมโปโณ จริสฺสติ พฺรหฺมจริยํฯ
๖๔๖.
‘‘อุชู อวโงฺก อสโฐ อมาโย, น เลสกเปฺปน จ โวหเรยฺย;
โส ตาทิโส สุกตกมฺมการี, ธเมฺม ฐิโต กินฺติ ลเภถ ทุกฺขํฯ
๖๔๗.
‘‘ตํ การณา ปาตุกโตมฺหิ อตฺตนา, ตสฺมา ธมฺมํ ปสฺสถ วาณิชาเส;
อญฺญตฺร เตนิห ภสฺมี [ภสฺมิ (สฺยา.), ภสฺม (ก.)] ภเวถ, อนฺธากุลา วิปฺปนฎฺฐา อรเญฺญ;
ตํ ขิปฺปมาเนน ลหุํ ปเรน, สุโข หเว สปฺปุริเสน สงฺคโม’’ติฯ
๖๔๘.
‘‘กิํ นาม โส กิญฺจ กโรติ กมฺมํ, กิํ นามเธยฺยํ กิํ ปน ตสฺส โคตฺตํ;
มยมฺปิ นํ ทฎฺฐุกามมฺห ยกฺข, ยสฺสานุกมฺปาย อิธาคโตสิ;
ลาภา หิ ตสฺส ยสฺส ตุวํ ปิเหสี’’ติฯ
๖๔๙.
‘‘โย กปฺปโก สมฺภวนามเธโยฺย, อุปาสโก โกจฺฉผลูปชีวี;
ชานาถ นํ ตุมฺหากํ เปสิโย โส, มา โข นํ หีฬิตฺถ สุเปสโล โส’’ติฯ
๖๕๐.
‘‘ชานามเส ยํ ตฺวํ ปวเทสิ ยกฺข, น โข นํ ชานาม ส เอทิโสติ;
มยมฺปิ นํ ปูชยิสฺสาม ยกฺข, สุตฺวาน ตุยฺหํ วจนํ อุฬาร’’นฺติฯ
๖๕๑.
‘‘เย เกจิ อิมสฺมิํ สเตฺถ มนุสฺสา, ทหรา มหนฺตา อถวาปิ มชฺฌิมา;
สเพฺพว เต อาลมฺพนฺตุ วิมานํ, ปสฺสนฺตุ ปุญฺญานํ ผลํ กทริยา’’ติฯ
๖๕๒.
เต ตตฺถ สเพฺพว ‘อหํ ปุเร’ติ, ตํ กปฺปกํ ตตฺถ ปุรกฺขตฺวา [ปุรกฺขิปิตฺวา (สี.)];
สเพฺพว เต อาลมฺพิํสุ วิมานํ, มสกฺกสารํ วิย วาสวสฺสฯ
๖๕๓.
เต ตตฺถ สเพฺพว ‘อหํ ปุเร’ติ, อุปาสกตฺตํ ปฎิเวทยิํสุ;
ปาณาติปาตา ปฎิวิรตา อเหสุํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยิํสุ;
อมชฺชปา โน จ มุสา ภณิํสุ, สเกน ทาเรน จ อเหสุํ ตุฎฺฐาฯ
๖๕๔.
เต ตตฺถ สเพฺพว ‘อหํ ปุเร’ติ, อุปาสกตฺตํ ปฎิเวทยิตฺวา;
ปกฺกามิ สโตฺถ อนุโมทมาโน, ยกฺขิทฺธิยา อนุมโต ปุนปฺปุนํฯ
๖๕๕.
คนฺตฺวาน เต สินฺธุโสวีรภูมิํ, ธนตฺถิกา อุทฺทยํ [อุทย (ปี. ก.)] ปตฺถยานา;
ยถาปโยคา ปริปุณฺณลาภา, ปจฺจาคมุํ ปาฎลิปุตฺตมกฺขตํฯ
๖๕๖.
คนฺตฺวาน เต สงฺฆรํ โสตฺถิวโนฺต, ปุเตฺตหิ ทาเรหิ สมงฺคิภูตา;
อานนฺที วิตฺตา สุมนา ปตีตา, อกํสุ เสรีสมหํ อุฬารํ;
เสรีสกํ เต ปริเวณํ มาปยิํสุฯ
๖๕๗.
เอตาทิสา สปฺปุริสาน เสวนา, มหตฺถิกา ธมฺมคุณาน เสวนา;
เอกสฺส อตฺถาย อุปาสกสฺส, สเพฺพว สตฺตา สุขิตา [สุขิโน (ปี. ก.)] อเหสุนฺติฯ
เสรีสกเปตวตฺถุ ทุติยํฯ
ภาณวารํ ตติยํ นิฎฺฐิตํฯ
๖๕๘.
ราชา ปิงฺคลโก นาม, สุรฎฺฐานํ อธิปติ อหุ;
โมริยานํ อุปฎฺฐานํ คนฺตฺวา, สุรฎฺฐํ ปุนราคมาฯ
๖๕๙.
อุเณฺห มชฺฌนฺหิเก [มชฺฌนฺติเก (สพฺพตฺถ)] กาเล, ราชา ปงฺกํ [วงฺกํ (ก.)] อุปาคมิ;
อทฺทส มคฺคํ รมณียํ, เปตานํ ตํ วณฺณุปถํ [วณฺณนาปถํ (สี. สฺยา.)]ฯ
๖๖๐.
สารถิํ อามนฺตยี ราชา –
‘‘อยํ มโคฺค รมณีโย, เขโม โสวตฺถิโก สิโว;
อิมินา สารถิ ยาม, สุรฎฺฐานํ สนฺติเก อิโต’’ฯ
๖๖๑.
เตน ปายาสิ โสรโฎฺฐ, เสนาย จตุรงฺคินิยา;
อุพฺพิคฺครูโป ปุริโส, โสรฎฺฐํ เอตทพฺรวิฯ
๖๖๒.
‘‘กุมฺมคฺคํ ปฎิปนฺนมฺหา, ภิํสนํ โลมหํสนํ;
ปุรโต ทิสฺสติ มโคฺค, ปจฺฉโต จ น ทิสฺสติฯ
๖๖๓.
