Γεια σας
Καλωσήλθατε στην παρουσίασή μας
Αφορά ένα θέμα που αν και εξειδικευμένο (κι ίσως "περιθωριακό" ακόμα για κάποιους), όμως ελπίζουμε πως δεν θα σας κουράσει γιατί είναι μια ιστορία, και μάλιστα με εικόνες. Μια ιστορία που έχει γραφτεί και γράφεται ακόμα στα βουνά της Ικαρίας. Κι επειδή το νησί μας -το ξέρουμε όλοι καλά- δεν είναι άλλο σχεδόν παρά μόνο βουνό, είναι μια ιστορία που γράφεται παντού στην Ικαρία.
Η πρώτη ενότητα της παρουσίασης είναι λοιπόν η ιστορία.
Πότε και πως ανακαλύφθηκε ο πλούτος των βουνών της Ικαρίας μέσα από την πεζοπορία, οι προσπάθειες να γίνει κάτι πιο συστηματικό, ποια έργα και ποια πειράματα έγιναν, η υποστήριξη (αν υπήρξε), η διαφήμιση, η διάδοση, ο τρόπος που έγιναν αυτές, και άλλα.
Η δεύτερη ενότητα αφορά τα συμπεράσματα, τα προβλήματα και τις προοπτικές.
Με απλά λόγια, “έπιασε τόπο η δουλειά;” Ποιο ήταν το κέρδος και σε ποιους τομείς; Ποιά ήταν τα εμπόδια που δεν ξεπεράστηκαν; Αξίζει η "υπόθεση μονοπάτια" να συνεχιστεί, κι αν ναι, με ποιόν τρόπο; Στο τέλος αυτής της ενότητας θα διατυπώσουμε μια πρόταση.
Πριν αρχίσουμε, ήθελα να πω ότι δεν σας καλέσαμε σε διάλεξη. Θα θέλαμε πολύ τη συμμετοχή σας, γι' αυτό μη διστάσετε να διακόψετε για να ρωτήσετε π. χ. για ένα τόπο, ή αν έχετε απορίες για πρόσωπα και πράγματα. Όμως γενικότερη συζήτηση ας γίνει, σας παρακαλώ, στο τέλος.
Οι φωτογραφίες που βλέπετε στην οθόνη, προέρχονται από πολλά αρχεία δικά μας και φίλων. Παρουσιάζουν χαρακτηριστικά στοιχεία των διαδρομών, εκδρομές και δράσεις, με ιδιαίτερη έμφαση στα πρόσωπα που συμμετείχαν. Ακολουθούν μια κάποια γενική χρονολογική σειρά, αν και λόγω του όγκου του υλικού, αυτό δεν είναι απόλυτο. Ορισμένες, οι πιο παλιές, δυστυχώς δεν είναι σε καλή ανάλυση. Από το 2004 όμως και μετά η ποιότητα διαρκώς βελτιώνεται.
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ίσως απογοητεύσω, αν υπάρχουν, κάποιους εδώ, που ίσως περίμεναν να ακούσουν για την παράδοση: τα θαυμαστά συγκοινωνιακά έργα των προγόνων, τις ρίμες, “τις σκάλες”, τα καμαρωτά πετρόκτιστα γεφύρια. Θα απογοητευτούν ίσως και όσοι ήθελαν ν' ακούσουν για την συχνά αδικαιολόγητη ή και εγκληματική καταστροφή αυτής της κληρονομιάς.
Δεν θα ασχοληθούμε μ' αυτά τα θέματα απόψε. Για δύο λόγους:
Πρώτον, κατά γενική ομολογία των επισκεπτών, “η Ικαρία αντέχει”. Πράγματι, τα έργα των παλαιών δεν έχουν χαθεί ακόμα σε τέτοιο βαθμό όσο σε άλλες περιοχές. Από την άλλη βέβαια, στην Ικαρία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, τα μνημεία δεν συντηρούνται και δεν προστατεύονται ικανοποιητικά. Αλλά αυτό είναι μία άλλη ιστορία...
Δεύτερον, τα παλιά μονοπάτια, όσο θαυμαστά κι αν ήταν, είχαν αποκλειστικά και μόνο μία χρήση. Σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν ώστε να μπορεί κάποιος να μετακινηθεί με τα πόδια (ή με υποζύγια) από το σημείο Α στο σημείο Β με ασφάλεια, όσο το δυνατόν πιο ξεκούραστα και όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Ήταν δηλαδή, όπως θα λέγαμε, “ωφελιμιστικά”. Και πολύ καλά έκαναν κι ήταν έτσι.
Σήμερα όμως τα πράγματα είναι αλλιώς. Και, όπως θα δούμε, πολύ καλά κάνουν κι είναι αλλιώς.
Το "αλλιώς" άρχισε κάπου στις αρχές τις δεκαετίας του 1990. Βλέπαμε τότε στις Ράχες αλλά κι αλλού στο νησί σε μονοπάτια ή δρόμους, πάνω σε κολόνες της ΔΕΗ, σε δέντρα ή σε βράχους, μικροσκοπικές σκουροκόκκινες βούλες βαμμένες με πινελάκι. Ήταν πάντα σε στρατηγικά σημεία ώστε, αν και μικρές, ήταν ορατές από απόσταση. Όλοι καταλάβαιναν πως ήταν σύστημα σηματοδότησης, ωστόσο εκείνο που ξένιζε ήταν ότι οι βούλες δεν ακολουθούσαν την πιο “λογική” διαδρομή, αλλά έκαναν φαινομενικά αδικαιολόγητους ελιγμούς.
Εκείνες οι βούλες ήταν τα πρώτα "τουριστικά μονοπάτια" που χαράχτηκαν στην Ικαρία. Τα σχεδίασαν και τα σηματοδότησαν οδηγοί βουνού που δούλευαν για λογαριασμό ξένου τουριστικού γραφείου. Ξεκινώντας από την παραλία (δηλαδή, όπου έμεναν οι πελάτες), αναπτύσσονταν προς διάφορες κατευθύνσεις, ενώ οι λεπτομέρειες της διαδρομής επιλέγονταν με αισθητικά κριτήρια. Για παράδειγμα, την αξία του τοπίου ή εφόσον το μονοπάτι ήταν παραδοσιακό ή αν στη διαδρομή υπήρχαν π. χ. νερό. Κάποιες μάλιστα σηματοδοτημένες διαδρομές φαινόταν να είναι διαλεγμένες ώστε να έχουν πολύ μεγάλο μήκος (με χαρακτηριστικά “διάσχισης”) και άλλες ήταν έτσι φτιαγμένες ώστε να έχουν μεγάλο βαθμό δυσκολίας. Ήταν δηλαδή είτε "μονοπάτια μεγάλων φυσικών σκηνικών" (scenic trails) όπως λέγονται, ή "αθλητικά μονοπάτια".
Εννοείται, το πρόγραμμα εκείνο ήταν αυστηρά ιδιωτικό. Η σήμανση -πολύ αραιή και βέβαια, χωρίς πινακίδες- δεν απευθυνόταν σε άλλους πλην του γραφείου. Μόνος σκοπός της ήταν να υποβοηθά τους αρχηγούς των γκρουπ ή μεμονωμένους πελάτες στους οποίους το γραφείο είχε δώσει τις οδηγίες και το σχεδιάγραμμα της πορείας.
Επίσης τα γκρουπ εκείνα στόχευαν μόνο στο περπάτημα σε καλές διαδρομές, χωρίς να τους απασχολούν ούτε ο τόπος και η ιστορία του, οι άνθρωποι ή τα φυσικά χαρακτηριστικά. Ήταν σαν να έκαναν συλλογή διαδρομών. Χωρίς να εμβαθύνουν, περπατούσαν το ίδιο είτε ήταν στην Τενερίφη, τη Σικελία ή τα όρη του Άτλαντα.
Η δουλειά αυτού του γραφείου μας έδωσε ευθύς εξ αρχής, και μάλιστα στην ακραία και ενοχλητική μορφή του, τον ορισμό του “τουριστικού μονοπατιού”. Σαν σύλληψη ήταν κάτι αρκετά διαφορετικό από το “παραδοσιακό μονοπάτι” -αν και φυσικά τα δυο μπορεί να συμπίπτουν.
Έτσι, εκείνα τα χρόνια όσοι από μας δουλέψαμε σαν ξεναγοί/οδηγοί βουνού, θέλοντας να χαράξουμε πορείες που θα ήταν ενδιαφέρουσες για τους ξένους, βρήκαμε πολύ χρήσιμα εκείνα τα σημαδάκια. Ήδη τότε άρχισε να σχηματίζεται η ιδέα να μιμηθούμε το σύστημα, φυσικά προς όφελος όλων κι όχι μόνο κάποιου γραφείου.
Κι αυτό δεν άργησε να συμβεί. Και όπως συχνά γίνεται στην Ικαρία, συνέβη τυχαία.
Τον Μάρτη του 1995 στις Ράχες εμφανίστηκε ένας Γάλλος φοιτητής, ο Ρισάρ Τεμπερό, καλεσμένος από τον Σύλλογο Επιστημόνων Ικαρίας. Ήταν τελειόφοιτος μιας από τις καλύτερες σχολές τουρισμού στον κόσμο και είχε έρθει στο νησί για την πτυχιακή εργασία του. Το θέμα της ήταν να ανακαλύψει και να προτείνει μια μορφή τουρισμού σε μια περιοχή που είτε δεν ήταν τουριστική ή που είχε μόνο τον κλασικό, στενά περιορισμένο στο χώρο και χρόνο, “τουρισμό παραλίας”. Το πιο ενδιαφέρον ήταν ότι η εργασία δεν θα ήταν μόνο θεωρητική. Εφόσον έβρισκε το θέμα, θα έπρεπε να το θέσει σε πειραματική εφαρμογή, αναλαμβάνοντας να κάνει όποια χειρωνακτική δουλειά χρειαζόταν "επί του πεδίου", ώστε η ιδέα να παρουσιαστεί σαν πρόταση προς τους επισκέπτες, τους οποίους θα καλούσε να την εφαρμόσουν και να καταγράψει την γνώμη τους.
Με τον Ρισάρ γίναμε φίλοι και κάθε μέρα συζητούσαμε μαζί για τη δουλειά. Έτσι κάπως, αφού είχε ψάξει χίλια θέματα από spa μέχρι αιοροπτερισμό και είχε διαπιστώσει ότι ήταν ανεδαφικά, του πρότεινα τα μονοπάτια. Στην αρχή ήταν επιφυλακτικός γιατί του φαινόταν κοινότυπο. Κρίνοντας με τα δεδομένα της Γαλλίας, είχε δυσκολία να πιστέψει ότι σε ένα περιβάλλον όπως της Ικαρίας, δεν είχε γίνει ήδη κάποια δουλειά σ' αυτό το θέμα. Προτιμούσε οπωσδήποτε τα σκηνικά των κορυφογραμμών, έχοντας κατά νου να προτείνει μια θεαματική διάσχιση (scenic trail). Όμως όσες φορές κι αν πήγαμε εκεί πάνω, παρ' όλο που ήταν τέλος της άνοιξης και υπήρχαν κάποιοι τουρίστες στον Αρμενιστή, δεν συναντήσαμε -φυσικά- κανέναν. Έτσι γρήγορα έγινε κατανοητό ότι δεν υπήρχε καμία απολύτως σύνδεση ανάμεσα στην τουριστική παραλία και την ενδοχώρα του νησιού, κι αυτό όχι μόνο γιατί δεν υπήρχε συγκοινωνία. Τίποτα για την ορεινή ενδοχώρα δεν αναγράφονταν ούτε περιγράφονταν στους χάρτες της εποχής, ενώ δεν υπήρχε έστω η ελάχιστη σήμανση γι' αυτά τα μέρη με πινακίδες στους δρόμους και στα χωριά. Στα μάτια των ξένων, αλλά και πολλών δικών μας ανθρώπων, φαινόταν σαν "άγνωστη γη".
Κι έτσι αρχίσαμε από το μηδέν. Αφήσαμε τα βουνά στην ησυχία τους και, ξεκινώντας από εκεί που ήταν οι τουρίστες, δηλαδή τον Αρμενιστή, βρήκαμε και περπατήσαμε τα μονοπάτια μέσα στα χωριά. Ο “Πεζοπορικός Γύρος” που χαράξαμε, περνούσε μέσα από τον Άγιο Δημήτριο, το Χριστό, το Τραγοστάσι, τον Άγιο Πολύκαρπο, και γύριζε πίσω στον Αρμενιστή. Αφού αποφασίσαμε ότι μας άρεσε, καθαρίσαμε κάπως τις διαδρομές και τις σημάναμε δοκιμαστικά με τα γνωστά “πορτοκαλί πατουσάκια” -μια ιδέα από τα μονοπάτια της Ουαλίας.
Εκπληκτικό ήταν ότι ευθύς μόλις καρφώθηκε μια πρόχειρη τσίγκινη πινακίδα στο Λιβάδι, χωρίς να γίνει κάποιο ιδιαίτερο κάλεσμα όπως απαιτούσε το project του Γάλλου, οι ξένοι άρχισαν να ανεβαίνουν. Όταν τους ρωτούσαμε, είχαν μόνο θετικά σχόλια να μας πουν, ορισμένοι μάλιστα μας ευχαριστούσαν θερμά. Το πείραμα είχε πετύχει.
