როგორ გავაუმჯობესო წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრებით გამოწვეული მოსწავლეთა აქტიურობა საგაკვეთილო პროცესში მე-5 კლასში ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე

/პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის ანგარიში/ ლია დუმბაძე

სსიპ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის

სოფელ ზემო ნატანების საჯარო

სკოლის ქართული ენისა და

ლიტერატურის მასწავლებელი

2018-2019 წელი

სარჩევი

შესავალი ..................................................................................................................................................... 3

თავი I ............................................................................................................................................................ 4

საკვლევი საკითხის მიმოხილვა, კვლევის მიზნები და ამოცანები .................................................. 4

1.1 მოკლე ინფორმაცია სკოლის შესახებ ............................................................................................... 4

1.2 თემის აქტუალობა ............................................................................................................................... 4

1.3 პრობლემის გამომწვევი სავარაუდო მიზეზები ............................................................................. 5

1.4 კვლევის მიზანი ................................................................................................................................... 6

1.5 კვლევის ამოცანები ............................................................................................................................. 6

II თავი ........................................................................................................................................................... 6

ლიტერატურის მიმოხილვა ..................................................................................................................... 6

III თავი პრაქტიკული კვლევის არსი, ძირითადი საკვლევი კითხვები ......................................... 16

თავი IV ...................................................................................................................................................... 18

კვლევის დიზაინი ................................................................................................................................... 18

IV.1 კვლევის სამიზნე ჯგუფი ................................................................................................................ 18

IV.2 კვლევის ვადები ................................................................................................................................ 18

IV.3 კვლევის მეთოდები ......................................................................................................................... 19

IV.4 მონაცემთა ანალიზი ........................................................................................................................ 21

IV.5 კვლევის მიგნებები........................................................................................................................... 23

V.ინტერვენცია .......................................................................................................................................... 23

V.1 ინტერვენციების დაგეგმვა და განხორციელება .......................................................................... 23

V.2 ინტერვენციების შეფასება ............................................................................................................... 24

V.4 მიგნებები, დასკვნები, რეკომენდაციები ...................................................................................... 26

ბიბლიოგრაფია ........................................................................................................................................ 27

დანართები ................................................................................................................................................ 27

კვლევის შედეგების გაზიარების რეფლექსია ........................... Ошибка! Закладка не определена.

შესავალი

ახალი ტიპის მასწავლებელი "არის ისეთი სწავლების შინაარსის მომხრე, რომელიც ეფუძნება მოსწავლის ინტერესებს, ცოდნასა და განვითარების დონეს". ("განათლების ფსიქოლოგია" - სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი. თბილისი 2005, გვ.14)

წინამდებარე ნაშრომი არის პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის ანგარიში, რომელიც ჩავატარე ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ზემო ნატანების საჯარო სკოლაში, სადაც ვმუშაობ 2010 წლიდან, ვასწავლი ქართულ ენასა და ლიტერატურას. ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლების პროცესში დიდი მნიშვნელობა ენიჭება კითხვის უნარის დაუფლებას, ტექსტის გაგება-გააზრების უნარების განვითარებას. სწავლა ყოველთვის აქტიური პროცესია, მოსწავლე ახდენს საკუთარი ცოდნის კონსტრუირებას წინა გამოცდილების გათვალისწინებით. კითხვასთან დაკავშირებული პრობლემები ხშირად ხდება მოსწავლის პასიურობის მიზეზი, წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებული სირთულეები უძნელებს მოსწავლეს სხვადასხვა საგანში დასახული მიზნების მიღწევას, პრობლემა თანდათან უფრო მწვავდება. უჭირთ ამა თუ იმ დავალების შესრულება, ინსტრუქციების გაგება, ამავე მიზეზის გამო დროთა განმავლობაში არ კითხულობენ ლიტერატურას და წიგნიერების დონეც, რა თქმა უნდა, დაბალია.

მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლებელებს აქვთ თეორიული ცოდნა კითხვისა და მოსწავლეთა ჩართულობის გაზრდის სტრატეგიების შესახებ, აღმოჩნდა, რომ მე-5 კლასში, რომელშიც ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლება დავიწყე 2018 წლის სექტემბრიდან, მოსწავლეები არიდებდნენ თავს საგაკვეთილო აქტივობებს, ზედმეტად იყვნენ მასწავლებელზე დამოკიდებული, ჩემს საგაკვეთილო პროცესზე დაკვირვების შედეგად შევნიშნე, რომ საგაკვეთილო აქტივობებში ჩართვას ყველაზე მეტად თავს ის მოსწავლეეები არიდებდნენ, რომლებსაც უჭირდათ გაწაფული კითხვა და შესაბამისად, ტექსტის გაგება- გააზრება.

აქედან გამომდინარე, გადავწყვიტე მეკვლია საკუთარი პრაქტიკა მე-5 კლასში, რათა აქტიურად ჩამერთო მოსწავლეები საგაკვეთილო პროცესში და გამეუმჯობესებინა წაკითხულის გაგება-გააზრების უნარები მათთვის.

ნაშრომი შედგება ხუთი თავისგან. I თავში განხილულია მოკლე ინფორმაცია სკოლის შესახებ, თემის აქტუალობა, პრობლემის გამომწვევი სავარაუდო მიზეზები, კვლევის მიზნები და ამოცანები. II თავი ეხება ლიტერატურის მიმოხილვას; III თავში მოცემულია პრაქტიკული კვლევის არსი, ძირითადი საკვლევი კითხვები; IV თავში მოცემულია ინფორმაცია სამიზნე ჯგუფის, კვლევის ვადებისა და კვლევის მეთოდების, ასევე მონაცემთა ანალიზი, კვლევის მიგნებები; V თავში მოცემულია ინფორმაცია ინტერვენციების დაგეგმვისა და განხორციელების შესახებ, ინტერვენციების შეფასება, ასევე დასკვნები და რეკომენდაციები; შემდეგ მოცემულია ინფორმაცია გამოყენებული ლიტერატურის შესახებ, იხილავთ დანართებს;

კვლევის პროცესში თანამშრომლობისა და აქტიური მხარდაჭერისთვის მინდა მადლობა გადავუხადო სკოლის დირექციას, ბიბლიოთეკარს, პედაგოგებს, მშობლებს.

3

აღსანიშნავია, რომ კვლევის პროცესში განხორციელებული ინტერვენციები არ შეიცავდა არანაირ რისკს, კვლევაში ჩართული მოსწავლეები და მშობლები ინფორმირებული იყვნენ კვლევის მიზნების შესახებ, კვლევის პროცესში მოპოვებული პირადი მონაცემები იქნება მხოლოდ ზოგადი დასკვნების ფორმატში გაანალიზებული და არ დაექვემდებარება ინდივიდუალურ გამოქვეყნებას.

თავი I

საკვლევი საკითხის მიმოხილვა, კვლევის მიზნები და ამოცანები

1.1 მოკლე ინფორმაცია სკოლის შესახებ სსიპ ოზურგეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ზემო ნატანების საჯარო სკოლაში სწავლობს 90 მოსწავლე. ასწავლის 24 მასწავლებელი, რომელთაგან 13 უფროსი მასწავლებელია. ქართულ ენასა და ლიტერატურას ასწავლის 2 მასწავლებელი, დაწყებით კლასებში კი ქართულ ენასა და ლიტერატურას - 4 მასწავლებელი. აღნიშნულ მასწავლებელთაგან 3 - უფროსია, 3 -პრაქტიკოსი. აღსანიშნავია, რომ მასწავლებლები პერიოდულად გადიან პროფესიული განვითარების ტრენინგებს, ცდილიბენ სიახლეები პრატიკაში დანერგონ.

1.2 თემის აქტუალობა ეროვნული სასწავლო გეგმით მე-5 კლასში ქართულ ენასა და ლიტერატურაში კვირეული დატვირთვა 5 საათია. პროგრამული მასალა მიახლოებულია მოსწავლეთა ინტერესებთან, მაგრამ ხშირად რთულად დაძლევადია. საათები ზოგჯერ არ არის საკმარისი წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის საკმარისად გასავითარებლად. გადავწყვიტე პრაქტიკის კვლევა ჩამეტარებინა მე-5 კლასში, რომელსაც 2018 წლის სექტემბრიდან ვასწავლი, ანუ კვლევის სამიზნე ჯგუფია მე-5 კლასის მოსწავლეები. აღსანიშნავია, რომ კლასში არ არის არც ერთი სსსმ მოსწავლე. საგაკვეთილო პროცესში ტექსტზე მუშაობისას შეინიშნებოდა, რომ ძალიან უჭირდათ ტექსტიდან ძირითადი ინფორმაციის ამოკრება, შინაარსის ღრმად წვდომა, დასკვნების გამოტანა. კლასში არსებული პრობლემის შესახებ რამდენჯერმე ვისაუბრეთ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლებმა, დავგეგმეთ რამდენიმე აქტივობა, მაგრამ ტექსტის გაგება-გააზრება და ამით გამოწვეული მოსწავლეთა პასიურობა გაკვეთილზე ისევ პრობლემად რჩებოდა.

სწავლა ადამიანის ცხოვრებაში ერთ-ერთ ურთულეს საქმიანობად ითვლება, ამ პროცესში წარმატება მნიშვნელოვანწილად დამოკიდებულია მასწავლებელზე - მისი ხელშეწყობით ჩანერგილმა სააზროვნო უნარებმა და ჩვევებმა მოსწავლის მთელი შემდგომი ცხოვრება უნდა განსაზღვროს, საფუძვლად დაედოს მის სამომავლო საქმიანობას. დაისვა კითხვები: რა სახისაა ის სააზროვნო ფორმები და სახეები, რომელთა განვითარება/გააქტიურებაზეც ასეა დამოკიდებული ადამიანის მთელი მოღვაწეობა? როგორ უნდა უზრუნველყოს მასწავლებელმა მათი ეფექტურობა, მოსწავლეთა მიერ მათი წარმატებით ათვისება? ("მასწავლებლის წიგნი" მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2013, მაია ფირჩხაძე, გვ75). კითხვის ძირითადი მიზანი წაკითხულის გაგება, შინაარსის გააზრება, ტექსტში გადმოცემული აზრის მნიშვნელობის კონსტრუირება და მიღებული ინფორმაციის შეფასებაა, გადავწყვიტე მეკვლია რამდენად იწვევს ტექსტის გაგება-

4

გააზრებასთან დაკავშირებული პრობლემა მოსწავლის პასიურობას საგაკვეთილო პროცესში და მომეძებნა პრობლემის გადაჭრის გზები.

საკვლევი საკითხი ჩამოვაყალიბე შემდეგნაირად :

❖ დავძლიო ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებული პრობლემა; ❖ უზრუნველვყო საგაკვეთილო პროცესში თითოეული მოსწავლის აქტიური

ჩართულობა;

სხვადასხვა სახის ტექსტის გაწაფული კითხვის, მისი ადეკვატურად გაგება-გააზრების უნარი მნიშვნელოვანი და საჭიროა არა მხოლოდ ქართული ენისა და ლიტერატურის, არამედ ნებისმიერი საგნისთვის. თითოეული საგანი სპეციფიკურ უნარ-ჩვევებს უვითარებს მოსწავლეს, გარდა ამისა, არსებობს ზოგადი უნარები, რომლებიც სხვადასვა სასწავლო დისციპლინის ერთიანობით მიიღწევა. თანამედროვე სამყაროში წიგნიერება უმნიშვნელოვანესი კომპეტენციაა.

განხორციელებული კვლევა დამეხმარება მოსწავლეთა საჭიროების გამოვლენაში, შევძლებ გაკვეთილზე გამოვიყენო ისეთი აქტივობები, რომლებიც მოსწავლეებს აუმაღლებს სხვადასხვა ტიპის ტექსტის გაგება-გააზრების დონეს. იგი დამეხმარება სხვა მოსწავლეებთან მუშაობის პროცესში მსგავსი პრობლემის მოგვარებაში. ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა საინტერესო და სასარგებლო იქნება როგორც მოსწავლეებისთვის, ასევე კოლეგებისთვის, ისინი გაიზიარებენ ჩემს გამოცდილებას, მსგავსი პრობლემის არსებობის შემთხვევაში იხელმძღვანელებენ ჩემი მიგნებებით. სარგებელი ექნება სკოლის ადმინისტრაციასაც, რადგან ერთად შევძლებთ ცოდნის ხარისხის გაუმჯობესებას, ვინაიდან კვლევა ორიენტირებული იქნება მოსწავლეებმა შეძლონ ეროვნული სასწავლო გეგმით დასახული მიზნების მიღწევა. ესენია: ➢ მწერლის შემოქმედების გააზრების უნარის განვითარება სუბიექტური (მწერლის ცხოვრების მნიშვნელოვანი ფაქტები და მომენტები) და ობიექტური (ეპოქის ზოგადი კონტექსტი) ფაქტორების გათვალისწინებით; ➢ მხატვრულ და არამხატვრულ ტექსტებში ასახული პრობლემატიკის მიმართ საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვის, პიროვნული პოზიციის ჩამოყალიბებისა და მისი არგუმენტირების უნარის გამომუშავება; ➢ ლიტერატურული ნაწარმოების ესთეტიკური აღქმისა და შეფასების უნარის გამომუშავება; ➢ ლიტერატურულ ნაწარმოებებში ასახული ფასეულობების აღქმა-გააზრებისა და მათ მიმართ

საკუთარი დამოკიდებულების გამოხატვის უნარის განვითარება; ➢ ეროვნული და მსოფლიო ლიტერატურული პროცესების, უნივერსალური ლიტერატურული

თემების ურთიერთკავშირის გააზრების უნარის გამომუშავება; ასე რომ, ჩემ მიერ განხორციელებული პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევა მომცემს საშუალებას მოსწავლეებმა მიაღწიონ ეროვნული სასწავლო გეგმით განსაზღვრულ შედეგს, გაეზრდებათ ტექსტის გაგება-გააზრების უნარი, რასაც გამოიყენებენ შემდგომ კლასებშიც.