‘‘กุมฺมคฺคํ ปฎิปนฺนมฺหา, ยมปุริสาน สนฺติเก;
อมานุโส วายติ คโนฺธ, โฆโส สุยฺยติ [สูยติ (สี. สฺยา.)] ทารุโณ’’ฯ
๖๖๔.
สํวิโคฺค ราชา โสรโฎฺฐ, สารถิํ เอตทพฺรวิ;
‘‘กุมฺมคฺคํ ปฎิปนฺนมฺหา, ภิํสนํ โลมหํสนํ;
ปุรโต ทิสฺสติ มโคฺค, ปจฺฉโต จ น ทิสฺสติฯ
๖๖๕.
‘‘กุมฺมคฺคํ ปฎิปนฺนมฺหา, ยมปุริสาน สนฺติเก;
อมานุโส วายติ คโนฺธ, โฆโส สุยฺยติ ทารุโณ’’ฯ
๖๖๖.
หตฺถิกฺขนฺธํ สมารุยฺห, โอโลเกโนฺต จตุทฺทิสํ [จตุทฺทิสฺสา (ก.)];
อทฺทส นิโคฺรธํ รมณียํ [รุกฺขํ นิโคฺรธํ (สฺยา. ก.)], ปาทปํ ฉายาสมฺปนฺนํ;
นีลพฺภวณฺณสทิสํ, เมฆวณฺณสิรีนิภํฯ
๖๖๗.
สารถิํ อามนฺตยี ราชา, ‘‘กิํ เอโส ทิสฺสติ พฺรหา;
นีลพฺภวณฺณสทิโส, เมฆวณฺณสิรีนิโภ’’ฯ
๖๖๘.
‘‘นิโคฺรโธ โส มหาราช, ปาทโป ฉายาสมฺปโนฺน;
นีลพฺภวณฺณสทิโส , เมฆวณฺณสิรีนิโภ’’ฯ
๖๖๙.
เตน ปายาสิ โสรโฎฺฐ, เยน โส ทิสฺสเต พฺรหา;
นีลพฺภวณฺณสทิโส, เมฆวณฺณสิรีนิโภฯ
๖๗๐.
หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, ราชา รุกฺขํ อุปาคมิ;
นิสีทิ รุกฺขมูลสฺมิํ, สามโจฺจ สปริชฺชโน;
ปูรํ ปานียสรกํ, ปูเว วิเตฺต จ อทฺทสฯ
๖๗๑.
ปุริโส จ เทววณฺณี, สพฺพาภรณภูสิโต;
อุปสงฺกมิตฺวา ราชานํ, โสรฎฺฐํ เอตทพฺรวิฯ
๖๗๒.
‘‘สฺวาคตํ เต มหาราช, อโถ เต อทุราคตํ;
ปิวตุ เทโว ปานียํ, ปูเว ขาท อรินฺทม’’ฯ
๖๗๓.
ปิวิตฺวา ราชา ปานียํ, สามโจฺจ สปริชฺชโน;
ปูเว ขาทิตฺวา ปิตฺวา จ, โสรโฎฺฐ เอตทพฺรวิฯ
๖๗๔.
‘‘เทวตา นุสิ คนฺธโพฺพ, อทุ สโกฺก ปุรินฺทโท;
อชานนฺตา ตํ ปุจฺฉาม, กถํ ชาเนมุ ตํ มย’’นฺติฯ
๖๗๕.
‘‘นามฺหิ เทโว น คนฺธโพฺพ, นาปิ [นมฺหิ (ก.)] สโกฺก ปุรินฺทโท;
เปโต อหํ มหาราช, สุรฎฺฐา อิธ มาคโต’’ติฯ
๖๗๖.
‘‘กิํสีโล กิํสมาจาโร, สุรฎฺฐสฺมิํ ปุเร ตุวํ;
เกน เต พฺรหฺมจริเยน, อานุภาโว อยํ ตวา’’ติฯ
๖๗๗.
‘‘ตํ สุโณหิ มหาราช, อรินฺทม รฎฺฐวฑฺฒน;
อมจฺจา ปาริสชฺชา จ, พฺราหฺมโณ จ ปุโรหิโตฯ
๖๗๘.
‘‘สุรฎฺฐสฺมิํ อหํ เทว, ปุริโส ปาปเจตโส;
มิจฺฉาทิฎฺฐิ จ ทุสฺสีโล, กทริโย ปริภาสโกฯ
๖๗๙.
‘‘‘ททนฺตานํ กโรนฺตานํ, วารยิสฺสํ พหุชฺชนํ;
อเญฺญสํ ททมานานํ, อนฺตรายกโร อหํฯ
๖๘๐.
‘‘‘วิปาโก นตฺถิ ทานสฺส, สํยมสฺส กุโต ผลํ;
นตฺถิ อาจริโย นาม, อทนฺตํ โก ทเมสฺสติฯ
๖๘๑.
‘‘‘สมตุลฺยานิ ภูตานิ, กุโต [กุเล (สฺยา. ก.)] เชฎฺฐาปจายิโก;
นตฺถิ พลํ วีริยํ วา, กุโต อุฎฺฐานโปริสํฯ
๖๘๒.
‘‘‘นตฺถิ ทานผลํ นาม, น วิโสเธติ เวรินํ;
ลเทฺธยฺยํ ลภเต มโจฺจ, นิยติปริณามชํ [ปริณามชา (สี. ก.)]ฯ
๖๘๓.
‘‘‘นตฺถิ มาตา ปิตา ภาตา, โลโก นตฺถิ อิโต ปรํ;
นตฺถิ ทินฺนํ นตฺถิ หุตํ, สุนิหิตํ น วิชฺชติฯ
๖๘๔.
‘‘‘โยปิ หเนยฺย ปุริสํ, ปรสฺส ฉินฺทเต [ปุริสสฺส ฉิเนฺท (สฺยา. ก.)] สิรํ;
น โกจิ กญฺจิ หนติ, สตฺตนฺนํ วิวรมนฺตเรฯ
๖๘๕.
