08.- Animalien nutrizioa I - zerrenda

08.- ANIMALIEN NUTRIZIOA I

  1. ANIMALIEN NUTRIZIOA
  1. BARNE-INGURUA
  2. TRUKE-AZALAK
  1. TRUKE-AZAL NAGUSIAK
  1. DIGESTIOA XURGATZEKO AZALA
  1. ELIKAGAIAK SARTU
  1. ARNAS-AZALA (DIFUSIOZ)
  1. OXIGENOA SARTU
  2. KARBONO DIOXIDOA IRTEN
  1. IRAITZ-AZALA
  1. HONDAKINAK KANPORATU
  1. TRUKE-AZALEN BILAKERA
  1. ZIRKULAZIO-SISTEMA
  1. NUTRIZIO-PROZESUA (ETAPAK)
  1. IRENSTEA
  1. JANARIAK
  2. OXIGENOA (ARNASKETA)
  1. DIGESTIOA:
  1. PROZESUA
  1. JANARI KONPLEXUAK → ELIKAGAI SINPLEAK
  1. TRATAMENDUAK
  1. MEKANIKOA
  2. KIMIKOA
  1. ZIRKULAZIOA
  1. ZELULETARA ERAMAN
  1. ELIKAGAI SINPLEAK
  2. OXIGENOA
  1. ZELULETATIK KENDU
  1. HONDAKINAK
  2. KARBONO DIOXIDOA
  1. IRAIZPENA
  1. METABOLISMOAREN HONDAKINAK KANPORATZEA
  2. KARBONO DIOXIDOA KANPORATZEA
  1. NUTRIZIO-PROZESUAK (APARATUETAN)
  1. DIGESTIO-APARATUAN
  1. INGESTIOA: elikagaiak sartu
  2. DIGESTIOA: elikagai konposatuak → Elikagai sinpleak
  3. XURGAPENA: Elikagai sinpleak zirkulazio aparatura igaro
  4. EGESTIOA: liseritu ez dena kanporatu (gorotzak)
  1. ARNAS APARATUAN
  1. ARNASA HARTZEA: airea/ura sartu
  2. GAS TRUKEA (DIFUSIOA)
  1. OXIGENOA SARTU: airetik/uretatik odolera
  2. KARBONO DIOXIDOA ATERA: odoletik airera/uretara
  1. ARNASA BOTATZEA: airea/ura atera
  1. ZIRKULAZIO-APARATUAN: Garraioa
  1. ZELULETARA: Elikgaia sinpleak eta oxigenoa
  2. ZELULETATIK: Hondakin nitrogenatuak eta karbono dioxidoa
  1. METABOLISMO ZELULARRA
  1. KATABOLISMOA: Materiatik energia
  1. ERABILI: Elikagai sinpleak + Oxigenoa →
  2. LORTU: →  Energia + Hondakin nitrogenatuak + Ura + Karbono dioxidoa
  1. ANABOLISMOA: Elikagai sinpletatik Materia konplexuagoa
  1. ERABILI: Elikagai sinpleak + Energia (+ Hidrogenoak) →
  2. LORTU: → Materia konplexuagoa
  1. IRAIZKETA: Metabolismoko hondakin nitrogenatuak odoletik atera (gernua)
  1. DIGESTIOA I. ORNOGABEEN DIGESTO-PROZESUA
  1. DIIGESTIOA. DEFINIZIOA
  1. DEFINIZIOA: molekula handiak → molekula txikiak
  2. PROZESUAK:
  1. MEKANIKOA: zatikatzea, apurtzea
  2. KIMIKOA: entzimen bidez, azidoen bidez
  1. DIGESTIO-MOTAK
  1. ZELULA BARNEKOA: Elikagaiak bakuolan sartu eta lisosomen entzimekin batu
  2. ZELULA KANPOKOA: Lisoosmen entzimak kanporatu, elikagaiak lisertitzeko
  1. ORGANISMO BARNEKOA:
  1. BARRUNBE GASTRIKOA: zulo bakarra (elikagaiak sartu, hondakinak bota)
  2. LISERI HODIA: zulo bi (elikgaiak ahotik sartu, hondakinak uzkitik bota)
  1. ORGANISMO KANPOKOA: armiarmetan
  1. MISTOA: zelula kanpokoa eta barnekoa (knidarieotan)
  1. ORNOGABEEN DIGESTIOA
  1. PORIFEROAK: zelula barruko digestioa, digestio-aparaturik gabe
  2. KNIDARIOAK: digestio mistoa:
  1. zelula kanpokoa (barrunbe gastrikoan) eta
  2. zelula barnekoa
  1. PLATELMINTOAK: Digestio hodi sinplea, hiru heste itsu (uzkirik ez)
  2. NEMATODOAK: Digestio hodi sinplea (gehienak parasitoak)
  3. ANELIDOAK: Digestio hodi zatikatua, guruinik gabe
  4. MOLUSKOAK: digestio hodi zatikatua, guruinekin (hepatopankreas)
  1. GASTEROPODOAK: erradula mihi marruskatzailea
  2. BIBALBIOAK: iragazleak
  3. ZEFALOPODOAK: adar-mokoa
  1. ARTROPODOAK: Digestio hodi zatikatua, guruinekin eta aho-piezak
  1. INTSEKTUEN AHO-APARATUAK:
  1. MASTEKATZAILEA: kilkirrak
  2. ZIZTATZAILEA: eulitxoa
  3. MIAZKATZAILEA: erlea
  4. XURGATZAILEA: tximeleta
  1. EKINODERMATUAK: Digestio hodi zatikatua, guruinekin, sabelaldeko ahoa,
  1. ARISTOTELES-EN LINTERNA: hortz egitura berezia
  2. BOST HESTE-ZAKU (simetria erradiala)
  1. DIGESTIOA II. ORNODUNEN DIGESTIO-PROZESUA
  1. ALDERDI OROKORRAK
  2. DIGESTIO-HODIAREN ATALAK ETA DIGESTIOA
  1. AHOA
  1. EGITURA
  1. janaria sartzeko zuloa
  2. janaria zatikatzeko egiturak:
  1. Hegaztien MOKOA
  2. Ugaztunen HORTZAK; elikaduraren arabera garatuak