(Ερωτήσεις;)
Από κει και πέρα όμως τι θα γινόταν;
Σύμφωνα με το σενάριο της εργασίας, εφόσον το πείραμα πετύχαινε, θα προτεινόταν στο Δήμο (Κοινότητες τότε) ή στους επαγγελματίες να το υποστηρίξουν ώστε να γίνει μόνιμο. Να μπουν, δηλαδή, μερικές πινακίδες με σχεδιάγραμμα, να γίνουν καλύτερη καθαρισμοί και μια πιο πυκνή και σταθερή σήμανση. Από τους επιχειρηματίες δεν περιμέναμε πολλά, ωστόσο οι τότε Κοινοτάρχες είχαν προσέξει τη δουλειά και την επικροτούσαν. Έτσι, με τη μεσολάβησή τους τα χρήματα που χρειάζονταν για τα υλικά συγκεντρώθηκαν από τους Συλλόγους των Αθηνών. Επιμερίζοντας το ποσό ανάλογα με το μήκος της διαδρομής εντός των ορίων της κάθε κοινότητας, 500 χιλιάδες δραχμές πρόσφερε ο Σύλλογος Ραχιωτών και 150 χιλιάδες ο Σύλλογος Πολυκαρπιωτών.
(Ερωτήσεις;)
Πως προέκυψε ο χάρτης;
Θα γελάσετε αν σας πω πως κι αυτό έγινε τυχαία.
Ενώ ο Γάλλος φίλος έγραφε την πτυχιακή, εγώ είχα αναλάβει την σήμανση. Σύμφωνα με το σχέδιο, θα έμπαιναν πέντε πινακίδες με το σχεδιάγραμμα της διαδρομής από μία σε κάθε χωριό. Στο νου μας είχαμε ότι θα ήταν ένα απλό σχέδιο, δηλαδή μια γραμμή περίπου σε σχήμα κυκλικό με κάποια ονόματα το οποίο θα βαφόταν ή θα τυπωνόταν με πυρογράφο πάνω σε ξύλο. Έτσι έκανα το σχέδιο με μολύβι πάνω στο χάρτη των Ραχών, όμως επειδή ήθελα μεγέθυνση, το έστειλα σε φίλο αρχιτέκτονα και εξαιρετικό σχεδιαστή που γνώριζε και αγαπούσε την Ικαρία, για να το αποδώσει καλύτερα. Με μεγάλη μου έκπληξη μετά από μια βδομάδα είχα στα χέρια μου πέντε μεγάλες έγχρωμες φωτοτυπίες που περιείχαν τη διαδρομή σχεδιασμένη μέσα σε μια καταπληκτική καλλιτεχνική απόδοση του τοπίου!
Όταν κολλήθηκαν στα πανό προκάλεσαν μεγάλη εντύπωση και οι επισκέπτες του “Γύρου” πολλαπλασιάστηκαν. Πράγματι, ήταν το καλύτερο κάλεσμα για περπάτημα, τόσο διαφορετικό από τις τυποποιημένες ξύλινες πινακίδες των δασαρχείων ή κάποιες άλλες μεταλλικές που θυμίζουν οδική σήμανση. Ενώ εκείνες μεταδίδουν ένα μήνυμα του τύπου “βάλαμε αυτή την πινακίδα από υποχρέωση”, η δικές μας έλεγαν “φτιάξαμε αυτό το μονοπάτι με μεράκι και θέλουμε να το περπατήσετε.”
Εκείνες οι φωτοτυπίες έγιναν ο χάρτης. Αλλά θα μιλήσουμε γι' αυτό στην ώρα του.
(Ερωτήσεις;)
Τι άλλο έγινε εκείνο το καλοκαίρι;
Με πρωτοβουλία της Αναπτυξιακής Εταιρείας και μέσω του Συνδέσμου ΟΤΑ Ικαρίας κλήθηκαν στο νησί μια ομάδα νέων παιδιών από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες για να προσφέρουν εθελοντική εργασία σύμφωνα με ένα πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από τη Γραμματεία Νέας Γενιάς. Το project που του δόθηκε ήταν να ασχοληθούν με την καταγραφή των παραδοσιακών μονοπατιών του νησιού. Έτσι βρεθήκαμε -κι εγώ και άλλοι- να καθοδηγούμε επί αρκετές εβδομάδες αυτά τα παιδιά στα βουνά, παίρνοντας στίγματα με τα πρωτόγονα τότε συστήματα GPS και περιγράφοντας τις διαδρομές, τα στοιχεία του τοπίου και των οικισμών που συναντούσαμε. Εκείνοι ύστερα περνούσαν τα δεδομένα σε χάρτες και κείμενα που όλα μαζί κατέληξαν σε μια σειρά από CD.
Αν και υπερβολικά φιλόδοξο πρόγραμμα, είχε αρκετή επιτυχία. Δυστυχώς δεν κατέληξε σε κάτι χειροπιαστό (π. χ. ένας χάρτης ή παρόμοια έκδοση), ωστόσο για μένα που συμμετείχα, αποδείχτηκε πολύ χρήσιμο. Περπατώντας από την μια άκρη του νησιού στην άλλη, και παράλληλα συζητώντας με τα παιδιά, μου δόθηκε η ευκαιρία να αντιληφθώ πλήρως τις μεγάλες προοπτικές της Ικαρίας (αλλά και τα προβλήματα) στο θέμα του ορειβατικού και πεζοπορικού τουρισμού.
Επίσης η εμπειρία εκείνη με βοήθησε να καταλάβω καλύτερα τις διαφορές ανάμεσα στα “παραδοσιακά μονοπάτια” (που συνδέουν χρηστικά σημεία του παρελθόντος) και στα “τουριστικά μονοπάτια” (που συνδέουν αξιοθέατα ή άλλα ενδιαφέροντα πράγματα του παρόντος). Τα πρώτα είχαν πολλά προβλήματα. Αν και ήταν καταπληκτικές χειροποίητες κατασκευές, τα πιο πολλά είτε είχαν κλείσει με βάτους, είτε είχαν μπαζωθεί καθώς στην πορεία τους κατασκευάστηκαν δρόμοι, είτε πλέον κατέληγαν σε αδιέξοδα (σύρματα, μάντρες, νέες οικοδομές, σκουπιδότοποι), ή τα ίχνη τους χάνονταν όταν έμπαιναν στις περιοχές ελεύθερης βόσκησης. Εκεί την θέση τους έπαιρναν εκατοντάδες γιδόστρατες -οι πιο πολλές παραπλανητικές φυσικά.
Τέλος, εκείνα τα παιδιά που δουλέψαμε μαζί τότε, λειτούργησαν σαν τους καλύτερους “δείκτες αξιολόγησης”. Ήταν όλοι τους παιδιά της πόλης, μόλις απόφοιτοι λυκείου, και όπως μπορείτε να φανταστείτε, τα ενδιαφέροντά τους κι οι προσδοκίες τους από ένα ελληνικό νησί καθόλου δεν ήταν να περιπλανώνται επί μέρες και μήνες στις ερημιές των βουνών.
Και όμως υπήρξαν αρκετές στιγμές που ενθουσιάστηκαν. Κατέγραψα εκείνες τις στιγμές κι αργότερα αποδείχτηκαν πολύτιμες υποδείξεις για τα μέρη από τα οποία πρέπει να περνάει οπωσδήποτε ένα τουριστικό μονοπάτι. Ήταν σημεία τόσο σημαντικά ώστε ακόμα κι αν δεν περνούσε από εκεί κάποιο παλιό παραδοσιακό μονοπάτι, θα έπρεπε να δημιουργηθεί ένα καινούριο.
Ποια ήταν όμως αυτά τα σημεία θα δούμε σε άλλη ενότητα. Άλλωστε, πολλά απ' αυτά πρωταγωνιστούν στις φωτογραφίες της προβολής.
(Ερωτήσεις;)
Ο Γύρος των Ραχών με τα Πόδια
Τον Ιούνιο ο Ρισάρ έφυγε για να υποβάλει το σχέδιο της πτυχιακής του, και επέστρεψε τον Σεπτέμβρη για να πάρει συνεντεύξεις από περιπατητές και να συντάξει απολογισμό. Ήταν πολύ χαρούμενος γιατί θα αποφοιτούσε με άριστα, εγώ όμως στις αποχαιρετιστήριες συναντήσεις μας ένιωθα αμηχανία, βλέποντας ότι τόσο ο ίδιος όσο και οι καθηγητές του θεωρούσαν αυτονόητο ότι το πρόγραμμα θα συνεχιζόταν “από εμάς”. Υπέθεταν δηλαδή ότι αφού "έκανε καλό στον τόπο", θα αναλάμβαναν και θα το συνέχιζαν οι Κοινότητες, οι Σύλλογοι ή και οι επαγγελματίες.
'Ήμουν βέβαιος ότι αυτό δεν θα συνέβαινε. Ήμασταν στο 1995 όταν όλοι ακόμα ήταν στραμμένοι προς τις παραλίες. Το σχέδιο, όσο κι αν φαινόταν απλό, σαν σύλληψη ήταν πολύ προχωρημένη όχι μόνο για τα δεδομένα της Ικαρίας, αλλά και για την υπόλοιπη Ελλάδα.
Παρ' όλα αυτά, μου ήταν αδύνατο να το εγκαταλείψω στην τύχη του. Είχα συνδεθεί συναισθηματικά με τη δουλειά στα μονοπάτια του Γύρου. Από την άλλη, τόσο οι χωριανοί και οι περίοικοι της διαδρομής, όσο και οι περιπατητές, βλέποντας με να στήνω πινακίδες κτλ. με θεωρούσαν κάτι σαν υπεύθυνο ή κάποιου είδους διαχειριστή.
Για πόσο όμως θα το έκανα αυτό;
Από το αδιέξοδο μας έβγαλε όλους το καλλιτεχνικό σχεδιάγραμμα.
Στη διάρκεια του καλοκαιριού οι φωτοτυπίες πάνω στις πινακίδες είχαν αρχίσει να ξεθωριάζουν και έπρεπε να γίνουν καινούριες. Τότε, ένας φίλος είχε τη φαεινή ιδέα, αντί για φωτοτυπίες, να τυπωθούν σε χαρτί. Προσθέτοντας ένα κείμενο στο πίσω μέρος, θα μπορούσε να μεταμορφωθεί σε χάρτη-οδηγό, ο οποίος θα πουλιόταν στα μαγαζιά της περιοχής και θα έδινε έσοδα. Με αυτά θα μπορούσε κάπως να συντηρηθεί ή και να επεκταθεί η διαδρομή.
Έτσι κι έγινε.
Τα έξοδα της έκδοσης βγήκαν με δάνειο από το Σύλλογο Ραχιωτών κι έτσι τον Απρίλιο του 2000 κυκλοφόρησε ο πρώτος χάρτης “Γύρος των Ραχών με τα Πόδια” σε δύο (και αργότερα σε τρεις) γλώσσες. Όταν βγήκε στα μαγαζιά, με ευχαρίστηση είδαμε ότι όλοι -τουρίστες και μη- πλήρωναν χωρίς πρόβλημα τις 1000 δραχμές του αντιτίμου καθώς η έκδοση χρησίμευε όχι μόνο για να περπατήσουν, αλλά και σαν πληροφορία (λόγω του κειμένου) και ακόμα σαν σουβενίρ (λόγω της ζωγραφιάς). Πήγαινε καλά, κι έτσι, γρήγορα επιστράφηκε το ποσό του δανείου. Η δουλειά στα μονοπάτια συνεχίστηκε και το πρόγραμμα έγινε “αυτοδιαχειριζόμενο" και "αυτοχρηματοδοτούμενο”.
(Ερωτήσεις;)
Ανάμεσα στη πρώτη έκδοση (2000) και στη δεύτερη έκδοση (2005)
Το γεγονός ότι για πρώτη φορά περπατούσαν άνθρωποι στα βουνά όχι τυχαία αλλά με βάση ένα σχέδιο άρχισε να δημιουργεί μια δυναμική.
Το ίδιο καλοκαίρι που κυκλοφόρησε ο χάρτης, η Κίνηση Πολιτών Ικαρίας μέσω της διεθνούς οργάνωσης Social Civil International (SCI) κάλεσε νέους εθελοντές που ασχολήθηκαν με την αποκατάσταση του μονοπατιού της Χάλαρης από τις Κάτω Ράχες ως τον Άγιο Δημήτριο, ενώ ανέλαβε επίσης τα έξοδα για ορισμένες πιο δύσκολες τεχνικές επισκευές. Καθώς η διαδρομή γειτόνευε με τον Γύρο των Ραχών, συνδέθηκε αυτομάτως με το πρόγραμμα και οι καθαρισμοί και η σήμανση έγιναν με την ίδια μέθοδο όπως στον Γύρο. Ήταν η πρώτη προέκταση του και τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά.