‘‘‘อเจฺฉชฺชาเภโชฺช หิ [เภโชฺช (สี.), อเภโชฺช (สฺยา.), เภชฺชาสิ (ก.)] ชีโว, อฎฺฐํโส คุฬปริมณฺฑโล;
โยชนานํ สตํ ปญฺจ, โก ชีวํ เฉตฺตุมรหติฯ
๖๘๖.
‘‘‘ยถา สุตฺตคุเฬ ขิเตฺต, นิเพฺพเฐนฺตํ ปลายติ;
เอวเมว จ โส ชีโว, นิเพฺพเฐโนฺต ปลายติฯ
๖๘๗.
‘‘‘ยถา คามโต นิกฺขมฺม, อญฺญํ คามํ ปวิสติ;
เอวเมว จ โส ชีโว, อญฺญํ โพนฺทิํ ปวิสติฯ
๖๘๘.
‘‘‘ยถา เคหโต นิกฺขมฺม, อญฺญํ เคหํ ปวิสติ;
เอวเมว จ โส ชีโว, อญฺญํ โพนฺทิํ ปวิสติฯ
๖๘๙.
‘‘‘จุลฺลาสีติ [จุฬาสีติ (สี. สฺยา. ก.)] มหากปฺปิโน [มหากปฺปุโน (สี.)], สตสหสฺสานิ หิ;
เย พาลา เย จ ปณฺฑิตา, สํสารํ เขปยิตฺวาน;
ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสเรฯ
๖๙๐.
‘‘‘มิตานิ สุขทุกฺขานิ, โทเณหิ ปิฎเกหิ จ;
ชิโน สพฺพํ ปชานาติ’, สมฺมูฬฺหา อิตรา ปชาฯ
๖๙๑.
‘‘เอวํทิฎฺฐิ ปุเร อาสิํ, สมฺมูโฬฺห โมหปารุโต;
มิจฺฉาทิฎฺฐิ จ ทุสฺสีโล, กทริโย ปริภาสโกฯ
๖๙๒.
‘‘โอรํ เม ฉหิ มาเสหิ, กาลงฺกิริยา ภวิสฺสติ;
เอกนฺตกฎุกํ โฆรํ, นิรยํ ปปติสฺสหํฯ
๖๙๓.
[เป. ว. ๗๐] ‘‘จตุกฺกณฺณํ จตุทฺวารํ, วิภตฺตํ ภาคโส มิตํ;
อโยปาการปริยนฺตํ, อยสา ปฎิกุชฺชิตํฯ
๖๙๔.
[เป. ว. ๗๑] ‘‘ตสฺส อโยมยา ภูมิ, ชลิตา เตชสา ยุตา;
สมนฺตา โยชนสตํ, ผริตฺวา ติฎฺฐติ สพฺพทาฯ
๖๙๕.
‘‘วสฺสานิ สตสหสฺสานิ, โฆโส สุยฺยติ ตาวเท;
ลโกฺข เอโส มหาราช, สตภาควสฺสโกฎิโยฯ
๖๙๖.
‘‘โกฎิสตสหสฺสานิ , นิรเย ปจฺจเร ชนา;
มิจฺฉาทิฎฺฐี จ ทุสฺสีลา, เย จ อริยูปวาทิโนฯ
๖๙๗.
‘‘ตตฺถาหํ ทีฆมทฺธานํ, ทุกฺขํ เวทิสฺส เวทนํ;
ผลํ ปาปสฺส กมฺมสฺส, ตสฺมา โสจามหํ ภุสํฯ
๖๙๘.
‘‘ตํ สุโณหิ มหาราช, อรินฺทม รฎฺฐวฑฺฒน;
ธีตา มยฺหํ มหาราช, อุตฺตรา ภทฺทมตฺถุ เตฯ
๖๙๙.
‘‘กโรติ ภทฺทกํ กมฺมํ, สีเลสุโปสเถ รตา;
สญฺญตา สํวิภาคี จ, วทญฺญู วีตมจฺฉราฯ
๗๐๐.
‘‘อขณฺฑการี สิกฺขาย, สุณฺหา ปรกุเลสุ จ;
อุปาสิกา สกฺยมุนิโน, สมฺพุทฺธสฺส สิรีมโตฯ
๗๐๑.
‘‘ภิกฺขุ จ สีลสมฺปโนฺน, คามํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ;
โอกฺขิตฺตจกฺขุ สติมา, คุตฺตทฺวาโร สุสํวุโตฯ
๗๐๒.
‘‘สปทานํ จรมาโน, อคมา ตํ นิเวสนํ;
‘ตมทฺทส มหาราช, อุตฺตรา ภทฺทมตฺถุ เต’ฯ
๗๐๓.
‘‘ปูรํ ปานียสรกํ, ปูเว วิเตฺต จ สา อทา;
‘ปิตา เม กาลงฺกโต, ภเนฺต ตเสฺสตํ อุปกปฺปตุ’ฯ
๗๐๔.
‘‘สมนนฺตรานุทฺทิเฎฺฐ, วิปาโก อุทปชฺชถ;
ภุญฺชามิ กามกามีหํ, ราชา เวสฺสวโณ ยถาฯ
๗๐๕.
‘‘ตํ สุโณหิ มหาราช, อรินฺทม รฎฺฐวฑฺฒน;
สเทวกสฺส โลกสฺส, พุโทฺธ อโคฺค ปวุจฺจติ;
ตํ พุทฺธํ สรณํ คจฺฉ, สปุตฺตทาโร อรินฺทมฯ
๗๐๖.
‘‘อฎฺฐงฺคิเกน มเคฺคน, ผุสนฺติ อมตํ ปทํ;
ตํ ธมฺมํ สรณํ คจฺฉ, สปุตฺตทาโร อรินฺทมฯ
๗๐๗.
‘‘จตฺตาโร จ ปฎิปนฺนา [มคฺคปฎิปนฺนา (สี. สฺยา.)], จตฺตาโร จ ผเล ฐิตา;
เอส สโงฺฆ อุชุภูโต, ปญฺญาสีลสมาหิโต;
ตํ สงฺฆํ สรณํ คจฺฉ, สปุตฺตทาโร อรินฺทมฯ
๗๐๘.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมสฺสุ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยสฺสุ;
อมชฺชโป มา จ มุสา อภาณี, สเกน ทาเรน จ โหหิ ตุโฎฺฐ’’ติฯ
๗๐๙.
‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;
กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมฯ
๗๑๐.
‘‘อุเปมิ สรณํ พุทฺธํ, ธมฺมญฺจาปิ อนุตฺตรํ;
สงฺฆญฺจ นรเทวสฺส, คจฺฉามิ สรณํ อหํฯ
๗๑๑.
‘‘ปาณาติปาตา วิรมามิ ขิปฺปํ, โลเก อทินฺนํ ปริวชฺชยามิ;
อมชฺชโป โน จ มุสา ภณามิ, สเกน ทาเรน จ โหมิ ตุโฎฺฐฯ
๗๑๒.
‘‘โอผุณามิ [โอปุณามิ (สี.), โอผุนามิ (สฺยา. ก.), โอปุนามิ (?)] มหาวาเต, นทิยา สีฆคามิยา;
วมามิ ปาปิกํ ทิฎฺฐิํ, พุทฺธานํ สาสเน รโต’’ฯ
๗๑๓.
อิทํ วตฺวาน โสรโฎฺฐ, วิรมิตฺวา ปาปทสฺสนา [ปาปทสฺสนํ (สฺยา. ก.)];
นโม ภควโต กตฺวา, ปาโมโกฺข รถมารุหีติฯ
นนฺทกเปตวตฺถุ ตติยํฯ
๗๑๔.
[วิ. ว. ๘๖๓] ‘‘อุเฎฺฐหิ เรวเต สุปาปธเมฺม, อปารุตทฺวาเร อทานสีเล;
เนสฺสาม ตํ ยตฺถ ถุนนฺติ ทุคฺคตา, สมปฺปิตา [สมชฺชตา (สี.)] เนรยิกา ทุเขนา’’ติฯ
๗๑๕.
อิเจฺจว [อิเจฺจวํ (สฺยา. ก.)] วตฺวาน ยมสฺส ทูตา, เต เทฺว ยกฺขา โลหิตกฺขา พฺรหนฺตา;
ปเจฺจกพาหาสุ คเหตฺวา เรวตํ, ปกฺกามยุํ เทวคณสฺส สนฺติเกฯ
๗๑๖.
‘‘อาทิจฺจวณฺณํ รุจิรํ ปภสฺสรํ, พฺยมฺหํ สุภํ กญฺจนชาลฉนฺนํ;
กเสฺสตมากิณฺณชนํ วิมานํ, สุริยสฺส รํสีริว โชตมานํฯ
๗๑๗.
‘‘นารีคณา จนฺทนสารลิตฺตา [จนฺทนสารานุลิตฺตา (สฺยา.)], อุภโต วิมานํ อุปโสภยนฺติ;
ตํ ทิสฺสติ สุริยสมานวณฺณํ, โก โมทติ สคฺคปโตฺต วิมาเน’’ติฯ
๗๑๘.
‘‘พาราณสิยํ นนฺทิโย นามาสิ, อุปาสโก อมจฺฉรี ทานปติ วทญฺญู;
ตเสฺสตมากิณฺณชนํ วิมานํ, สุริยสฺส รํสีริว โชตมานํฯ
๗๑๙.
‘‘นารีคณา จนฺทนสารลิตฺตา, อุภโต วิมานํ อุปโสภยนฺติ;
ตํ ทิสฺสติ สุริยสมานวณฺณํ, โส โมทติ สคฺคปโตฺต วิมาเน’’ติฯ
๗๒๐.
‘‘นนฺทิยสฺสาหํ ภริยา, อคารินี สพฺพกุลสฺส อิสฺสรา;
ภตฺตุ วิมาเน รมิสฺสามิ ทานหํ, น ปตฺถเย นิรยทสฺสนายา’’ติฯ
๗๒๑.
‘‘เอโส เต นิรโย สุปาปธเมฺม, ปุญฺญํ ตยา อกตํ ชีวโลเก;
น หิ มจฺฉรี โรสโก ปาปธโมฺม, สคฺคูปคานํ ลภติ สหพฺยต’’นฺติฯ
๗๒๒.
‘‘กิํ นุ คูถญฺจ มุตฺตญฺจ, อสุจี ปฎิทิสฺสติ;
ทุคฺคนฺธํ กิมิทํ มีฬฺหํ, กิเมตํ อุปวายตี’’ติฯ
๗๒๓.
‘‘เอส สํสวโก นาม, คมฺภีโร สตโปริโส;
ยตฺถ วสฺสสหสฺสานิ, ตุวํ ปจฺจสิ เรวเต’’ติฯ
๗๒๔.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
เกน สํสวโก ลโทฺธ, คมฺภีโร สตโปริโส’’ติฯ
๗๒๕.
‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ จาปิ, อเญฺญ วาปิ วนิพฺพเก;
มุสาวาเทน วเญฺจสิ, ตํ ปาปํ ปกตํ ตยาฯ
๗๒๖.
‘‘เตน สํสวโก ลโทฺธ, คมฺภีโร สตโปริโส;
ตตฺถ วสฺสสหสฺสานิ, ตุวํ ปจฺจสิ เรวเตฯ
๗๒๗.
‘‘หเตฺถปิ ฉินฺทนฺติ อโถปิ ปาเท, กเณฺณปิ ฉินฺทนฺติ อโถปิ นาสํ;
อโถปิ กาโกฬคณา สเมจฺจ, สงฺคมฺม ขาทนฺติ วิผนฺทมาน’’นฺติฯ
๗๒๘.
‘‘สาธุ โข มํ ปฎิเนถ, กาหามิ กุสลํ พหุํ;
ทาเนน สมจริยาย, สํยเมน ทเมน จ;
ยํ กตฺวา สุขิตา โหนฺติ, น จ ปจฺฉานุตปฺปเร’’ติฯ
๗๒๙.
‘‘ปุเร ตุวํ ปมชฺชิตฺวา, อิทานิ ปริเทวสิ;
สยํ กตานํ กมฺมานํ, วิปากํ อนุโภสฺสสี’’ติฯ
๗๓๐.