Belarjaleak: HAGINAK eta AURREKO HAGINAK

Haragijaleak: LETAGINAK

Orojaleak: hortz guztiak garapen berdina

  1. elikagaiak nahasteko MIHIA
  1. FUNTZIOAK
  1. DIGESTIO MEKANIKOA: janariaren zatiketa
  2. KARBOHIDRATOEN DIGESTIO KIMIKOA (amilosa → glukosa)
  3. JANARIAREN LUBRIFIKAZIOA (listuagatik)
  1. FARINGEA: digestio eta arnas aparatuetako hodi komuna
  1. EPIGLOTISA: irenstean arnas bidea ixten duen kartilagoa
  1. ESOFAGOA (hestegorria):
  1. EGITURA: ahoa eta urdaila lotzeko hodia
  2. FUNTZIOAK:
  1. ELIKADURA-BOLOaren GARRAIOA
  1. grabitatea eta mugimendu peristaltikoei esker
  1. listuaren bidezko digestio kimikoa jarraitu
  1. URDAILA (kardias-piloro)
  1. EGITURA
  1. zakua
  1. KARDIASean hasi
  2. PILOROan amaitu
  1. FUNTZIOA
  1. DIGESTIO MEKANIKOA: bueltaka
  2. DIGESTIO KIMIKOA: jariatze gastrikoa
  1. MUZINA: babesteko
  2. PEPSINOGENOA (proteinak → peptidoak)
  3. AZIDO KLORIDRIKOA (kimo azidoa)
  1. XURGAPENA: ura, ioiak, alkohola
  2. KIMO azidoa sortu
  1. HESTE MEHARRA
  1. EGITURA
  1. zatirik luzeena
  2. 3 zati
  1. DUODENO
  2. JEJUNOA
  3. ILEONA
  1. belarjaleek luzeagoa haragijaleek baino
  2. azalera handiagotzeko egiturak:
  1. HESTE-BILOAK: tolesturak
  2. MIKROBILOAK: luzapen finak
  1. FUNTZIOA
  1. DIGESTIO KIMIKOA: karbohidratoak, gantzak eta proteinak
  2. XURGAPENA: monosakarido, gatz mineralak, aminoazidoak
  1. GURUIN ERANTSIAK
  1. HESTE GURUINAK: mukia, entzmak
  2. GIBELA: behazuna, gantzak emultsionatzeko
  1. BEHAZUN-BESIKULA: behazuna gorde
  1. PANKREA: guruin mistoa
  1. PANKREA-URINA: entzimak (amilasa, lipasa, tripsina)
  2. HORMONAK odolera (intsulina, glukagoia)
  1. HESTE LODIA
  1. EGITURA
  1. amaierako zatia        
  2. 3 zati:
  1. ITSUA: zakua