Το άνοιγμα του μονοπατιού, όσο και η πινακίδα στην είσοδο (καταστράφηκε πρόπερσι από την πλημμύρα) που έγραφε ΦΑΡΑΓΓΙ ΤΗΣ ΧΑΛΑΡΗΣ, δηλαδή, δύο στην ουσία απλές, αλλά στοχευμένες κινήσεις, έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στην αναγνώριση αυτής της περιοχής ως πολύ αξιόλογο μνημείο της φύσης.
Στα επόμενα χρόνια ο Γύρος των Ραχών θα αποκτούσε άλλες πολλές προεκτάσεις. Το τοπίο ήταν πλούσιο. Προς κάθε κατεύθυνση ανοίγονταν πανέμορφα φυσικά σκηνικά, ενώ φωλιασμένα μέσα τους βρίσκονταν αφανή, αλλά μοναδικά στοιχεία της παράδοσης (π. χ. νερόμυλοι, ξωκλήσια κτλ.). Την ίδια στιγμή οι ξένοι επισκέπτες ζητούσαν συνεχώς περισσότερα θέματα. Θεωρώντας τον Γύρο ως μια απλή εισαγωγή σ' ένα χώρο γεμάτο προκλήσεις, έγραφαν, τηλεφωνούσαν ή ακόμα άφηναν παραγγελίες σε εστιάτορες και ξενοδόχους, ζητώντας νέες διαδρομές.
Εμένα ωστόσο μου έλειπαν οι Έλληνες. Δεν μου άρεσε που, ενώ η αγγλόφωνη έκδοση πουλιόταν καλά, η αντίστοιχη ελληνική έμενε στάσιμη. Έτσι ήταν καθοριστική στιγμή τον Μάη του 2004 όταν μέσω μιας φίλης Καριωτίνας, ήρθαν και περπάτησαν τα μονοπάτια της Ικαρίας μια μεγάλη ομάδα της Φυσιολατρικής Κίνησης ΒΡΙΛΗΣΣΟΣ. Ήταν η αρχή μιας σειράς επισκέψεων, καταπληκτικών εκδρομών και πολυήμερων, πολύ σημαντικών εθελοντικών εργασιών. Ο ερχομός τους είχε μεγάλη σημασία στην εξέλιξη των μονοπατιών. Ήταν μια αληθινή "συμμαχία" που κράτησε πολλά χρόνια. Στη διάρκεια της, γνωρίσαμε πολύ αξιόλογα άτομα, αληθινούς φυσιολάτρες "ανθρώπους του βουνού" με κέφι και διάθεση για προσφορά που δούλεψαν σκληρά μέσα σε γκρεμούς και ερημιές στη ζέστη του κατακαλόκαιρου “γιατί έτσι τους άρεσε”, χωρίς να επιδιώκουν αναγνώριση, δάφνες και τραπεζώματα. Αλλά κι από γενικότερη άποψη, ήταν πολύ τιμητικό για την Ικαρία ότι άνθρωποι που μπορούσαν να ταξιδέψουν οπουδήποτε στον κόσμο και να σκαρφαλώσουν σε όποια βουνά ήθελαν, μας επισκέπτονταν συχνά, έχοντας κρατήσει στην καρδιά τους μια ξεχωριστή θέση για τα σκηνικά και "το στυλ" του νησιού μας.
Όσο για το πρόγραμμα των μονοπατιών, πήραμε πολύ μεγάλη ενθάρρυνση από τις επισκέψεις τους. Καθώς οι σύλλογοι αυτού του είδους αλληλοσυνδέονται, άρχισαν σιγά-σιγά να έρχονται κι άλλες ομάδες και άτομα του χώρου, ενώ εμφανίστηκαν επιτέλους κι οι πρώτες δημοσιεύσεις για τις ομορφιές των βουνών της Ικαρίας σε εφημερίδες και περιοδικά.
Παράλληλα με τον Βριλησσό τότε, η Κίνηση Πολιτών, έχοντας πλέον “υιοθετήσει” το Φαράγγι της Χάλαρης, ξανακάλεσε εθελοντές της SCI για να καθαρίσουν το τμήμα του μονοπατιού από τον Άγιο Δημήτριο μέχρι το Γεφύρι της Λουπάστρας, το οποίο είχε σηματοδοτηθεί μεν όμως είχε πολλά προβλήματα καθώς διέσχιζε καμένες περιοχές.
Έχοντας ασφαλίσει τη διαδρομή μέχρι το γεφύρι, πολλοί μας παρακίνησαν τότε η διαδρομή να επεκταθεί ακόμα πιο μέσα στο ποτάμι. Να γίνει δηλαδή ένα “μονοπάτι φαραγγιού” - μικρογραφία της Σαμαριάς. Πράγματι, από τη Λουπάστρα και πάνω η Χάλαρη γίνεται ένα πραγματικό βαθύ φαράγγι που όταν ακόμα ήταν όλα τα πλατάνια στη θέση τους έμοιαζε ξεχωριστός μαγικός τόπος. Ωστόσο, δεν υπήρχε και ούτε μπορούσε να υπάρχει παραδοσιακό μονοπάτι εκεί μέσα. Τελικά, μετά από έρευνες μηνών, φάνηκε ότι, συνδέοντας διάφορα περάσματα και ατραπούς, θα μπορούσε να δημιουργηθεί εξαρχής μια τέτοια μακρά τουριστική διαδρομή -απευθυνόμενη, εννοείται, σε έμπειρους πεζοπόρους ή ορειβάτες.
Κι έτσι άρχισε η δουλειά στην προέκταση: Λουπάστρα - Διπόταμα - Ραξούνια - Γεμέλια.
Παράλληλα όμως με τη δουλειά, προχωρούσε κι η φήμη, παράγοντας δυναμικές και ανοίγοντας δυνατότητες.
Μια παρέα φίλων πρότεινε εκτός από τη Χάλαρη να ανοιχτεί μονοπάτι επίσης στον Μύρσωνα (το ποτάμι της Μεσαχτής), δημιουργώντας μια διαδρομή από το Γιαλισκάρι μέχρι τη Μονή Μουντέ η οποία θα συνδεόταν με τον Γύρο. Καθώς στον Μύρσωνα δεν βόσκουν κατσίκια, θεωρούσαν ότι άξιζε να αναδειχθεί η πλούσια φύση του σε αντιδιαστολή με τη Χάλαρη. Αλήθεια ήταν επίσης ότι εκτός απ' τη βλάστηση, τα ιδιαίτερα στοιχεία που κάνουν ένα "τουριστικό μονοπάτι", όπως καταρράκτες και λίμνες, χαμένα παλιά σπίτια, νερόμυλοι και ξωκλήσια, δεν έλειπαν. Αλλά το πιο καλό ήταν η πληροφορία ότι κάποτε υπήρχε παραδοσιακό μονοπάτι.
Κι έτσι άρχισε κι εκείνη η διάνοιξη. Ήταν μια μοναχική δουλειά που έγινε χειμώνα χωρίς να αναμιχθούν εθελοντές, παρά μόνο καλοί φίλοι. Το παλιό μονοπάτι ανακαλύφθηκε τελικά μέσα στην οργιαστική βλάστηση και καθαρίστηκε, μας βοήθησαν και κάποιοι σχεδόν κλειστοί πια χωματόδρομοι που βρήκαμε τυχαία κι έτσι έγινε κι αυτό το σκιερό, ποταμίσιο μονοπάτι που συνδέει απ' ευθείας τη Μεσαχτή, την αμμουδιά του καλοκαιριού, με το Μουντέ, τον κόσμο του βουνού.
(Ερωτήσεις;)
Ο Νέος Γύρος των Ραχών με τα Πόδια
Ο νέος Γύρος των Ραχών με τα Πόδια εκδόθηκε το 2005 με τα έσοδα της παλιάς έκδοσης, χωρίς οικονομική βοήθεια από πουθενά. Μόνο υπό τύπο αιγίδας και για λόγους εγκυρότητας διατηρήθηκε ύστερα από συμφωνία το όνομα του Συλλόγου Ραχιωτών στο εξώφυλλο. Ήταν καλύτερα, τόσο για τους Ικαριώτες όσο και για τους ξένους, να γνωρίζουν ότι η δράση δεν ήταν μια αυθαίρετη ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά είχε την έγκριση κάποιου συλλογικού τοπικού φορέα.
Ο χάρτης κάλυπτε το τριπλάσιο μήκος διαδρομών σε σχέση με τον πρώτο χάρτη. Εκτός από την πρώτη "βασική" κυκλική διαδρομή, περιείχε και τα μονοπάτια των φαραγγιών Χάλαρης και Μύρσωνα, ενώ επίσης σημειώνονταν αρκετές δευτερεύουσες πορείες που είτε συνέδεαν τις κύριες διαδρομές μεταξύ τους, είτε ήταν προεκτάσεις προς τις βουνοκορφές και πιο πέρα στη νότια πλευρά, ή έδιναν διεξόδους ("οδούς διαφυγής") προς δρόμους και χωριά. Επιπλέον υπήρχαν και ορισμένες ειδικές διαδρομές για να απολαύσει κανείς κάποια ιδιαίτερα σημεία (νερόμυλους, λίμνες, καταρράκτες) που δεν ήταν πάνω στο μονοπάτι. Σε μερικές απ' αυτές απαιτούνταν ειδικές ικανότητες κι αυτό φυσικά αναγραφόταν στο χάρτη.
Ως προς τη δουλειά πεδίου, εκείνα ήταν καλά χρόνια για τη συντήρηση και σηματοδότηση των μονοπατιών. Εκτός από τα παιδιά του Βριλησσού που ήρθαν και βοήθησαν κι άλλες φορές, είχαμε αρκετούς φίλους και άλλους αυτόνομους εθελοντές. Μαζί τους κάναμε αρκετές εκδρομές και στο δρόμο βγάζαμε και αρκετή δουλειά.
Κάτι πιο οργανωμένο έγινε πάλι το 2007 όταν ξανά η Κίνηση Πολιτών κάλεσε νέους εθελοντές. Δουλέψαμε μαζί το παραδοσιακό μονοπάτι Άγιος Ισίδωρος – Καρκινάγρι και τη διακλάδωση προς Τραπάλου. Κι έτσι θέλοντας και μη, όπως είχε γίνει με τη Χάλαρη παλιότερα, το πρόγραμμα επεκτάθηκε. Τα μονοπάτια του Κάβο Πάπα δεν ήταν σημειωμένα στο χάρτη και άρα δεν ήταν στον τομέα ευθύνης και διαχείρισης. Ωστόσο, μπήκε και σ' αυτά η στάνταρ σήμανση, σαν να ήταν. Στο βάθος του μυαλού μας, τόσο των παιδιών της Κίνησης, όσο και στο δικό μου, είχε γεννηθεί η ελπίδα ότι "τα χωριά" ή "κάποιοι από τα χωριά" θα καταλάβαιναν τι κάνουμε, θα έρχονταν κοντά και θα συνέχιζαν.
Αυτό βέβαια δεν συνέβη. Συνέβη όμως να δέσει μια μικρή παρέα (πυρήνας αργότερα του ΟΠΣ Ικαρίας) που πολλές φορές δουλέψαμε μαζί "στον ίδιο τόνο". Μαζί φανταστήκαμε πως η έλλειψη υποστήριξης και η έλλειψη χρημάτων δεν θα μας εμπόδιζαν να φτιάξουμε και να διαχειριστούμε ένα δίκτυο μονοπατιών που θα κάλυπτε ολόκληρο το νησί. Ήταν φανερό πως μας είχε μεθύσει η χαρά της ανακάλυψης και της δημιουργίας.
(Ερωτήσεις;)
Το Μονοπάτι των Ξωτικών
Για να ξεκινήσει το φιλόδοξο σχέδιο, έπρεπε το δίκτυο -μιλούσαμε ήδη για “δίκτυο”- να ξεφύγει από τις Ράχες, προχωρώντας προς Εύδηλο. Η βάση ήταν το χνάρι της ορεινής ημιονικής "λεωφόρου" που ένωνε άλλοτε τις Ράχες με τον Κάμπο. Την βρήκαμε να φαίνεται καθαρά σ' έναν παλιό Ιταλικό χάρτη της εποχής του πολέμου, ωστόσο από τότε μέχρι σήμερα ελάχιστα τμήματα της είχαν μείνει ακέραια.
Από την άλλη όμως, καθώς ψάχναμε, βρεθήκαμε μέσα σ' ένα άγνωστο, μοναδικού κάλλους τοπίο, μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα στους οικισμούς (Μαντριά, Σταύλος, Αυλάκι) και τα ξερά βουνά, όπου η φύση οργίαζε ελεύθερη κι ανενόχλητη. Θα ήταν ένα ιδανικό, δασικό "τουριστικό μονοπάτι".
Καθώς η αρχή ήταν κοντά στη Μονή Μουντέ σε μια διασταύρωση με το Μονοπάτι του Μύρσωνα, ενώ "η έξοδος στον πολιτισμό" ήταν το Μοναστήρι της Θεοκτίστης, η δική μου ιδέα ήταν να ονομάσουμε τη διαδρομή "μονοπάτι των μοναστηριών". Όμως μια μέρα με απόλυτη ησυχία και ομίχλη στο δάσος, μια φίλη που βοηθούσε σαν ιχνηλάτης αναζητώντας σημάδια και περάσματα, την ξαναβάφτισε και την είπε "Μονοπάτι των Ξωτικών". Κι έτσι έμεινε.