‘‘โก เทวโลกโต มนุสฺสโลกํ, คนฺตฺวาน ปุโฎฺฐ เม เอวํ วเทยฺย;
‘นิกฺขิตฺตทเณฺฑสุ ททาถ ทานํ, อจฺฉาทนํ เสยฺย [สยน (สี.)] มถนฺนปานํ;
น หิ มจฺฉรี โรสโก ปาปธโมฺม, สคฺคูปคานํ ลภติ สหพฺยตํ’ฯ
๗๓๑.
‘‘สาหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนิํ ลทฺธาน มานุสิํ;
วทญฺญู สีลสมฺปนฺนา, กาหามิ กุสลํ พหุํ;
ทาเนน สมจริยาย, สํยเมน ทเมน จฯ
๗๓๒.
‘‘อารามานิ จ โรปิสฺสํ, ทุเคฺค สงฺกมนานิ จ;
ปปญฺจ อุทปานญฺจ, วิปฺปสเนฺนน เจตสาฯ
๗๓๓.
‘‘จาตุทฺทสิํ ปญฺจทสิํ, ยา จ ปกฺขสฺส อฎฺฐมี;
ปาฎิหาริยปกฺขญฺจ, อฎฺฐงฺคสุสมาคตํฯ
๗๓๔.
‘‘อุโปสถํ อุปวสิสฺสํ, สทา สีเลสุ สํวุตา;
น จ ทาเน ปมชฺชิสฺสํ, สามํ ทิฎฺฐมิทํ มยา’’ติฯ
๗๓๕.
อิเจฺจวํ วิปฺปลปนฺติํ, ผนฺทมานํ ตโต ตโต;
ขิปิํสุ นิรเย โฆเร, อุทฺธํปาทํ อวํสิรํฯ
๗๓๖.
‘‘อหํ ปุเร มจฺฉรินี อโหสิํ, ปริภาสิกา สมณพฺราหฺมณานํ;
วิตเถน จ สามิกํ วญฺจยิตฺวา, ปจฺจามหํ นิรเย โฆรรูเป’’ติฯ
เรวตีเปตวตฺถุ จตุตฺถํฯ
๗๓๗.
‘‘อิทํ มม อุจฺฉุวนํ มหนฺตํ, นิพฺพตฺตติ ปุญฺญผลํ อนปฺปกํ;
ตํ ทานิ เม น [น ทานิ เม ตํ (สี. ก.)] ปริโภคเมติ, อาจิกฺข ภเนฺต กิสฺส อยํ วิปาโกฯ
๗๓๘.
‘‘หญฺญามิ [วิหญฺญามิ (ก.)] ขชฺชามิ จ วายมามิ, ปริสกฺกามิ ปริภุญฺชิตุํ กิญฺจิ;
สฺวาหํ ฉินฺนถาโม กปโณ ลาลปามิ, กิสฺส [กิสฺสสฺส (สี.), กิสฺสสฺสุ (?)] กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ
๗๓๙.
‘‘วิฆาโต จาหํ ปริปตามิ ฉมายํ, ปริวตฺตามิ วาริจโรว ฆเมฺม;
รุทโต จ เม [ทูรโต จ เม (สฺยา. ก.)] อสฺสุกา นิคฺคลนฺติ, อาจิกฺข ภเนฺต กิสฺส อยํ วิปาโกฯ
๗๔๐.
‘‘ฉาโต กิลโนฺต จ ปิปาสิโต จ, สนฺตสฺสิโต สาตสุขํ น วิเนฺท;
ปุจฺฉามิ ตํ เอตมตฺถํ ภทเนฺต, กถํ นุ อุจฺฉุปริโภคํ ลเภยฺย’’นฺติฯ
๗๔๑.
‘‘ปุเร ตุวํ กมฺมมกาสิ อตฺตนา, มนุสฺสภูโต ปุริมาย ชาติยา;
อหญฺจ ตํ เอตมตฺถํ วทามิ, สุตฺวาน ตฺวํ เอตมตฺถํ วิชานฯ
๗๔๒.
‘‘อุจฺฉุํ ตุวํ ขาทมาโน ปยาโต, ปุริโส จ เต ปิฎฺฐิโต อนฺวคจฺฉิ;
โส จ ตํ ปจฺจาสโนฺต กเถสิ, ตสฺส ตุวํ น กิญฺจิ อาลปิตฺถฯ
๗๔๓.
‘‘โส จ ตํ อภณนฺตํ อยาจิ, ‘เทหยฺย อุจฺฉุ’นฺติ จ ตํ อโวจ;
ตสฺส ตุวํ ปิฎฺฐิโต อุจฺฉุํ อทาสิ, ตเสฺสตํ กมฺมสฺส อยํ วิปาโกฯ
๗๔๔.
‘‘อิงฺฆ ตฺวํ คนฺตฺวาน ปิฎฺฐิโต คเณฺหยฺยาสิ [อิงฺฆ ตฺวํ ปิฎฺฐิโต คณฺห อุจฺฉุํ (สี.)], คเหตฺวาน ตํ ขาทสฺสุ ยาวทตฺถํ;
เตเนว ตฺวํ อตฺตมโน ภวิสฺสสิ, หโฎฺฐ จุทโคฺค จ ปโมทิโต จา’’ติฯ
๗๔๕.
คนฺตฺวาน โส ปิฎฺฐิโต อคฺคเหสิ, คเหตฺวาน ตํ ขาทิ ยาวทตฺถํ;
เตเนว โส อตฺตมโน อโหสิ, หโฎฺฐ จุทโคฺค จ ปโมทิโต จาติฯ
อุจฺฉุเปตวตฺถุ ปญฺจมํฯ
๗๔๖.
‘‘สาวตฺถิ นาม นครํ, หิมวนฺตสฺส ปสฺสโต;
ตตฺถ อาสุํ เทฺว กุมารา, ราชปุตฺตาติ เม สุตํฯ
๗๔๗.
‘‘สมฺมตฺตา [ปมตฺตา (ก.)] รชนีเยสุ, กามสฺสาทาภินนฺทิโน;
ปจฺจุปฺปนฺนสุเข คิทฺธา, น เต ปสฺสิํสุนาคตํฯ
๗๔๘.