1.3 პრობლემის გამომწვევი სავარაუდო მიზეზები

ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებული პრობლემის მიზეზი, რომელიც ხელს უშლის საგაკვეთილო პროცესში თითოეული მოსწავლის აქტიურ ჩართულობას, შეიძლება იყოს:

• მასწავლებლები სათანადოდ არ იყენებენ ტექსტის გაგება-გააზრებისთვის საჭირო მრავალფეროვან სტრატეგიებს;

• შინაგანი და გარეგანი მოტივაციის არარსებობა;

• დაბალი კონკურენტული გარემო კლასში;

5

• ლექსიკური მარაგის სიმწირე;

• ტექტის გააზრების სტრატეგიების ფლობა;

• მშობლები ნაკლებად კითხულობენ შვილებთან ერთად;

1.4 კვლევის მიზანი

საკვლევი პრობლემიდან გამომდინარე, ჩემი მიზანია:

• ტექსტის გაგება-გააზრების პროცესში არსებული სირთულეების გამოკვეთა და მათი გადაჭრის გზების პოვნა;

• მოსწავლეებში გამოკვეთილი საჭიროების გათვალისწინებით ტექსტის გაგება- გააზრების სხვადასხვა სტრატეგიის გაცნობა;

• მრავალფეროვანი აქტივობების გამოყენება ტექსტის გაგება-გააზრების ხელშეწყობისთვის;

• თითოეული მოსწავლის აქტიურად და ხალისით ჩართვა საგაკვეთილო აქტივობებში;

• მიღებული შედეგების გამოყენება პრაქტიკის გაუმჯობესების მიზნით;

1.5 კვლევის ამოცანები 1. თითოეული მოსწავლის კითხვის პროცესზე ფოკუსირებული დაკვირვება; 2. შესაბამისი ლიტერატურის მოძიება და დამუშავება; 3.მოსწავლეთა ანკეტირება;( იხ. დანართი2). 3. მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფთან ინტერვიუ; (იხ. დანართი 1) 4. მასწავლებლებთან ინტერვიუ;(იხ. დანართი4) 5. მშობელთა ანკეტირება;(იხ დანართი 5) 6. მონაცემთა შედარება და ანალიზი; 7. ინტერვენციების დაგეგმვა და განხორციელება; 8. შედეგებისა და დასკვნების და პრეზენტაცია;

II თავი

ლიტერატურის მიმოხილვა საკვლევი თემის ირგვლივ არსებული ლიტერატურის მიმოხილვა

ტრადიციულად, ლიტერატურის გაკვეთილი კითხვა-პასუხზეა აგებული, კითხვებს ძირითადად მასწავლებელი სვამს და შესაბამისად იგი იქცევა ადამიანად, რომელიც სულ რაღაცას გეკითხება, მაგრამ თუ მოსწავლე ყოველთვის მხოლოდ მოპასუხის როლში იქნება, ვერასოდეს ისწავლის დამოუკიდებლად ტექსტის წაკითხვასა და გაგებას. გარკვეულ ეტაპზე ამგვარი "დახმარება" საჭიროა, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს მან უნდა შეძლოს სხვის დაუხმარებლად ტექსტის აღქმა. (ვ.როდონაია, ნ.ნაკუდაშვილი, ავ.არაბული, მ.ხუციშვილი - "ქართული ენა და ლიტერატურა V მასწავლებლის წიგნი", გამომცემლობა სწავლანი, 2011წ, გვ.8).

6

ვფიქრობ, თანამედროვე მოსწავლისთვის მხოლოდ კითხვა-პასუხზე ორიენტირებული გაკვეთილი არ არის ბევრის მიმცემი. ჩვენ, მასწავლებლებს, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ კითხვას გააზრების გარეშე კითხვას ვერ ვუწოდებთ. საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის წიგნში" სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული" ვკითხულობთ: "წაკითხვისა და გააზრების პროცესები მჭირდროდაა ერთმანეთზე გადაჯაჭვული". წიგნში აღნიშნულია, რომ გაგება-გააზრებაზე ოთხი ფაქტორი მოქმედებს. ესენია: 1)მკითხველი, 2)ტექსტი, 3)მიზანი 4)სიტუაციური გარემო. მკითხველი არის გააზრების პროცესში ჩართული სუბიექტი, ტექსტი არის საკითხვი მასალა, რომელსაც იაზრებს მკითხველი, მიზანი გულისხმობს გააზრების ამოცანას, სიტუაციური გარემო კი არის გარემოებათა ის ერთობლიობა, რომელშიც კითხვის პროცესი მიმდინარეობს. საკლასო სივრცეში ბევრი სასწავლო აქტივობა ემსახურება სხვადასხვა ხასიათის ტექსტის გაგება-გააზრებას. აქტივობები საშუალებას აძლევს მასწავლებელს ხელი შეუწყოს მოსწავლის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბების პროცესს. თუმცა, მიუხედავად ამისა, საქართველოში ჩატარებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ წაკითხულის გააზრებისა და გაგების უნარი, რბილად რომ ვთქვათ, არ არის სახარბიელო ნიშნულზე. ამიტომ საჭიროა მოსწავლეები აღიჭურვონ სხვადასვა ტიპის ტექსტის წაკითხვისა და სიღრმისეულად გააზრების მრავალფეროვანი მეთოდებითა და სტრატეგიებით. ("კითხვის ეფექტური მეთოდები 2", მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2011).

წაკითხულის გაგება-გააზრებას საკვანძო მნიშვნელობა აქვს როგორც აკადემიური წარმატებების მიღწევის, ასევე ყველა სხვა სახის საქმიანობაში. როცა მკითხველი ეფექტურად იგებს ავტორის მიერ გადმოცემულ სათქმელს, მას შეუძლია წაკითხულის გონებაში წარმოდგენა, ვარაუდების გამოთქმა, დასკვნების გამოტანა, ტექსტში გადმოცემული ინფორმაციის შეჯამება და შეფასება, შედარება, წაკითხულის სხვადასხვა კონტექსტში გამოყენება. ტექსტის გაგებისას სირთულის წარმოქმნისას კარგი მკითხველები გააზრების ალტერნატიულ სტრატეგიებს იყენებენ ხოლმე. ("სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული", კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი, 2015 გვ.13).

მეთოდი არის ბერძნული სიტყვა, ნიშნავს ამა თუ იმ ხერხით, სისტემით სარგებლობას. არსებობს ცალკეულ საგანთა სწავლების მეთოდიკები, რომლებიც იკვლევენ მოცემული საგნის სწავლებისათვის საჭირო გზებს, საშუალებებს. ამა თუ იმ საგნის ცოდნა არ ნიშნავს მის მაღალ დონეზე სწავლებას, აუცილებლობაა თეორიული ცოდნის მიტანა მოსწავლეთა შეგნებამდე. მასწავლებლისთვის აუცილებელია როგორც საგნის, ასევე მისი სწავლების მეთოდიკის ცოდნა - ვკითხულობთ ნათელა მაღლაკელიძის წიგნში "ქართული ენის სწავლების მეთოდიკა/დიდაქტიკა".

როგორც ვიცით, ეროვნული სასწავლო გეგმა გამოყოფს ცხრა პრიორიტეტულ გამჭოლ კომპეტენციას. მათ შორის გამორჩეულადაა აღსანიშნავი წიგნიერება. "წიგნიერება არის ცვალებად კონტექსტში კითხვის, წერის, ინფორმაციის დამუშავების, იდეებისა და მოსაზრებების გამოთქმის, გადაწყვეტილების მიღებისა და პრობლემების მოგვარების უნარი იმ ცოდნის საფუძველზე, რომელსაც ადამიანი მთელი ცხოვრების განმავლობაში იძენს." ("კითხვის ეფექტური მეთოდები"

7

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2013). იგი მოიცავს მრავალფეროვანი მხატვრული, ინფორმაციულ-შემეცნებითი და ყოფით-პრაგმატული ტექსტების წაკითხვის, შექმნის, განხილვის, გადამუშავებისა და სხვადასხვა კონტექსტში გამოყენების უნარებს. წიგნიერება გვეხმარება ყოფითი და აკადემიური პრობლემების გადაჭრაში, არის პიროვნული განვითარების, თვითგამოხატვისა და თვითგანვითარების საშუალება. ("სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული", კითხვისა და წერის სწავლება დაწყებით საფეხურზე, საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი, 2015 გვ.8).

მოსწავლემ უნდა შეძლოს კარგ მკითხველად ჩამოყალიბება. დაებადოს კითხვები, ეცადოს მათზე პაუხის გაცემას, გამოთქვას ვარაუდები, შეაჯამოს წაკითხული, მიუბრუნდეს გაუგებარ მონაკვეთს, კრიტიკულად გაიაზროს ტექსტი. ამისთვის მასწავლბელი უნდა ეცადოს ისეთი მეთოდები გამოყენოს სასწავლო პროცესში, რომლებიც წარმატებით შეიძლება გამოვიყენოთ სხვადასხვა საგანში, რათა ჩამოყალიბდეს ისეთი მკითხველი, რომელიც მიუბრუნდება წაკითხულ მონაკვეთს იმის დასაზუსტებლად, რამდენად სწორად გამოიტანა აზრი, დააზუსტოს ამა თუ იმ სიტყვის მნიშვნელობა, შეცვალოს კითხვის სტრატეგიები წასაკითხი ტექსტის სირთულის შესაბამისად.

მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ 2011 წელს გამოცემულ წიგნში "კითხვის ეფექტური მეთოდები 2" წერია: "ტექსტის გაგების მიზნით მკითხველმა თავისი გამოცდილებიდან და ცოდნიდან უნდა ამოარჩიოს და გამოიყენოს ტექსტის შესატყვისი ინფორმაცია და, ამავე დროს, კითხვისას მიღებული ინფორმაცია მოაწესრიგოს, გაიაზროს და ინტერპრეტაცია გაუკეთოს. მან უნდა დასვას ბევრი შეკითხვა სამივე საფეხურის მსვლელობისას, რაც გაუადვილებს ტექსტის გაგებასა და აღქმას. ტექსტის წაკითხვისა და გააზრების ეფექტურობა დიდწილადაა დამოკიდებული მკითხველის გამოცდილებაზე, ზოგად ცოდნაზე, მის ლექსიკურ მარაგზე, სინტაქსის ცოდნასა და სიტყვის ამოცნობის ჩვევებზე" .

ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით მასწავლებელი საგანგებო ყურადღებას უნდა აქცევდეს თითოეული მოსწავლის კითხვისა და წაკითხული ტექსტის გაგება- გააზრების პროცესს, აკვირდებოდეს ხომ არ არის მოსწავლე ნაკლებად აქტიური იმის გამო, რომ სირთულეს წააწყდა აღნიშნულ პროცესში, დაუთმოს საჭირო დრო და დაეხმაროს მოსწავლეს სწავლის პროცესის გაუმჯობესაბაში, უკეთესი შედეგების მიღწევაში, რთული ელემენტების გააზრებაში.

ტექსტის გაგება-გააზრებაში მასწავლებელი მოსწავლეს უპირველესად კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიის გამოყენებით უნდა დაეხმაროს. ძირითადად მასწავლებლები ტექსტის კითხვის რამდენიმე ხერხს იყენებენ, ესენია : პაუზებით კითხვა, აქტიური კითხვა, მართული კითხვა, მზე და მთვარე, (კაპ) კითხვა, არგუმენტი, პასუხი. ეს მეთოდები აღწერილია ნათელა მაღლაკელიძის წიგნში "ქართული ენის სწავლების მეთოდიკა/დიდაქტიკა" თბილისი 2013.

პაუზებით კითხვა მეთოდი გამოიყენება უცნობი მასალის დამუშავებისას. მისი გამოყენებისას მოსწავლეებს უადვილდებათ წაკითხულის გააზრება, ეჩვევიან ტექსტზე

8

დამოუკიდებელ მუშაობას, სხვისი აზრის მოსმენასა და პატივისცემას, კითხვების დასმასა და ვარაუდების გამოთქმას, მოსაზრებების დასაბუთებას.

დასამუშავებელი ტექსტი მასწავლებლის მიერ წინასწარ იყოფა. მნიშვნელოვანია, რომ ტექსტის წყვეტა მოხდეს საკვანძო მონაკვეთებთან, რათა მოსწავლეებმა შეძლონ მონაკვეთებში განვითარებულ სიუჟეტთან დაკავშირებით ვარაუდების გამოთქმა. ტექსტის თითოეული მონაკვეთი იკითხება გარკვეული დავალებებით, ყოველი შემდგომი მონაკვეთის შემდეგ ისმება კითხვა, მოწმდება რამდენად დაემთხვა ვარაუდი ფაქტს. ტექსტის ბოლომდე წაკითხვის შემდეგ ისმება განმაზოგადებელი კითხვები.

აქტიურიკითხვა აქტიური კითხვა ხელს უწყობს დამოუკიდებელი კითხვის ჩვევის გამომუშავებას, წაკითხულის გააზრებას, საკუთარი აზრის დასაბუთებას. ტექსტის კითხვის დაწყებამდე დაფაზე იხაზება ორი სვეტისგან შედგენილი სქემა, თითოეული მოსწავლე დამოუკიდებლად გადახედავს ტექსტს, აკეთებს მოკლე ჩანაწერს და წაკითხვის შემდეგ სვამს ფაქტობრივ მასალაზე ორიენტირებულ შეკითხვებს, მეორე გრაფაში კი წერს შენიშვნებს. იხ. ნიმუში

პირველადი/ფაქტობრივი კომენტარი მეორეული/ემოციური კომეტარი ვინ? რა? სად? როდის? რას შვრება? რატომ? რა მოსდის

მართული კითხვა მეთოდი ხელს უწყობს საინფორმაციო ტექსტის გააზრებულ კითხვას, ეხმარება მოსწავლეს ცოდნის კონსტრუირებაში - ახალ ინფორმაციასა და მისთვის ნაცნობ მასალას შორის კავშირის დამყარებაში. კლასს წინასწარ ვაცნობთ ერთობლივად დასამუშავებელ თემასა და ტექსტს, ასევე პირობით ნიშანთა სისტემას, რომლის გამოყენებითაც უნდა დაამუშავონ ახალი ტექსტი, ვუხსნით როგორ გამოიყენონ პირობითი ნიშნები, ტექსტის წაკითხვის შემდეგ კი იმართება დისკუსია.

მზე და მთვარე ეს ხერხი მოსწავლეებს ეხმარება წაკითხულის გააზრებაში, მოძიებული ინფორმაციის დახარისხებაში. რვეულის გვერდი იყოფა ორ ნაწილად, კითხვის პროცესში ის ინფორმაცია, რომელიც უკვე ცნობილია, უნდა ჩაწერონ მზის ქვეშ, გაუგებარი - მთვარის ქვეშ. ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეები იყოფიან წყვილებად და ერთმანეთს უზიარებენ ჩანაწერს. რის შემდეგაც მოსწავლეებს ვთხოვთ ბუნდოვანი საკითხები, რომელთა გარკვევაშიც მეწყვილე დაეხმარა გადაიტანონ ისრით მთვარის გრაფიდან მზის გრაფაში. წყვილებში მუშაობის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი ეხმარება კლასს იმ საკითხების გარკვევაში, რომლებიც ყველასთვის გაუგებარია.

კითხვა, არგუმენტი, პასუხი (კაპი)

9

კაპ სტარატეგია ხელს უწყობს ახალი მასალის გააზრებულ ათვისებასა და გამოყენებას. საჭიროა გამოვიყენოთ ინფორმაციით მდიდარი ნარატიული ტექსტის სწავლებისას. ტექსტი წინასწარ არის დაყოფილი ნაწილებად, იხაზება ცხრილი, და ტექსტის კითხვისას გზადაგზა ივსება, ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეებს ვაწყვილებთ და ვთხოვთ ჩანაწერების მიხედვით გამართონ დისკუსია, შემდეგ კი ვთხოვთ თავიანთი აზრის მთელი კლასისთვის გაზიარებას. იხ. ცხრილი

კ კითხვები: ტექსტის თითოეული ნაწილისთვის მოიფიქრეთ კითხვა,

რომელიც ამ ნაწილის დედააზრს ისახავს მიზნად. ა არგუმენტები: მოიძიეთ ტექსტის თითოეულ ნაწილში მასალა, რომელიც ამ

აზრს ასაბუთებს. პ პასუხები: თქვენ მიერ დასმულ კითხვას უპასუხეთ სათანადო არგუმნტების

გამოყენებით. ი ინფორმაცია- თქვენი აზრით, რა ინფორმაცია აკლია ტექსტს, რომ

სრულყოფილი დასკვნა გამოვიტანოთ? ვფიქრობ, ტექსტის გაგება-გააზრების უნარების გასავითარებლად საინტერესო მეთოდებია აღწერილი მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი მიერ გამოცემულ წინგნში "კითხვის ეფექტური მეთოდები" (2013წ). ეს მეთოდებია:

პირამიდა მოსწავლეებს ხშირად უჭირთ ნაწარმოების მთავარი ხაზის დანახვა, ტექსტში დასმული პრობლემების ამოცნობა, იმის განსაზღვრა, თუ როგორაა ეს პრობლემები ტექსტში გადაწყვეტილი. "პირამიდა" ანუ წაკითხული ნაწარმოების სქემატური მონახაზის შექმნა, მოსწავლეებისგან მთლიანი ტექსტის ერთგვარ შეჯამებას მოითხოვს. მასწავლებელი ამზადებს ასეთ სქემას:

1------------ 2-------------------- 3------------------------------- 4---------------------------------------- 5------------------------------------------- 6------------------------------------------------- 7----------------------------------------------------------- პირამიდის შევსების ინსტრუქცია: 1. ერთი სიტყვით დაწერეთ, ვინ არის ნაწარმოების მთავარი მოქმედი გმირი 2.ორი სიტყვით აღწერეთ ნაწარმოების მთავარი გმირი 3.სამი სიტყვით აღწერეთ მოქმედების დრო და ადგილი 4. ოთხი სიტყვით დაწერეთ ნაწარმოებში დასმული პრობლემის შესახებ 5. ხუთი სიტყვით აღწერეთ ერთი ეპიზოდი ნაწარმოებიდან 6. ექვსი სიტყვით აღწერეთ მეორე ეპიზოდი ნაწარმოებიდან 7. შვიდი სიტყვით აღწერეთ , როგორ გადაწყდა ნაწარმოებში დასმული პრობლემა პირამიდაზე მუშაობისას მასწავლებელს ადვილად შეუძლია დაინახოს როგორ გაიგო და გაიაზრა მოსწავლემ ტექსტი, შეძლო თუ არა დასმული პრობლემისა და მისი გადაჭრის გზების გამოკვეთა.

10

ეს მეთოდი ძალიან დამეხმარება მე-5 კლასის მოსწავლებთან მუშაობისას, ტექსტის შესაბამისად შევცლი პირამიდის საფეხურებს, რაც მათ შეაჩვევს ტექსტზე მუშაობას, გაუადვილებს ტექსტის შეჯამებას.

ხუთი მნიშვნელოვანი კითხვა

სტრატეგია ავითარებს ტექსტის ანალიზის, ტექსტში არსებული ინფორმაციის დახარისხების, ორგანიზების უნარებს. განწყობის შექმნის, მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლებისთვის სასურველია მასწავლებელმა მიმართოს რომელიმე შემოქმედებით აქტივობას, შემდეგ კი წაუკითხოს ტექსტი, კითხვის პროცესში მასწავლებელი სვამს შეკითხვებს, მოსწავლეები გამოთქვამენ ვარაუდებს და ამოწმებენ დაემთხვა თუ არა მათი ვარაუდები ავტორისეულ მოსაზრებებს. ტექსტის წაკითხვის შემდეგ მასწავლებელი მოსწავლეებს აცნობს "ამბის ჩარჩოს", რომელიც მარტივი ხუთსვეტიანი ცხრილია. მოსწავლეებს კი ურიგდებათ ფურცლები ტექსტის შესაბამისი პერსონაჟებით, რომელთა შესახებაც უნდა დასვან კითხვები, მოცემული ხუთი სიტყვის გამოყენებით. მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში, შემდეგ კი აკეთებენ პრეზენტაციას. (მასწავლებელი კარგად უნდა იცნობდეს ჯგუფური მუშაობის წესებს). ჩარჩოს შევსების შემდეგ აანალიზებენ რა შეკითხვები დაისვა კლასის მიერ. მასწავლებელი დავალებად აძლევს ჩარჩო გადაიხაზონ და მისი გამოყენებით შეთხზან რაიმე ამბავი. (შეკითხვები შეიძლება შეიცვალოს ტექსტის სირთულისა და სასწავლო მიზნის გათვალისწინებით).

ვინ? სად? რა? როდის? რატომ?

▪ ▪ ▪ ▪ ▪ ჩემი აზრით, მე-5 კლასის მოსწავლეებისთვის ძალიან საინტერესო იქნება თუ ამ აქტივობას ხშირად გამოვიყენებ, იგი გაზრდის მოსწავლის მოტივაციას, ინტერესს და ჩართულობას საგაკვეთილო პროცესში. ამავე დროს შეკითხვების დასმა განუვითარებს მათ კოგნიტურ უნარებს.

ნიშნების დასმა ეს მეთოდი ეხმარება მოსწავლეებს ეფექტურად იკითხონ. იგი გამოიყენება მხატვრულ და საინფორმაციო ტექსტზე მუშაობისას, აღსანიშნავია, რომ მისი გამოყენება ყველა საგნის სწავლებისას არის შესაძლებელი. "ნიშნების დასმა" გულისხმობს კითხვის პროცესში გარკვეული სიმბოლოების გამოყენებას, ტექსტში მოცემული ინფორმაციის კატეგორიზაციის მიზნით. მასწავლებელი მოსწავლეებს ურიგებს ტექსტს, უხსნის როგორ გამოიყენონ შერჩეული ესა თუ ის სიმბოლო, რომელთა საშუალებითაც აღნიშნავენ რა მოეწონათ და რა არ მოეწონათ, რა გაიგეს და რისი გაგება გაუჭირდათ. მეთოდი მოსწავლეებს დაეხმარება გახდნენ უფრო აქტიური მკითხველები.

მისი გამოყენება გამიადვილებს გავიგო რა მოსწონთ ჩემს მოსწავლეებს, რისი გაგება უადვილებათ და რისი უჭირთ, ხშირად გამოყენების შემთხვევაში ისინი უკეთ შეძლებენ მხატვრული თუ არამხატვრული ტექსტის გაგებას, თავიანთი დამოკიდებულებების გამოხატვას, მისი გამოყენება კარგი იქნება მშობელთან ერთად კითხვის დროსაც.

ტექსტის/ლექსის აწყობა

11

აქტივობის მიზანია ტექსტის სხვადასხვა ნაწილის ერთმანეთთან დაკავშირება, მსჯელობა მათ ურთიერთკავშირზე და ინტერპრეტირება. აქტივობისთვის მასწავლებელი წინასწარ ამზადებს ბარათებს, რომლებზეც ამოწერილია ლექსის ნაწილები, თითოეულ ბარათზე ლექსის ერთი ან ორი სტრიქონია. საწყის ეტაპზე მოსწავლეებს აცნობს ლექსის ავტორსა და სათაურს, შემდეგ ურიგებს ბარათებს და სთხოვს დაფიქრდნენ რა იქნება ლექსის თემა, იმსჯელონ ჯგუფებში და სცადონ ლექსის გამთლიანება. საჭიროების შემთხვევაში მასწავლებელი კონსტრუქციულად მიუთითებს, რომ თუ ვერ შეძლებენ მაქსიმალურად მიუახლოვდნენ ორიგინალს, ეს მათ შეცდომად არ ეთვლებათ. ამავდროულად მასწავლებელს წინასწარ აქვს მომზადებული სამუშაო ფურცლები, დიდი ფორმატის ქაღალდები, მაკრატელი, წებო, მარკერი, ჯგუფების მუშაობის დასრულების შემდეგ მასწავლებელი ურიგებს მათ სამუშაო მასალას საპრეზენტაციო პოსტერების მოსამზადებლად. პოსტერებზე ჯგუფებს გადააქვთ თავიანთი ვერსია. რის შემდეგაც სასურველია დისკუსიის გამართვა თავიანთი შეხედულებების დასასაბუთებლად, ხოლო თუ ჯგუფების მიერ შემუშავებული ვერსია ძალიან არის დაშორებული ტექსტის ორიგინალს, შეიძლება დისკუსიის გამართვა კლასის ერთიანი ვერსიის დასამუშავებლად.

ჩემი აზრით, ეს პროცესი სასიამოვნო იქნება მოსწავლეებისთვის, მათ არ დარჩებათ პასიურობის საშუალება და ამავე დროს შეძლებენ ტექსტის სათანადოდ გაგება-გააზრებას.

ტექსტებთან დაკავშირებული მიზანმიმართული აქტივობები DART ეს მეთოდი ხელს უწყობს ტექსტის შინაარსის სრულყოფილად გაგებასა და აღქმას, მთავარია ტექსტი იყოს საინტერესო და მოსწავლეთა ასაკისთვის შესაბამისი სირთულის. მოსწავლეები ტექსტზე გარკვეული საფეხურების მიხედვით მუშაობენ. ესენია:

❖ ზოგადი კითხვები ❖ მტკიცებულებების შერჩევა ❖ კითხვების დასმა ❖ ტექსტის მონიშვნა ❖ დიაგრამები და სურათები ❖ ტექსტის გარდაქმნა

ზოგადი კითხვების ეტაპზე მასწავლებელი სვამს რამდენიმე ისეთ შეკითხვას, რომელზეც არ არსებობს გამოკვეთილი სწორი პასუხები, რათა მოსწავლე კიდევ ერთხელ მიუბრუნდეს ტექსტს. მტკიცებულებათა შერჩევისას მასწავლებელი აძლევს ჯგუფებს ტექსტის შესახებ სხვადასხვა სადავო მტკიცებულებას. მათ უნდა იმსჯელონ რომელ მათგანს ეთანხმებიან, რომელს არა და რატომ. კითხვების დასმის ეტაპზე მოსწავლეებს ევალებათ ისეთი კითხვები დასვან ტექსტის შესახებ, რომლებიც ნამდვილად აინტერესებთ. ტექსტის მონიშვნის ეტაპზე მოინიშნავენ ადგილებს, დაურთავენ კომენტარებს. დიაგრამებისა და სურათების მომზადების ეტაპზე მოსწავლეებს ევალებათ ტექსტში გადმოცემული ინფორმაცია ან მოსაზრება წარმოადგინონ ვიზუალურად. ტექსტის გარდაქმნის ეტაპზე მოსწავლეებს

12

ევალებათ ტექსტი გადააკეთონ სხვა ტიპის ტექსტად, მაგალითად საინფორმაციო ტექსტი მხატვრულად და პირიქით. ვფიქრობ, სამუშაო მრავალმხრივია, მნიშვნელოვანია იმით, რომ მრავალჯერ ხდება საჭირო ტექსტთან მიბრუნება და კარგად ავითარებს ტექსტის გაგება- გააზრების უნარს, თუმცა ბევრი დრო დასჭირდება და ჩემი აზრით, მე-5 კლასში მისი გამოყენებისას საფეხურების დანაწევრების საჭიროება დადგება.

SQ4R სტრატეგიის აბრევიატურა მოიცავს ექვს სიტყვას: გადახედე, დასვი შეკითხვები, წაიკითხე, გადმოეცი, განიხილე, დააკავშირე. ამ სტრატეგიის ფარგლებში მოსწავლეები გაცილებით მეტს აკეთებენ, ვიდრე მხოლოდ კითხვაა. მოსწავლეებმა შეიძლება იმუშაონ დამოუკიდებლადაც და ჯგუფებშიც. გადახედე - ამ დროს მოსწავლეები გადაათვალიერებენ ტექსტს, აკვირდებიან მის სტრუქტურულ მახასიათებლებს, გამოაქვთ დასკვნები. დასვი შეკითხვები - ტექსტის ამა თუ იმ ნაწილის წაკითხვამდე მოსწავლეები სვამენ შეკითხვებს, ამ დროს მათ უჩნდებათ მიზანი, რადგან კითხულობენ სწორედ ამ კითხვებზე საპასუხოდ. წაიკითხე - მოსწავლეები ტექსტს კითხულობენ დანაწევრებით, რათა იპოვონ შეკითხვებზე პასუხი. გადმოეცი - წაკითხვის შემდეგ მოსწავლეები გადმოსცემენ ინფორმაციას ზეპირად ან წერილობით. განიხილე - მოსწავლეები განიხილავენ ტექსტს, მსჯელობენ სინტერესო ეპიზოდების შესახებ, დააკავშირე - მოსწავლეები მიღებულ ინფორმაციას უკავშირებენ წინარე ცოდნას.