Πράγματι, εκτός από την ήσυχη φύση, η ξωτικίσια ατμόσφαιρα έβγαινε επίσης από την ελάχιστη, πολύ μακρινή επαφή με τη θάλασσα, καθώς και ότι σε διάφορα σημεία υπήρχαν διάσπαρτα ερείπια, λείψανα των αφανών οικισμών του 16ου και 17ου αιώνα, που συχνά μεταξύ μας τα λέμε “χαμένα χωριά” - Πλατέδων, Κεραμωτό, Φείδος, και άλλα. Με αποκορύφωμα τη Θεοσκέπαστη, το εκκλησάκι κάτω από το βράχο στη Μονή Θεοκτίστης που είναι το απόλυτο έμβλημα εκείνου του πολιτισμού, η διαδρομή θα γινόταν επίσης, εκτός από δασική, και "μονοπάτι κληρονομιάς".
Φυσικά ήταν άλλη μια τρέλα.
Το μονοπάτι αυτό για να ξαναγίνει χρειάστηκε άπειρη δουλειά. Σε ένα τμήμα του μάλιστα μήκους πάνω από ένα χιλιόμετρο, που είχε εξαφανιστεί εντελώς, ανοίξαμε αληθινό τούνελ με τα πριόνια μέσα στη βλάστηση.
Δεν είχε πια σημασία ότι η διαδρομή Ράχες – Εύδηλος δεν περιλαμβανόταν στο χάρτη ή αν θα έμπαινε στον επόμενο. Αυτά είχαν ξεχαστεί. Όπως είπα πιο πριν, όλα πια γίνονταν για ευχαρίστηση -για τη χαρά της ανακάλυψης και της δημιουργίας.
Όταν η διαδρομή τελείωσε, τα νέα κυκλοφόρησαν από στόμα σε στόμα, μέσα από μπλογκς και φωτογραφίες στο ίντερνετ, έτσι την άνοιξη οι πληροφορημένοι επισκέπτες, αν και χωρίς χάρτη, αλλά ακολουθώντας μόνο τη σήμανση, ενθουσιάζονταν. Στο σύνολό της η διαδρομή πρόσφερε χορταστικό μήκος, απέραντη ποικιλία και εύρος αντιθέσεων -από σκοτεινά πευκοδάση μέχρι ηλιόλουστες παραλίες, από δύσβατες ατραπούς ως λιθόστρωτες ρίμες, από χαμένα χωριά μέχρι σύγχρονες γειτονιές και φυσικά -μη ξεχνάμε- το αχτύπητο σουξέ, δέλεαρ κάθε πεζοπόρου, τους λουκουμάδες στη Μονή Θεοκτίστης!
(Ερωτήσεις;)
Σελίνι – Ρυάκα
Αυτά τα δυο τοπωνύμια που ίσως δεν σας είναι πια άγνωστα, μέχρι τον Δεκέμβρη του 2007 δεν είχαν κανένα νόημα για μένα. Και όμως δεν φανταζόμουν ποτέ πως θα συναντούσα σε ένα νησί του Αιγαίου, δυο τόσο καταπληκτικά φυσικά αξιοθέατα - μια μεγάλη στρογγυλή λίμνη σαν πιάτο σε υψόμετρο 900 μέτρων ανάμεσα στους γκρεμούς με θέα τη θάλασσα και ένας πολυώροφος καταρράκτης ύψους 60 μέτρων που τα νερά του πέφτουν σε ένα μοναδικό “σωληνωτό” φαράγγι το οποίο εκβάλλει λίγα χιλιόμετρα ανατολικά του Μαγγανίτη.
Πέρα από την ίδια την αξία της, ο τρόπος που έγινε η ανακάλυψη -γιατί για αληθινή ανακάλυψη πρόκειται- μου έμαθε πολλά. Θα ήθελα να τα μοιραστώ μαζί σας, γι' αυτό νομίζω ότι αξίζει να διηγηθώ την ιστορία της.
Το προηγούμενο καλοκαίρι, ένα ζευγάρι φίλων μου, καθώς έτρεχαν εκτός δρόμου διασχίζοντας το οροπέδιο της Εριφής, παρατήρησαν ότι ενώ το ανατολικό τμήμα κλίνει και απορρέει προς τη βόρεια πλευρά, τροφοδοτώντας με νερό τον Χάρακα και τη Χάλαρη στις Ράχες, το ανατολικό τμήμα έχει αντίθετη κλίση, απορρέοντας προς τη νότια πλευρά του νησιού. Έτσι, υποθέτοντας δικαιολογημένα ότι η απορροή μιας τόσο μεγάλης λεκάνης ανάμεσα στους γκρεμούς θα δημιουργούσε ένα πολύ εντυπωσιακό φαινόμενο το χειμώνα, μου ζήτησαν επίμονα να επισκεφθώ το σημείο μετά τις βροχές για να τραβήξω και να τους δείξω φωτογραφίες.
Θυμόμουν πράγματι πως σε κάποιο χειμωνιάτικο ταξίδι προς Άγιο Κήρυκο κάποιοι επιβάτες από το Μαγγανίτη έδειχναν ένα λευκό σημάδι ψηλά στους γκρεμούς. Είχε βρέξει πολύ κι εκείνο που έδειχναν ήταν ένας ψηλός αφρισμένος καταρράκτης που σαν να πήγαζε από την κορυφή του βουνού. Ευτυχώς δεν είχα ξεχάσει το όνομα, κι έτσι βρήκα την τοποθεσία στο χάρτη και άρχισα να ρωτώ. Όμως οι σημερινοί Ραχιώτες δεν ήξεραν τίποτα. Μόνο ένας μακρινός συγγενής μου, παλιός βοσκός, μου είπε με ξερό, ουδέτερο τόνο: “Δεν είναι τίποτα. Ένα ρέμα στα Σπόδα που φουσκώνει πολύ το χειμώνα”.
Όταν όμως κατέβηκα εκεί λίγο αργότερα, δεν χρειάστηκε να ψάξω πολύ, καθώς το "τίποτα" ακουγόταν από πολύ μακριά. Όσο για το θέαμα, ήταν συγκλονιστικό. Και το πιο εκπληκτικό, ήταν πολύ κοντά στις Ράχες -μόνο μισή ώρα με το αυτοκίνητο και άλλη μισή ώρα ύστερα με τα πόδια από το μονοπάτι.
Επιστρέφοντας στις Ράχες συνέχισα να ρωτώ, κάνοντας όλους να απορούν. Τελικά κάποιος φίλος που η οικογένειά του έβοσκαν ζώα στην περιοχή τα παλιά χρόνια, όχι μόνο γνώριζε αλλά και χάρηκε που βρήκα το Σελίνι. Όταν ήταν, μου είπε, παιδιά, ο τόπος ήταν κατάφυτος. Πράγμα απίστευτο, εκείνο τον καιρό μάλιστα εκτός από ζώα, έβαζαν και κήπους. Έλεγε επίσης ότι σαν παιδιά ήθελαν πολύ να πηγαίνουν με τους γονείς τους εκεί γιατί η λίμνη τότε ήταν πολύ βαθιά και έκαναν βουτιές.
Η ιστορία είναι πολύ χαρακτηριστική. Αποδίδει πολύ καθαρά τη διαφορά των εποχών και την εξέλιξη των ανθρώπων και των αντιλήψεων. Ενώ ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητά με πάθος τέτοια φυσικά αξιοθέατα, ο παλιός παραδοσιακός άνθρωπος, αν και τα γνωρίζει καλά, καθώς δεν έχουν χρηστική αξία γι' αυτόν, τα θεωρεί “ένα τίποτα”. Ευτυχώς όμως υπάρχουν οι παιδικές αναμνήσεις...
Τέλος πάντων, το συμπέρασμα που βγήκε εκείνο το χειμώνα ήταν ότι ο καταρράκτης Ρυάκα και η λίμνη Σελίνι άξιζαν και έπρεπε οπωσδήποτε να αναδειχθούν. Περισσότερα όμως γι' αυτό θα πούμε στο κεφάλαιο της εθελοντικής εργασίας.
(Ερωτήσεις;)
“Το Διικαριακό μονοπάτι” ή “Μονοπάτι της Οροσειράς”
Γενικά στην Ικαρία, εκτός το Φαράγγι της Χάλαρης, πολύ δημοφιλής στους πεζοπόρους ήταν ανέκαθεν η διάσχιση της μακράς κορυφογραμμής του Αθέρα, ιδιαίτερα, ει δυνατόν, από ακρωτήριο σε ακρωτήριο. Αν μάλιστα ρωτούσε κάποιος ποιο έπρεπε να είναι το έργο που θα προωθούσε συνολικά την ανάπτυξη του ορεινού τουρισμού στο νησί, όλοι συμφωνούν γι' αυτό το μακρύ θεαματικό μονοπάτι.
Μέχρι στιγμής, καθώς συνδέεται με το υπάρχον δίκτυο, έχει χαραχτεί και σηματοδοτηθεί με κάποια ασφάλεια το δυτικό τμήμα του, δηλαδή από το Καρκινάγρι μέχρι τα οροπέδια Αμμούδια και Ζηζόκαμπο. Όμως από κει και πέρα, η σήμανση γίνεται αραιότερη, ενώ η υπερβόσκηση και οι καιρικές συνθήκες έχουν καταστρέψει πολλά τμήματά του.
Το κατεξοχήν “σκηνικό μονοπάτι” της Ικαρίας λόγω των εντυπωσιακών γκρεμών και των απέραντων θαλασσινών οριζόντων, σήμερα περπατιέται από έμπειρους πεζοπόρους, όμως όχι από κάβο σε κάβο όπως θα 'πρεπε. Στα μεν δυτικά, ανάμεσα στο Καρκινάγρι και το Φανάρι του Πάπα στάθηκε αδύνατο να βρεθεί δίοδος μέσα από τα σύρματα στην περιοχή “Μαύρη”, ενώ στα ανατολικά η διαδρομή χάνεται στο Περδίκι και δεν φτάνει στο Δράκανο. Έτσι οι περισσότεροι προτιμούν το μονοπάτι κάτω από την ορθοπλαγιά της Πούντας, το οποίο καταλήγει στο Χρυσόστομο.
(Ερωτήσεις;)
Κάμπος – Μεσαριά - Περαμεριά – Ράντη
Ίσως κάποιοι από σας έχουν προσέξει σε μερικά σημεία του κεντρικού δρόμου που περνάει από τον Κάμπο διάφορα πορτοκαλί ταμπελάκια, σημάδια και βέλη -ήδη φθαρμένα απ' το χρόνο. Ο Κάμπος είσοδος και κόμβος πολλών ωραίων (και επιπλέον, κυκλικών) πεζοπορικών διαδρομών, που όμως έχουν μείνει ημιτελείς. Από κει περνά "το μονοπάτι των ξωτικών" Ευδήλου- Ραχών, ενώ πριν λίγα χρόνια σηματοδοτήθηκαν διερευνητικά 1ον) μια διαδρομή για το Φραντάτο και στη συνέχεια προς το Δάσος του Ράντη, και 2ον) μια διαδρομή (“παραδοσιακό μονοπάτι”) που διασχίζοντας την πεδιάδα, ανεβαίνει στη Δάφνη, στο Κάστρο του Κοσκινά και στην Πούντα.
Ο στόχος ήταν να συναντήσουν και να συνδεθούν με το μονοπάτι της οροσειράς και στη συνέχεια να επεκταθούν προς το Μαγγανίτη. συμπεριληφθούν στην τρίτη έκδοση του πεζοπορικού χάρτη που τότε ακόμα φαινόταν εφικτή. Δυστυχώς όμως δεν τα καταφέραμε. Τόσο η Περαμεριά, όσο κι η Μεσαριά είναι συναρπαστικές περιοχές από κάθε άποψη, όμως οι δυνάμεις μας είχαν αρχίσει να εξαντλούνται.
(Ερωτήσεις;)
Κεραμέ Ευδήλου – Δρούτσουλας κι ακόμα παραπέρα
Τα πράγματα έμεναν στάσιμα όταν το προπέρσινο καλοκαίρι έφτασε στο νησί μια μεγάλη ομάδα νέων παιδιών του Σώματος Ελλήνων Οδηγών. Ανάμεσα στις πολλές δράσεις που είχαν στο πρόγραμμά τους ήταν να καθαρίσουν και να σηματοδοτήσουν ένα παραδοσιακό μονοπάτι. Καθώς είχαν κατασκηνώσει στο Φλες, τους προτείναμε μια διαδρομή που άρχιζε από εκεί κοντά και δεν θα είχαν πρόβλημα μετακίνησης. Ήταν η καταπληκτική λιθόστρωτη ρύμη Κεραμέ - Δρούτσουλας.
Άξιοι της φήμης τους, οι νεαροί Οδηγοί δούλεψαν με κέφι πολλές μέρες καθαρίζοντας το μονοπάτια και φτιάχνοντας όμορφες ταμπέλες και σήματα. Κι έτσι τυχαία, κι ενώ το πρόγραμμα είχε ατονήσει, ξαφνικά βρέθηκε εκτεταμένο μέχρι το Δρούτσουλα, ένα χωριό - κλειδί για το βουνό που μάλιστα είχε και ξενώνα. Μπροστά μας ανοίγονταν πιθανά καινούρια δίκτυα, με διαδρομές προς Ακαμάτρα ή Αρέθουσα, για τον Άι Στάθη στο μονοπάτι της κορυφογραμμής ή και προς τη νότια πλευρά για το Χρυσόστομο.
Έτσι ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη μια συνεργασία με το Σύλλογο Νεολαίας Αρέθουσας για τη δημιουργία δικτύου μονοπατιών με κέντρο την Αρέθουσα. Η είσοδος του δικτύου θα είναι στο Καραβόσταμο.
Αρκετά όμως για τις διαδρομές.
(Ερωτήσεις;)
ΔΙΑΛΕΙΜΜΑ
Εθελοντικές Δράσεις – Κυβερνητικά Προγράμματα
Όπως ανέφερα πριν τα παιδιά του Βριλησσού ήταν οι πρώτοι και μακράν οι καλύτεροι μέχρι στιγμής εθελοντές της Ικαρίας. Εκτός από τις πολλές διαδρομές που καθάρισαν σε αλλεπάλληλες επισκέψεις τους στο νησί, τα οποία θα ήταν κουραστικό να αναφέρω ένα-ένα, η κυριότερη δουλειά που έκαναν ήταν στο Μονοπάτι της Χάλαρης τον Ιούλιο του 2006. Δουλεύοντας συνεχώς επί 15 ημέρες κατασκεύασαν εξαρχής βατό μονοπάτι με ξερολιθιές και σκαλιά στο πιο δύσκολο κομμάτι της διαδρομής, την 300 μέτρων βάθους κατάβαση στα Διπόταμα -το πιο όμορφο και αξιόλογο σημείο του ποταμού. Κατασκεύασαν επίσης παραστάτες για ποριές και γεφυράκια, ένα μάλιστα απ' αυτά έγινε σαν μικρό φράγμα, δημιουργώντας πίσω του μια όμορφη μικρή λίμνη.
Στον Βριλησσό επίσης ανήκει η πρωτιά της ιδέας να γίνει Ορειβατικό Καταφύγιο στην Ικαρία. Αυτό έγινε όταν είδαν το "Σπιτάκι της Μαμής" με την επιγραφή “Ορειβατικό Καταφύγιο Άγιος Παντελεήμων” στο οροπέδιο Αμμούδια. Μόλις έμαθαν την ιστορία του και ότι πράγματι είχε αυτή τη χρήση, πρότειναν να το μεγαλώσουν και να το εκσυγχρονίσουν με δική τους εργασία και έξοδα, αφού έκριναν ότι η Ικαρία οπωσδήποτε άξιζε να έχει ένα τέτοιο κατάλυμα και ήθελαν να αφήσουν την υπογραφή τους σ' αυτό.
Παρ' όλο τον ενθουσιασμό, δυστυχώς η υπόθεση δεν προχώρησε. Ο Δήμος Ραχών είχε υποστηρίξει τις πιο πολλές δράσεις τους ηθικά και οικονομικά όμως για την συγκεκριμένη ιδέα υπήρχαν δισταγμοί. Παράλληλα τα μέλη της “ομάδας Ικαρίας” του Βριλησσού είδαν κι αυτοί ότι λόγω της κατάστασης με την αποίμαντη κτηνοτροφία, θα ήταν πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να διατηρηθεί σε στοιχειωδώς καλή κατάσταση ένα οίκημα στην ορεινή ζώνη αν δεν ήταν περιφραγμένο με χαλύβδινα πλέγματα, έκλεινε με αδιάρρηκτες μεταλλικές πόρτες, κλειδαριές ασφαλείας κτλ.
Επέμειναν, παρ' όλα αυτά, να βρεθεί έστω κάτι σαν "στέκι" για τους πεζοπόρους. Και πράγματι την επόμενη χρονιά με την υποστήριξη του Συλλόγου Χριστού Ραχών βρέθηκε κατάλληλη θέση (παλιό δημοτικό νταμάρι) μέσα στον οικισμό, η οποία προτάθηκε από την ομάδα Ικαρίας του Βριλησσού να διαμορφωθεί ως χώρος κατασκήνωσης φιλοξενούμενων οργανωμένων ομάδων (Ορειβατικών Συλλόγων, Προσκόπων, εθελοντών κ. ά.), που παράλληλα θα ήταν χρήσιμος για διάφορες υπαίθριες εκδηλώσεις, όπως θέατρο κτλ. Πράγματι, το Πάσχα του 2007 ήλθαν και καθάρισαν το νταμάρι από μπάζα, σκουπίδια και αγριάδες, έφτιαξαν μονοπάτι, ανέδειξαν τον χώρο και του έδωσαν μια πρώτη μορφή. Δυστυχώς όμως, η κοπιαστική εργασία τους δεν απέδωσε. Μία ή δυο φορές φιλοξενήθηκαν ομάδες πεζοπόρων εκεί και ύστερα το θέμα ξεχάστηκε.
Η Κίνηση Πολιτών Ικαρίας ήταν ο άλλος σπουδαίος συντελεστής εθελοντισμού στα μονοπάτια. Χάρη στην υπεύθυνη ηθική και υλική υποστήριξη που πρόσφεραν στους εθελοντές, αυτοί δούλεψαν με όρεξη σε πολλές διαδρομές και είχαν καλά αποτελέσματα. Η υποστήριξή τους ήταν επίσης σημαντική και για έναν άλλο λόγο. Η υπογραφή της Κίνησης Πολιτών στις πινακίδες δημιουργούσε στους επισκέπτες την καλή αίσθηση της τοπικότητας. Ότι, δηλαδή, τα μονοπάτια ήταν ανοιχτά όχι επειδή τα έφτιαξε κάποια “μυστηριώδης αρχή” ή το απρόσωπο Ελληνικό κράτος, αλλά χάρη σε κάποιους ντόπιους ανθρώπους "που νοιάζονται”.
Όπως είπαμε, τους εθελοντές έστελνε στο νησί η διεθνής οργάνωση SCI. Η συμφωνία ήταν να προσφέρουν εργασία 5-6 ωρών με αντάλλαγμα ένα χώρο για ύπνο και ένα ή δύο γεύματα τη μέρα. Ήταν λοιπόν εθελοντές αλλά ταυτόχρονα και τουρίστες, φιλοξενούμενοι, έτσι δόθηκε προσοχή ώστε, παρ' όλο που η δουλειά ήταν σκληρή, οι τοποθεσίες και το αντικείμενο της δουλειάς να έχουν ενδιαφέρον και να αφήσουν καλές αναμνήσεις. Έτσι τα μονοπάτια που δούλεψαν, επιλέχτηκαν να είναι μέσα σε εντυπωσιακά ορεινά σκηνικά, σε φαράγγια ή κατέληγαν σε παραλίες. Γι' αυτό, αλλά και χάρη στην καλή υποστήριξη των προγραμμάτων από την Κίνηση Πολιτών, η Ικαρία απέκτησε καλή φήμη και τα επόμενα χρόνια πάρα πολλοί εθελοντές ζητούσαν από την SCI να έρθουν στο νησί για δουλειά.
Δύο δράσεις που έμειναν στη μνήμη μου και σίγουρα μάγεψαν τους εθελοντές.
Η πρώτη ήταν όταν κατασκευάσαμε με απλά φυσικά υλικά ένα χαμηλό φράγμα στη Χάλαρη. Επειδή είχαν προηγηθεί χρονιές ξηρασίας, σκοπός ήταν ο εμπλουτισμός του υδροφόρου ορίζοντα και η ενίσχυση της βλάστησης που υπέφερε από την ελεύθερη βόσκηση στο φαράγγι. Ήταν ένα πρωτοποριακό πείραμα που όμως είχε απόλυτη επιτυχία. Η ροή του ποταμού επιβραδύνθηκε και γύρω από την όμορφη λίμνη που σχηματίστηκε, τα δέντρα ζωογονήθηκαν και οι πηγές στις πλαγιές που είχαν στερέψει, άρχισαν πάλι να τρέχουν νερό. Το φράγμα καταστράφηκε στην πλημμύρα του 2010, ωστόσο ήταν το μοναδικό σημείο της κοίτης που δεν ισοπεδώθηκε. Επίσης σώθηκαν και αρκετά δέντρα εκεί, ενώ όλα τα άλλα στον ποταμό εξαφανίστηκαν.
Η δεύτερη ήταν η απίστευτη ιστορία της ανάδειξης του Ρυάκα και της λίμνης Σελίνι νότια της Εριφής. Εκεί, αφού φτιάξαμε και καρφώσαμε ξύλινα σκαλιά στο πιο δύσκολο κομμάτι της διαδρομής ανάμεσα στους γκρεμούς μέχρι τη λίμνη, αποφασίσαμε ότι η ομορφιά της άξιζε να την εκβαθύνουμε, απομακρύνοντας την άμμο και τις πέτρες που την είχαν μπαζώσει εξαιτίας της αποσάθρωσης του οροπεδίου που βρίσκεται ακριβώς από πίσω της. Πράγματι, δώδεκα άτομα με ζεμπίλια, κουβάδες και φτυάρια καταφέραμε και φτάσαμε στον βραχώδη πυθμένα, δίνοντας στη λίμνη σχεδόν το διπλάσιο βάθος και πλάτος σε μόλις τρεις μέρες. Ήταν ένα σπουδαίο χειρωνακτικό κατόρθωμα και παράλληλα μια διασκεδαστική εμπειρία. Αρκετά χρόνια αργότερα χειμώνα και άνοιξη, πολλοί χάρηκαν τη λίμνη σ' αυτή τη μορφή, ώσπου δυστυχώς η πλημμύρα του 2010 την μπάζωσε πάλι.
Στον αντίποδα της απλότητας και της αποτελεσματικότητας των εθελοντικών δράσεων, το κυβερνητικό πρόγραμμα “Ανάδειξη των μονοπατιών της Χάλαρης” προϋπολογισμού 340.000 ευρώ κατέληξε σε απόλυτη καταστροφή. Ήταν ένα πολύ ελπιδοφόρο πρόγραμμα που κυριολεκτικά “ψάρεψε” μέσα στο χάος της γραφειοκρατίας ο τότε δημοτικός σύμβουλος Νίκο Αφιανές. Μαζί δουλέψαμε αμισθί επί δύο χρόνια για να κάνουμε τη μελέτη και στο τέλος είχαμε την χαρά να δούμε να εγκρίνεται και μάλιστα μετ' επαίνων. Όμως στο στάδιο της εφαρμογής, ο κατασκευαστής την αγνόησε παντελώς, και ανακαίνισε (βλέπε, ισοπέδωσε) τα μονοπάτια της Χάλαρης με εκσκαφέα (!!!).
Ο Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος έχει αναλάβει μια μόνο εθελοντική δράση αλλά ιδιαίτερα σημαντική. Μετά την πλημμύρα του 2010 που έπληξε πολύ βαριά το φαράγγι της Χάλαρης, ένα από τα πιο σημαντικά φυσικά προσόντα του νησιού, με τη σύμφωνη γνώμη του Δήμου και βοήθεια από κατοίκους και άλλους εθελοντές, μαζέψαμε από την κοίτη όλα τα λάστιχα υδροληψίας που είχε διαλύσει παρασέρνοντας στο διάβα του ο ξεχειλισμένος ποταμός. Δεν ήταν δυνατόν να διορθώσουμε τις μεγάλες ζημιές στο μονοπάτι του φαραγγιού, ούτε να ξαναστήσουμε όρθιες τις διαβρωμένες πλαγιές ή να ξανακτίσουμε το μνημειώδες Γεφύρι της Λουπάστρας που χάθηκε τότε, όμως τουλάχιστον απαλλάξαμε το πληγωμένο τοπίο από μεγάλους όγκους μαύρου πλαστικού που λέρωναν και ασχήμαιναν πάρα πολύ την όψη του.
(Ερωτήσεις;)
Το ίντερνετ: Ένας παράλληλος κόσμος.
Η ιστορία στα βουνά γραφόταν παράλληλα και στο ίντερνετ.
Τον Ιούλιο του 2002 ένας άγνωστός μου Καναδός πεζοπόρος που ζει στην Ευρώπη και επισκέπτεται συχνά την Ικαρία, έχοντας περπατήσει τις διαδρομές του Γύρου των Ραχών, και θεωρώντας ότι ήταν ένα πολύ καλό πρόγραμμα που χρειαζόταν υποστήριξη και διαφήμιση, δημιούργησε ένα γκρουπ στο διαδίκτυο για τα μονοπάτια της Ικαρίας. Με κάλεσε και έγινα μέλος στην αρχή πολύ διστακτικά καθώς δεν είχα ιδέα για τη σημασία του μέσου για την προώθηση και την απήχηση τέτοιου είδους δράσεων.
Για να είμαι ειλικρινής, έβρισκα την ιδέα του υπερβολική. Κάθε άλλο όμως.
Μετά από ένα χρόνο απογοητευτικής σιωπής, άρχισαν σιγά-σιγά να γίνονται μέλη στο γκρουπ άνθρωποι που είχαν πολλά να πουν και να προσφέρουν, διαδρομές, φωτογραφίες, εμπειρίες, συμβουλές, και πάνω απ' όλα, θερμή ηθική υποστήριξη, πράγμα πολύ σημαντικό για μια μη-κερδοσκοπική πρωτοβουλία. Εκτός από τις φιλίες που δημιουργήθηκαν στο προσωπικό επίπεδο, από εκείνο το μικρό γκρουπ ξεπήδησαν μπλογκς με περιγραφές και ιστορίες και περιπέτειες, και το σημαντικότερο, αξιοθαύμαστες συλλογές φωτογραφιών. Το αποτέλεσμα ήταν να απλωθεί σιγά-σιγά στο διαδίκτυο ένας ολόκληρος παράλληλος κόσμος προσφοράς και μοιράσματος εμπειριών, ένας κόσμος που θα ήταν αδύνατον να τον δούμε ζωντανά ή σε έντυπο, ένας κόσμος που οι τουρίστες ποτέ δεν θα μάθαιναν την ύπαρξή του επισκεπτόμενοι ένα ταξιδιωτικό γραφείο ή μια τουριστική ιστοσελίδα για την Ικαρία στο ίντερνετ.
Καθώς το διαδίκτυο είναι από τη φύση του διαδραστικό μέσο, χρησίμευσε επίσης σαν οδηγός και σύμβουλος για τα ενδιαφέροντα και τα εφαρμόσιμα πράγματα στην Ικαρία. Με άλλα λόγια, μπορούσαμε και μιλούσαμε με ανθρώπους που περπατούσαν τα μονοπάτια, τους οποίους υπό κανονικές συνθήκες θα ήταν αδύνατον να συναντήσουμε, και ανταλλάσσαμε γνώμες, πληροφορίες και απόψεις.
Συμπερασματικά, η συμβολή του συμμετοχικού, διαδραστικού ίντερνετ στην ανάπτυξη του τουρισμού βουνού (αλλά και γενικότερα του τουρισμού) στην Ικαρία ήταν ανυπολόγιστη. Όποιος κάνει μια απλή αναζήτηση εικόνων στη Google (Google Image Search) πληκτρολογώντας τους όρους “Ικαρία” και “μονοπάτια” (ή τους Αγγλικούς “Ikaria” και “hiking”) θα μείνει κατάπληκτος. Και όλα αυτά έγιναν από φίλους και μικρές παρέες από αγάπη και με μεράκι. Όσοι αγαπάμε αυτόν τον τόπο πρέπει να τους ήμαστε ευγνώμονες.
(Ερωτήσεις;)
Η ορεινή φυσιογνωμία της Ικαρίας
Οι αναρτήσεις στο διαδίκτυο, οι σχετικές με τα μονοπάτια κτλ. είχαν και μια συμπτωματική, καθόλου όμως δευτερεύουσα, ευεργετική συνέπεια. Βοήθησαν να αναδειχθεί η πραγματική φυσιογνωμία του νησιού, πέρα και μακριά από τα γνωστά κλισέ: “ονειρεμένες αμμουδιές”, “γραφικά χωριουδάκια”, “υπέροχα ηλιοβασιλέματα”. Έτσι, ακόμα κι αν κάποιος δεν κάνει ούτε ένα βήμα με τα πόδια, γνωρίζει πλέον τι κρύβει το νησί στο εσωτερικό του. Αλλά κι εμείς επίσης μαθαίνουμε καλύτερα τον δικό μας κόσμο.
Απόψε, ανάμεσα στο υλικό που βλέπετε στην οθόνη, είναι και κάποιες από τις πιο δημοφιλείς ερασιτεχνικές φωτογραφίες από την Ικαρία που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Όλες έχουν φυσιολατρικό, οικοτουριστικό χαρακτήρα. Εστιάζουν στη φύση και στη δράση στη φύση -στους ανθρώπους όπως κινούνται και αλληλεπιδρούν με τη φύση. Τα θέματα τους είναι:
-η μυστηριώδη λίμνη Σελίνι, πλημμυρισμένη το χειμώνα,
-μια φωτογραφία της πλατείας του Ευδήλου από ασυνήθιστη γωνία λήψης τραβηγμένη από μονοπάτι,
-μια πλατιά λιβάδα ποταμού με ανθισμένες πικροδάφνες, ενώ στο βάθος φαίνεται η θάλασσα και τα σύννεφα,
-ένας νεαρός ορειβάτης σε βραχοκορφή που χαιρετά τον ήλιο που βγαίνει απ' την ομίχλη,
-άνθρωποι που απολαμβάνουν την ησυχία σε ερημικές βραχώδεις ακτές,
-ένα μονοπάτι κάτω από δέντρα στου Ράντη,
-η θέα στο πέλαγο στη διάρκεια μιας πεζοπορίας,
-άνθρωποι που κολυμπούν στις αγγελολιβάδες ή λούζονται στους καταρράκτες,
-ιδιαίτερα είδη χλωρίδας, δέντρα και άλλα φυτά,
-τέλος ακόμα κι οι πορτοκαλί οδοιπορικές πινακίδες, επειδή είναι πολύ χαρακτηριστικές μέσα στο τοπίο και εξάπτουν την περιέργεια, έχουν γίνει κι αυτές αγαπημένα θέματα φωτογράφισης.
Φανταστείτε τι θα γινόταν αν, παράλληλα με τις ερασιτεχνικές, είχαμε επαγγελματικές φωτογραφίες που θα είχαν αγοραστεί στην τιμή που τους άξιζε και έμπαιναν σε μια αντίστοιχα επαγγελματικά στημένη, σοβαρή ιστοσελίδα. Όμως όσες φορές με προτροπή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, κι εγώ και άλλοι φίλοι, αλλά και επαγγελματίες φωτογράφοι, προσφέραμε δωρεάν και "υπέρ πατρίδος" πρωτότυπο και πολύ αξιόλογο υλικό σε διαφημιστικές εταιρείες και κατασκευαστές ιστοσελίδων, το υλικό χάθηκε, τα χρήματα εξαφανίστηκαν, και τα αποτελέσματα ήταν πολύ πενιχρά και πρόσκαιρα.
Απεναντίας, το ερασιτεχνικό και το τυχαίο αποδείχτηκαν χίλιες φορές πιο αποτελεσματικά τόσο όσον αφορά την επίτευξη των στόχων όσο και τη χρονική διάρκεια.
Κι εδώ τελείωσε το χρονικό της εικοσαετίας. Ας δούμε τώρα τα αποτελέσματα.
(Ερωτήσεις;)
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ - ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ
Αυτό που έγινε αυτά τα χρόνια ήταν τρία πράγματα: 1ον) Βρέθηκαν οι άνθρωποι, 2ον) Σταθεροποιήθηκε και έγινε αποδεκτό το πλαίσιο, και 3ον) Συνειδητοποιήσαμε ότι το βασικότερο στοιχείο επιτυχίας ήταν η διαχείριση -ή, αν θέλετε, η υποστήριξη και η ανάληψη της ευθύνης.
Στα δύο πρώτα, δηλαδή ως προς τους ανθρώπους και το πλαίσιο, τα προβλήματα, αν και στην αρχή φαίνονταν αξεπέραστα, τελικά λύθηκαν. Στο τρίτο όμως δεν είχαμε τύχη και υστερούμε πολύ. Στη δεδομένη στιγμή είναι το πιο σημαντικό από τα τρία. Εφόσον έχουμε πρόοδο στο θέμα της διαχείρισης, τότε οι προοπτικές για τα μονοπάτια της Ικαρίας θα είναι πολύ καλές.
Ας αρχίσουμε όμως απ' το πρώτο.
Οι άνθρωποι
Εκτός απ' τους τουρίστες, από το 2000 και μετά είχαν αρχίσει και περπατούσαν στα βουνά αυθόρμητες καλές παρέες ντόπιων και συνεχίζουν το ίδιο και σήμερα. Ο Ορειβατικός Πεζοπορικός Σύλλογος ιδρύθηκε το 2008 αποβλέποντας όμως σε κάτι πιο συστηματικό. Η τόσο σοβαρή υπόθεση που λέγεται "μονοπάτια" και "διαδρομές και δράσεις στη φύση" έπρεπε να έχει ως μόνιμο εκπρόσωπο ένα σταθερό φορέα με όνομα, τηλέφωνο και διεύθυνση στο νησί.
Για να το πω πιο απλά, δεν είναι δουλειά ενός υπαλλήλου του Δήμου να συντηρεί και να σηματοδοτεί μονοπάτια, ούτε δουλειά της κοπέλας στη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου να δίνει οδηγίες για κάποια διαδρομή. Πολύ περισσότερο, θέματα όπως Ορειβατικό Καταφύγιο, χάραξη διαδρομών μεγάλων αποστάσεων, πληροφόρηση και υποστήριξη ξένων ορειβατών και συλλόγων, καθώς και συναφών ομάδων δράσεων ειδικού ενδιαφέροντος (σπήλαια, ποδήλατο βουνού, αναρρίχηση, κατάβαση φαραγγιών κτλ.) δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται "όπως λάχει". Απεναντίας, αυτά τα θέματα πρέπει να αντιμετωπίζονται υπεύθυνα από και σε συνεργασία με ανθρώπους που τα γνωρίζουν.
Κι αυτό ακριβώς είναι το πρώτο και κύριο αποτέλεσμα της εικοσαετίας. Το 1995 δεν είχαμε, σήμερα όμως έχουμε τέτοιους ανθρώπους. Ο Σύλλογος μας (όπως και κάθε αντίστοιχος σύλλογος), εκτός από τις εκδρομές που κάνουμε και περνάμε καλά και μαθαίνουμε το νησί μας, λειτουργεί και σαν παρακαταθήκη ανθρώπων και γνώσεων.
Αν θέλουμε να γίνει κάτι καλύτερο στο μέλλον, αυτοί οι άνθρωποι κι αυτές οι γνώσεις πρέπει να αναγνωριστούν και να χρησιμοποιηθούν.
Το πλαίσιο
Ένα δεύτερο που κερδίσαμε μέσα στα χρόνια, εκτός από τους ανθρώπους, ήταν το πλαίσιο.
Ακούγεται αφηρημένο, ωστόσο στην πράξη είναι απλό. Για να το εξηγήσω θα φέρω ένα παράδειγμα, κάπως ακραίο αλλά που περιγράφει στην ουσία του το θέμα.
Σε μια όμορφη καταπράσινη λαγκαδιά του βόρειου τμήματος υπάρχει ένα καλοχαραγμένο παραδοσιακό μονοπάτι που καταλήγει σε ένα παλιό εκκλησάκι (μπορεί κανείς να συνεχίσει πιο πέρα, όμως δεν είναι του παρόντος). Αυτό το μονοπάτι κάποιος, σίγουρα με καλή πρόθεση, αλλά με τεράστια άγνοια, το πασάλειψε με άφθονη κόκκινη μπογιά σε όλο το μήκος του. Το αποτέλεσμα; Η όμορφη διαδρομή κατάντησε αποκρουστική. Είναι σαν να πέρασε από εκεί "Ο Σχιζοφρενής Δολοφόνος με το Πριόνι".
Αυτό είναι το "κακό ερασιτεχνικό", το "κακό τυχαίο". Που έγινε χωρίς γνώση του πλαισίου, χωρίς καν να έχει γίνει η στοιχειώδης ερώτηση που είναι προϋπόθεση προόδου σε κάθε τομέα: "βρε παιδιά, πως γίνεται αυτό;" Έτσι βλέπει κανείς καμιά φορά να ανοίγονται μονοπάτια στο πουθενά, χωρίς σήμανση και πινακίδες, χωρίς σχέδιο και πρόβλεψη χρήσης, καταδικασμένα να μείνουν άγνωστα και να μην τα περπατήσει κανείς. Είναι αξιέπαινες πρωτοβουλίες που όμως γίνονται εκτός πλαισίου, κι έτσι "πάνε στο βρόντο".
Αλλά ας πούμε ότι κάποιος δεν θέλει να ρωτάει και βαριέται να ψάχνει τον έναν και τον άλλον. Τώρα πια στο νησί μας το πλαίσιο για το πως γίνονται αυτές οι δουλειές υπάρχει αυτόνομο πλέον, ανεξάρτητα από τους ανθρώπους. Αρκεί κανείς να κάνει μια βόλτα και να το δει. Όταν, παραδείγματος χάριν, θέλει να φτιάξει ένα μονοπάτι, ας κάνει τον κόπο να περπατήσει μια από τις υπάρχουσες σηματοδοτημένες διαδρομές κι ας προσπαθήσει να καταλάβει και να μιμηθεί το σύστημα και τη λογική τους.