‘‘เต จุตา จ มนุสฺสตฺตา, ปรโลกํ อิโต คตา;
เตธ โฆเสนฺตฺยทิสฺสนฺตา, ปุเพฺพ ทุกฺกฎมตฺตโนฯ
๗๔๙.
‘‘‘พหูสุ วต [พหุสฺสุเตสุ (สี. ก.)] สเนฺตสุ, เทยฺยธเมฺม อุปฎฺฐิเต;
นาสกฺขิมฺหา จ อตฺตานํ, ปริตฺตํ กาตุํ สุขาวหํฯ
๗๕๐.
‘‘‘กิํ ตโต ปาปกํ อสฺส, ยํ โน ราชกุลา จุตา;
อุปปนฺนา เปตฺติวิสยํ, ขุปฺปิปาสสมปฺปิตา [ขุปฺปิปาสาสมปฺปิตา (สี. ปี.)]ฯ
๗๕๑.
‘‘สามิโน อิธ หุตฺวาน, โหนฺติ อสามิโน ตหิํ;
ภมนฺติ [จรนฺติ (สี. ปี.), มรนฺติ (สฺยา.)] ขุปฺปิปาสาย, มนุสฺสา อุนฺนโตนตาฯ
๗๕๒.
‘‘เอตมาทีนวํ ญตฺวา, อิสฺสรมทสมฺภวํ;
ปหาย อิสฺสรมทํ, ภเว สคฺคคโต นโร;
กายสฺส เภทา สปฺปโญฺญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตี’’ติฯ
กุมารเปตวตฺถุ ฉฎฺฐํฯ
๗๕๓.
ปุเพฺพ กตานํ กมฺมานํ, วิปาโก มถเย มนํ;
รูเป สเทฺท รเส คเนฺธ, โผฎฺฐเพฺพ จ มโนรเมฯ
๗๕๔.
นจฺจํ คีตํ รติํ ขิฑฺฑํ, อนุภุตฺวา อนปฺปกํ;
อุยฺยาเน ปริจริตฺวา, ปวิสโนฺต คิริพฺพชํฯ
๗๕๕.
อิสิํ สุเนตฺต [สุนิต (ก.)] มทฺทกฺขิ, อตฺตทนฺตํ สมาหิตํ;
อปฺปิจฺฉํ หิริสมฺปนฺนํ, อุเญฺฉ ปตฺตคเต รตํฯ
๗๕๖.
หตฺถิกฺขนฺธโต โอรุยฺห, ลทฺธา ภเนฺตติ จาพฺรวิ;
ตสฺส ปตฺตํ คเหตฺวาน, อุจฺจํ ปคฺคยฺห ขตฺติโยฯ
๗๕๗.
ถณฺฑิเล ปตฺตํ ภินฺทิตฺวา, หสมาโน อปกฺกมิ;
‘‘รโญฺญ กิตวสฺสาหํ ปุโตฺต, กิํ มํ ภิกฺขุ กริสฺสสิ’’ฯ
๗๕๘.
ตสฺส กมฺมสฺส ผรุสสฺส, วิปาโก กฎุโก อหุ;
ยํ ราชปุโตฺต เวเทสิ, นิรยมฺหิ สมปฺปิโตฯ
๗๕๙.
ฉเฬว จตุราสีติ, วสฺสานิ นวุตานิ จ;
ภุสํ ทุกฺขํ นิคจฺฉิโตฺถ, นิรเย กตกิพฺพิโสฯ
๗๖๐.
อุตฺตาโนปิ จ ปจฺจิตฺถ, นิกุโชฺช วามทกฺขิโณ;
อุทฺธํปาโท ฐิโต เจว, จิรํ พาโล อปจฺจถฯ
๗๖๑.
พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ, ปูคานิ นหุตานิ จ;
ภุสํ ทุกฺขํ นิคจฺฉิโตฺถ, นิรเย กตกิพฺพิโสฯ
๗๖๒.
เอตาทิสํ โข กฎุกํ, อปฺปทุฎฺฐปฺปโทสินํ;
ปจฺจนฺติ ปาปกมฺมนฺตา, อิสิมาสชฺช สุพฺพตํฯ
๗๖๓.
โส ตตฺถ พหุวสฺสานิ, เวทยิตฺวา พหุํ ทุขํ;
ขุปฺปิปาสหโต นาม [ขุปฺปิปาสาหโต นาม (สี. ปี)], เปโต อาสิ ตโต จุโตฯ
๗๖๔.
เอตมาทีนวํ ญตฺวา [ทิสฺวา (สี.)], อิสฺสรมทสมฺภวํ;
ปหาย อิสฺสรมทํ, นิวาตมนุวตฺตเยฯ
๗๖๕.
ทิเฎฺฐว ธเมฺม ปาสํโส, โย พุเทฺธสุ สคารโว;
กายสฺส เภทา สปฺปโญฺญ, สคฺคํ โส อุปปชฺชตีติฯ
ราชปุตฺตเปตวตฺถุ สตฺตมํฯ
๗๖๖.
‘‘คูถกูปโต อุคฺคนฺตฺวา, โก นุ ทีโน ปติฎฺฐสิ [ทีโน หิ ติฎฺฐสิ (สี.)];
นิสฺสํสยํ ปาปกมฺมโนฺต, กิํ นุ สทฺทหเส ตุว’’นฺติฯ
๗๖๗.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปโตมฺหิ, ทุคฺคโต ยมโลกิโก;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คโต’’ฯ
๗๖๘.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสี’’ติฯ
๗๖๙.
‘‘อหุ อาวาสิโก มยฺหํ, อิสฺสุกี กุลมจฺฉรี;
อโชฺฌสิโต มยฺหํ ฆเร, กทริโย ปริภาสโกฯ
๗๗๐.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิกฺขโว ปริภาสิสํ;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คโต’’ติฯ
๗๗๑.
‘‘อมิโตฺต มิตฺตวเณฺณน, โย เต อาสิ กุลูปโก;
กายสฺส เภทา ทุปฺปโญฺญ, กิํ นุ เปจฺจ คติํ คโต’’ติฯ
๗๗๒.