APENDIZEA: belarjaleetan handiagoa

  1. KOLONA (goranzkoa, zeharkakoa, beheranzkoa)
  2. ONDESTEA: amaierakoa

UZKIA: gorotzak kanporatu

Anfibio, narrasti eta hegaztietan KLOAKA

  1. FUNTZIOA
  1. XURGAPENA: ioiak, ura
  2. GOROTZAK sortu
  3. BAKTERIO SINBIONTEei esker: hondakinen digestioa, bitaminak sortu
  1. GASEN TRUKEA
  1. KONTZEPTU OROKORRAK
  1. ARNASKETA ZELULARRA ETA KANPOKO ARNASKETA
  1. ARNASKETA ZELULARRA: mat. org. + O2 → energia + H20 + O2
  1. mitokondrioetan
  1. KANPOKO ARNASKETA: gas-trukea arnas-azaletan
  1. larruazalean, zakatzetan, biriketan
  1. GAS-TRUKERAKO AZALAK
  1. Ezaugarriak: Meheak, Hezeak, Kapilarrekin estalita (barne-likido zirkulatzailea)
  1. ARNAS-SISTEMAK
  1. DIFUSIO SINPLEA
  2. LARRUAZALEKO ARNASKETA
  3. TRAKEA-ARNASKETA
  4. ZAKATZ-ARNASKETA
  5. BIRIKA-ARNASKETA
  1. DIFUSIO SINPLEA
  1. MINTZ ZELULARRAREN BIDEZ
  2. PORIFERO ETA KNIDARIOETAN
  1. LARRUAZALEKO ARNASKETA
  1. LARRUAZALAREN BIDEZ, BETI HEZE
  2. ANELIDO OLIGOKETO ETA ANFIBIOAK
  1. TRAKEA-ARNASKETA
  1. HODI ADARKATUEN BIDEZ, zuzeneko difusioa
  1. ESPIRAKULO: irekiguneak
  2. kitinazko eraztunekin indarturik
  1. LURREKO ARTROPODOETAN
  1. ARNASKETA BRANKIALA
  1. URETAKO ARNAS SISTEMA: uretan oxigeno gutxi dago disolbatuta
  1. arnas-azal handia
  2. odol kantitate handia
  1. URETAKO ANIMALIAK
  1. ORNODUNAK: anfibioak, arrainak
  2. ORNOGABEAK: moluskuak, zizare poliketoak, krustazeoak, intsektuen larbak
  1. BRANKIA-MOTAK:
  1. KANPOKO ZAKATZAK: kanporako luzapenak
  1. apurkorrak, lokomoziorako oztopoa, aireztapen mekanismorik gabe
  2. krustazeo, anfibio eta intsektuen larbak
  1. BARRUKO ZAKATZAK: barneko tolestura oso kapilarizatuak
  1. BRANKIA ZILIATUAK: Moluskuetan, zilioei esker
  2. ZAKATZ SEPTALAK: arrain kartilaginosoetan
  1. espirakulotik sartu
  2. buruaren alboetako bost zulotik irten
  1. ZAKATZ OPERKULARRAK: hezur-arrainetan
  1. ahotik sartu, operkulotik irten
  2. zakatz arkuak, zakatz-laminak, zakatz-harizpiak
  1. BIRIKA-ARNASKETA
  1. EZAUGARRIAK
  1. eraginkorrena
  2. barne-azal handiak, mehe eta baskularizatuak
  3. lurreko animaliak: gasteropodoak, anfibioak, narastiak, hegaztiak eta ugaztunak
  1. BIRIKA-MOTAK
  1. DIFUSIO-BIRIKAK: gasteropodoak
  1. primitiboa, ganbara sinplea, aireztapen-sistemarik gabe (beti irekita)
  1. AIREZTAPEN-BIRIKAK: lurreko ornodunak
  1. aireztapen-mekanismo aktiboak
  2. arnasbideen bidez komunikatuak kanpoaldearekin
  1. GIZAKIAREN ARNAS APARATUA
  1. SUDUR-HOBIAK
  1. airearen sarrera/irteera (airea berotu, hezetu, garbitu)
  2. usaimen-errezeptoreak
  1. FARINGEA
  1. arnasbidea eta digestio-bideak lotu
  2. epiglotisak erregulatu
  1. LARINGEA
  1. faringea eta trakea lotu
  2. AHOTS-KORDAK: soinuak egiteko
  1. TRAKEA
  1. MUKI-GURUINAK: hauts partikulak hartzeko mukia jariatu
  2. ZILIOAK: mukia gorantz eraman
  1. BRONKIOAK
  1. trakearen 2 adar, biriketan sartzeko
  1. BRONKIOLOAK
  1. bronkioen adarkadurak, biriketan sartzeko
  1. ALBEOLOAK
  1. barrunbe oso baskularizatuak
  2. azalera handiagotzeko (160 m2)
  1. ORNODUNEN BIRIKAK
  1. AIREZTATZEKO MEKANISMOAK
  1. IRENSTE-PONPAK: anfibioak
  2. HURRUPATZE-PONPAK: narrasti, hegazti, ugaztunak
  1. AIREZTATZEKO MUGIMENDUAK (hegaztietan izan ezik)
  1. ARNASGORA: aktiboa
  1. toraxeko bolumena handitu, presio atmosferikoa murriztu, airea sartu
  1. ARNASBEHERA: pasiboa
  1. toraxeko muskuluak erlaxatu, presio atmosferikoa handitu, airea atera
  1. BIRIKA-MOTAK
  1. ANFIBIOEN BIRIKAK: zaku sinpleak
  2. NARRASTIEN BIRIKAK: zaku trenkatuak
  3. HEGAZTIEN BIRIKAK: birika adarkatuak aire-zakuekin
  4. UGAZTUNEN BIRIKAK: albeolodun birikak
  1. GAS-TRUKEA ETA GARRAIOA
  1. GAS-TRUKEA: difusioz
  1. OXIGENOA: airetik odolera
  2. KARBONO DIOXIDOA: odoletik airera
  1. GASEN GARRAIOA: arnas-pigmentuen bidez
  1. OXIGENOA:
  1. HEMOGLOBINAri esker
  1. KARBONO DIOXIDOA
  1. BIKARBONATO IOIa, odolean disolbaturik, gehiena
  2. HEMOGLOBINArekin konbinatua
  3. PLASMAn disolbatuta