Περισσότερα όμως γι' αυτό το θέμα θα πούμε αργότερα. Θα περάσουμε τώρα στο τρίτο θέμα, όπου εντοπίζεται το μεγαλύτερο πρόβλημα. Αν λυθεί, υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για ένα καλύτερο μέλλον.
Η διαχείριση
Σ' αυτό το θέμα θα είμαι όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρος.
Αν είχαν επιτυχία τα μονοπάτια της Ικαρίας, αυτό οφείλεται κυρίως στην διαχείριση. Με δεδομένο το πλαίσιο και εφόσον υπήρχαν άνθρωποι να αναλάβουν, γινόταν όσο το δυνατόν πιο συχνά συνεχώς έλεγχος και συντήρηση. Πάει να πει ότι, σε τακτά χρονικά διαστήματα κάποιος πήγαινε να δει αν τυχόν έκλεισε μια διαδρομή, αν έφυγε μια πινακίδα κτλ., και έχοντας μαζί του υλικά και εργαλεία, έκανε εδώ κι εκεί επιδιορθώσεις, φρεσκάρισμα της σηματοδότησης, κόψιμο κλαδιών και άλλα παρόμοια.
Είναι κάτι που μάθαμε σιγά-σιγά με τον καιρό. Το ορεινό και δασώδες περιβάλλον μας συναρπάζει τους περιπατητές, από την άλλη όμως η φύση δεν λογαριάζει τη σήμανση. Τα μονοπάτια "ράβουν" και πρέπει να ελέγχονται και να συντηρούνται τακτικά, ώστε να μένουν ανοιχτά κάθε χρόνο.
Στο σύνολό του ήταν ένα δύσκολο έργο αφού μιλάμε για πάρα πολλά χιλιόμετρα διαδρομών. Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια τρέφαμε ελπίδες ότι καθώς πρόγραμμα γινόταν γνωστό, αρκετοί ντόπιοι άνθρωποι θα βοηθούσαν, καταλαβαίνοντας ότι έκανε καλό στον τόπο, ενώ και η Τοπική Αυτοδιοίκηση αργά ή γρήγορα θα παρείχε μια κάποια μόνιμη κάλυψη.
Βλέποντας την κατάσταση, προσπαθώντας να βοηθήσουν συχνά πολλοί φίλοι προτείνουν την μέθοδο της καταγραφής με GPS. Δεν είναι κακή ιδέα, όμως παρακάμπτει το πρόβλημα. Τα μονοπάτια δεν είναι τίποτα αν δεν είναι στοιχειωδώς ευδιάκριτα και καθαρά. Δεν είναι τίποτα αν δεν είναι σηματοδοτημένα. Οι κοινοί περιπατητές που είναι και η συντριπτική πλειοψηφία, δεν είναι εξερευνητές του Αμαζονίου, ούτε ψάχνουν το θησαυρό του Μοντεζούμα. Δεν ενδιαφέρονται καν η διαδρομή τους οδηγήσει σε κάποιο αξιοθέατο που θα τους κόψει την ανάσα. Είναι οι άνθρωποι που πάνε μια βόλτα στους λόφους από περιέργεια ή για χαλάρωση ή άσκηση ή καλύτερη επαφή με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Ελάχιστοι είναι όσοι ψάχνουν κάτι συγκεκριμένο. Οι υπόλοιποι, ακόμα και αν έχουν GPS που τους λέει ότι βρίσκονται στη σωστή διαδρομή, αν συναντήσουν εμπόδια και κλειστά μονοπάτια, απλά θα γυρίσουν πίσω. Μάλιστα, φοβούμενοι ότι θα βρουν τα ίδια στις υπόλοιπες προτεινόμενες διαδρομές, θα αποφύγουν κάθε άλλη περιπλάνηση στα βουνά.
Με δυο λέξεις, μονοπάτια πάνω απ' όλα σημαίνει φροντίδα και διαχείριση. Μονοπάτια δεν είναι γραμμές σ' ένα χάρτη.
Ποια είναι τώρα η κατάσταση;
Για ένα πράγμα ήμαστε βέβαιοι και πρέπει να το φωνάξουμε. Πέρα από το γενικό εκείνο "η Ικαρία είναι για φυσιολάτρες", τα συγκεκριμένα προσόντα του νησιού δίνουν το δικαίωμα να συναγωνιστεί πασίγνωστους διεθνείς προορισμούς, πολύ δημοφιλείς στους ορειβάτες και τους πεζοπόρους.
Η τοποθεσία Seven Sacred Pools στο Maui της Χαβάης, το Goat island στη Νέα Ζηλανδία, το νησί La Palma στα Κανάρια, το Isle of Man στην Ιρλανδική θάλασσα, και τόσα άλλα. Η Ικαρία επιπλέον περιβάλλεται από μια λαμπρή θάλασσα, έχει άφθονα τρεχούμενα νερά και παρουσιάζει εντυπωσιακή ποικιλία και αντιθέσεις τοπίων. Μάλιστα, η έλλειψη κόλπων και παραλιών τύπου Μυκόνου, αντί για μειονέκτημα, γίνεται πλεονέκτημα, αφού εξαιτίας αυτής της έλλειψης, το νησί δεν χτυπήθηκε από τον μαζικό τουρισμό. Τόσο τα άσχημα, όσο και τα όμορφα που βλέπει κανείς εδώ, είναι η αυθεντική κι αυτόνομη τοπική φυσιογνωμία. Κι αυθεντικότητα κι αυτονομία είναι ακριβώς ό,τι ζητούν να βρουν, εκτός από τη φύση, οι άνθρωποι που αγαπούν το βουνό.
Ένα δεύτερο πράγμα που ήμαστε βέβαιοι επίσης είναι ότι, όπως είναι τα πράγματα αυτή τη στιγμή, η Ικαρία θα μπορούσε να συντηρήσει όχι ένα αλλά περισσότερα ντόπια γραφεία τουρισμού και δραστηριοτήτων βουνού. Λόγω της μεγάλης ωφέλειας που θα είχαν από το δίκτυο, οπωσδήποτε θα το στήριζαν αφιερώνοντας ένα μέρος των κερδών για την ανάπτυξη του. Αυτή η πρακτική, μάλιστα, είχε εφαρμοστεί για μια σειρά ετών από ορισμένα ξένα γραφεία που οργάνωναν πεζοπορίες κτλ. και είχαν μόνιμη βάση στο νησί. Μόλις αντιλήφθηκαν ότι το πρόγραμμα των μονοπατιών στηριζόταν αποκλειστικά και μόνο στην τρέλα μερικών και στις πωλήσεις ενός χάρτη, τον αγόραζαν μαζικά υπό τύπον δωρεάς, ενώ σύστηναν και στους πελάτες τους να τον αγοράζουν επίσης.
Η τρίτη βεβαιότητα ωστόσο είναι μάλλον λυπηρή. Αυτή τη στιγμή το πρόγραμμα "δεν βγαίνει". Τα μονοπάτια φυσικά θα είναι πάντα εκεί έξω και ο Ορειβατικός Σύλλογος θα μπορεί να κάνει κάτι πότε-πότε -μας αρέσει άλλωστε-, όμως εγώ προσωπικά, ως διαχειριστής του προγράμματος, μετά από 15 χρόνια φέτος σκέφτομαι σοβαρά να μην ανανεώσω τις πινακίδες στις εισόδους των διαδρομών που καλούν τους πεζοπόρους στα μονοπάτια και ούτε να διαθέσω στο εμπόριο τους λίγους χάρτες της 2ης έκδοσης που έχουν απομείνει.
Είναι κυρίως θέμα ευθύνης. Δεν είναι σωστό πινακίδες και χάρτες να προσκαλούν επισκέπτες σε μονοπάτια που αδυνατούμε να διαχειριστούμε στο σύνολό τους, που η σηματοδότησή τους έχει ξεθωριάσει, που κλείνουν από τη βλάστηση ή έχουν πάθει ζημιές. Κι αν έστω με κάποιο μαγικό τρόπο αυτό γινόταν να διορθωθεί, δεν είναι σωστό επιτέλους, να συνεχίζουμε ένα πρόγραμμα που μετά από τόσα χρόνια εξακολουθούμε να μη ξέρουμε αν η τοπική κοινωνία το ξέρει και το θέλει.
Ή μήπως κάνω λάθος;
Η ΠΡΟΤΑΣΗ
Είμαι βέβαιος ότι τόση ώρα που μιλάω πολλοί από σας έχετε σκεφτεί. "Μα τόσο δύσκολο είναι; Με μερικά χιλιάρικα ετήσια επιχορήγηση από τον Δήμο θα μπορούσαν να προχωρήσουν". Ναι θα μπορούσαμε, όμως λυπάμαι, θα σας απογοητεύσω. Δεν είναι αυτό το ζήτημα.
Έστω και 100 ευρώ επιχορήγηση από το Δήμο ενδέχεται να δημιουργούσε έριδες. Βλέπετε, τα μονοπάτια δεν είναι όπως το θέατρο, ένας αγώνας ποδοσφαίρου ή ο καθαρισμός μιας πλατείας ή παραλίας. Από την ίδια τους τη φύση τα μονοπάτια βρίσκονται στο παρασκήνιο. Πως θα πεισθεί ο δημότης που ήθελε αυτά τα εκατό ευρώ να πάνε, για παράδειγμα, στην ύδρευση, αφού οι χρήστες των μονοπατιών δεν φαίνονται, πολύ λιγότερο φαίνονται οι άνθρωποι που τα φροντίζουν. Επίσης, θα ήταν φυσικό, οι δημότες του τάδε χωριού να ζητήσουν να ανοιχτεί το δείνα μονοπάτι στην περιοχή τους. Κι αν όμως η δυναμική που έχει δημιουργηθεί μέχρι τώρα βάζει άλλες προτεραιότητες; Αν πρέπει να επισκευαστεί επειγόντως μια διαδρομή που περπατούν 300 άνθρωποι τη μέρα, ενώ το δείνα μονοπάτι του τάδε χωριού είναι ακόμα άγνωστο και δεν περνάει ψυχή;
Κάνουμε κάτι που αγαπάμε και θα ήταν πολύ απογοητευτικό για μας να μπλέξουμε σε διαμάχες.
Απόψε κανείς δεν ζητάει χρήματα από κανένα. Σκοπός αυτής της αποψινής παρουσίασης είναι η γνωριμία. Θέλουμε να μάθετε τι έχει γίνει, να μάθετε και πως σκεφτόμαστε. Αν υπάρχει μια πρόταση, αυτή δεν αφορά τον Δήμο. Αφορά εσάς ως κοινότητα, ως κοινωνία και ως άτομα.
Η πρότασή μας είναι ένα κάλεσμα. Ένα κάλεσμα προς εσάς και όλους όσους ενδιαφέρονται για τα μονοπάτια, να "μπείτε στο παιχνίδι". Και χρησιμοποιώ τη λέξη "παιχνίδι" εντελώς κυριολεκτικά, καθώς το ξέρω από πείρα. Παιχνίδι ήταν για μένα το 1995 γι' αυτό και κόλλησα, κάνοντας πολλούς να αναρωτιούνται γιατί ανακατεύομαι με τόσο πάθος και πως μπορεί αυτό να γίνεται χωρίς γενναίες επιχορηγήσεις. Παιχνίδι έγινε αυτό αργότερα και γι άλλους -τους ξένους φίλους και γνωστούς, τους πολλούς εθελοντές, τα παιδιά της Κίνησης Πολιτών, και τελικά, τα μέλη και τους φίλους του Ορειβατικού Πεζοπορικού Συλλόγου Ικαρίας. Δεν έχει πλέον νόημα να λέμε την κρύα λέξη "πρόγραμμα". Δεν είναι καν "δουλειά". Όταν γίνονται στα δικά μας χώματα που ξέρουμε και αγαπάμε, η αναζήτηση, χάραξη και διαχείριση τουριστικών ή ορειβατικών διαδρομών είναι παιχνίδι και σ' αυτό το παιχνίδι θέλουμε να σας καλέσουμε.
Ο στόχος και το κέρδος και η ανταμοιβή του παιχνιδιού είναι να δεις ανθρώπους να περπατούν χαρούμενοι στη διαδρομή που εσύ έφτιαξες. Ανθρώπους χωρίς καμία διάκριση, που μπορεί να είναι ηλικιωμένοι Γερμανοί ή και τα ίδια τα παιδιά μας. Να τους δεις να ενθουσιάζονται ή να εκδηλώνουν περιέργεια για πράγματα που για μας είναι αυτονόητα. Να τους δεις να αθλούνται και χαίρονται σε κάτι και με κάτι που όπως έλεγε ο παραδοσιακός άνθρωπος της αρχής, ήταν "ένα τίποτα". Μακρινά και έρημα σήμερα πια τοπία που μ' όλη τους την ομορφιά, είναι καταδικασμένα σε ποιός ξέρει ποιές άδικες κι ανάξιες χρήσεις, να περπατιούνται ξανά από ανθρώπους όπως τα παλιά χρόνια. Και να θαυμάζονται. Και να μαθαίνουμε κι εμείς να τα θαυμάζουμε. Αυτός είναι ο σκοπός του παιχνιδιού: να δούμε το νησί μας με καινούργια μάτια.