‘‘ตเสฺสวาหํ ปาปกมฺมสฺส, สีเส ติฎฺฐามิ มตฺถเก;
โส จ ปรวิสยํ ปโตฺต, มเมว ปริจารโกฯ
๗๗๓.
‘‘ยํ ภทเนฺต หทนฺตเญฺญ, เอตํ เม โหติ โภชนํ;
อหญฺจ โข ยํ หทามิ, เอตํ โส อุปชีวตี’’ติฯ
คูถขาทกเปตวตฺถุ อฎฺฐมํฯ
๗๗๔.
‘‘คูถกูปโต อุคฺคนฺตฺวา, กา นุ ทีนา ปติฎฺฐสิ;
นิสฺสํสยํ ปาปกมฺมนฺตา, กิํ นุ สทฺทหเส ตุว’’นฺติฯ
๗๗๕.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปตีมฺหิ, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๗๗๖.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสี’’ติฯ
๗๗๗.
‘‘อหุ อาวาสิโก มยฺหํ, อิสฺสุกี กุลมจฺฉรี;
อโชฺฌสิโต มยฺหํ ฆเร, กทริโย ปริภาสโกฯ
๗๗๘.
‘‘ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา, ภิกฺขโว ปริภาสิสํ;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๗๗๙.
‘‘อมิโตฺต มิตฺตวเณฺณน, โย เต อาสิ กุลูปโก;
กายสฺส เภทา ทุปฺปโญฺญ, กิํ นุ เปจฺจ คติํ คโต’’ติฯ
๗๘๐.
‘‘ตเสฺสวาหํ ปาปกมฺมสฺส, สีเส ติฎฺฐามิ มตฺถเก;
โส จ ปรวิสยํ ปโตฺต, มเมว ปริจารโกฯ
๗๘๑.
‘‘ยํ ภทเนฺต หทนฺตเญฺญ, เอตํ เม โหติ โภชนํ;
อหญฺจ โข ยํ หทามิ, เอตํ โส อุปชีวตี’’ติฯ
คูถขาทกเปติวตฺถุ นวมํฯ
๗๘๒.
‘‘นคฺคา ทุพฺพณฺณรูปาตฺถ, กิสา ธมนิสนฺถตา;
อุปฺผาสุลิกา [อุปฺปาสุฬิกา (ก.)] กิสิกา, เก นุ ตุเมฺหตฺถ มาริสา’’ติฯ
๗๘๓.
‘‘มยํ ภทเนฺต เปตามฺหา, ทุคฺคตา ยมโลกิกา;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๗๘๔.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, เปตโลกํ อิโต คตา’’ติฯ
๗๘๕.
‘‘อนาวเฎสุ ติเตฺถสุ, วิจินิมฺหทฺธมาสกํ;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโนฯ
๗๘๖.
‘‘นทิํ อุเปม ตสิตา, ริตฺตกา ปริวตฺตติ;
ฉายํ อุเปม อุเณฺหสุ, อาตโป ปริวตฺตติฯ
๗๘๗.
‘‘อคฺคิวโณฺณ จ โน วาโต, ฑหโนฺต อุปวายติ;
เอตญฺจ ภเนฺต อรหาม, อญฺญญฺจ ปาปกํ ตโตฯ
๗๘๘.
‘‘อปิ โยชนานิ [อธิโยชนานิ (สี. ก.)] คจฺฉาม, ฉาตา อาหารเคธิโน;
อลทฺธาว นิวตฺตาม, อโห โน อปฺปปุญฺญตาฯ
๗๘๙.
‘‘ฉาตา ปมุจฺฉิตา ภนฺตา, ภูมิยํ ปฎิสุมฺภิตา;
อุตฺตานา ปฎิกิราม, อวกุชฺชา ปตามเสฯ
๗๙๐.
‘‘เต จ ตเตฺถว ปติตา [ตตฺถ ปปหิตา (ก.)], ภูมิยํ ปฎิสุมฺภิตา;
อุรํ สีสญฺจ ฆเฎฺฎม, อโห โน อปฺปปุญฺญตาฯ
๗๙๑.
‘‘เอตญฺจ ภเนฺต อรหาม, อญฺญญฺจ ปาปกํ ตโต;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโนฯ
๗๙๒.
‘‘เต หิ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนิํ ลทฺธาน มานุสิํ;
วทญฺญู สีลสมฺปนฺนา, กาหาม กุสลํ พหุ’’นฺติฯ
คณเปตวตฺถุ ทสมํฯ
๗๙๓.
‘‘ทิฎฺฐา ตยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ,
เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา; สยมทฺทส กมฺมวิปากมตฺตโน,
เนสฺสามิ ตํ ปาฎลิปุตฺตมกฺขตํ; ตตฺถ คนฺตฺวา กุสลํ กโรหิ กมฺมํ’’ฯ
๗๙๔.
‘‘อตฺถกาโมสิ เม ยกฺข, หิตกาโมสิ เทวเต;
กโรมิ ตุยฺหํ วจนํ, ตฺวํสิ อาจริโย มมฯ
๗๙๕.
‘‘ทิฎฺฐา มยา นิรยา ติรจฺฉานโยนิ, เปตา อสุรา อถวาปิ มานุสา เทวา;
สยมทฺทสํ กมฺมวิปากมตฺตโน, กาหามิ ปุญฺญานิ อนปฺปกานี’’ติฯ
ปาฎลิปุตฺตเปตวตฺถุ เอกาทสมํฯ
๗๙๖.
‘‘อยญฺจ เต โปกฺขรณี สุรมฺมา, สมา สุติตฺถา จ มโหทกา จ;
สุปุปฺผิตา ภมรคณานุกิณฺณา, กถํ ตยา ลทฺธา อยํ มนุญฺญาฯ
๗๙๗.
‘‘อิทญฺจ เต อมฺพวนํ สุรมฺมํ, สโพฺพตุกํ ธารยเต [ธารยติ (สฺยา. ก.)] ผลานิ;
สุปุปฺผิตํ ภมรคณานุกิณฺณํ, กถํ ตยา ลทฺธมิทํ วิมานํ’’ฯ
๗๙๘.