ასე მუშაობისას ტექსტის გაგება სახალისო ხდება, ეს განსაკუთრებით საინტერესო იქნება ჩემი მოსწავლეებისთვის, რადგან პასიურობა იყო მათი ერთ-ერთი მთავარი პრობლემა. მიეჩვევიან მსჯელობას, გააქტიურდებიან და განივითარებენ სოციალურ უნარებსაც.

ჩემი მოსწავლეების პრობლემა არ იყო მხოლოდ წაკითხული ტექსტის გაგება- გააზრება, ამავდროულად მოსწავლეები პასიურობდნენ გაკვეთილზე, ამიტომ ისეთი აქტივობები მჭირდებოდა, რომლებიც გაკვვეთილზე მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობას შეუწყობდა ხელს. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ 2013 წელს გამოცემულ წიგნში "კითხვის ეფექტური მეთოდები" რამდენიმე ისეთი მეთოდი ვიპოვე, რომელიც აღნიშნული პრობლემის მოგვარებაში დამეხმარებოდა.

საჭირო სიტყვათა ნუსხა თუ მოსწავლეებს მივაჩვევთ სიტყვებთან ურთიერთობას, ამით ხელს შევუწყობთ მათ აქტიურ მკითხველებად ჩამოყალიბებას. ამ დროს მასწავლებელი მოსწავლეებს აჩვენებს ილუსტრაციებს, მოსწავლეებმა უნდა აღწერონ ნახატი და შეადგინონ საჭირო სიტყვების ნუსხა თავიანთი ემოციების გადმოსაცემად. მასწავლებელი პრეზენტაციისას ითხოვს დასაბუთებას, თუ რამ განაპირობა ამა თუ იმ სიტყვის არჩევა. ამის შემდეგ მოსწავლეებს ევალებათ ამ სიტყვების გამოყენებით შეადგინონ თხზულება. ასეთი სამუშაო მოსწავლეებს უვითარებს შემოქმედებითი აზროვნების უნარს და ამავე დროს სასწავლო პროცესი უფრო სახალისო ხდება.

კროსვორდების შევსება

13

მასწავლებელი დაფაზე აკრავს დიდი ფორმატის ქაღალდზე შედგენილ კროსვორდს ნაცნობი თემის შესახებ, ამავე დროს მოსწავლეებს ურიგდებათ თავიანთი ეგზემპლარები, სასურველია მასწავლებელმა ისე ააგოს კროსვორდი, რომ ერთგვარი გზავნილის სახით მივიღოთ თემასთან დაკავშირებული მთავარი სიტყვა. ეს გაახალისებს მოსწავლეებს და მნიშვნელოვან ლექსიკურ ერთეულზეც გაამახვილებენ ყურადღებას. შეიძლება კროსვორდში ხატვის ელემენტების შეტანაც. პროცესი სახალისოა და ზრდის მოსწავლეთა ჩართულობას სასწავლო პროცესში.

აფიშის/წიგნისყდის/წიგნის დამზადება

სიტყვიერად გადმოცემული ინფორმაციის ილუსტრაციისა თუ დიაგრამის სახით წარმოდგენა ავითარებს ვიზუალური წიგნიერებისა და შემოქმედებით უნარ-ჩვევებს. აუცილებელია მოსწავლეებისთვის ზუსტი ინსტრუქციების მიწოდება, დავალების კომპლექსურობა იწვევს ხმაურსაც, მთავარია დავალება ნაცნობი და გასაგები იყოს, რაც იმის გარანტიაა, რომ აქტიურად ჩართული და მოტივირებული იქნებიან.

დიორამა დიორამა მოვლენის, ინტერიერის, პეიზაჟის ამსახველი სამგანზომილებიანი მოდელია, რომელიც იქმნება შემეცნებითი, სასწავლო ან გასართობი მიზნებისთვის. იგი ძალიან მოსწონთ ბავშვებს, ხელს უწყობს ტექსტის შინაარსის გააზრებას, ავითარებს შემოქმედებით უნარს. მის შესაქმნელად საჭიროა სხვადასხვა მასალა: ფერადი ფურცლები, მუყაო, სათამაშო, პლასტელინი, წებო, გამხმარი ფოთლები, ტოტები, გირჩები. საწყის ეტაპზე მასწავლებელი კითხულბს ტექსტს, კითხვის პროცესში სვამს კითხვებს და მოსწავლეები გამოთქვამენ ვარაუდებს. ტექსტს ერთობლივად ყოფენ ეპიზოდებად და ასათაურებენ. მომდევნო ეტაპზე მასწავლებელი არიგებს საჭირო მასალას და წყვილებს აძლევს ინსტრუქციას თუ რომელმა რომელი ეპიზოდი უნდა გააცოცხლოს. ეს ხელს უწყობს ხელს ტექსტთან დკავშირებული დეტალების გახსენებას, მოსწავლის ფანტაზიის უნარის განვითარებას. მასწავლებელი პერიოდულად შეახსენებს, რა დრო დარჩა მუშაობის დასრულებამდე. მოსწავლეები ეჩვევიან დავალების ორგანიზებულად შესრულებას, ზოგჯერ წყვილები ეხმარებიან ერთმანეთს. დიორამის შექმნისას ხმაურმა არ უნდა შეგვაშინოს, მთავარია ხმაური არ გასცდეს სამუშაო პროცესის ფარგლებს. დიორამის შექმნისა და ოთახის მოწესრიგების შემდეგ იწყება მომდევნო ეტაპი - პრეზენტაცია. მოსწავლეები ყვებიან რა გააკეთეს, როგორ გააკეთეს, რაზე გაამახვილეს ყურადღება, ეს ეტაპი არის ტექსტის ერთგვარი ინტერპრეტაცია, რაც მასწავლებელს საშუალებას აძლევს შეაფასოს, როგორ გაიგეს მოსწავლეებმა ტექსტი. რადგან სამუშაო ეპიზოდებად არის განაწილებული, წყვილები ინტერესით უსმენენ სხვა წყვილების მიერ შესრულებულ სამუშაოს. შესაბამისად, საფუძვლიანად, იაზრებენ მთელი ტექსტის შინაარსს, აკვირდებიან დეტალებს, მუშაობის პროცესში უვითარდებათ სოციალური უნარები და ლოგიკური აზროვნება. ეს მეთოდი ასევე ხელს უწყობს, რომ საგაკვეთილო პროცესში ჩართვა მოსწავლეთა საყვარელ საქმიანობად იქცეს.

პირველი სტრიქონი

14

მოსწავლეები წაიკითხავენ ტექსტის რამდნიმე სტრიქონს, შემდეგ გამოთქვამენ ვარაუდს მისი შინაარსის შესახებ, ტექსტის დამუშავების შემდეგ გაიმართება დისკუსია და გადახედავენ თავდაპირველ ვარაუდებს, იმსჯელებენ რამდენად გამართლდა ისინი. (საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის წიგნში" სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული")

პერსონაჟის რუკა მასწავლებელი წინასწარ შეარჩევს ნაწარმოების პერსონაჟს, რომელსაც ტექსტში მნიშვნელოვანი დატვირთვა აქვს, მოსწავლეებს ურიგებს შესავსებ სქემას, რომლის შევსების დროსაც არაერთხელ მიუბრუნდებიან ტექსტს, აკვირდებიან მნიშვნელოვან დამახასიათებელ მონაკვეთებს, სქემის შევსების შემდეგ წარმოადგენენ თავიანთ ნამუშევრებს, შემდეგ კი მუშაობენ მის დაზუსტებაზე, მსჯელობენ, დაზუსტებული სქემა გადააქვთ დაფაზე. მეთოდის ხშირი გამოყენება ძალიან მნიშვნელოვანია ტექსტის გაგება-გააზრებისთვის. (საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის წიგნში" სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული").

დებატები დებატების მიზანია ორი ურთიერთსაპირისპირო მოსაზრებიდან ერთ-ერთის გამარჯვება. ეს მეთოდი ეხმარება მოსწავლეს პრობლემის სიღრმისეულ გააზრებაში, ავითარებს არგუმენტირებული მსჯელობის უნარს, იგი აქტიური სწავლების ერთ- ერთი საუკეთესო მომენტია. მასწავლებელმა უნდა შეარჩიოს საკითხი, რომელზეც არსებობს ურთიერთსაპირისპირო მოსაზრება, კლასს ყოფს ორ ჯგუფად, ერთმა ერთი მოსაზრება უნდა დაიცვას, მეორემ - მეორე. სხვადასხვა მხარეს მსხდარი ჯგუფები წარმოადგენენ არგუმენტებს თავიანთი მოსაზრების დასაცავად, რომლებსაც ინიშნავს საგანგებოდ შერჩეული ჟიური, გამარჯვებულია ჯგუფი, რომელსაც უფრო მეტი დამაჯერებელი არგუმენტი აქვს. (საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის წიგნში" სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული").

ურთიერთსწავლება წაკითხული ტექსტის გააზრების ეფექტური საშუალებაა ურთიერთსწავლება. მისი გამოყენების დროს მოსწავლეები მუშაობენ ჯგუფებში, თვითონ წარმართავენ "სწავლებისა" და "სწავლის" პროცესს. ამ დროს ტექსტზე მუშაობის ძირითადი აქტივობებია: შეჯამება; შეკითხვების დასმა; ბუნდოვანი ადგილების განმარტება; ვარაუდების გამოთქმა; მასწავლებელმა მოსწავლეები უნდა დაყონ ჯგუფებად, იგი ტექსტს ყოფს ოთხ ნაწილად, ჯგუფის წევრებს უნაწილებს როლებს: შემაჯამებელი, კითხვების დამსმელი, ამხსნელი, ვარაუდების გამომთქმელი. პირველ ნაწილზე მუშაობის დასრულების შემდეგ ჯგუფის თითოეული წევრი აკეთებს თავისი ნამუშევრის პრეზენტაციას. მეორე მონაკვეთზე მუშაობის დაწყების წინ ჯგუფის წევრები საათის ისრის მიმართულებით იცვლიან როლებს, ისე, რომ გაკვეთილის ბოლომდე ჯგუფის ყველა წევრს მოუწიოს ოთხივე ტიპის დავალების შესრულება. კლასის წინაშე თითოეული ჯგუფი თითო პრეზენტაციას აკეთებს. მეთოდის გამოყენებით უვითარდებათ მნიშვნელოვანი უნარები: წინარე ცოდნის გამოყენების, ინფორმაციის შეჯამების, შკეკითხვების დასმის, საკუთარი მოსაზრებების გამოთქმის,

15

ურთიერთთანამშორმლობის, ყურადღების კონცენტრაციის. (საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტის წიგნში" სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული").

სწავლის პროცესისადმი დადებითი განწყობის ჩამოყალიბებას, სწავლის პროცესში მოსწავლის აქტიურ ჩართულობას მოტივაცია განაპირობებს, რადგან ჩემი მოსწავლეების მნიშვნელოვანი პრობლემა იყო პასიურობა საგაკვეთილო პროცესში, ამიტომ ტექსტის გაგება-გააზრების უნარების სტრატეგიებთან ერთად საჭირო მოტივაციის ამაღლების სტრატეგიების შესახებ მომეძიებინა ინფორმაცია.

მოსწავლის განვითარების ხელშესაწყობად აუცილებელია მოსწავლეების გააქტიურება ჯგუფური მუშაობის, დისკუსიების, პრეზენტაციების, და სხვა სტრატეგიების გამოყენებით. საწყის ეტაპზე მასწავლებელმა ისეთი დავალებები უნდა მისცეს, რომ იოლად დაძლიონ, რათა მათ წარმატების განცდა გაუჩნდეთ, მოსწავლემ უნდა იგრძნოს საკუთარი პროგრესი. მათ უნდა ჰქონდეთ აზრის თავისუფლად გამოთქმის საშუალება, მასწავლებელმა მოსწავლე ინდივიდუალური შესაძლებლობიდან გამომდინარე უნდა ჩართოს სასწავლო პროცესში. მასწავლებელმა უნდა გამოიყენოს "უნიშნო"აქტივობები", განსხვავებული სირთულის დავალებები, თითოეულ მოსწავლეს სათანადო ყურადღება უნდა დაუთმოს. ("სწავლის მოტივაციის შიდა ფაქტორები" თეო ჭყოიძე, 2015წ; "ეფექტიანი სწავლება" "თეორია და პრაქტიკა" გამოცდების ეროვნული ცენტრი, კვლევის დეპარტამენტი, რედ. ია კუტალაძე, 2010წ).

სასკოლო ასაკში სწავლის გარეგანი მოტივაციის შემადგენელი ფაქტორებია: ოჯახის პატივისცემა და შიში; დასჯის შიში; საგანგებო ჯილდოს მოპოვება; მასწავლებლის პატივისცემა და რიდი; სასკოლო საზოგადოებაში ადგილის დამკვიდრება; თანატოლებთან შეჯიბრება; მაღალი შეფასების მიღება; საგაკვეთილო პროცესში აუცილებელია ბავშვის ინტერესებისა და ასაკობრივი მახასიათებლების გათვალისწინება: შესასწავლი შინაარსის სხვადასხვა სახით მიწოდება; კომპუტერის, ვიდეო და აუდიო მასალის გამოყენება; გაკვეთილის "თეატრალიზება", თვალსაჩინოების გამოყენება, შექება, სხვადასხვა სიმბოლოს გამოყენება, მოსწავლეთა წარმატებების აღნიშვნა. სასურველია სთხოვოთ დახმარება. მოსწავლეები ხშირად არ არიან დარწმუნებული თავიანთ ძალებში, ამ პრობლემის აღსაფხვრელად შეიძლება ბართების "მე შემიძლია" გამოყენება, "მიღწევის ალბომები", აპლოდისმენტები, ჯილდოები და სერტიფიკატები, პოზიტიური იზოლაცია. ("მოტივაცია" მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი 2013 წ).

აღნიშნული მეთოდების გამოყენება საშუალებას მომცემს მე-5 კლასში მოსწავლეთა პასიუობა დავძლიო, სასწავლო პროცესი გავააქტიურო, მათი მოტივაცია ავამაღლო.

III თავი

პრაქტიკული კვლევის არსი, ძირითადი საკვლევი კითხვები

მასწავლებელმა მთელი ძალისხმევა უნდა გამოიყენოს თითოეული მოსწავლის სასწავლო პროცესში აქტიურად ჩართვისთვის, "სკოლა უნდა იყოს ცხოვრების,

16

ცხოვრებისთვის და ცხოვრების მიერ ნაშენი." (დ. უზნაძე "განათლების ფსიქოლოგია" სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი. თბილისი, 2005, გვ.6).

სწავლება ფართო შინაარსის შემცველი ცნებაა და ზოგადად შემდეგს გულისხმობს: როდესაც ჩვეულებრივი საშუალებები საკმარისი არ არის ამა თუ იმ პედაგოგიური პრობლემის გადსაჭრელად, მასწავლებელს უნდა შესწევდეს უნარი მიმართოს ორიგინალურ ხერხებსა და საშუალებებს. მასწავლებელი უნდა ფლობდეს უახლესი მონაცემების შესახებ ინფორმაციას, ეს კი მისგან მუდმივ დამოუკიდებელ ძიებას მოითხოვს, როგორც ამბობენ, იგი მუდმივი შემსწავლელია. თუ მასწავლებელი თვლის, რომ მან უკვე ისწავლა ყველაფერი ის, რაც სჭირდება, ეს მის პროფესიულ კრიზისზე მიუთითებს. (მ.ჯაფარიძე,"განათლების ფსიქოლოგია" სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი. თბილისი, 2005,გვ.7-8).

მასწავლებელმა უნდა შეძლოს სწავლების ახალი მეთოდების დანერგვა და მოსწავლეთა საჭიროებებზე მორგება. ამ მიმართულებით მნიშვნელოვანი როლი აქვს პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევას. პროცესი მიზნად ისახავს სწავლისა და სწავლების საკითხზე თვალსაწიერის გაფართოებას დიალოგის, გამოცდილების გაზიარებისა თუ ლიტერატურის გაცნობის კუთხით. პრაქტიკის კვლევა სისტემურად უდგება პრობლემას. (თ. ზურაბიშვილი- "თვისებრივი მეთოდები სოციალურ კვლევაში", თბილისი, 2006წ, გვ 12).

თანამედროვე მასწავლებელს კვლევა სჭირდება, რათა გადაწყვიტოს რა იქნება სასარგებლო მოსწავლისთვის, პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევაზე მუშაობა სასარგებლოა არა მხოლოდ მოსწავლისთვის, იგი ხელს უწყობს მასწავლებლის პროფესიონალიზმის დახვეწას, გამოცდილების გაზიარებასა და სკოლის ეფექტიანობას. მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტში (თავი V, მუხლი 16) ვკითხულობთ: 1.მასწავლებელი კოლეგებთან ერთად გეგმავს სპეციალურ კვლევით სამუშაოებს, ახორციელებს მათ და იყენებს პროფესიული პრაქტიკის გაუმჯობესებისათვის. 2.მასწავლებელი გეგმავს პროფესიულ განვითარებას საკუთარი საქმიანობის რეფლექსიისა და კოლეგების უკუკავშირის საფუძველზე. 3.მასწავლებელი უზიარებს კოლეგებს პედაგოგიურ გამოცდილებას. 4.მასწავლებელი ეცნობა პროფესიულ ლიტერატურას და პრაქტიკაში აქტიურად ნერგავს სიახლეებს.

,,პრაქტიკის კვლევა სწავლების გაუმჯობესების და პროფესიული განვითარების ერთ–ერთი ეფექტური სტრატეგიაა. იგი გულისხმობს მასწავლებლის მიერ სწავლა–სწავლებასა და სასკოლო სიტუაციასთან დაკავშირებული საკითხების შესწავლას. პრაქტიკული კვლევა შეიძლება რამდენიმე მიზნით ჩატარდეს: არსებული პრაქტიკის შესწავლა, პრობლემის მოგვარება და სასურველი ცვლილებების განხორციელება“. (მანანა ბოჭორიშვილი, მაია ინასარიძე–,,სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარება“, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2014 წ. გვ. 71).

ჩემი პედაგოიური პრქტიკის კვლევის უმთავრესი მიზანი მოსწავლეთა გაგება- გააზრების უნარის გაუმჯობესება, საგაკვეთილო პროცესში მათი აქტიური ჩართვაა.

17

მასწავლებელმა უნდა შეძლოს საკუთარი და მოსწავლეთა საჭიროებების დადგენა, პრობლემის გადასაჭრელად შემუშავებული ახალი მეთოდების პრაქტიკაში დანერგვა და პრობლემის გადაჭრა. მათ მასწავლებლის დახმარებით კარგად უნდა გაიგონ და გაიაზრონ ტექსტი, ეს პროცესი ხშირად ბევრ სირთულეს უკავშირდება და დასახული მიზნის მიღწევას ართულებს. საკუთარ პედაგოგიურ პრაქტიკაზე დაკვირვებიდან გამომდინარე ჩამოვაყალიბე საკვლევი საკითხი: როგორ გავაუმჯობესო წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრებით გამოწვეული მოსწავლეთა აქტიურობა საგაკვეთილო პროცესში მე-5 კლასში ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე. დაისვა კვლევის მთავარი კითხვაც:

გამოვიკვლიო რა არის მე-5 კლასში ქართული ენისა და ლიტერატურის გაკვეთილზე მოსწავლეთა ნაკლები აქტიურობისა და ტექსტის გაგება-გააზრების სირთულის მიზეზები, დავადგინო რატომ დადგა ეს ორი პრობლემა ერთდროულად კლასის წინაშე და როგორ შევიმუშავო პრობლემის გადასაჭრელად ინტერვენციები?!

იმისთვის, რომ დავადგინო კვლევის მთავარ კითხვაში აღნიშნული პრობლემის მიზეზები, ვფიქრობ, საჭირო იქნება პასუხი გავცეთ შემდეგ ქვეკითხვებს:

▪ რა ტიპის დავალების შესრულებისას არიან მოსწავლეები ხალისიანი და აქტიური საგაკვეთილო პროცესში?

▪ რა სირთულეს აწყდება მოსწავლე ტექსტის გაგება-გააზრებაზე მუშაობისას?

▪ ტექსტის გაგება-გააზრებისთვის რა სტრატეგიებს იყენებდენ მოსწავლეები ძირითადად?

▪ ტექსტის უკეთ გაგება-გააზრების მიზნით რა მეთოდებს მიმართავენ მასწავლებლები?

▪ ინტერესრდებიან თუ არა მშობლები შვილების სკოლიდან დაბრუნების შემდეგ მისი დღის შედეგით, ეხმარებიან თუ არა წაკითხულის გააზრებაში?

ამ კითხვებზე პასუხის გაცემა საშუალებას მომცემს დავადგინო გაკვეთილზე მოსწავლეთა პასიურობის მიზეზი, გამოვკვეთო რამდენად უკავშირდება იგი ტექსტის გაგება-გააზრებისას წარმოქმნილ სირთულეებს და შევიმუშავო გეგმა მოსწავლეთათვის აღნიშნული სირთულეების გაადვილების მიზნით.

თავი IV

კვლევის დიზაინი IV.1 კვლევის სამიზნე ჯგუფი :მე-5 კლასის მოსწავლეები

IV.2 კვლევის ვადები

აქტივობა სექტემბერი/

ოქტომბერი

ნოემბერი დეკემრები იანვარი თებერვალი მარტი

პრობლემის იდენტიფიცირება

❖

კვლევის სავარაუდო გეგმის შემუშავებს

❖

18

მოსწავლეებზე ფოკუსირებული დაკვირვება

❖

მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფისა და მოსწავლეთა ანკეტირებისთვის კითხვარის შედგენა

❖

ფოკუსჯგუფი მოსწალვეებთან

❖

ანკეტირება მოსწავლეებთან

❖

მონაცემთა დამუშავება და ანალიზი

❖

მასწავლებლებთან ინტერვიუს კითხვარის შედგენა

❖

ინტერვიუ მასწავლებლებთან

❖

მონაცემთა დამუშავება და ანალიზი

❖

მშობელთა ანკეტირების კითხვარის შედგენა

❖

მშობელთა ანკეტირება

❖

მონაცემთა დამუშავება და ანალიზი

❖

სავარაუდო ინტერვეციების დაგეგმვა

❖

ინტერვენციების განხორციელება

❖ ❖ ❖

ინტერვენციის შედეგების ანალიზი

❖

პრეზენტაცია ❖

IV.3 კვლევის მეთოდები მას შემდეგ, რაც გამოვკვეთე პრობლემა, ჩამოვაყალიბე ძირითადი საკველევი საკითხი, მოვიძიე და გავეცანი სათანადო ლიტერატურას, შევარჩიე კვლევის ეფექტური მეთოდები. როგორც ცნობილია, სპეციალისტები გამოყოფენ ორ ძირითად პრინციპს: რაოდენობრივსა და თვისებრივს. შესაბამისად, საკვლევ კითხვებზე პასუხის გასაცემად კვლევის სანდოობის გაზრდის მიზნით გამოვიყენე როგორც რაოდენობრივი, ასევე თვისებრივი მეთოდები.

თვისებრივი - ფოკუსირებული დაკვირვება, ფოკუსჯგუფი, ინტერვიუ.

რაოდენობრივი - ანკეტირება.

19

❖ მოსწავლეებთან ფოკუსირებული დაკვირვების მიზანი იყო ბუნებრივ პირობებში გამომეკვლია, რა ტიპის დავალების შესრულებისას იჩენდნენ ხალისსა და აქტიურობას, ამიტომ დავიწყე დაკვირვების დღიურის წარმოება, ვინიშნავდი იმ მეთოდებსა და სტრატეგიებს, რომლებიც მათ განწყობაზე დადებითად ან უარყოფითად მოქმედებდა. ფოკუსირებული დაკვირვება დამეხმარა დამეზუსტებინა პრობლემის არსი. ❖ მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფთან ინტერვიუს მიზანი იყო დამედგინა რამდენად ახდენდა გავლენას ტექსტის გააზრებისას წარმოქმნილი სირთულე მოსწავლეთა ჩართულობაზე, ამიტომ შევადგინე კითხვარი, გამოვყავი დამატებითი დრო, გავითვალისიწე, რომ ყველა მოსწავლე დასწრებოდა და გავესაუბრე მოსწავლეებს, მივეცი მათ აზრის თავისუფლად გამოთქმის საშუალება. ვიყავი აქტიური მსმენელი, იგრძნობოდა მეგობრული ატმოსფერო, ამიტომ გულახდილი პასუხი მივიღე ჩემს კითხვებზე. ეს ინტერვიუ მომცემს საშუალებას მოვაგვარო კვლევის დასაწყისში გამოკვეთილი პრობლემა. (იხილეთ დანართი 1). ❖ მოსწავლეებთან ანკეტირების მიზანი იყო გამერკვია ტექსტზე მუშაობისას გაგება- გააზრების რა სტრატეგიებს იყენებდნენ. ვივარაუდე, რომ ანონიმურ ანკეტაში მეტად გულახდილები იქნებოდნენ, დაუფარავად გამოხატავდნენ თავიანთ შეხედულებებს საკუთარი სწავლის პროცესის შესახებ, ვეცადე შემედგინა ხარისხიანი კითხვები, გავითვალისიწინე, რომ კითხვები შემესაბამებინა საკვლევი საკითხისთვის, გამომეყენებინა მოსწავლეთათვის გასაგები ენა, მიმეცა ზუსტი ინსტრუქციები, რათა საკვლევ კითხვაზე მაქსიმალურად დაზუსტებული პასუხი მიმეღო. ანკეტირება პრობლემაში უკეთ გარკვევის საშუალებას მომცემდა. (იხილეთ დანართი 2.) ❖ საკვლევი პრობლემის უკეთ გაანალიზების მიზნით მოსწავლეებს შევუტანე უცნობი ტექსტი და დავაკვირდი რამდენად აქტიურად ჩაერთვებოდნენ გააზრების პროცესში, გაგება-გააზრების რა სტრატეგიას გამოიყენებდნენ. დიაგნოსტიკის მიზნით ჩავინიშნე როგორ განმარტავდნენ ფრაზეოლოგიურ გამონათქვამს, უცნობ ლექსიკურ ერთეულს, გამოიცნობდნენ თუ არა პერსონაჟის ქცევის მოტივსა და და ტექსტის მთავარ სათქმელს, შეკითხვების რა რაოდენობას უპასუხენდნენ სწორად. იგივე გავიმეორე კვლევის დასასრულს. მოპოვებულ მონაცემებზე დაკვირვება დამეხმარება კონკრეტული პრობლემების იდენტიფიცირებასა და შესაბამისი ინტერვენციების დაგეგმვაში. (იხ.დანართი 3). ❖ მე-5 კლასის მასწავლებლებთან ინტერვიუს მიზანი იყო დამედგინა წაკითხულის გაგება-გააზრების მიზნით რა მეთოდებს იყენებდნენ მასწავლებლები, რომელ მეთოდს ანიჭებდნენ უპირატესობას და რატომ. კითხვები წინასწარ ჩამოვაყალიბე, თუმცა თითოეულ მასწავლებლთან განსხვავებული სიტუაციის არსებობამ განაპირობა ახალი კითხვევის წარმოშობაც, თითოეულ მასწავლებელთან დავნიშნე შეხვედრის დრო, ავუხსენი ინტერვიუს მიზანი, შეხვედრისას ჩემ მიერ გამოხატულმა პატივისცემამ განაპირობა, რომ გულახდილად გაეცათ პასუხები ჩემს კითხვებზე. მასწავლებლებლებთან ინტერვიუებმა მეტად გამოკვეთა საკვლევი პრობლემა, დამაფიქრა პრობლემის გადაჭრის გზებზე. (იხ. დანართი4). ❖ მშობელთა ანკეტირების მიზანი იყო დამედგინა რამდენად ერთვებოდნენ შვილების კითხვის პროცესში, ახერხებდნენ თუ არა დახმარებას, უთმობდნენ თუ არა დროს ერთად კითხვას. მათთვის განსაზღვრული კითხვები შუვუსაბამე საკვლევ საკითხს.