Όμως όπως κάθε παιχνίδι, έχει κανόνες.
Αν ποτέ θελήσετε να βοηθήσετε στα μονοπάτια, πρέπει να ξέρετε πως γίνεται.
Το τελευταίο θέμα με το οποίο θα κλείσουμε την παρουσίαση μας, δεν είναι κάποια αφηρημένη διακήρυξη. Είναι
ΟΔΗΓΙΕΣ
1) Τι είναι μονοπάτι και πως το φτιάχνουμε.
α) Απλά και πρακτικά, χωρίς νομικές περικοκλάδες, τα μονοπάτια είναι "δημόσιες οδοί" και ανήκουν στο δημόσιο ακριβώς όπως κι οι δρόμοι. Μόνο που ενώ οι δρόμοι ανήκουν στη δικαιοδοσία του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Δημοσίων Έργων και επιβλέπονται από τις Νομαρχίες και ελέγχονται από τη Τροχαία, τα μονοπάτια ως πολύ απλούστερες οδοί ανήκουν στη δικαιοδοσία των τοπικών αρχών, δηλαδή των Δήμων και Κοινοτήτων, εκτός από εκείνα που διασχίζουν δασικές ζώνες όπου κύριο λόγο έχει η Δασική Υπηρεσία.
β) Τα μονοπάτια προστατεύονται από το νόμο, τόσο ως οδοί για πρόσβαση και επικοινωνία, όσο και ως κατασκευές, ειδικά τα παραδοσιακά (πετρόχτιστα, λιθόστρωτα κτλ.) για λόγους διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς.
γ) Τα μονοπάτια δεν κλείνουν ποτέ. Ο λόγος είναι ότι ανήκουν στο δημόσιο και τα δικαιώματα του δημοσίου είναι αναπαλλοτρίωτα και δεν παραγράφονται. Είτε κατασκευάστηκαν τεχνικά ή δημιουργήθηκαν από πολύχρονη χρήση, τα μονοπάτια είναι κατοχυρωμένα νομικά και αρμόδιος για τον έλεγχο σε περίπτωση αμφισβήτησης είναι ο Δήμος. Έτσι, ακόμα και παλιές ρίμες που δεν χρησιμοποιούνται επί δεκαετίες και έχουν δασώσει ή καταστραφεί από διάφορους λόγους, απαγορεύεται να κλείσουν.
Όποιος κλείσει μονοπάτι (π. χ. για οικοδομή, χειμαδιό, κτλ.), ακόμα κι αν αυτό έχει περιπέσει σε αχρηστία, είναι υποχρεωμένος να ανοίξει ένα άλλο εξίσου καλό όσο κι εκείνο που έκλεισε, γύρω από τα όρια του οικοπέδου, του χειμαδιού κτλ. ή, αν αυτό δεν γίνεται, να κατασκευάσει πόρτες εισόδου και εξόδου (τις γνωστές μας "ποριές") για τη λειτουργία και τη συντήρηση των οποίων θα είναι μόνος υπεύθυνος, και βέβαια να ανέχεται και να μην παρενοχλεί (π. χ. με σκύλους) την διέλευση ανθρώπων.
δ) Ένα μονοπάτι φαίνεται και αναγνωρίζεται εύκολα αν κανείς ξέρει "τα σημάδια". Τα πιο χαρακτηριστικά: πετρότοιχοι δεξιά και αριστερά, σκαλοπάτια, κοίλωση και απογύμνωση του εδάφους από τη χρήση, ενώ στα πιο σημαντικά, άλλοτε πολυσύχναστα μονοπάτια της Ικαρίας το πιο βέβαιο σημάδι είναι οι "αποθέστρες" - οι βράχοι σαν καθίσματα που αφήνονταν επίτηδες σε ανηφοριές και δύσκολα σημεία για να ξεκουράζονται οι φορτωμένοι πεζοπόροι. Όσο για τις ορεινές διαδρομές, οι παλαιοί είχαν φροντίσει και τις είχαν σημασμένες με "ατσίρους", "πύλιαστρα", "παναγιές" και άλλες τέτοιες χαρακτηριστικές λίθινες κατασκευές, πολλές από τις οποίες σώζονται, απόλυτα ευδιάκριτες σε όσους είναι εξοικειωμένοι με το στυλ τους.
Επιπλέον εδώ και λίγα χρόνια τα μονοπάτια φαίνονται αρκετά καθαρά στους δημόσιους χάρτες από αεροφωτογραφίες που διαθέτουν οι Δήμοι, αλλά και οι ιδιώτες, μηχανικοί, αρχιτέκτονες κτλ. Ωστόσο, επειδή οι χάρτες αυτοί είναι τεχνικές καταγραφές, απαιτείται εμπειρία και εξειδικευμένη γνώση για να διαβαστούν σωστά.
Προσοχή όμως. Τα παραπάνω δεν πρέπει να παρεξηγηθούν. Όσοι ασχολούμαστε με το θέμα, δεν ήμαστε κι ούτε θέλουμε να μας θεωρούν "Αστυνομία Μονοπατιών". Έτσι, δεν κάνουμε μηνύσεις, δεν πάμε μάρτυρες στα δικαστήρια, δεν κόβουμε σύρματα και δεν λύνουμε δεμένους σκύλους. Το πολύ-πολύ να παρακαλέσουμε να επιδιορθωθεί μια ζημιά, ή αν έχει τοποθετηθεί συρματόπλεγμα, να ζητήσουμε να κατασκευαστεί μια ποριά. Όταν βρίσκουμε εμπόδιο ή κάτι οχληρό, εκείνο που κάνουμε συνήθως, είναι να το παρακάμπτουμε ή ακόμα και καταργούμε τη διαδρομή. Όσο κι αν ακούγεται άδικο, ο λόγος που το κάνουμε, είναι η προστασία των πεζοπόρων που θα περάσουν μετά από μας. Είναι φιλοξενούμενοί μας και δεν πρέπει να τους βάλουμε σε μπελάδες.
Έτσι λοιπόν, αφού εξασφαλίσουμε το πρώτο θέμα, δηλαδή την ελεύθερη διέλευση, κοιτάμε το πλάτος του μονοπατιού. Παλιά οι λεγόμενες "ημιονικαί οδοί" είχαν πλάτος από ένα και ογδόντα έως και τρία μέτρα, σήμερα όμως αρκεί πλάτος πενήντα πόντων έως ογδόντα και ύψος "ένα μπόι", δηλαδή περίπου δύο μέτρα.
ε) Ως προς την ασφάλεια, συχνά μας ρωτούν ποιος έχει την ευθύνη σε περίπτωση ατυχήματος και αν αυτός ενδεχομένως είναι ο Δήμος κτλ. Η απάντηση είναι ότι ο Δήμος είναι τόσο υπεύθυνος αν κάποιος πέσει και σπάσει το πόδι του σ' ένα μονοπάτι, όσο κι αν κάποιος από αφηρημάδα και αβλεψία κτυπούσε πέφτοντας πάνω σ' ένα δέντρο ή κολόνα, ή σκοντάφτοντας σε ένα χαλίκι σε μια πλατεία ή πεζοδρόμιο. Εκτός τη σπάνια περίπτωση που γίνονται δημόσια έργα (ανατινάξεις ή εκσκαφές μεγάλης έκτασης), για τους πεζούς στους δημόσιους χώρους ισχύει η αρχή της διέλευσης "ιδία ευθύνη". Υπάρχουν βέβαια δύο εξειδικευμένες εξαιρέσεις που αν θέλετε, μπορούμε να αναπτύξουμε μετά, ωστόσο γενικά στα μονοπάτια ισχύει το "αν χτυπήσεις, φταις εσύ".
Ωστόσο και για τους αδέξιους ακόμα υπάρχει μέριμνα. Αν και δεν υπάρχει ευθύνη του Δημοσίου, η Πυροσβεστική Υπηρεσία δεν αρνείται να προσφέρει βοήθεια, λειτουργώντας σαν Υπηρεσία Διάσωσης για χαμένους ή τραυματισμένους πεζοπόρους, και στην Ικαρία το έχει κάνει συχνά. Στη Σάμο μάλιστα που δέχεται πολύ πολλαπλάσιους επισκέπτες, εκτός από τους πυροσβέστες, υπάρχει εθελοντική ομάδα διάσωσης που ανήκει στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου και επανδρώνεται από φοιτητές και ντόπιους νέους εθελοντές.
ζ) Η σήμανση επίσης είναι κάτι πολύ σημαντικό. Για παράδειγμα, ρωτάμε συχνά: "Κουραστήκατε;" Και η απάντηση σχεδόν πάντα είναι "Όχι ιδιαίτερα. Η διαδρομή είχε πολύ καλή σήμανση".
Πράγματι, από την κατασκευή του ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να περπατάει και μάλιστα σε ανώμαλο έδαφος και για πολλές ώρες. Εκείνο που κουράζει στην πραγματικότητα είναι το άγχος που έχει κάποιος μήπως χαθεί και ταλαιπωρηθεί να επιστρέψει. Δηλαδή, για να το πω γραφικά: κάποιος κουράζεται επειδή ανησυχεί ότι θα κουραστεί.
Η σήμανση στα μονοπάτια της Ικαρίας έχει καθιερωθεί να είναι διακριτική αλλά πυκνή αφενός λόγω της χαμηλής βλάστησης και του ανώμαλου εδάφους, αφετέρου γιατί κάνουν πολλούς ελιγμούς και συχνά απροσδόκητες στροφές.
Βλέπετε παραδείγματα στις φωτογραφίες, έτσι δεν θα επεκταθώ στο θέμα γιατί είναι αρκετά ειδικό. Ωστόσο, κάτι που έχει ενδιαφέρον να ξέρετε είναι ότι η σηματοδότηση ενός μονοπατιού προβάλλει την ταυτότητα του σχεδιαστή του. Είναι δηλαδή, κατά κάποιο τρόπο, "η υπογραφή του".
Και αυτό μας δίνει την αφορμή να περάσουμε στο επόμενο και τελευταίο.
2) Ποιοί φτιάχνουν τα μονοπάτια;
Η απάντηση είναι απλή : ο οποιοσδήποτε.
Εκτός όπου υπάρχουν Εθνικοί Δρυμοί και έχουν συσταθεί φορείς και πλαίσια διαχείρισης, οποιοσδήποτε, ατομικά ή συλλογικά, μπορεί να πάει και με απλά εργαλεία χειρός να καθαρίσει ένα μονοπάτι. Ισχύει δηλαδή το παραδοσιακό σύστημα των παλιών χρόνων σύμφωνα με το οποίο εκείνοι που έκαναν χρήση ήταν οι ίδιοι που φρόντιζαν τη διαδρομή, ενώ για μεγαλύτερα και πιο τεχνικά οδικά έργα ανελάμβαναν οι Δημογεροντίες και αργότερα οι Κοινότητες.
Άδεια του Δασαρχείου χρειάζεται μόνο αν το μονοπάτι είναι παλιό και στο διάβα του έχουν φυτρώσει δέντρα τα οποία πρέπει να κοπούν. Όμως δεν γνωρίζω τέτοιες περιπτώσεις στην Ικαρία. Μπορεί να χρειαστεί κανείς να κόψει δύο-τρία κλαδιά, όμως τα δάση μας ποτέ δεν είναι τόσο πυκνά ώστε ανάμεσα στα δέντρα τους να μην μπορεί να περάσει ένας οδοιπόρος.
Συμπέρασμα
Αυτοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού.
Όποιος θέλει, τους ακολουθεί και παίζει.
Εννοείται ότι εμείς σαν Σύλλογος θα ήμαστε παρόντες για να συμβουλέψουμε και να βοηθήσουμε. Σε αντάλλαγμα θα ζητήσουμε κι εμείς τη δική σας βοήθεια για διαδρομές μακριά από τους οικισμούς οι οποίες μας ταιριάζουν περισσότερο -τα μεγάλα ορεινά μονοπάτια, τις οριζόντιες και εγκάρσιες διασχίσεις και τα φαράγγια. Όσον αφορά τον Δήμο Ικαρίας, αλλά και τους Συλλόγους των χωριών και των συγχωριανών εκτός Ικαρίας, αν ήθελαν να βοηθήσουν, θα μπορούσε να το κάνουν απλά, χωρίς πολύπλοκες και χρονοβόρες διαδικασίες, πληρώνοντας όπου και όταν χρειάζεται και τους ζητηθεί, κάποια λίγα εργατικά μεροκάματα κάθε χρόνο.
Σκεφτείτε το.
Η δημιουργία οικοτουριστικών και ορειβατικών διαδρομών πλεγμένων σε δίκτυα, αναλαμβάνοντας παράλληλα την ευθύνη για τη συντήρησή τους, είναι η πιο ανέξοδη και αποτελεσματική επένδυση στο παρόν και στο μέλλον της Ικαρίας. Δεν θα κάνει τις πέτρες χρυσάφι, τουλάχιστον όμως δεν θα είναι πια ένα "τίποτα". Θα γίνουν κάτι που αν θέλουμε, αργότερα μπορεί να γίνει πολύ.
Σας ευχαριστούμε για την παρουσία σας.