Luigi Nono: ASCOLTA
-speurtocht via de interne werkelijkheid van de klank-
Een van de meest opmerkelijke aspecten in het late werk van Luigi Nono is het welhaast onwaarneembaar lage ritme van de puls, waardoor bijna een ontbinding van de tijd ontstaat en de individuele klank ruimte krijgt om hoorbaar te worden: "De luisteraar herkent direct, dat [...] de gebruikelijke hiërarchie van de muzikale vormgeving vergaand omgedraaid is: overheerste totnogtoe toonhoogte en toonduur over de betekenis van dynamiek, klankkleur en ruimte, zo is er [...] door de live-elektronica mogelijk gemaakte beweging van de klank in de ruimte van evenzo grote betekenis, als de live uitgevoerde transformatie van de gezongen en gespeelde klanken". ( Jurg Stenzl: pagina 11, toelichting van de opera "PROMETEO - Tragedia dell'ascolto". Uitgave: EMI Classics/Ricordi/ORF - CD-7243 5 55209 2 0.)
Muzikaal gezien werd deze vruchtbare en zeer revolutionaire periode ingeluid door het opdrachtwerk voor het LaSalle Kwartet "Fragmente-Stille, an Diotima". Deze compositie vereist van de luisteraar en de uitvoerder een benadering, die het beste als de "Ascolta-houding" omschreven kan worden: een houding waarbij men in staat moet zijn om onbevooroordeeld open te staan voor de werking van de klank.
In deze periode begon Nono ook zijn onderzoekingen naar de ruimtelijke en spectrale werking van de klank bij de Experimentalstudio der Heinrich Ströbel Stiftung in het Zuidduitse Freiburg. Deze studie omvatte het gebruik van live-elektronica en computer, alsmede de studie van bewegingen in de concertruimte, en de onderverdeling van micro-intervallen tot wel in de zestiende van een toon. Maar ook de klankresultaten van speciale speeltechnieken op instrumenten als de contrabasfluit en de contrabasklarinet, die zo'n belangrijke rol in zijn late oeuvre spelen.
Deze "Ascolta-houding" wordt het meest alomvattende geïllustreerd door zijn magnum opus "Prometeo" en eindigt op zijn abstracts, bijna metafysisch met "La lontananza nostalgica utopica futura", waarin een moedig zoekend mens (de vioolspeler), via zes tot acht muzieklessenaars en de meerkeuze mogelijkheid van acht geluidssporen, zich een weg zoekt naar een mogelijke toekomst.
Arie van Schutterhoef
La lontananza Nostalgica Utopica Futura
voor solo viool, live-elektronica en
acht klanksporen;
"De utopisohe nostatlgische verte" is mij vertrouwd en maakt mij
wanhopig in voortdurende onrust.
Do zeldzame eigenschappen van de door Gidon Kremer geschapen
klanken brengen de verschillende ruimten van de Kleine
Philbarmonie tot klinken.
Zoals de ineenlopende ruimten van de Kleine Philharmonie andere
ruimtes bieden voor de oorspronkelijke klanken van Gidon:ver-dichtbij
ontmoetingen-botsingen-stiltes
innerijk-uiterlijk
elkaar opvolgende conflicten.
Geluidsbanden als stemmen van madrigalen voegen zich bij de
soloviool en bij de live-elektronica. Stemmen van vele
"Caminantes".
Geen enkele bewerking of vervorming: de klanken van Gidon
zijn oorspronkelijk. Drie dagen van zuivere opname in de Experimental-
studio S.W.F. to Freiburg.
Oneindig luisteren-pogingen tot keuzes volgens voorkeursaffiniteiten-
verschillende gevoelens
stem voor stem samen te stellen
zoals de verbeeldingsrijke Vlamingen
En Gidon geeft zich over aan de diverse ruimten met een ander verheeldingsidioom
En verlaat ze
Luigi Nono
De pers is altijd positief geweest over de uitvoeringen van Nono’s muziek door Schreck, recensies waren altijd lovend, zoals die van Emile Wennekes (nu hoogleraar Musicologie aan de Universiteit Utrecht) in NRC Handelsblad:
… Toen deze compositie in het Holland Festival ’92 door Kremer zelf in de Beurs van Berlage werd uitgevoerd, maakte zij grootse indruk. Maar er gaat weinig van de intense spanning verloren in een intieme ruimte als de Bossche Synagoge....
De muziek van Nono vergt van de musici uiterste concentratie en een bijzonder goede timing in een traag dramatisch ritme. Dat gaat de leden van het Schreck-Ensemble goed af ...
... Zeker ook omdat bij het Schreck-Ensemble de technici van achter hun mengtafels voorbeeldig mee musiceren ...