Prowadzący: dr Artur Baranowski

1. Nazwa kursu: METODYKA NAUCZANIA BIOLOGII

2. Kierunek: Biologia

3. Specjalności: biologia

4. Jednostka organizacyjna i osoba odpowiedzialna za realizację: Wydział Biologii i Nauk o Środowisku

5. Nauczyciele współpracujący: Gimnazjum, Liceum.

6. Forma zaliczenia: egzamin

7. Status przedmiotu: obligatoryjny dla studentów ww. specjalności

9. Wymiar godzin na studiach stacjonarnych: 30 godz. - wykłady, 90 godz. - ćwiczenia 

10. Semestr: IV (IV-VI)

11. Liczba punktów ECTS: 0-4

12. Założenia i cele przedmiotu: Teoretyczne i praktyczne przygotowanie studentów do nauczania biologii w gimnazjum i liceum. Zapoznanie z aspektami metodycznymi i organizacyjnymi pracy nauczyciela biologii. Zapoznanie z nauczycielską deontologią, aksjologią i etyką.

13. Metody dydaktyczne: wykład, ćwiczenia, hospitacja zajęć, lekcja praktyczna studenta, seminarium, dyskusja.

14. Treści programowe:

Treści zawarte w standardzie kształcenia:

Wyciąg z Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7 września 2004 r., w sprawie standardów kształcenia nauczycieli

Dydaktyka przedmiotowa (punkt 3 rozporządzenia)

Rozporządzenie MINISTRA NAUKI I SZKOLNICTWA WYŻSZEGO z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie standardów kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela https://docs.google.com/file/d/0B3PEd3cBSjmia214ZnE0a0dVWVE/edit

„Przedmiot nauczania – jego zadania i konteksty psychologiczne, społeczne oraz polityczne. Znaczenie przedmiotu w życiu codziennym i zawodowym. Miejsce przedmiotu wśród innych przedmiotów nauczania. Odniesienie przedmiotu do dyscypliny i dziedziny naukowej. Przedmiot w kontekście intelektualnej i moralnej sylwetki absolwenta szkoły. Tradycje nauczania przedmiotu. Nakład pracy i uzdolnienia w uczeniu się przedmiotu. Charakterystyka głównych operacji umysłowych w uczeniu się przedmiotu.

        Projektowanie procesu kształcenia. Źródła i struktura wiedzy przedmiotowej. Budowanie rozkładu materiału. Sytuacje wychowawcze w toku nauczania przedmiotowego – każdy nauczyciel wychowawcą. Formułowanie celów edukacyjnych w dziedzinie danego przedmiotu. Uwarunkowania dla formułowanych celów. Dobór strategii, form i środków kształcenia. Projektowanie środowiska materialnego lekcji. Plan i projekt lekcji a konspekt.

        Strategie i metody w kontekście zakładanych celów, materiału nauczania oraz cech uczniów. Kształtowanie pojęć, zasad, postaw, umiejętności praktycznych oraz rozwiązywania problemów. Rozwijanie umiejętności operowania zdobytą wiedzą. Kształtowanie kompetencji kluczowych w danym przedmiocie. Rozwijanie kompetencji czytelniczych. Wykorzystanie technologii informacyjnej w nauczaniu (prowadzeniu zajęć). Praca badawcza ucznia. Zajęcia pozaszkolne. Indywidualizacja i praca grupowa w metodzie projektów. Metody i formy nauczania a uzdolnienia uczniów. Ocenianie i jego rodzaje.

        Plan lekcji. Formalna struktura lekcji jako jednostki metodycznej. Sytuacje wpływające na przebieg lekcji. Typy lekcji oraz spotykane nauczycielskie i uczniowskie rytuały lekcji. Ocenianie na lekcji także w kontekście integracji oraz korelacji przedmiotowej. Ewaluacja. Dokumentowanie przebiegu lekcji. Lekcje indywidualne. Rodzice na lekcjach. Wykorzystanie czasu lekcji przez nauczyciela i ucznia. Interakcje nauczyciela i ucznia na lekcji. Pytania nauczyciela i uczniów w procesie kształcenia i wychowania.”

a) wykłady:

Dydaktyka biologii w systemie nauk. Zadania dydaktyk szczegółowych. Przedmiot zainteresowania dydaktyków biologii. Dydaktycy i ich pedagogiczne ponadczasowe myśli w aspekcie nauczania treści przyrodniczych. Szkoły dydaktyczne. Podstawa programowa kształcenia ogólnego do przedmiotu biologia na poziomie gimnazjum. Filozofia międzyprzedmiotowych ścieżek edukacyjnych w gimnazjum. Różnorodność ścieżek. Powiązania ścieżek edukacyjnych z przedmiotem biologia. Program nauczania jako przewodnik w nauczaniu biologii. Różnorodność programów na rynku edukacyjnym. Zasady tworzenia programów autorskich. Planowanie metodyczne lekcji – przygotowanie konspektu lekcji. Arkusz hospitacji lekcji. Cele dydaktyczne jako element treści nauczania. Taksonomia celów. Cele ogólne i operacyjne. Materiał nauczania – zasady doboru, grafy wiadomości. Strukturyzacja materiału nauczania. Tendencje w dydaktyce biologii związane z zakresem materiału nauczania. Wymagania programowe i ich klasyfikacja. Środki dydaktyczne i ich znaczenie w nauczaniu biologii zgodnie z zasadą poglądowości. Klasyfikacja środków dydaktycznych. Zasady doboru środków w zależności od sytuacji dydaktycznej. Znaczenie hodowli szkolnych w nauczaniu biologii. Przykłady upraw i hodowli przydatnych w nauczaniu biologii. Naturalne środki dydaktyczne w otoczeniu szkoły. Historyczne i współczesne pojęcie ogrodu szkolnego. Pracownia biologiczna i jej organizacja. Zasady BHP obowiązujące w pracowni biologicznej. Odpowiedzialność nauczyciela w przypadku nieszczęśliwych wypadków. Zasady obowiązujące w nauczaniu biologii. Metody nauczania – klasyfikacja i aktywizujące oddziaływanie. Metody podające, poszukujące i kierowania samodzielną pracą uczniów. Charakterystyka metod nauczania na wybranych przykładach. Projekt dydaktyczny w nauczaniu biologii. Problemy oceny i kontroli osiągnięć uczniów z biologii. Formy organizacyjne w nauczaniu biologii. Lekcje– klasyfikacja, struktura. Film dydaktyczny. Lekcja z filmem. Praca domowa. Przykłady różnorodnych prac. Dydaktyczne funkcje pracy domowej. Zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne w związku z nauczaniem biologii. Dydaktyka zajęć terenowych. Podręcznik do nauczania biologii i jego dydaktyczne funkcje. Zeszyt przedmiotowy, czy zeszyt ćwiczeń? - ocena porównawcza. Karty pracy i instrukcje słowno - graficzne – dydaktyczna ocena. Test wiadomości i umiejętności kończący naukę w gimnazjum. Analiza materiałów przygotowanych przez CKE. Student nauczycielem – zadania studentów w czasie praktyki w gimnazjum. Przygotowanie do praktyki ciągłej. Zasady sporządzania dokumentacji z praktyki. Praktyki pedagogiczne jako ważny element przygotowania do pracy nauczyciela. Strategie nauczania biologii. Znaczenie emocji w przyswajaniu wiedzy przyrodniczej. Szkolny system wychowawczy – przykłady z różnych szkół. Nauczyciel biologii jako wychowawca. Ideał wychowawczy. Problemy wychowawcze powiązane tematycznie z nauczaniem biologii. Nauczyciel biologii jako inicjator działalności prośrodowiskowej. Współpraca szkoły z instytucjami i organizacjami prośrodowiskowymi. Szkolne koło LOP, klub ekologiczny, koło PCK – planowanie i organizacja pracy. Rysunek nauczyciela i ucznia – znaczenie w nauczaniu biologii. Nauczanie biologii jako kontynuacja programu edukacji przyrodniczej w szkole podstawowej. Szkolny system oceniania sposobem na obiektywizację oceny wiedzy i umiejętności uczniów. Przykłady z różnych szkół. Metody sprawdzania i oceny wiedzy i umiejętności uczniów. Lektury biologiczne i wydawnictwa metodyczne w nauczaniu w gimnazjum. Integracja wiedzy na lekcjach biologii. Modele integracji wiedzy. Nauczanie treści biologicznych w szkołach specjalnych. Sylwetka nauczyciela. Etyka nauczycielskiej profesji. Nauczyciel biologii na ścieżce awansu zawodowego. Podstawowe akty prawne regulujące pracę szkoły. Karta nauczyciela. Szkolnictwo niepaństwowe w Polsce - organizacja, system pracy.