‘‘อมฺพปกฺกํ ทกํ [อมฺพปโกฺกทกํ (สี. สฺยา. ปี.), อมฺพปกฺกูทกํ (ก.)] ยาคุ, สีตจฺฉายา มโนรมา;
ธีตาย ทินฺนทาเนน, เตน เม อิธ ลพฺภติ’’ฯ
๗๙๙.
‘‘สนฺทิฎฺฐิกํ กมฺมํ เอวํ [สนฺทิฎฺฐิกํ เอว (สฺยา.)] ปสฺสถ, ทานสฺส ทมสฺส สํยมสฺส วิปากํ;
ทาสี อหํ อยฺยกุเลสุ หุตฺวา, สุณิสา โหมิ อคารสฺส อิสฺสรา’’ติฯ
อมฺพวนเปตวตฺถุ ทฺวาทสมํฯ
๘๐๐.
‘‘ยํ ททาติ น ตํ โหติ, เทเถว ทานํ ทตฺวา อุภยํ ตรติ;
อุภยํ เตน ทาเนน [เตน (ก.)] คจฺฉติ, ชาครถ มาปมชฺชถา’’ติฯ
อกฺขรุกฺขเปตวตฺถุ เตรสมํฯ
๘๐๑.
‘‘มยํ โภเค สํหริมฺห, สเมน วิสเมน จ;
เต อเญฺญ ปริภุญฺชนฺติ, มยํ ทุกฺขสฺส ภาคินี’’ติฯ
โภคสํหรเปตวตฺถุ จุทฺทสมํฯ
๘๐๒.
[ชา. ๑.๔.๕๔ ชาตเกปิ] ‘‘สฎฺฐิวสฺสสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
นิรเย ปจฺจมานานํ, กทา อโนฺต ภวิสฺสติ’’ฯ
๘๐๓.
[ชา. ๑.๔.๕๕ ชาตเกปิ] ‘‘นตฺถิ อโนฺต กุโต อโนฺต, น อโนฺต ปฎิทิสฺสติ;
ตถา หิ ปกตํ ปาปํ, ตุยฺหํ มยฺหญฺจ มาริสา [มม ตุยฺหญฺจ มาริส (สี. สฺยา. ปี.)]ฯ
๘๐๔.
[ชา. ๑.๔.๕๓ ชาตเกปิ] ‘‘ทุชฺชีวิตมชีวมฺห , เย สเนฺต น ททมฺหเส;
สเนฺตสุ เทยฺยธเมฺมสุ, ทีปํ นากมฺห อตฺตโนฯ
๘๐๕.
[ชา. ๑.๔.๕๖ ชาตเกปิ] ‘‘โสหํ นูน อิโต คนฺตฺวา, โยนิํ ลทฺธาน มานุสิํ;
วทญฺญู สีลสมฺปโนฺน, กาหามิ กุสลํ พหุ’’นฺติฯ
เสฎฺฐิปุตฺตเปตวตฺถุ ปนฺนรสมํฯ
๘๐๖.
‘‘กิํ นุ อุมฺมตฺตรูโปว, มิโค ภโนฺตว ธาวสิ;
นิสฺสํสยํ ปาปกมฺมโนฺต [ปาปกมฺมํ (สฺยา. ปี.)], กิํ นุ สทฺทายเส ตุว’’นฺติฯ
๘๐๗.
‘‘อหํ ภทเนฺต เปโตมฺหิ, ทุคฺคโต ยมโลกิโก;
ปาปกมฺมํ กริตฺวาน, เปตโลกํ อิโต คโตฯ
๘๐๘.
‘‘สฎฺฐิ กูฎสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
สีเส มยฺหํ นิปตนฺติ, เต ภินฺทนฺติ จ มตฺถก’’นฺติฯ
๘๐๙.
‘‘กิํ นุ กาเยน วาจาย, มนสา ทุกฺกฎํ กตํ;
กิสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉสิฯ
๘๑๐.
‘‘สฎฺฐิ กูฎสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
สีเส ตุยฺหํ นิปตนฺติ, เต ภินฺทนฺติ จ มตฺถก’’นฺติฯ
๘๑๑.
‘‘อถทฺทสาสิํ สมฺพุทฺธํ, สุเนตฺตํ ภาวิตินฺทฺริยํ;
นิสินฺนํ รุกฺขมูลสฺมิํ, ฌายนฺตํ อกุโตภยํฯ
๘๑๒.
‘‘สาลิตฺตกปฺปหาเรน, ภินฺทิสฺสํ ตสฺส มตฺถกํ;
ตสฺส กมฺมวิปาเกน, อิทํ ทุกฺขํ นิคจฺฉิสํฯ
๘๑๓.
‘‘สฎฺฐิ กูฎสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
สีเส มยฺหํ นิปตนฺติ, เต ภินฺทนฺติ จ [นิปตนฺติ, โว ภินฺทเนฺตว (สี. ธมฺมปทฎฺฐกถา)] มตฺถก’’นฺติฯ
๘๑๔.
‘‘ธเมฺมน เต กาปุริส, สฎฺฐิกูฎสหสฺสานิ, ปริปุณฺณานิ สพฺพโส;
สีเส ตุยฺหํ นิปตนฺติ, เต ภินฺทนฺติ จ มตฺถก’’นฺติฯ
สฎฺฐิกูฎเปตวตฺถุ โสฬสมํฯ
มหาวโคฺค จตุโตฺถ นิฎฺฐิโตฯ
ตสฺสุทฺทานํ –
อมฺพสกฺกโร เสรีสโก, ปิงฺคโล เรวติ อุจฺฉุ;
เทฺว กุมารา ทุเว คูถา, คณปาฎลิอมฺพวนํฯ
อกฺขรุกฺขโภคสํหรา, เสฎฺฐิปุตฺตสฎฺฐิกูฎา;
อิติ โสฬสวตฺถูนิ, วโคฺค เตน ปวุจฺจติฯ
อถ วคฺคุทฺทานํ –
อุรโค อุปริวโคฺค, จูฬมหาติ จตุธา;
วตฺถูนิ เอกปญฺญาสํ, จตุธา ภาณวารโตฯ
เปตวตฺถุปาฬิ นิฎฺฐิตาฯ