20

მათთვის კვლევაში ჩართვა რთული რომ არ ყოფილიყო, გამოვიყენე დახურული კითხვები, კითხვარის დასაწყისში ავუხსენი ანკეტირების მიზანი, ანკეტა მოსწავლეების საშუალებით გავუგზავნე და შესავსებად საკმარისი დროც მივეცი, რათა კითხვარი ყურადღეებით შეევსოთ, ასევე გასათვალისწინებელია, რომ ანონიმურობა მათ გულახდილობის საშუალებას მისცემდა. ვფიქრობდი, რომ ეს კითხვარი მომცემდა საშუალებას გამეგო მიიჩნევენ თუ არა თავიანთ როლს მნიშვნელოვნად ტექსტის გაგების უნარის განვითარებაში. (იხ. დანართი 5 ).

IV.4 მონაცემთა ანალიზი ამ თავში განხილულია მონაცემთა შეგროვების თითოეული მეთოდის გამოყენებით მიღებული ინფორმაციის ანალიზი

მოსწავლეებთან ფოკუსირებული დაკვირვების შედეგად გამოჩნდა, რომ კითხვა-პასუხის რეჟიმზე აგებული ტრადიციული გაკვეთილი მალე ბეზრდებოდათ, ინტერესს კარგავდნენ, პასიურობდნენ. მოსწონდათ აქტიური კითხვა, სურდათ თვითონ დაესვათ კითხვები, გამოეთქვათ ვარაუდები, შეევსოთ სხვადასხვა სქემა, ემუშავათ ჯგუფებში. შესაბამისად, გავარკვიე როგორი აქტივობები გაზრდიდა მათ ჩართულობას, ხალისს, აუმაღლებდა მოტივაციას.

მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფთან ინტერვიუსას გამოვლინდა, რომ მოსწავლეებს ყველა აქტივობა ბეზრდებოდათ, როცა ტექსტი იყო ვრცელი, ბევრი უცხო სიტყვის შემცველი და გაუგებარი. გულწრფელად აღნიშნავდნენ, რომ ერჩივნათ ასეთ დროს მასწავლებელს "ემუშავა", აეხსნათ ტექსტი ხელმეორედ, მას დაესვა კითხვები და თვითონვე ეპასუხა. მათთვის მთავარი იყო საგაკვეთილო დრო როგორმე გასულიყო. ერთ-ერთმა აღნიშნა, რომ მოუთმენლად ელოდნენ გაკვეთილის დასასრულს, როცა თითქმის ვერაფერს იგებდნენ, ზოგიერთის აზრით, ზოგჯერ მასწავლებლები ცდილობდნენ გაკვეთილი გაეხალისებინათ, მაგრამ მათთვის სახალისო აქტივობაც არ იყო მისაღები და საინტერესო, პირიქით, უფრო აღიზიანებდათ, რადგან მის სწორად შესრულებას ვერ ახერხებდნენ, ვინაიდან ტექსტი იყო გაუაზრებელი. ასევე მათ აღნიშნეს, რომ როცა ტექსტი ადვილად გასაგები იყო, ყველა სახის დავალებას ხალისით ასრულებდნენ როგორც უშუალოდ გაკვეთილზე, ასევე სახლში და პირიქით, გაუგებარი ტექსტი მათ ჩაკეტილობას იწვევდა. ამდენად, ჩემი ვარაუდი, რომ მოსწავლეებს ხელს უშლით აქტიურობაში ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებული სირთულე, გამართლდა. საჭირო იყო, მოსწავლეებს განევითარებინათ წაკითხულის გაგება- გააზრებისთვის საჭირო უნარები, ეს გააუმჯობესებდა მოსწავლეთა ჩართულობას გაკვეთილში.

მოსწავლეთა ანკეტირებისას ჩემი მიზანი იყო დამეზუსტებინა ტექსტზე მუშაობისას გაგება- გააზრების გაადვილების მიზნით რა სტრატეგიებს იყენებდნენ. აღმოჩნდა, რომ მოსწავლე რამდენჯერმე კითხულობდა ტექსტს და იმახსოვრებდა მხოლოდ ფაქტობრივ ინფორმაციას, ტექსტი კი გაუაზრებელი რჩებოდა. უცნობი სიტყვის მნიშვნელობის დასაზუსტებლად იშვიათად იყენებდნენ ამა თუ იმ ხერხს, ასევე იშვიათად გამოთქვამდნენ ვარაუდებს სათაურის ან მონაკვეთის წაკითხვის შემდეგ. არ სვამდნენ კითხვებს წაკითხული სიუჟეტის შესახებ, არ უბრუნდებოდნენ ტექსტს გაუგებარი მონაკეთის განმარტების მიზნით. აღმოჩნდა, რომ უჭირდათ ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებულ კითხვებზე

21

პასუხის გაცემა. აქედან გამომდინარე, აშკარა გახდა, რომ საჭირო იყო მოსწავლეებისთვის გვესწავლებინა "სწავლის სწავლა". მიგვწოდებინა მათთვის გაგება-გააზრებისთვის საჭირო ახალი სტრატეგიები, დავხმარებოდით იმის გაგებაში, როგორ უნდა შეძლებოდა მოსწავლეს უკეთ სწავლა, ემართა თვითონ თავისი განვითარების პროცესი.

გავაანალიზე პრეტესტის შედეგები, რათა უკეთ გავრკვეულიყავი პრობლემაში. იმისთვის, რომ ტესტი ყოფილიყო გამოცდილი, გამოვიყენე G-Pried-ის მიერ შემოთავაზებული ტესტები. გამოვლინდა, რომ ფრაზეოლოგიური გამონათქვამის სწორად გააზრება შეძლო 2- მა მოსწავლემ; ლექსკური ერთეული სწორად ამოიცნო 2-მა მოსწავლემ; მოთხრობაში წარმოდგენილი ამა თუ იმ ქცევის მიზანი გაიაზრა 1-მა მოსწავლემ; ტექსტის მთავარი სათქმელი გაიაზრა 1-მა მოსწავლემ; 15 შეკითხვიდან სწორი პასუხების მაქსიმალური რაოდენობა დაფიქსირდა 7; (იხილეთ დანართი 3).

საკვლევი პრობლემის გაანალიზების მიზნით ინტერვიუ ჩამოვართვი სამიზნე ჯგუფის კლასის მასწავლებლებს, ვინც ასწავლიდნენ 2018-2019 სასწავლო წელს, მეტი ინფორმაციის მიღების მიზნით ასევე გავესაუბრე დაწყებითი I-IV კლასებში მათ პედაგოგს. ინტერვიუს შედეგად გაირკვა, რომ მასწავლებელთა უმრავლესობა ახალ ტექსტს კითხულობდა გაკვეთილზე, პაუზებისას თვითონვე აკეთებდნენ განმარტებებს და მოსწავლეს სახლში აძლევდნენ ტექსტს სასწავლად, რამდენიმემ აღნიშნა, რომ ახალი მასალის ახსნის შემდეგ ტექსტს აკითხებდნენ გაკვეთილზე. მათი აზრით, ტექსტის წაკითხვა და მთავარ საკითხებზე მასწავლებლის მიერ ყურადღების გამახვილება თავისთავად უვითარებდა მოსწავლეებს გაგება-გააზრების უნარს და რამე განსაკუთრებული მეთოდები არ იყო ამისთვის საჭირო. მასწავლებლები, ძირითადად, არ ცდილობდნენ მოსწავლეების წინარე ცოდნის გააქტიურებას, ვარაუდების გამოთქმას, ტექსტის გაგებას ამოწმებდნენ კითხვების საშუალებით. მოსწავლეებს იშვიათად აძლევდნენ ჯგუფურ სამუშაოს, რადგან ეს ხმაურის მიზეზად მიაჩნდათ. პრობლემას იმაში ხედავდნენ, რომ ბავშვები სახლში არ ამტკიცებდნენ გაკვეთილზე მიღებულ ცოდნას და არც მშობლები ეხმარებოდნენ. ამდენად, ვფიქრობ, კარგი იქნება მასწავლებლები უკეთ გაეცნონ სწავლების თანამედროვე მიდგომებს, დაეუფლონ ტექსტის გაგება-გააზრების ახალ სტრატეგიებს, მეტად გააცნოებიერონ თავიანთი უდიდესი პასუხისმგებლობა მოსწავლის უნარების განვითარებაში.

მშობლებთან ანკეტირებისას ჩემი მიზანი იყო გამერკვია ინტერესრდებიან თუ არა მშობლები შვილების სკოლიდან დაბრუნების შემდეგ მისი დღის შედეგით, ეხმარებიან თუ არა წაკითხულის გააზრებაში, თვლიან თუ არა მნიშვნელოვნად თავიანთ როლს შვილის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბებაში. ანკეტირებამ მნიშვნელოვანი ინფორმაცია მომცა. გაანალიზებისას აღმოჩნდა, რომ ისინი, ძირითადად, შვილთან არ საუბრობდნენ წაკითხულის შესახებ, შესაბამისად, ვერც იმას ახერხებდნენ, შვილს წაკითხულის გააზრებაში დახმარებოდნენ. მათი წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რას ნიშნავდა წაკითხული ტექსის გაგება-გააზრება, იყო ძალიან ზოგადი, ყველაზე დამაფიქრებელი კი აღმჩნდა ის, რომ ისინი არ მიიჩნევდნენ თავიანთ როლს მნიშვნელოვნად, რომ შვილებს კარგი მკითხველის თვისებები განევითარებინათ. ანკეტირების ანალიზისას გამოიკვეთა, რომ მეტად უნდა გაღრმავებულიყო მშობლებთან თანამშრომლობა, რათა გაეაზრებინათ თავიანთი წვლილი შვილების მკითხველად ჩამოყალიბების საქმეში, აგვეხსნა მათთვის გაგება-გააზრების უნარის გასავითარებლად სხვადასხვა სტრატეგია.

22

IV.5 კვლევის მიგნებები ➢ მოსწავლეს სურს გაკვეთილზე ხშირად გამოიყენებოდეს მრავალფეროვანი, სახალისო,

მამოტივირებელი აქტივობები; ➢ ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებული პრობლემები მნიშვნელოვან

გავლენას ახდენს მოსწავლეთა მოტივაციაზე; ➢ მოსწავლეები ვერ იყენებენ კითხვის ეფექტურ სტრატეგიებს; ➢ მასწავლებლები სათანადოდ არ აცნობიერებენ თავიანთ პასუხისმგებლობას; ➢ მშობლები არ მიიჩნევენ თავიანთ როლს მნიშვნელოვნად შვილების კარგ

მკითხველებად ჩამოყალიბების საქმეში;

V.ინტერვენცია

V.1ინტერვენციების დაგეგმვა და განხორციელება მონაცემთა გაანალიზების შემდეგ დავგეგმე რამდენიმე სახის ინტერვენცია:

1. მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების მიზნით სხვადსხვა სახალისო აქტივობის, კონკურსის დაგეგმვა;

2. მასწავლებლებთან სამუშაო შეხვედრების მოწყობა, რომელზედაც ერთმანეთს გაუზიარებენ გამოცდილებას და გაეცნობიან ტექსტის გაგება-გააზრებასთან დაკავშირებულ ლიტერატურას;

3. მოსწავლეებისთვის საინტერესო ახალი მეთოდების შეტანა გაკვეთილზე, გაკვეთილების დაგეგმვა ისეთი აქტივობებით, რომლებიც ხელს შეუწყობს ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის განვითარებას.

4. მშობლებთან თანამშრომლობის გაღრმავება, ინფორმაციის მიწოდება იმის თაობაზე, თუ როგორ დაეხმარონ შვილებს კარგ მკითხველებად ჩამოყალიბებაში.

მოსწავლეთა მოტივაციის ამაღლების მიზნით მოვაწყვეთ ვიქტორინა "ვინ უფრო უკეთ". სხვადასხვა საგნის მასწავლებელს ვთხოვე უკვე გავლილი მასალის მიხედვით შეედგინათ კითხვები ისე, რომ მათზე პასუხი მოსწავლეებისთვის რთული არ ყოფილიყო, რათა მიგვეცა საშუალება ცოდნა მაქსიმალურად გამოემჟღავნებინათ. ასეც მოხდა, აქტივობა სახალისო და ემოციური იყო მათთვის, მთელი მონდომებით ჩაერთნენ, აუმაღლდათ მოტივაცია, გაეზარდათ თავდაჯერებულობა. ამავე მიზნით ვნახეთ ფილმი, და მოვაწყვეთ მისი განხილვა, შევადარეთ ტექსტს, ჩავატარეთ ტესტირება, დავიწყეთ კროსვოდების შევსება, ხშირად ვიყენებდით გაკვეთილზე ვიდეო და აუდიო მასალას, ასევე გაკვეთილის "თეატრალიზებას". ასევე დავიწყე საკლასო აქტივობაში მონაწილეობისთვის სხვადასხვა სიმბოლოს გამოყენება. სასწავლო პროცესი მეტად დაიტვირთა და გახალისდა.

მოსწავლეებში ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის განვითარების მიზნით გავეცანი სხვადასხვა მეთოდურ ლიტერატურას, დავგეგმე სამფაზიანი გაკვეთილები, მესამე ფაზაზე აქტიურად დავიწყე ტექსტის გაგება-გააზრების ხელშემწყობი მეთოდების გამოყენება. მაგალითად ეს იყო აქტიურიკითხვა. ეს მეთოდი ხელს უწყობს დამოუკიდებელი კითხვის

23

ჩვევის გამომუშავებას, მოსწავლეები ახერხებდნენ წაკითხულის გააზრებას, საკუთარი აზრის დასაბუთებას. ისინი ხაზავდნენ ორი სვეტისგან შედგენილი სქემას, დამოუკიდებლად კითხულობდნენ ტექსტს, აკეთებდნენ მოკლე ჩანაწერს, ერთ გრაფაში წაკითხვის შემდეგ სვამდნენ შეკითხვებს, მეორე გრაფაში კი იწერდნენ შენიშვნებს. მეთოდ პირამიდას საშუალებით ვაჯამებდით ტექსტს და ვიგებდი რამდენად შეძლეს ტექსტიდან მთავრი ინფორმაციის გაგება. ასევე ძალიან მოეწონათ მეთოდი ხუთი მნიშვნელოვანი კითხვა, ჯგუფებში მუშაობამ, ვარაუდების გამოთქმამ, კითხვების დასმამ, პასუხების ძიებამ გააქტიურა ისინი, ერთმანეთს გაუიოლიეს წაკითხული ტექსტის გააზრება, აუმაღლდათ მოტივაცია. ხშირად გამოვიყენეთ როლური თამაში, დიორამა, ვფიქრობ, გრაფიკულმა მაორგანიზებლებმა, სქემებმა გაუუმჯობესათ ნაწარმოებში სიღრმისეული წვდომის უნარი. საბოლოო ჯამში ამ მეთოდებმა მოტივაცია გაუზარდა მოსწავლეებს, ისინი აღარ იყვნენ მხოლოდ პასიური მსმენელები, გააქტიურდნენ, გაუადვილდათ ტექსტზე მუშაობა და თვითონ გამოთქვამდნენ სურვილს ამა თუ იმ მეთოდის გამოყენების შესახებ.

მასწავლებლებთა სამუშაო შეხვედრებზე ვნახეთ მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ შექმნილი რამდენიმე დისკი კითხვის ეფექტური სტრატეგიების შესახებ, ერთმანეთს გავუზიარეთ გამოცდილება, პარალელურად გავეცანით შესაბამის ლიტერატურას, მასწავლებლებს წარვუდგინე www.kargiskola.ge-ზე მოცემული მასალები, რომელთა გამოყენებაც გაგვიადვილებდა ამოცანებს. ვიმსჯელეთ, რომელი სტრატეგია იქნებოდა უფრო ეფექტური მცირერიცხოვანი კლასებისთვის, რათა მოსწავლეთა პასიურობაც დაძლეულიყო და ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის გაგვეუმჯობესებინა.

იმისთვის, რომ მშობლები თავიანთ შვილებს დახმარებოდნენ კარგ მკითხველად ჩამოყალიბებაში, გავმართეთ საინფორმაციო შეხვედრა, რომელზეც ვისაუბრეთ 21-ე საუკუნეში ტექტის გაგება-გააზრების უნარის აუცილებლების, ამ მიზნით მშობლების მასწავლებელთან თანამშრომლობის გაღრმავების შესახებ. დავგეგმეთ, რომ ყოველდღიურად გამოეყოთ დრო შვილებთან ერთად კითხვისთვის, ესაუბრათ წაკითხულის შესახებ, გამოეთქვათ მათ თავიანთი ვარაუდები. გავაცანი კითხვის ეფექტური მეთოდები, ყურადღება გავამახვილეთ, რომ როცა ბავშვი ახალ წიგნს კითხულობდა, მშობელი დახმარებოდა იმაში, რომ მისი შინაარსი ბავშვს დაეკავშირებინა თავისი გამოცდილებისთვის, დაესვათ შვილებისთვის გაგება-გააზრებაზე ორიენტირებული შეკითხვები, ესაუბრათ იმის შესახებ, რა მოეწონათ, რა არა და რატომ, მშობლემთან ხშირი კონტაქტით ვიღებდი ინფორმაციას იმის შესახებ, როგორ ასრულებდნენ რეკომენდციებს.

V.2ინტერვენციების შეფასება

ფოკუსჯგუფი მოსწავლეებთან მიზნად ისახავდა გამეგო მათი აზრი ინტერვენციებთან დაკავშირებით, საბედნიეროდ, ისინი ფიქრობდნენ, რომ მასწავლებლებიც და მშობლებიც ცდილობდნენ მათ დახმარებას, გაკვეთილები უფრო საინტერესო გახდა, უკვე იყენებდნენ კითხვის სხვადასხვა სტრატეგიას, კითხულობდნენ კლასგარეშე ლიტერატურას, მოსწონდათ შეჯიბრებები, ცდილობდნენ ერთმანეთისთვის დაემტკიცებინათ, რომ საჭიროების შემთხვევაში ღირსეულ კონკურენტობას შეძლებდნენ, თვითონვე ფიქრობდნენ, რომ ეს დადებითად აისახებოდა მათ მოტივაციაზე. აღნიშნავდნენ, რომ ხშირი ჯგუფური მუშაობის

24

შედეგად უფრო დაუახლოვდნენ ბავშვები ერთმანეთს და საინტერესო თემებზე საუბრობდნენ მშობლებთანაც.

ფოკუსჯგუფი მასწავლებლებთან მიზნად ისახავდა შემემოწმებინა შენიშნეს თუ არა მოსწავლეებში ცვლილება ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის გაუჯობესების კუთხით, რა შეიცვალა თვითონ მასწავლებლების პედაგოგიურ პრაქტიკაში, რამდენად აქტიურად იყენებდნენ სამუშაო შეხვედრებისას გაცნობილ ახალ მეთოდებს. აღმოჩნდა, რომ ზოგიერთი მათგანი ხშირად იყენებდა გაკვეთილზე სამუშაო შეხვედრებზე მიღებულ ცოდნას, რამდენიმე მათგანმა კი მხოლოდ რამდენჯერმე გამოიყენა, ისინი აღნიშნავდნენ, რომ ძალიან კარგად უნდა იყოს გაკვეთილი დაგეგმილი, რომელზეც ამ ახალ მეთოდებს გამოყენებენ და ამაში დახმარების საჭიროებას გრძნობდნენ. ზოგადად, ყველა მათგანი აღნიშნავდა, რომ მოსწავლეები აღარ იყვნენ პასიური, ხშირად იღებდნენ ინიციატივას ხელში, უადვილდებოდათ უცხო ტექსტზე მუშაობა, თამამად სვამდნენ კითხვებს.

მონაცემების ანალიზისთვის პოსტტესტი მოსწავლეებთან ჩავატარე იმ მიზნით, რომ გამოვლენილიყო როგორი შედეგი ჰქონდა განხორციელებულ ინტერვენციებს. თხრობითი ტექსტის გააზრების შემდეგ შედეგები ასეთი იყო: ფრაზეოლოგიური გამონათქვამის სწორად გააზრება შეძლო 5-მა მოსწავლემ; ლექსკური ერთეული სწორად ამოიცნო 4-მა მოსწავლემ; მოთხრობაში წარმოდგენილი ამა თუ იმ ქცევის მიზანი გაიაზრა 3-მა მოსწავლემ; ტექსტის მთავარი სათქმელი გაიაზრა 4-მა მოსწავლემ; 15 შეკითხვიდან სწორი პასუხების მაქსიმალური რაოდენობა დაფიქსირდა 12; კვლევის დაწყებისას და დასრულებისას ჩატარებული ტესტირების გაანალიზებამაც დაადასტურა, რომ მოსწავლეები უკეთ ახერხებდნენ წაკითხულის გაგება გააზრებას, საკმაოდ მნიშვნელოვანი იყო სხვაობა პრეტესტისა და პოსტტესტის (იხ.პოსტტესტის შედეგები. დანართი 8) შედეგებს შორის. იხ. შედარება პრე და პოსტტესტესბ შორის:

6 5432 2 21 1 10ინტერვიუ მშობლებთან ჩავატარე იმ მიზნით, რომე გამერკვია როგორ ახერხებდნენ მიცემული რეკომენდაციების, ინტერვენციების შესრულებას. ამჩნევდნენ თუ არა ცვლილებას შვილებს ცვლილებას წაკითხულის გაგება-გააზრებაში. მშობელთა უმრავლეობის თქმით, მიცემულმა რჩევებმა შვილებთან უფრო დაახლოვეს, რეკომენდაციებმა უმეტესად დადებითი შედეგი გამოიღო, მშობელთა მცირე ნაწილი აღნიშნავდა, რომ თვითონ ვერ

7

5

4

3

12

4 4

8 5 5

1

4 3

2

3 2

პრეტესტი

პოსტტესტი

25

შეძლო მიცემული რეკომენდაციების შესრულება, მაგრამ მიუხედავად ამისა, თავის შვილს შესამჩნევ ცვლილებას მაინც ამჩნევდა. ერთ-ერთი აღნიშნავდა: მე ვერ წარმოვიდგენდი, თუ ასე შემეძლო ჩემი შვილის სწავლის პროცესისთვის ხელშეწყობა, როცა მას ვესაუბრებოდი წაკითხულზე, ვგრძნობდი მის ემოციებს, დამოკიდებულებას ამა თუ იმ პერსონაჟის მიმართ, თავიდან ვერ მისაბუთებდა რატომ მოსწონდა ეს კონკრეტული გმირი, მოკლე ხანში კი ეს თანდათან შეძლო, ჯერ მე ვეხმარებოდი, კითხვებს ვუსვამდი, შემდეგ დამოუკიდებლად აკეთებდა ამას, თვითონ გამოხატავდა სურვილს ერთად წაგვეკითხა და მერე გაგვეზიარებინა შთაბეჭდილება. მათი ზოგადი აზრი იყო, რომ ეს რეკომენდაციები მათთვისაც და ბავშვებისთვისაც იყო მნიშვნელოვანი და სტიმულის მომცემი.

V.4 მიგნებები, დასკვნები, რეკომენდაციები ამდენად, შეიძება დავასკვნათ, რომ ჩემ მიერ შემუშავებული ინტერვეციები საკმაოდ ეფექტური აღმოჩნდა მოსწავლეებისთვის. კვლევის შედეგად გამოვლინდა რეალური პრობლემა, რომელიც ჩემს მოსწავლეებს სირთულეს შეუქმნიდა არა მარტო კონკრეტულ კლასსა და საგანში დასახული მიზნების მიღწევაში, არამედ ზოგადად სასწავლო პროცესის განმავლობაში. პრობლემის არსის გააზრების შემდეგ შესაძლებელი გახდა დადგენილიყო პრობლემის გამომწვევი მიზეზები, შესაბამისად, არსებული შესაძლებლობების ფარგლებში მათი მეტ-ნაკლებად გადაჭრა. როგორც კვლევიდან ჩანს, ერთობლივი მუშაობით პრობლემის გადაჭრა შესაძლებელია, თუმცა აუცლებელია მუდმივი აქტიური მუშაობა მის დასაძლევად.

ასე რომ, ჩემს გამოცდილებაზე დაკვირვებითა და ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის შედეგად ცხადი გახდა, რომ მოსწავლეთა აქტიურობის გაძლიერებისთვის, ტექსტის გაგება-გააზრების უნარის განვითარებისთვის აუციებელია შემდეგი ფაქტორების გათვალისწინება:

❖ მიეწოდოს მოწავლეებს მრავალფეროვანი სახალისო აქტივობები; ❖ სასწავლო პროცესი გააქტიურდეს სხვადსხვა კონკურსით, შეჯიბრებით,

ღონისძიებით; ❖ მასწავლებლები გაეცნონ ტექსტის გაგება-გააზრების თანამედროვე მეთოდებს, გაუზიარონ გამოცდილება ერთმანეთს და პრაქტიკაში აქტიურად დანერგონ სიახლეები; ❖ მოზარდების კარგ მკითხველად ჩამოყალიბების მიზნით მჭიდროდ ითანამშრომლონ

მშობლებმა და მასწავლებლებმა; ❖ მასწავლებლებმა მშობლებს მიაწოდონ მკაფიო ინსტრუქციები ტექსტის გააზრების

ეფექტური მეთოდების შესახებ.

რასაკვირველია, მოსწავლეთა აქტიურად ჩართვა საგაკვეთილო პროცესში, ტექსტის გააზრების უნარის განვითარებაზე მუშაობა არის მუდმივი პროცესი, და ინტერვენციების მხოლოდ ერთ კლასში განხორციელება საერთო შედეგისთვის არ არის საკმარისი, ამიტომაც ჩემი პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევის შედეგები გავუზიარე კათედრის წევრებს, კოლეგებს, ვფიქრობ, იგი დაეხმარება მათ მსგავსი პრობლემის მოგვარებაში.

26

ბიბლიოგრაფია 1."განათლების ფსიქოლოგია" - სულხან-საბა ორბელიანის სახელობის თბილისის სახელმწიფო პედაგოგიური უნივერსიტეტი. თბილისი 2005 ;

2.დაწყებითი საფეხურის ახალი ეროვნული სასწავლო გგმა 2018-2024;

3.ეფექტიანი სწავლება/თეორია და პრაქტიკა (გამოცდების ეროვნული ცენტრი/კვლევის დეპარტამენტი. რედაქტორი ია კუტალაძე/ 2010წ);

4.ვებ პორტალი "კარგი სკოლა"- http://kargiskola.ge;

5. "თვისებრივი მეთოდები სოციალურ კვლევაში", თ. ზურაბიშვილი, თბილისი, 2006წ;

6. "კითხვის ეფექტური მეთოდები 2" (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი. 2011);

7."კითხვის ეფექტური მეთოდები " (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი. 2013);

8 .მასწავლებლებლის პროფესიული სტანდარტი;

9." მასწავლებლის წიგნი" - მარინე ჯაფარიძე, მაია ფირჩხაძე, მანანა ბოჭორიშვილი (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი. 2013);

10. "მოტივაცია" (მასწავლებლის პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი);

11. ჟურნალი მასწავლებელი http://mastsavlebeli.ge/?p=1797 თეო ჭყოიძე

12." სასწავლო მეთოდოლოგიური რესურსების კრებული" - .საქართველოს დაწყებითი განათლების პროექტი;

13. "სკოლის ბაზაზე მასწავლებელთა პროფესიული განვითარება - მანანა ბოჭორიშვილი, მაია ინასარიძე (მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი 2014);

14."ქართული ენა და ლიტერატურა V მასწავლებლის წიგნი- ვ.როდონაია, ნ.ნაკუდაშვილი, ავ.არაბული, მ.ხუციშვილი გამომცემლობ " სწავლანი";

15."ქართული ენის სწავლების მეთოდიკა/დიდაქტიკა" (I-VI )- ნათელა მაღლაკელიძე, თბილისი, 2013);

დანართები დანართი 1კითხვარი მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფისთვის

მიზანი: გავარკვიო რამდენად ახდენს გავლენას ტექსტის გაგება-გააზრებისას წარმოქმნილი სირთულეები მოსწავლეთა ჩართულობაზე

1. არის კითხვა თქვენთვის საყვარელი საქმიანობა?

2. აქტიურად გრძნობთ თავს გაკვეთილზე?

27

3. დაგიკარგავთ თუ არა ინტერესი საგკვეთილო პროცესის მიმართ და რითი იყო იგი გამოწვეული?

4. როგორი გაკვეთილი მოგწონთ?

5.რითი ხართ ხოლმე გაკვეთილზე დაკავებული?

6. როგორ ფიქრობთ, ახერხებთ საგაკვეთილო დროის სასარგებლოდ გამოყენებას?

7. როდის გრძნობთ გაკვეთილზე დაღლას, მოწყენილობას, მობეზრებას, რა არის ამის მიზეზი?

8.გიჭირთ თუ არა ტექსტის გააზრება, როგორ გგონია, რა გაფერხებს?

9. სთხოვ თუ არა დახმარებას მეგობარს, მშობელს, მასწავლებელს?

10. ტესტის სირთულე, გაგება-გააზრებისას წარმოქმნილი პრობლემა რამდენად უკავშირდება თქვენს პასიურობას?

11. შეგიძლიათ დაასკვნათ, რომ როცა ტექსტის გააზრების უნარზეა დამოკიდებული, რომ საგაკვეთილო პროცესი მოსაბეზრებელია, არაფერში ჩართვის სურვილი არ გაქვს?

12. როგორ ფიქრობთ, რა უნდა გააკეთოს მასწავლებელმა, რომ გაკვეთილზე ხალისიანად იგრძნოთ თავი და ამავე დროს გაკვეთილის მიზნებს მიაღწიოთ?

დანართი 2 მოსწავლეთა ანკეტირება

ტექსტის გაგება მიადვილდება, როცა ვმუშაობ:

ა. ინდივიდუალურად; 1 მოსწავლე ბ. წყვილებში; 1 მოსწავლე

გ. ჯგუფურად; 4 მოსწავლე დ. არ აქვს მნიშვნელობა: 0 მოსწავლე

2. ვაზუსტებ უცნობი სიტყვის მნიშვნელობას კონტექსტის, ლექსიკონის ან სხვა საშუალებით:

ა. არასოდეს; 3 მოსწავლე ბ.იშვიათად; 3 მოსწავლე

გ. ხშირად; დ. ყოველთვის;

28

3. გამოვთქვამ ვარაუდს ტექსტის სათაურის ან წაკითხული მონაკვეთის შემდეგ:

ა. არასოდეს; ბ. იშვიათად; 4 მოსწავლე

გ. ხშირად; 2 მოსწავლე დ. ყოველთვის;

4. მოვინიშნავ მონაკვეთს, რომელიც მომეწონა/რომელიც ვერ გავიგე;

ა. არასოდეს; 1 მოსწავლე ბ. იშვიათად; 4 მოსწავლე

გ. ხშირად; 1 მოსწავლე დ. ყოველთვის;

5. ვსვამ კითხვებს ტექსტის სიუჟეტის შესახებ:

ა. არასოდეს; 5 მოსწავლე ბ. იშვიათად; 1მოსწავლე

გ. ხშირად; დ. ყოველთვის;

6. იმის დასაზუსტებლად, რამდენად სწორად გავიგე ტექსის/მონაკვეთის მთავარი აზრი ვუბრუნდები ტექსტს:

29

ა. არასოდეს; 4მოსწავლე ბ. იშვიათად; 2 მოსწავლე

გ. ხშირად; დ. ყოველთვის;

7. მასწავლებლის მიერ დასმულ შეკითხვას ვპასუხობ არგუმენტირებულად:

ა. არასოდეს; 5 მოსწავლე ბ. იშვიათად; 1 მოსწავლე

გ. ხშირად; დ. ყოველთვის;

8. რა ტიპის ტექსტის გაგება მიქმნის სირთულეს?

ა. თხრობითი; ბ. პოეზია; 3 მოსწავლე გ. საინფორმაციო; 3 მოსწავლე

9. სიუჟეტის განვითარებასთან დაკავშირებულ კითხვებზე პასუხი მიადვილდება:

ა. არასოდეს; ბ. იშვიათად;

გ. ხშირად; 4 მოსწავლე დ. ყოველთვის; 2 მოსწავლე

10. ტექსტის გაგებასთან დაკავშირებულ კითხვებზე პასუხის გაცება მიჭირს:

ა. არასოდეს; ბ. იშვიათად;

30

გ. ხშირად; 1 მოსწავლე დ. ყოველთვის; 5 მოსწავლე

დანართი 3 მოსწავლეთა პრეტესტის შედეგები

ფრაზეოლოგიური გამონათქვამის სწორად გააზრება შეძლო 2-მა მოსწავლემ;

ლექსიკური ერთეული სწორად გამოიცნო 2-მა მოსწავლემ ;

მოთხრობაში წარმოდგენილი ამა თუ იმ ქცევის მიზანი გაიაზრე ერთმა მოსწავლემ;

ტექსტის მთავარი სათქმელი გაიაზრა 1-მა მოსწავლემ;

2 მოსწავლე

სულ

სწორად გაიაზრა

6

6

მოსწავლე

ლექსიკური ერთეული ამოიცნო

2

სულ

6

მოსწავლე

მოთხრობა ში ქცევის მიზანი გაიაზრა

1

სულ

31

მოსწავლე სულ

ტექსტის მთავარი სათქმელი გაიაზრა

15

1

6

15 შეკითხვიდან სწორი პასუხების მაქსიმალური რაოდენობა დაფიქსირდა 7;

7 შეკითხვ

ასწორი პასუხი

დანართი 4 ინტერვიუს კითხვარი მასწავლებლებისთვის

1. საკლასო ორგანიზების რომელ ფორმას ანიჭებთ უპირატესობას და რატომ?

2. ტექსტის გააზრებული კითხვის რა მეთოდებს იცნობთ?

3. გაგება-გააზრების უნარის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით რა მეთოდს იყენებთ ყველაზე ხშირად და რატომ მიმართავთ ამ მეთოდს, რა არის მისი უპირატესობა?

4. ცდილობთ მოსწავლეებისთვის ტექსტის წაკითხვამდე განწყობის შექმნას, წინარე ცოდნის გააქტიურებას?

5. აძლევთ მათ ვარაუდების გამოთქმის საშუალებას?

6. იყენებთ ნიშნების სისტემას ტექსტზე მუშაობისას?

7. ხშირად სვამთ გაგება-გააზრებისთვის შესაბამის შეკითხვებს?

8. უცნობ ტექსტზე მუშაობის დროს გაგება-გააზრების რომელი მეთოდისას შეგიმჩნევიათ მოსწავლეთა ხალისი და აქტიურობა და პირიქით?

9. უკავშირებთ ტექსტის გაგებისას წარმოქმნილ სირთულეს მოსწავლის პასიურობას?

დანართი 5 ანკეტირება მშობლებთან

თქვენ მიერ შევსებულ კითხვარს გამოვიყენებთ პედაგოგიური პრაქტიკის კვლევაში, რომელიც ტარდება იმისთვის, რომ გავაუმჯობესოთ მოსწავლეთა ჩართულობა გაკვეთილზე და მათი უნარები წაკითხულის გაგება-გააზრებაში.

32

გთავაზობთ ერთად დავგეგმოთ ისეთი აქტივობები, რომლებიც დაეხმარება მათ წაკითხულის გაგება-გააზრებაში, გაუუმჯობესებს ამ უნარს და უფრო აქტიურად ჩაერთვებიან საგაკცეთილო პროცესში.

1. იცით თუ არა რა სახის ლიტერატურა უყვარს თქვენს შვილს?

ა. ვიცი; ბ. არ ვიცი; 4მშობელი გ. არ დავინტერესებულვარ; 2 მშობელი

0 0

ვიცი

2

არ ვიცი

4

არდავინტე რესებულ 3. კითხულობთ შვილებთან ერთად?

ა. ვერ ვახერხებ;5მშობელი ბ. იშვიათად; 1 მშობელი გ. ხშირად;

ვერ ვახერხებ იშვიათად იშვიათად

4. საუბრობთ შვილთან წაკითხულის შესახებ?

ა. იშვიათად;2 მშობელი ბ. ხშირად;

გ. ყოველთვის; დ. არასოდეს; 4 მშობელი

6 543210მშობელი

იშვიათად

ხშირად

ყოველთვი სარასოდეს

17% 0% 0%

83%

33

5. ინტერესდებით სკოლიდან დაბრუნების შემდეგ თქვენი შვილის დღის შედეგით?

ა. იშვიათად;3მშობელი ბ. ხშირად; 2 მშობელი

გ. ყოველთვის; 1 მშობელი დ. არასოდეს;

არასო

იშვიათ დეს 17%

ყოველ

ად41% თვის 14%

ხშირა დ28%6. ეხმარებით თქვენს შვილს წაკითხულის გააზრებაში კითხვებით ვინ? როდის? სად? რატომ? რისთვის?

ა. იშვიათად;2 მშობელი ბ. ხშირად;1მშობელი

გ. ყოველთვის; დ. არასოდეს; 3 მშობელი

65432107. უსწორებთ ფრთხილად თქვენს შვილს საჭიროების შემთხვევაში?

ა. იშვიათად; 1 მშობელი ბ. ხშირად;

გ. ყოველთვის; დ. არასოდეს; 5 მშობელი

6 543210Series 1

8. როგორ ფიქრობთ, რას ნიშნავს ტექსტის გააზრება?

ა.ბავშვი გადმოსცემს წაკითხულის შინაარსს; 2მშობელი

34

ბ.ბავშვი ხვდება ყველა სიტყვის მნიშვნელობას; 2მშობელი

გ. ბავშვი ახერხებს მსჯელობას, საკუთარი აზრის გამოხატვას წაკითხულის შესახებ; 2მშობელი

0%

33%34%

33%

9. გიყვებათ თქვენი შვილი რა ვერ გაიგო ტექსტიდან?

ა. იშვიათად;2 მშობელი ბ. ხშირად; 1მშობელი

გ. ყოველთვის; დ. არასოდეს; 3 მშობელი

არასო დეს ყოვე

28% ლთვ ის0%

იშვია თად 48% ხშირა

დ24%

10. ახერხებთ თქვენი შვილის დახმარებას დავალების შესრულებისას?

ა. იშვიათად; 2 მშობელი ბ. ხშირად;

გ. ყოველთვის; დ. არასოდეს 4 მშობელი

მშობელი

5 43210მშობელი

11. როგორ ფიქრობთ, რამდენად აუცილებელია მშობელთა აქტიური ჩართულობა შვილის კარგ მკითხველად ჩამოყალიბებაში?

ა. არ აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა; 2 მშობელი

ბ. აუცილებელია; 1მშობელი

35

გ. არ არის აუცილებელი; 3 მშობელი

დანართი 6 მოსწავლეთა ფოკუსჯგუფთან ინტერვიუს კითხვარი/ინტერვენციის შემდეგ/

1.აქტიურად გრძნობთ თავს გაკვეთილზე?

2. გრძნობთ თუ არა რაიმე სიახლეს გაკვეთილზე?კონკრეტულად რას?

3. ისევ გიჭირთ ტექსტის გააზრება, შინაარსის გაგება, უცხო სიტყვის განმარტება, მთავარი აზრის გაგება?

4. კითხვის რომელ სტრატეგიებს იყენებთ?

5. როგორ ფიქრობთ, რა შეიცვალა გაკვეთილზე?

დანართი 7 ფოკუსჯგუფი მასწავლებლებთან/ინტერვენციის შემდეგ

1. რა შეიცვალა მე-5 კლასში, გაგება- გააზრება გაუადვილდათ? რა სტრატეგიებს იყენებენ ბავშვები ამ მიზნით?

2. რა შეიცვალა თქვენს პედაგოგიურ პრაქტიკაში სამუშაო შეხვედრებში მონაწილების შემდეგ? იყენებთ პრაქტიკაში სამუშაო შეხვედრებზე მიღებულ ცოდნას ახალი მეთოდების შესახებ?

3. როგორ ფიქრობთ, გაუმჯობესდა მოსწავლეთა ჩართულობა, გახალიდნენ?

4. თქვენი აზრით, რა არის ამის მიზეზი?

დანართი 8 პოსტტესტის შედეგები

ფრაზეოლოგიური გამონათქვამის სწორად გააზრება შეძლო 5-მა მოსწავლემ;

არ არის აუცილებ ელი; 3

; 0

არ აქვს განსაკუ თრებულ ი მნიშვნე ლობა; 2

აუცილებ ელია; 1

36

ვერ გაიაზრ ა; 1

მოსწავ

სწორა დ

ლე სულ; 6 გაიაზრ

ა; 5

ლექსიკური ერთეული სწორად გამოიცნო 4-მა მოსწავლემ;

მოსწავლე სულ

სწორად გაიაზრა

40%60%

მოთხრობაში წარმოდგენილი ამა თუ იმ ქცევის მიზანი გაიაზრა 3-მა მოსწავლემ;

3 მოსწავლე

სულ

6

სწორად გაიაზრა

ტექსტის მთავარი სათქმელი გაიაზრა 4-მა მოსწავლემ;

4 მოსწავლე

სულ

6

სწორად გაიაზრა

15 შეკითხვიდან სწორი პასუხების მაქსიმალური რაოდენობა დაფიქსირდა 12;

37

0123456789101112131415

პასუხების რაოდენობა

სწორი პასუხების რაოდენობა

არასწორი პასუხების რაოდენობა

არასწორი პასუხების რაოდენობა

დანართი 9 ინტერვიუს კითხვარი მშობლებთან /ინტერვენციის შემდეგ/

1. ახერხებთ შეხვედრებზე მოღებული რეკომენდაციების შესრულებას?

2. შეამჩნიეთ თქვენს შვილს ცვლილება წაკითხულის გაგება-გააზრებაში?

3. დაიწყეთ თქვენს შვილთან საუბარი წაკითხულის შესახებ? მსჯელობთ?

4. ინტერესდებით როგორ ჩაიარა მისმა დღემ სკოლაში?

5. ხომ არ შეგიმჩნევიათ მისთვის ხალისი, გააქტიურება, სასწავლო პროცესით უფრო დაინტერესება?

6. ეხმარებით გაგება გააზრებაში-შესაბამისი კითხვებით?

7. გამოხატავს თქვენი შვილი თავის აზრს წაკითხულის შესახებ?

8. როგორ ფიქრობთ, შეგიძლიათ შვილის დახმარება იმაში, რომ კარგ მკითხველად ჩამოყალიბდეს?

დანართი 10 პრეტესტი

38

39

დანართი 11 პოსტტესტი

40

41

42