Zajęcia prowadzone są metodą dyskusji panelowej. Tematyka tych zajęć jest następująca:

  1. Nauczyciel biologii – osobowość, przygotowanie przedmiotowo-pedagogiczne i postawa moralna.
  2. Etyczne aspekty pracy nauczyciela.
  3. Aktywność nauczyciela biologii w środowisku szkolnym i pozaszkolnym.
  4. Problemy bioetyczne w nauczaniu biologii i ochrony środowiska.
  5. Nauczanie biologii a wychowanie seksualne, przygotowanie do życia w rodzinie i społeczeństwie.
  6. Ocena osiągnięć uczniów z biologii. Szkolny i przedmiotowy system oceny w gimnazjum.
  7. Projekty dydaktyczne z biologii w gimnazjum.
  8. Edukacja prozdrowotna na lekcjach biologii w gimnazjum.
  9. Nauczyciel biologii wychowawcą. Problematyka lekcji wychowawczych i jej związki z nauczaniem biologii.
  10. Krytyczna ocena podręczników i materiałów edukacyjnych do nauczania biologii na poziomie gimnazjum na tle dydaktycznych funkcji podręczników szkolnych.
  11. Rozwój zainteresowań biologicznych z uwzględnieniem konkursów i olimpiad przedmiotowych.
  12. Znaczenie wiedzy biologicznej i potrzeba kształcenia biologiczno – środowiskowego oraz przygotowanie uczniów do rozwiązywania problemów.
  13. Nauczanie biologii wspomagane komputerem. Wykorzystanie technologii informacyjnej w kształceniu biologicznym.
  14. Praca z uczniem dysfunkcyjnym na lekcjach biologii i ochrony środowiska.
  15. Przygotowanie uczniów do sprawdzianu gimnazjalnego.
  16. Jak zadbać o swój własny rozwój? Nauczyciel biologii na ścieżce awansu zawodowego.

b) ćwiczenia:

Analiza podstaw programowych i programów biologii – cele nauczania biologii w szkole podstawowej i liceum. Umiejętności kluczowe nabywane na lekcjach biologii. Analiza podstawy programowej, programów nauczania, podręczników i przegląd wydawnictw metodycznych. Metody nauczania biologii. Techniki i formy pracy. Środki dydaktyczne w nauczaniu biologii. Planowanie w pracy nauczyciela - rozkład materiału nauczania, konspekt lekcji (scenariusz lekcji). Hospitacja lekcji prowadzonej przez nauczyciela szkoły ćwiczeń. Lekcje praktyczne studentów. Test wiadomości i umiejętności w gimnazjum. Analiza testów egzaminacyjnych – egzamin zewnętrzny w gimnazjum (część matematyczno – przyrodnicza). Praca domowa ucznia. Hodowle roślinne i zwierzęce w pracowni biologicznej. Analiza oraz ocena własnej pracy dydaktyczno-wychowawczej.

15. Zagadnienia egzaminacyjne:

1. Dydaktyka biologii jako nauka. Powiązania z innymi naukami. Specyfika badań dydaktycznych i narzędzia stosowane do gromadzenia i przetwarzania informacji.

2. Systemy dydaktyczne. Nauczanie biologii we współczesnym systemie dydaktyczno – wychowawczym.

3. Treści biologiczne w kanonie wiedzy ogólnej współczesnego człowieka.

4. Historia nauczania biologii z uwzględnieniem roli dydaktyków polskich i światowej myśli pedagogicznej.

5.        Cele nauczania biologii. Taksonomia celów. Cele ogólne i operacyjne. Proces operacjonalizacji celów nauczania. Cele poznawcze, motywacyjne i działalności praktycznej.

6. Zasady nauczania na lekcjach biologii.

7. Środki nauczania, ich klasyfikacja i znaczenie.

8. Rola filmu w nauczaniu biologii. Struktura lekcji z filmem.

9. Metody nauczania. Klasyfikacja metod. Porównanie efektywności metod nauczania. Zasady doboru metod z uwzględnieniem różnych uwarunkowań. Metody aktywizujące ucznia.

10. Obserwacja i jej znaczenie w nauczaniu biologii. Przykłady różnych obserwacji biologicznych.

11. Projekt dydaktyczny i jego zastosowanie na lekcjach biologii.

12. Eksperymenty na lekcjach biologii– przykłady, wartość dydaktyczna. 

13. Integracja wiedzy na lekcjach biologii. Modele integracji.

14. Kształtowanie umiejętności na lekcjach biologii.

15. Kształtowanie postaw na lekcji biologii. 

16. Nauczyciel biologii jako organizator pracy dydaktyczno- wychowawczej. 

17. Przygotowanie się nauczyciela biologii do pracy dydaktyczno - wychowawczej.

18. Konspekt lekcji i protokół hospitacji.

19. Pracownia biologiczna - jej organizacja i znaczenie.

20. Uprawy roślinne w pracowni biologicznej.

21. Hodowle zwierzęce w pracowni biologicznej.

22. Pojęcie i rola ogrodu szkolnego.

23. Podręcznik ucznia i jego dydaktyczne funkcje.

24. Zeszyt przedmiotowy ucznia.

25. Przedmiotowe karty pracy – znaczenie w dydaktyce biologii.

26. Lektury uzupełniające i ich znaczenie w nauczaniu treści biologicznych.

27. Rysunek ucznia i nauczyciela na lekcjach biologii. Klasyfikacja rysunków przy zastosowaniu różnych kryteriów.

28. Praca domowa ucznia – sens, rodzaje i znaczenie.

29. Biologiczne zajęcia pozalekcyjne i pozaszkolne.

30. Wydawnictwa metodyczne dla nauczycieli.

31. Zajęcia terenowe – znaczenie, zasady organizacji.

32. Przyrodnicze ścieżki terenowe i ich znaczenie w nauczaniu biologii.

33. Bezpieczeństwo i higiena pracy na zajęciach z biologii.

34. Motywacja uczenia się biologii. Motywacja a skuteczność nauczania – uczenia się. Teorie motywacji. Założenia programu TARGET.

35. Lekcje biologii – klasyfikacja.

36. Znaczenie praktyk pedagogicznych w przygotowaniu się do pracy nauczyciela biologii.

37. Strategie nauczania stosowane w nauczaniu biologii. 

38. Założenia podstawy programowej i programów nauczania biologii w gimnazjum. Edukacyjne ścieżki międzyprzedmiotowe w gimnazjum.

39. Indywidualizacja procesu nauczania i jej znaczenie.

40. Nauczanie higieny w gimnazjum.

41. Specyfika nauczania treści z różnych dziedzin biologicznych na poziomie gimnazjum.

42. Zagadnienia seksuologii na lekcjach biologii w gimnazjum.

43. Problemy bioetyczne za zajęciach z biologii w gimnazjum.

44. Bioróżnorodność w programie nauczania na poziomie gimnazjum.

45. Sozologia w programie nauczania biologii. 

46. Konkursy i olimpiady biologiczne - ich wpływ na efektywność nauczania.

47. Metody kontroli i oceny wyników nauczania. 

48. Pomiar dydaktyczny.

49. Test jako narzędzie pomiaru dydaktycznego. Rodzaje testów. 

50. Standardy wymagań w gimnazjum.

51. Biologia na egzaminach kompetencyjnych.

52. Kształcenie, dokształcanie i doskonalenie zawodowe nauczyciela. 

53. Szkolny system oceniania, a przedmiotowy system oceny w gomnazjum.

54. Szkolny program wychowawczy i rola nauczyciela biologii w jego tworzeniu.

55. Struktura potrzeb człowieka i jej zastosowanie w odniesieniu do sukcesów lub porażek szkolnych.

56. Etyka zawodu nauczyciela. 

57. Nauczyciel biologii w środowisku szkolnym i pozaszkolnym. 

Myśląc o egzaminie nie zapomnij o tym, co napisał Demokryt: 

„Spośród rzeczy przyjemnych te radują najbardziej, które się zdarzają najrzadziej” 

16. Kompetencje i umiejętności: planowania, organizowania, hospitowania i przeprowadzania lekcji biologii zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy psychologicznej, metodycznej i pedagogicznej; nawiązania kontaktu z grupą uczniów; dokumentacji przebiegu lekcji, zapewnienia uczniom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; współpracy w gronie pedagogicznym i z rodzicami; wyboru podręczników i materiałów metodycznych.

16. Zalecana literatura:

a) podstawowa:

b) uzupełniająca: