Yus na Anyoru

Yus na Anyoru San Wuh 兵法孙武
ANA JANKUREN	始計
San Seh ka: anyoru, tos punan yo, aya na ihai ai amia, nuno na ahaira, Nuno na haira eom yomia, ya be ya tim al jelon ai zachau tuntu.	孫子曰：兵者，國之大事，死生之地，存亡之道，不可不察也。
Chumunye jaren lo ya janoza mumbe jom, zeyun ya la za ajewi mashun ya, ai dejo jusa ho na ya. Al kaka ana kwa Ipu, ana sun Nenan, ana yem Yula, ana pan Ukamun ai ana jom Kekoi.	故經之以五事，校之以計，而索其情，一曰道，二曰天，三曰地，四曰將，五曰法。
Ipu lo, mun yungelu kwambe upun, eno yunyo zenu yu jetong ihai, nong yika izen kakwa.	道者，令民與上同意也，可與之死，可與之生，而不畏危。
Nenan lo, ta manta ai anin, iven ai isham, ai aren na maronyo.	天者，陰陽，寒暑，時制也。
Yula lo, ya inai wan ai sin, reza eom geza, wilu eom silu, lasa ya temia eom temumwe.	地者，遠近，險易，廣狹，死生也。
Ukamun lo, yu iwanjo, itereju, inenke, itunyi, ai ichaubas.	將者，智，信，仁，勇，嚴也。
Kekoi lo, ya aren ai akoi, ipu na nyongi, ai areno na amulenu.	法者，曲制，官道，主用也。
Aya jom yo wau, tenjo tos ukamun yoyo, ukwa yu jebo lo fiti, ukwa yu nong jebo lo nong fiti.	凡此五者，將莫不聞，知之者勝，不知者不勝。
Echu, eta za ajewi sayun amashun lo, la kele ashi ho, ka lo:	故校之以計，而索其情。曰：
Upun hana le Ipu?	主孰有道?
Ukamun hana le itengi?	將孰有能?
Ajale na Yula tos uhana?	天地孰得?
Akamun na uhana weri tuntu?	法令孰行?
Varumbe na uhana don tio?	兵眾孰強?
Varumbe na uhana okwanku tio?	士卒孰練?
Atopa ai afon na uhana tenjebo tio?	賞罰孰明?
La noza awau lo wa dejo afiti eom afivu.	吾以此知勝負矣。
Ukamun yu hinkeza ajewi na wa lo, yu za ya reshi fiti, om lera yu;	將聽吾計，用之必勝，留之；
Ukamun yu nong hinkeza ajwei na wa lo, yu nong za ya reshi fivu, om munchu yu.	將不聽吾計，用之必敗，去之。
Ze jewi nenku la noza akwa li wehim ya lo, za lo akoi na chenu munto lu fino na jaman yanyo rava mumbe chira.	計利以聽，乃為之勢，以佐其外；
Tos mumbenyo lo, ya ana koi imasang na cheno la noza awimun be ya tinti al rento yanyo.	勢者，因利而制權也。
Anyoru lo, ya mau akonyam.	兵者，詭道也。
Echu eta tengi lo munyun lo nong tengi, eta janyole lo munyun lo nong janyole, eta fafau auno lo munyun lo en nainu, eta nainu lo yunkule lo fafau.	故能而示之不能，用而示之不用，近而示之遠，遠而示之近。
Munyun anenza eno nyankum yunyo, mun feren ai za yunyo, tonto reshiju yunyo lo, jankuri tos yunyo, eta don, chunu lo yunyo, tonto wonka yunyo lo, janzau yunyo lo, tonto vingi yunyo, nyam mwese, tonto ozonza lo, pomun lo yunyo hivi yulonyo, tonto okwa yunyo, mun lo yunyo numembe.	利而誘之，亂而取之，實而備之，強而避之，怒而撓之，卑而驕之，佚而勞之，親而離之。
Deru lo eta kuring yunyo, kunu lo ala jekung lai, awau ashi ucheno na nyoru fiti shai, ya tinti al nong toska yanyo kuye.	攻其無備，出其不意，此兵家之勝，不可先傳也。
Ubu yu fiti lo ku ajaru dauva wi bo nando, ai dauva maushi.	夫未戰而廟算勝者，得算多也；
Ubu yu fivu lo, ku ajaru dauva si sisi.	未戰而廟算不勝者，得算少也；
Adauva wi mun afiti, adauva si mun afivu, ai adauva yoyong ke mun ivera ha?	多算勝，少算不勝，而況於無算乎？
Tos yunchu wau lo, afiti eom afivu tenyun.	吾以此觀之，勝負見矣。

ANA NYORU	作戰
San Seh ka: yoza lo, cheno tos janzala varumbe awau: tonto winda pol na deru le win pan, winda pol na kelu le chenchi chu chingo, varu pol le vanayango lo, ai al nujau muranyo Lih pol lo,	孫子曰：凡用兵之法，馳車千駟，革車千乘，帶甲十萬, 千里饋糧;
Tontoye awepopa bola ai chira na kenoko, apopa na unoka ai udobo, aya shi toivo ai chirengu, ai ana mule winda ai chenchi denu pakos chu vungu pol tos anin. Tai sisi al tengi lanu varunyo le uwisti.	則內外之費，賓客之用，膠漆之材，車甲之奉，日費千金，然後十萬之師舉矣。
Eta za yanyo la noryu lo, afiti ya de nai lo denu japyusang ruya ai jansi reri na yunyo, tonto deru dola lo, ata nai monzavo idon, ai tonto onai kenoko lo, zavo na punan nong ke yosa.	其用戰也，勝久則鈍兵挫銳，攻城則力屈，久暴師則國用不足。
Eta opyusang ruya, opomonke reri, opil idon, omonzavo muranyo lo, tai kimbu lantiva nenza itinzon na wanyo eno mora, ai ukamun wanjo mawi, nong ke tengi sekanto zeto nen tai.	夫鈍兵，挫銳，屈力，殫貨，則諸侯乘其弊而起，雖有智者，不能善其後矣！
Echu la kenoko na nyoru wa wejo ige ninis, esto tatang weyun ikwijo la kenoko nai.	故兵聞拙速，未睹巧之久也；
Punan ya kwiku nenza anyoru nai lo, ya nong laila.	夫兵久而國利者，未之有也。
Echu ukwa yu nong wejo tuntu izen yanyo bovu ana za varunyo nyoru lo, yu tenging jebo nenku terim na ajam na nyoru.	故不盡知用兵之害者，則不能盡知用兵之利也。
Ukwa yu wansangi tos aza na varunyo lo, nong kwara pumbe tato sun eom nujau muranyo tato na yem, esto tonto jale zazaya chu abo na punan ai rava ana zachu muranyo nuchu ufere lo, tontoye aki na varunyo denu yosa.	善用兵者，役不再籍，糧不三載，取用于國，因糧于敵，故軍食可足也。
Punan be varunyo jansile eta ya nujau nainu muranyo , eta al nujau muranyo nainu lo, vasenka mel tonsile	國之貧于師者遠輸，遠輸則百姓貧，
Ukwa yunyo fafau varunyo lo denu mumpo zapa aupo, eta zapa aupo lo, ipale na vasenka mel monzavo, eta omonzavo ipale lo, al denu pomoi don vilu yunyo mule atintishi na sindola tos varunyo.	近于師者貴賣，貴賣則百姓財竭，財竭則急于丘役，
Eta owiza idon ai omonzavo ipale lo, yudo la huan na ban denu membo, awepopa na vasenka mel denu weron ninimbe teo chu aule.	力屈財殫，中原內虛于家，百姓之費，十去其七，
Awepopa ccc na upun, shi winda obayo, win tinzon, chenchi, tibeo, netu ai chempano, vanum na chetu ai naitu, kamul don ai winda wan, denu zabas ninimbe vai chu zavo.	公家之費，破車罷馬，甲冑矢弩，戟楯蔽櫓，丘牛大車，十去其六。
Echu ukamun wanjo denu jela ana jareshi muranyo nuchu uferu, bombe kwa chu aki na uferu tempa asunini chu ana wanyo; wambio kwa chu dongaki tempa asunini chu ana wanyo.	故智將務食於敵，食敵一鍾，當吾二十鍾，𦮼秆一石，當我二十石。
Echu, akwa ya mun al jamia uferu lo ya iwonka, akwa ya mun al zachu anenza chu uferu aupo chu yasa.	故殺敵者怒也，取敵之利者貨也。
Chumunye tos ajaru na winda lo, eta al zachu winda nini eom amaushi, topa lo una kwa yu zachu akwa, layom pengo ai nyotan na yunyo tom ana wanyo, zazia nen lo varu okaibo eno sai yunyo,	故車戰，得車十乘以上，賞其先得者，而更其旌旗，車雜而乘之，
Awau be al kaka “ana za uferu jamwi idon na yulo.”	卒善而養之，是謂勝敵而益強。
Shai varunyo wenje fitile, ya nong wenje anyoru nai;	故兵貴勝，不貴久；
Chumunye lo, ukamun yu jebo anyoru yu tifa na nonis na unyo, upun na ivan eom azende na punan.	故知兵之將，民之司命，國家安危之主也。
ANA ZA NUNUSA DERU	謀攻
San Seh ka: Sisang lo, zashi na za varunyo awau: ne tio ana chutus tidola na punan na uferu, ana jambayo tidola na punan nen shi ana sun.	孫子曰：凡用兵之法，全國為上，破國次之；
Nen tio ana chutus varunyo, ana jambayo varunyo nen shi ana sun, nen tio ana chutus sunati, ana jambayo sunati nen shi ana sun, nen tio ana chutus ruwonyo, ana jambayo ruwonyo nen shi ana sun, nen tio chutus kenyo, ana jambayo kenyo nen shi ana sun.	全旅為上，破旅次之；全卒為上，破卒次之；全伍為上，破伍次之。
Chumunye lo ana sekanto afiti mel la ruto mel lo nong adetio na iwansangi; ana javuzua varunyo na uferu leleng ajaru adetio ho na iwansangi.	是故百戰百勝，非善之善者也；不戰而屈人之兵，善之善者也。
Echu amunto wen tio na ukamun ana deru kuren na ferunyo; anen tio na sun ana deru rustunyo; azenu ana deru varunyo na ferunyo la an, ai noren ming tio ana kairu dola donumule.	故上兵伐謀，其次伐交，其次伐兵，其下攻城。
Fino wau na deru dola donumule be al zalo sisi eta tenchunung ya.	攻城之法，為不得已；
Ajankuri na vanum wan, tenunu, winda ochenchi na deru ai zaya yin denu wiza maro kwambe yem, ai ana jam awen chu vushum denu wiza maro yem maushi.	修櫓轒轀，具器械，三月而後成；距闉，又三月而後已；
Ukamun, yu nong tengo koiza irajung esto yompo munku aderu shi sindi wilewi titum donum lo denu jamia uyembe chu ruti ai varumbe, ai dola be yunyo nong zaru, ai awau minto na aderu.	將不勝其忿，而蟻附之，殺士卒三分之一，而城不拔者，此攻之災也。
Echu ukwa yu wansangi tos aza na varunyo javuzua varumbe na uyin leleng ajaru kakwa; yu zaru dola na uyin leleng deru yanyo; yu jambayo punan na uyin leleng ajaru nai.	故善用兵者，屈人之兵，而非戰也；拔人之城，而非攻也；毀人之國，而非久也。
Ya tim yu jaru vu Nenan le auno tiku na achutus. Shai ruya nong denu topyusang, ai tengi chutus awimun. Awau cheno na jankuren deruto.	必以全爭于天下，故兵不頓，利可全，此謀攻之法也。
Ya renya na nyoru, tonto varumbe na wanyo le unini tos ukwa na ferunyo, en kairo yu; tonto ujom tos ukwa lo, en deru noshi yunyo; tonto widau tato sun lo, en jambe varunyo sunu,	故用兵之法，十則圍之，五則攻之，倍則分之，
Tonto wengi wanyo lo, tengi pauku ruto; tonto vuangi si wanyo tos dau lo, tengi chunu ferunyo.	敵則能戰之，少則能守之，不若則能避之。
Echu varunyo sin yu jam renu lo denu tom wokaibo na ferunyo wan.	故小敵之堅，大敵之擒也。
Tau lo ukamun renovu na punan; tonto ikwijo bole ayo lo, punan ke don; tonto tering renovu lo, punan ke mwese.	夫將者，國之輔也，輔周則國必強，輔隙則國必弱。
Echu ashi yem laila za yanyo upun tengi deza minis tos varunyo:	故軍之所以患于君者三：
Yun nong jo en ya nong tinti Varunyo Yem weku esto kamun yunyo weku eom nong jo en ya nong tinti Varunyo Yem nuze ai kamun anuze. Awau be al kaka “nyausi varunyo”.	不知三軍之不可以進，而謂之進；不知三軍之不可以退，而謂之退；是謂縻軍。
Yu nong jebo aya na nyoru na Varunyo Yem esto pun yunyo kwashi muntonyo, tontoye ruti denu tom jesko.	不知三軍之事，而同三軍之政，則軍士惑矣。
Yu nong jebo imas na fino na Varunyo Yem esto vaza ipuza tos kamun, tontoye ruti denu hoha.	不知三軍之權，而同三軍之任，則軍士疑矣。
Eta Varunyo Yem kwi jesko ai hoha lo, izen na kimbu lantiva tomwan, awau be al cheva shi “varunyo renshing ya kum uyin fiti.”	三軍既惑且疑，則諸侯之難至矣，是謂亂軍引勝。
Echu mumbe jom laila chu yanyo al tengi jo afiti:	故知勝者有五：
Ukwa yu jo ata yu tengi jaru tai ai nong tengi jaru tai lo denu fiti.	知可以戰與不可以戰者勝，
Ukwa yu joza ashi na zazia dau tumangi ai vuangi lo denu fiti,	識眾寡之用者勝，
Ukwa nyongi na yu yanyo ti ai vu le iwanke kwashi lo denu fiti,	上下同欲者勝，以虞待不虞者勝，
Ukwa yu, eta okuri kwambe, tara ukuring lo denu fiti;	將能而君不御者勝；
Ukwa ukamun na yu wetengi ai be upun nong banzau lo denu fiti,	此五者，知勝之道也。
Chumunye auka: ukwa yu wejo ferunyo ai wejo yulo lo, nong zembo la ruto mel. Ukwa yu nong wejo ferunyo esto eo wejo yulo lo denu fiti sito, fivu sito.	故曰：知彼知己，百戰不殆；不知彼而知己，一勝一負；
Tonto al mau nong wejo ferunyo mau nong yulo lo, denu fivu ruto kwa yo.	不知彼，不知己，每戰必敗。
AJANJAKE NA FINO	軍形
San Seh ka: ukwijo la kwita lo, mun yulonyo tenzarung la kuta, eno tara ata en tengi zaru ferunyo tai.	孫子曰：昔之善戰者，先為不可勝，以待敵之可勝，
Itefivung bo lele na walonyo, itefivu bo lele na ferunyo.	不可勝在己，可勝在敵。
Echu ukwijo tengi jam yulo tefivung, esto nong tengi jam ferunyo tefivu.	故善戰者，能為不可勝，不能使敵必可勝。
Chumunye auka: ukwa tengi jo ashi na zaru shai, leleng tengi jam aye.	故曰：勝可知，而不可為。
Ukwa yu nong tengi fiti lo wairu, ai ukwa yu tengi fiti lo deru.	不可勝者，守也；可勝者，攻也。
La mumbenyo wau lo tos awairu idon ke yosa, tabo tos aderu lo ya ke yosang.	守則不足，攻則有餘。
Ukwijo tos awairu lo, vanjo yulonyo vu tingi sasta na na Yula; ukwijo tos aderu lo weku nuchu iwen sasta na Nenan, echu yunyo tengi javan yulonyo ai afiti.	善守者，藏于九地之下；善攻者，動于九天之上，故能自保而全勝也。
Ana weyun afiti ya nong tunti akwa be vunginyo tengi jo ya mau lo nong ati na iwansangi.	見勝，不過眾人之所知，非善之善者也。
Mau nong ati na iwansangi tonto ukwa zaru ai uyo la Yula ka: “Nenja!”	戰勝，而天下曰善，非善之善者也。
Ana ponti azi na bonta nong totan na idon wan; ana weyun Nin ai Mam nong ayunju nen; ana wehim tibum nong ahinju nen.	故舉秋毫，不為多力；見日月，不為明目；聞雷霆，不為聰耳。
Ukwita yunyo be al jesa shi kwijo lo, yu ukwa yu zaru geza;	古之善戰者，勝于易勝者；
Echu afiti na ukwa yunyo wansangi tos anyoru nong osava za iwijo chumun iwanjo, asekanto chu itunyi.	故善戰者之勝也，無智名，無勇功。
Echu yunyo fiti leleng awoi. Ukwa yu leleng awoi lo yuno tongono nole afiti zaru ukwa yunyo kwi wofiti.	故其戰勝不忒。不忒者，其措必勝，勝已敗者也。
Echu uru kwijo jareshi yu la toshi ya munteneng afivu, ai nong nombo tengito na fiti ferunyo.	故善戰者，立于不敗之地，而不失敵之敗也。
Chumunye, varunyo fitile la kuta rento mumbenyo na fiti, ai tai kele dembe ruto; tabo varunyo ofivu jaru la kuta, ai tai kele afiti.	是故勝兵先勝，而後求戰；敗兵先戰，而後求勝。
Ukwa yu za varunyo kwijo lo janja sai Ipu ai kaira renya; chumunye yu tengi koiza ajanten.	善用兵者，修道而保法，故能為勝敗之政。
Tos zashi na nyoru lo: ana kwa awanyun, ana sun ajewi, ana yem adauva, ana pan amashum, ana jom afiti; awanyun be Yula jampo, awanyun jampo ajewi, ajewi jampo adauva, adauva jampo amashun, amashun jampo afiti.	兵法：一曰度，二曰量，三曰數，四曰稱，五曰勝；地生度，度生量，量生數，數生稱，稱生勝。
Varunyo fitile shi wamwabio de al mashun ya tos zoi, tabo varunyo ofiti shi zoi be al mashun ya tos wamwabio.	故勝兵若以鎰稱銖，敗兵若以銖稱鎰。
Agenuru na varumbe yunyo zaru shi ahichu na aso okaibo ya nubo wanaibo le nayo sumpol.	勝者之戰民也，若決積水于千仞之谿，形也。
DONO	兵勢
San Seh ka: Sisang lo, ana kamun uwi shi ana kamun usi, ya aya na jambe dau.	孫子曰：凡治眾如治寡，分數是也。
Ana za dau wan jaru shi ana za usi jaru, ya aya sisis na asa ai ajampau.	鬥眾如鬥寡，形名是也。
Akwa ya munten winyo na Varunyo Yem retum tonyining ferunyo leleng fivu lo ya inoshing ai inoshi.	三軍之眾，可使必受敵而無敗者，奇正是也。
Tonto ala yo varunyo deru lai lo shi japyusadu be al mune che reo lo, ya chumun ala mwese ai re.	兵之所加，如以碬投卵者，虛實是也。
La ajaru yo lo, la ajaru lo al dembe za inoshi ai jale afiti za inoshing.	凡戰者，以正合，以奇勝。
Echu ukwa yu wansangi tos azajam inoshing lo temonzavong shi Nenan ai basanoleng shi Chang-Chiang wamwa; eta tombas ai tonuku wai lo shi Nin ai Mam; akwa yanyo tomia ai tom wai lo maronyo pan.	故善出奇者，無窮如天地，不竭如江河；終而復始，日月是也；死而復生，四時是也。
Jisa nong tunti ajom, esto aron yo na jisa jom be al tatang tengi wehim.	聲不過五，五聲之變，不可勝聽也。
San nong tunti ajom, esto aron yo na san jom be al tatang tengi weyun.	色不過五，五色之變，不可勝觀也。
Aloi nong tunti ajom, esto aron yo na aloi jom be al tatang tengi juloi.	味不過五，五味之變，不可勝嘗也。
La nyoru lo, arendan na fino na akoi nong tunti inoshing ai inoshi, esto aron na inoshing ai inoshi be al tatang tengi monzavo tuntu.	戰勢不過奇正，奇正之變，不可勝窮也。
Inoshing ai inoshi jampo noyonsa noyom, shi taro basaleng, hayu tengi mumbas ya yoi!	奇正相生，如循環之無端，孰能窮之哉！
Felon ge shi aso shonsho ya mundanu adu, idon.	激水之疾，至于漂石者，勢也。
Shi ache na numiane, abaska ya janten, ajambayo.	鷙鳥之擊，至于毀折者，節也。
Echu dono na nyoru na ukwa yunyo wansangi tos anyoru le idon rurusa, chege abaska, dono na nyoru na ukwa shi chempano ohi kwambe, abaska shi ahichu na chenkos.	是故善戰者，其勢險，其節短，勢如張弩，節如機發。
Ijesko susku, ajaru yunkule renshing, esto al nong tengi jam renshing ya.	紛紛紜紜，鬥亂，而不可亂也。
La wankale ai ijesko, rosa anunu, esto al nong tengi fiti yunyo.	渾渾沌沌，形圓，而不可敗也。
Irenshing onyansa be akoi sencho, iyika onyansa be itunyi sencho, imwese onyansa be idon sencho.	亂生于治，怯生于勇，弱生于強。
Irenshi ai irenshing aya na dau; itunyi ai iyika aya na arendan; idon ai imwese aya na ajansa varumbe.	治亂，數也；勇怯，勢也；強弱，形也。
Echu ukwa yu wansangi tos alanu na ferunyo lo zajam za arendan be ya tinti ferunyo waija ya; pauku akwa eno ferunyo hiza ya.	故善動敵者，形之，敵必從之；予之，敵必取之；
Za nyankunya yu lanu yunyo, za ban (na varunyo) yu tara yunyo.	以利動之，以實待之。
Echu ukwa yu wansangi tos anyoru lo kele afiti za arendan na cheno na akoi, nong za irava tos ubu, shai yu tengi jeza ubu ai za dono oron.	故善戰者，求之于勢，不責于人，故能擇人任勢
Ukwa yu za dono oron lo kamun ubu la ruto shi yu la danu pembe ai adu.	任勢者，其戰人也，如轉木石，
Jusa na pevo ai adu en yanyo sus eta tera, esto nunu eta la vuku tipil, tonto sapil lo, yanyo tombas, esto tonto rosa lo, yanyo nunu.	木石之性，安則靜，危則動，方則止，圓則行。
Echu dono na cheno na ukwa yu wansangi tos anyoru zajam ubu la nyoru temashun adu rosa yunyo danu vunu gin ya wen nayo pol, shai arendan na cheno na dono.	故善戰人之勢，如轉圓石于千仞之山者，勢也。
ALA MWESE AI SERE	虛實
San Seh ka: Ukwa yu una kwa la rotula ai tara ade na ferunyo lo denu temwera, ukwa yu una sun la rutola lo ai ya tim yu geku de ruto lo denu de tinzon.	孫子曰：凡先處戰地而待敵者佚，後處戰地而趨戰者勞。
Echu ukwa yu wansangi tos anyoru lo pomun ubu ai yu be ubu nong pomun.	故善戰者，致人而不致于人。
Eno mun ferunyo de chumun akeju na yulo, janai lo anenza; eno kubas ferunyo weku lo, munyun lo nenkung terim.	能使敵人自至者，利之也；能使敵不得至者，害之也。
Echu tonto ferunyo mwera lo, tengi janzonju yu; tonto omunki yu lo, tengi jantinki yu; tonto okebo yu lo, tengi lanu yu.	故敵佚能勞之，飽能飢之，安能動之。
Kunu lo rila be ya tim yu geku lai, genu ala yu nong jeku lai.	出其所不趨，趨其所不意。
Ai eno nunai Lih pol leleng asekan, nunai an doraleng; ai eno jareshi janten aderu lo, deru rila yanyo wairuleng; eno jareshi awairu tepyubong lo, javan rila be ferunyo nong deru lai.	行千里而不勞者，行于無人之地也；攻而必取者，攻其所不守也；守而必固者，守其所不攻也。
Echu eta ukwa wansangi tos aderu lo, ferunyo nong jo ala ya tim yu jando awairu lai; eta ukwa wansangi tos awairu lo, ferunyo nong jo ala ya tim yu deru lai.	故善攻者，敵不知其所守；善守者，敵不知其所攻。
Chauyun, chauyun wamwa! Fafau leleng asa ya. Shi Nam fafau lo!	微乎微乎！至于無形；神乎神乎！
Ya deche fafau itehiming, chumunye al tengi tom ukoi na nonis na ferunyo.	至于無聲，故能為敵之司命。
Weku tabo yu nong tengi wairu, genuru ala membo na yu; monkum van tabo yu nong tengi geze zenu, za ige be yu nong tengi deche ya.	進而不可禦者，衝其虛也；退而不可追者，速而不可及也。
Echu eta wa keju dembe ajaru, eye ferunyo le renovu wen ai chinaicha naibo lo, yu nong tengu chunu ruto chumun wa deru auno be ya tim yu muvan yanyo.	故我欲戰，敵雖高壘深溝，不得不與我戰者，攻其所必救也；
Tonto wanyo nong keju dembe ajaru lo, eye wa jantan nana la vuku sisi ai wairu ya lo, yu nong ke tengi mun wa dembe ajaru chumun ala siskom na ya.	我不欲戰，雖劃地而守之，敵不得與我戰者，乖其所之也。
Chumunye tonto (jo) asa na yu tabo tenyunung walo, tontoye wa jela tabo omembe ferunyo.	故形人而我無形，則我專而敵分。
Okwara wa leke shi ukwa, ombe ferunyo leke shi unini, eno eo za unini deru ukwa na yu, tontoye wi wa ai si yu,	我專為一，敵分為十，是以十攻其一也，則我眾而敵寡，
Tonto tengi za uwi deru usi lo, tontoye ukwa be wanyo mun yunyo dembe ajaru lo denu botusung kwambe.	能以眾擊寡，則我之所與戰者，約矣。
Tinti ojong ala be wa mun ferunyo dembe ajaru lo, tonto ojong lai lo, tontoye wi ala be tim ferunyo jankuri lai, tonto wi ala be ferunyo jankuri lo, tontoye si ukwa be wa mun yunyo dembe ajaru.	吾所與戰之地不可知，不可知，則敵所備者多，敵所備者多，則我所與戰者寡矣。
Echu tonto jankuri kulu tontoye usi la zelu, tonto jankuri zelu tontoye usi la kulu, tonto jankuri yino tontoye usi la zano, tonto jankuri zano tontoye usi la yino, tonto lalang nong okuri tontoye lalang nong le usi.	故備前則後寡，備後則前寡，備左則右寡，備右則左寡，無所不備，則無所不寡。
Usi ukwa yunyo jankuri uyin; widau ukwa yunyo mun uyin jankuri tos yunyo.	寡者，備人者也；眾者，使人備己者也。
Echu tonto jo ala na ruto ai jo anin na ruto lo, tontoye tengi tum lih pol kwaranu dembe ruto.	故知戰之地，知戰之日，則可千里而會戰。
Tonto nong jo ala na ruto, nong jo anin na ruto lo, tontoye yino nong tengi muvan zano, zano nong tengi muvan zano, kulu nong tengi muvan zelu, zelu nong tengi muvan kulu, ai mawi lo tonto unainu tio nainu lih nini siwi ai ufafau tio yinchu lih siwi ha?	不知戰地，不知戰日，則左不能救右，右不能救左，前不能救後，後不能救前，而況遠者數十里，近者數里乎？
Noza ajesa na wa lo, eye varu na Yuweh widau tunti ana wanyo lo, hashi tenenza aye tos afiti yoi? Echu wa ka: afiti tengi to, eye widau ferunyo lo, wanyo tengi mun yunyo nong jaru.	以吾度之，越人之兵雖多，亦奚益于勝哉？故曰：勝可為也，敵雖眾，可使無鬥。
Echu jankuren eno dejo jale ajewi na atonis ai atenong.	故策之而知得失之計，
Topon lo yu ai jo amun na anunu, mun yu munyun ai jo ala na tomia ai hai, sayun yu ai jo ala le atumwi ai iyosang.	作之而知動靜之理，形之而知死生之地，角之而知有餘不足之處。
Echu adetio na ajansa varumbe lo faunu isaleng; tonto saleng ya lo, tontoye usishun sol tio nong tengi yun, uwanjo nong tengi jankuren.	故形兵之極，至于無形；無形，則深間不能窺，智者不能謀。
Ashi na jampo afiti chumun aren (na ferunyo) tos vunginyo shai be vunginyo nong tengi jebo.	因形而措勝于眾，眾不能知。
Ubu yo jo aren be wanyo za ya fiti, esto yuyung jo aren be wanyo za ya fiti;	人皆知我所以勝之形，而莫知吾所以制勝之形；
Echu finombe fitile be al nong wai, basaleng aren na waija (ferunyo).	故其戰勝不復，而應形於無窮。
Finombe na varunyo shi aso, asa na aso chunu iwen ai geku vunu: asa na varu, chunu are ai deru amwese; aso noza ansa jansa asonu, varumbe noza ferunyo jansa afiti.	夫兵形象水，水之形，避高而趨下：兵之形，避實而擊虛；水因地而制流，兵因敵而制勝。
Echu varumbe nong le iwe tayoshi, aso nong le asa tayoshi; ukwa yu tengi chumun ferunyo sayom ai jale afiti be al kaka nano.	故兵無常勢，水無常形；能因敵變化而取勝，謂之神。
Echu avo jom nong tiva tayoshi; maronyo pan nong pun tayoshi, anin fau ai nai laila, Mam janja tonsin ai tomwan.	故五行無常勝，四時無常位，日有短長，月有死生。
NUNUSA	軍爭
San Seh ka: renya na aza yo na varumbe, ukamun pauza akamun chu ukim, kwara varunyo ai mukwa uwidau, jaluju avo ku jam tado, yayang reza tunti nunusa.	孫子曰：凡用兵之法，將受命於君，合軍聚眾，交和而舍，莫難於軍爭。
Ireza na nunusa weron sayom arosa tom anosa, sayom minis tom nenku.	軍爭之難者，以迂為直，以患為利。
Echu tonto rosa nunyo na yu, tabo za nenku nyankum yu lo, eye nuchu ze ukwa lo, denu de ku yu, awau chumun ajo na nunusa rosa ai nosa.	故迂其途，而誘之以利，後人發，先人至，此知迂直之計者也。
Echu nenkule ajaru tos varunyo, zen ajaru tos winyo.	故軍爭為利，軍爭為危。
Tonto kwara varunyo eno zaru nenku lo, tontoye nong taku; tonto mova varumbe eno zaru nenku lo, tontoye baichu muranyo.	舉軍而爭利，則不及；委軍而爭利，則輜重捐。
Shai chumunye tonto chunu chenchi kunu tabo anin ai manta leleng tadora, la nainu nuno sun tunti ajanja tos tato, Lih mel eno zaru nenku lo, tontoye al kaibo varumbe na ukamun yem.	是故卷甲而趨，日夜不處，倍道兼行，百里而爭利，則擒三將軍。
Udon kula, utinzon zenu, za kuren shai lo uninimbe denu de.	勁者先，疲者後，其法十一而至；
Tonto ukwa nai Lih jonini eno vuru tos nenku lo, tontoye ukamun na varumbe na ku denu woivu ai za kuran shai lo usumbe denu de;	五十里而爭利，則蹶上將軍，其法半至；
tonto ukwa nai Lih yenini vuru tos nenku lo, tontoye uyembe sun chu denu de.	卅里而爭利，則三分之二至。
Ya shai echu tonto varunyo nong le muranyo lo yunyo denu tomia, leleng muranyo chu aki denu tomia, leleng bando na muranyo denu tomia.	是故軍無輜重則亡，無糧食則亡，無委積則亡。
Echu ukwa yu nong jo kuren na tifa lantiva lo, nong tengi jankuri rustunyo.	故不知諸侯之謀者，不能豫交；
Ukwa yu nong gin ai penyo, gimbai ai moila, asa na chuman ai an sole lo, nong tengi mun vanrunyo nuvu; ukwa yu nong za uheno lashi lo nong tengi jale nenku na an.	不知山林、險阻、沮澤之形者，不能行軍；不能鄉導者，不能得地利。
Echu varunyo jarila eno konyam, nunu eno jale nenku, numembe ai kwaranu eno janyin,	故兵以詐立，以利動，以分合為變者也，
Echu ige na yunyo shi tihum, imwenu shi penyo, aboru ai azaruza shi api, inunung shi gin, reza en jebo yunyo shi isol, anunu na yunyo shi tibum.	故其疾如風，其徐如林，侵掠如火，不動如山，難知如陰，動如雷霆。
Eta zaruza sinan lo jambe auza pau varumbe, eta zaru an lo jambe anenza, koiza imas ai janunusa,	掠鄉分眾，廓地分利，懸權而動，
Una kwa yu jebo fino na chunu ai anosa lo denu fitile. Awau renya na nunusa.	先知迂直之計者勝，此軍爭之法也。
Kaiko nyonoka na nyoru ka: “Al nong tengi ka noyom, echu jam chefan ai daya; al nong tengi weyun noyom, echu jam simpengo ai pengo.	軍政曰：「言不相聞，故為金鼓；視不相見，故為旌旗。」
Chefan, daya, simpengo ai pengo zashi na mukwa ahim ai ayun na ubu.	夫金鼓旌旗者，所以一人之耳目也；
Eta ubu kwi okwa lo, utunyi nong tengi weku kwasi, uyika nong tengi nuze kwasi, awau renya na zajam uwidau.	人既專一，則勇者不得獨進，怯者不得獨退，此用眾之法也。
Echu la ruto na manta jam api ai daya widau, ai la ruto na ninta jam simpengo ai pengo widau, eno janyin ahim ai ayun na ubu.	故夜戰多火鼓，晝戰多旌旗，所以變人之耳目也。
Echu reri na varunyo yem be al tengi geza, jea na ukamun na varunyo be al tengi geza.	故三軍可奪氣，將軍可奪心。
Shai echu en la ninku lo hailon reri, la baninta kera reri, la zekita juring ya;	是故朝氣銳，晝氣惰，暮氣歸；
Echu ukwa yu nyoru wansangi lo chunu reri hailon na yunyo, deru eta ya kera, awau ashi na koi reri shai.	故善用兵者，避其銳氣，擊其惰歸，此治氣者也。
Za iren tara urenshing, za ivera tara uferen lo, awau ashi na koi jea shai.	以治待亂，以靜待譁，此治心者也。
Za ufafau tara unainu, za wozonza tara utinzon, za womunki tara utinki lo, awau ashi na koi idon shai.	以近待遠，以佚待勞，以飽待飢，此治力者也。
Nong nubainu pengo oren nenshi, nong deru yono temwuza lo, awau ashi na koi atonyin.	無邀正正之旗，勿擊堂堂之陣，此治變者也；
Echu renya na zajam varunyo en nole gin be nong nole, ukwa le gin ze yunyo be nong fenu lo, anuze onyam be nong zenu, varu hailon be nong deru lo,	故用兵之法，高陵勿向，背邱勿逆，佯北勿從，銳卒勿攻，
varunyo nyankunya be nong kiza, umbe yunyo wainu nong mumbas lo,	餌兵勿食，歸師勿遏，
Eta kairu umbe ya tim wanyo sivi, uboru tinzon be nong pomun lo, awau renya na zajam varunyo.	圍師必闕，窮寇勿迫，此用兵之法也。

VARUNYO LA DAIVU	行軍
San Seh ka: tos ala yo ya yunkule ferunyo dobo lai: eo tunu wenseo tum gin, kele an wen temumwe, nong tinu awen jaru lo, awau zashi na za varumbe la gin.	孫子曰：凡處軍相敵：絕山依谷，視生處高，戰隆無登，此處山之軍也。
Ze tunu sonai lo, janainu yoyo, eta ferunyo tum lo nong kwanu bo aso, nenti deru eta sumbela yunyo.	絕水必遠水，客絕水而來，勿迎于水內，令半濟而擊之利。
Tonto keju jaru lo, nong kunu fafau sonai chede borunyo, esto kele lo an wen temumwe, nong de sochuno, awau zashi na za varumbe la sonai.	欲戰者，無附于水而迎客，視生處高，無迎水流，此處水上之軍也。
Yoyo chunu ausola lo, esto nunu geku ai nuchu, tonto nubo ajaru la ausola lo, ya tim wanyo lu aso ai pea, ai en ape wi ze, awau zashi na za varumbe la ausola.	絕斥澤，惟亟去勿留，若交軍于斥澤之中，必依水草，而背眾樹，此處斥澤之軍也。
Eta la an hu wivang lo, jarila le awen la zano ai zelu, ansa temia la kulu, ansa temumwe la zelu, awau zashi na za varumbe la huan.	平陸處易，右背高，前死後生，此處平陸之軍也。
Awau zashi pan tenza na varumbe, wikim jin fiti wikim pan shai.	凡此四軍之利，黃帝之所以勝四帝也。
Varunyo yo nenju ala wen ai winin wi tunti ahu ai avavandin, tonto mumule inensa ai ala re, varunyo denu leleng isemi mel, al tengi ka nenshi ya tim fiti.	凡軍好高而惡下，貴陽而賤陰，養生處實，軍無百疾，是謂必勝。
Eta singin ai moilu la, boraza alu winin, ai yunyo la zano ai zelu, awau nenku na varunyo ai kenole tos ansa.	邱陵隄防，必處其陽，而右背之，此兵之利，地之助也。
Eta tiso bon sochuno lo pyus de, ukwa yu keju tum lo, ai tara lo deche tonsi.	上雨水沫至，欲涉者，待其定也。
Ansa yo le gimbai le vonu tipil, chabola naibo, kaila, hupeanyo susku, chuman, abai, nong faunu yanyo;	凡地有絕澗、天井、天牢、天羅、天陷、天隙，必亟去之，勿近也；
Tonto wanyo lara nainu lo, ferunyo ke faunu yanyo; eta wanyo nole lo, yanyo ke ze ferunyo.	吾遠之，敵近之；吾迎之，敵背之。
Tonto kunyau zen lu varunyo lo, boso simboso, lu sopepe, penyo ape, le vandin lon, ya tim kekele tuntu yanyo, en ala vanjo sishun.	軍旁有險阻、潢井、蒹葭、林木、翳薈者，必謹覆索之，此伏姦之所也。
Tonto fafau ferunyo ai lara sus lo, yunyo la rava rila don la banki na fino.	敵近而靜者，恃其險也。
Ukwa yu nainu ai fede lo keju uyin weku.	遠而挑戰者，欲人之進也。
Tonto ala na tado wivang en nubo lo, nyankunya aye.	其所居易者，利也。
Tonto ape wi nunu lo, yunyo la de.	眾樹動者，來也。
Tonto kunyau wi la poi lon lo, jekele lo.	眾草多障者，疑也。
Tonto une tinu lo, asiskai ya.	鳥起者，伏也。
Tonto unga tonyi lo, aderu cheta ya.	獸駭者，覆也。
Tonto sishum wen ai fera wi lo, winda la de; tonto hu ai wilu lo, nuvuru la de;	塵：高而銳者，車來也；卑而廣者，徒來也；
Tonto omembe ya ai weron nana chusi lo, yunyo la kwara pipevo; tonto si ai rizering lo, yunyo la jantado.	散而條違者，樵採也；少而往來者，營軍也。
Ukwa yu chunu hupu esto jamwi ajankuri lo denu weku.	辭卑而益備者，進也。
Ukwa yu ka don ai weku gege lo denu nuze.	辭強而進驅者，退也。
Tonto winda lim nuchi ku ai la alu lo, yunyo la jarila (eno jaru).	輕車先出其側者，陣也。
Tonto soi ivera leleng ajambotusung lo, yunyo la jankuren akwa.	無約而請和者，謀也。
Tonto gevu gekushi ai jaren atonsa lo, rio tau.	奔走而陳兵者，期也。
Tonto nubo sumbe nuchi sumbe lo, nyankunya ya.	半進半退者，誘也。
Tonto varu revuza ruya lo, kike yunyo.	仗而立者，飢也。
Tonto udeza na aso una kwa yunyo soza lo, soke yunyo.	汲而先飲者，渴也。
Tonto weyun nenku esto nong de lai lo, tinzon yunyo.	見利而不進者，勞也。
Tonto une kwaranu lo, membo lai.	鳥集者，虛也。
Tonto donka la manta lo, yika yunyo.	夜呼者，恐也。
Tonto odensi varumbe lo, ukamun nong re.	軍擾者，將不重也。
Tonto pengo nunu lo, renshing yunyo.	旌旗動者，亂也。
Tonto ruti wonka (ukamun) lo, tinzon yunyo.	吏怒者，倦也。
Tonto jamia win kiza seki lo, varunyo leleng bin.	殺馬肉食者，軍無糧也。
Tonto pinja deo ai nong wainu sido lo, tinzon vilu ferunyo.	懸缶不返其舍者，窮寇也。
Tonto tayoshi basanung varu dembe yonka mweka lo, yunyo kwi mole winyombe.	諄諄翕翕，徐與人言者，失眾也。
Tonto topa wito lo, yunyo yaiza.	數賞者，窘也。
Tonto fon wito lo, dodoi yunyo.	數罰者，困也。
Tonto mweng la kuta ai zeye yika winyo lo, nong nenje wamwa yu.	先暴而後畏其眾者，不精之至也。
Tonto munu lakanu le anenka lo, keju zonza si.	來委謝者，欲休息也。
Tonto varumbe wonka ai weku de, nai tabo mau nong chede, mau nong nuze lo, tim sayun zahea ya.	兵怒而相迎，久而不合，又不相去，必謹察之。
Tonto varu nong wi tunti yunyo lo yosa widau aye, sisi nong ke nubo felon, yosa en kwara idon na walonyo, zachau ferunyo ai jale udomau.	兵非貴益多，惟無武進，足以併力料敵取人而已。
Ukwa yu leleng aje na sinyi ai jehu uferu, lo tim al kaibo yu.	夫惟無慮而易敵者，必擒于人。
Tonto varu yunyo nong ovalu faubo ai al fon yu lo, tontoye nong vuzua, tonto nong vuzua lo ya reza za yunyo.	卒未親附而罰之，則不服，不服則難用。
Tonto varu yunyo ovalu faubo ai nong fon lo, tontoye nong tengi za yunyo.	卒已親附而罰不行，則不可用。
Echu za renya na mweke kamun yunyo, za renya na varunyo mukwa yunyo, aye ana zazia reshi yunyo.	故令之以文，齊之以武，是謂必取。
Tonto kamun asapu na jevu za akwansa lo, tontoye varu vuzua;	令素行以教其民，則民服；
Tonto nong kamun asapu na jevu za akwansa lo, tontoye varu nong vuzua;	令不素行以教其民，則民不服；
Ukwa yu kamun asapu na jevu, ai winyo ke wimun noyonsa.	令素行，與眾相得也。
LASA	地形
San Seh ka: lasa yanyo laila, lasa ya tenubo, opim, ya janzevi, ya silu, ya zen, ya nainula.	孫子曰：地形有通者，有挂者，有支者，有隘者，有險者，有遠者。
Tonto wanyo tengi nubo, uyin tengi nubo lo, al kaka ya tenubo.	我可以往，彼可以來，曰通；
Tos asa wau lo, la kuta lo boraza ala wen ai winin, janen jauno na muranyo eno jaru, tai ke nenkule.	通形者，先居高陽，利糧道以戰，則利。
Tonto tengi weku, reza en wainu lo, al kaka ya opim.	可以往，難以返，曰挂；
La lasa opim lo, tonto ferunyo nong kuri lo, weku lo ai fiti yunyo, tonto ferunyo kuri tonto wanyo weku ai nong fiti, ya reza wainu lo, ya nong ke nenkule.	挂形者，敵無備，出而勝之，敵若有備，出而不勝，難以返，不利。
Tonto wa weku tabo nong nenkule, ai uyin weku tabo nong nenkule lo, al kaka ya lasa ya janzevi;	我出而不利，彼出而不利，曰支；
La ala sasa shau lo, eye uferu za nenku nyankum wanyo lo, wanyo nong weku;	支形者，敵雖利我，我無出也；
Tonto nuze ai nuchi, eno che yunyo eta chi sumbe lo, nenkule ya.	引而去之，令敵半出而擊之，利。
Tos lasa silu lo, tonto wanyo na kwa boraza lai lo, ya tim muraza eno tara uferu.	隘形者，我先居之，必盈以待敵；
Tonto uferu boraza ku uyo lai ai muraza lo, nong zenu yunyo, tonto nong muraza lo, eo zenu yunyo.	若敵先居之，盈而勿從，不盈而從之。
Tos lasa zen lo, tonto boraza lai lo, ya tim boraza awen ai winin eno tara ferunyo;	險形者，我先居之，必居高陽以待敵；
Tonto ferunyo boraza ku uyo yanyo lo, nuze varumbe ai nuchu, nong zenu yunyo.	若敵先居之，引而去之，勿從也。
Tos lasa nainula lo, tonto wengi idon, ya ke reza muru yunyo jaru, aru nong ke nenkule.	遠形者，勢均，難以挑戰，戰而不利。
Awau jevu vai, ashi na lasa, ukamun yu de ipuza lo, nong tengi nong lonsayun yunyo.	凡此六者，地之道也，將之至任，不可不察也。
Echu tos varumbe: laila ukwa yu churu, yu mwevi, yu bombai, yu mwembe, yu ferenshi, yu nuze leleng aren;	故兵有走者，有弛者，有陷者，有崩者，有亂者，有北者；
Awau nong minto be Yula ai Nenan mun esto ukamun mun yanyo to.	凡此六者，非天地之災，將之過也。
Tonto wengi idon na ubu, ukwa deru unini lo, al kaka ya “churu”.	夫勢均，以一擊十，曰走。
Tonto don varu ai mwese ruti lo, al kaka ya “mwevi”.	卒強吏弱，曰弛。
Tonto don ruti ai mwese varu lo, al kaka ya “bombai”.	吏強卒弱，曰陷。
Tonto wonka ai hinkeng ruti na ti, yulonyo dembe jaru ferunyo chumun iwonka tabo ukamun nong jo iwetengi lo, al kaka ya “mwembe”.	大吏怒而不服，遇敵懟而自戰，將不知其能，曰崩。
Tonto mwese ai nong baubas ukamun, tenjebong nuno na notile, ruti ai varu leleng ketim tayoshi lo, ai remwoi atonsa lo, al kaka ya “ferenshi”.	將弱不嚴，教道不明，吏卒無常，陳兵縱橫，曰亂。
Tonto ukamun nong tengi jekuje ferunyo lo, za usi deru uwi lo, za umwese che usere lo, tabo varumbe leleng kurumbe ojeza lo, al kaka ya “nuze leleng aren”	將不能料敵，以少合眾，以弱擊強，兵無選鋒，曰北。
Tos avai wau yo, yunyo ashi na afivu, ukamun yo be al jampau yu lo nong tengi nong lonsayun yanyo.	凡此六者，敗之道也，將之至任，不可不察也。
Tos aren na lasa lo, ya aleo na varumbe.	夫地形者，兵之助也。
Ana jekuje ferunyo eno mun afiti, ana dauva gimbai ai banki, anainula ai afafau lo, ashi na ukamun tumangi.	料敵制勝，計險阨遠近，上將之道也。
Ukwa yo jo awau ai za yanyo nyoru lo, reshi ke fiti; ukwa yu nong jo awau eom za yanyo nyoru lo, reshi ke fivu.	知此而用戰者，必勝；不知此而用戰者必敗。
Echu tonto ashi (ka) ana jaru tom afiti lo, mawi tonto tifa ka: “Nong jaru lo”, ya tim reshi jaru.	故戰道必勝；主曰：無戰；必戰可也。
Tonto ashi (ka) nong ke fiti lo, mawi tonto tifa ka tim jaru lo, nong tim reshi jaru.	戰道不勝，主曰必戰，無戰可也。
Echu (ukwa) yu nong weku eno jale puku, mau nong nuze eno chunu ifonza, yu sisi javan nenshi upunan, tabo jale nenku tos tifa lo, angu na punan yu.	故進不求名，退不避罪，唯民是保，而利于主，國之寶也。
Tonto yu jesa varu shi ben sita lo, tontoye tengi lalu de sonai naibo; tonto yu jesa varu shi bembu zai lo, tontoye ukwambe tengi tomia lu yu.	視卒如嬰兒，故可與之赴深谿；視卒如愛子，故可與之俱死。
Tonto mwekoi tabo nong tengi za yunyo, tonto wejuzai tabo nong tengi kamun yunyo, tonto omoren yunyo tabo nong tengi pun lo, al tengi mashun yunyo shi ben vingi, ai nong tengi zajam yunyo.	厚而不能使，愛而不能令，亂而不能治，譬若驕子，不可用也。
Tonto wanyo jo varumbe na walonyo tengi deru, tabo nong jo ferunyo nong tenderu lo, fitile sumbela wanyo.	知吾卒之可以擊，而不知敵之不可擊，勝之半也；
Tonto wanyo jo ferunyo tendero lo, tabo nong jo varumbe na walonyo nong tengi deru lo, fitile sumbela wanyo.	知敵之可擊，而不知吾卒之不可擊，勝之半也。
Tonto wanyo jo ferunyo tenderu, jo varumbe na walonyo tengi munto aderu, tabo nong jo tenzang lasa tos jaru lo, fitile sumbela wanyo.	知敵之可擊，知吾卒之可以擊，而不知地形之不可以戰，勝之半也。
Echu ukwa yu jo varumbe, nong jesko tabo nunu, nong nosileng tabo munto.	故知兵者，動而不迷，舉而不窮。
Echu al ka: tonto jo uyin ai jo lilo, afiti echu nong zembo, tonto jo Tiska ai jo Yula lo, afiti echu tengi kwambe.	故曰：知彼知己，勝乃不殆；知天知地，勝乃可全。

TOSHI SASTA	九地
San Seh ka: Tos aza na varumbe lo: an membecho laila, an mweto laila, an rumun laila, an tentunu laila, an ya winola laila, an tereke laila, an obayo laila, an okairo laila, an wemia laila.	孫子曰：用兵之法，有散地，有輕地，有爭地，有交地，有衢地，有重地，有圮地，有圍地，有死地。
Tonto tungi jari la an na yulonyo lo, ya leke an membecho.	諸侯自戰其地者，為散地。
Tonto nubo an na uyin esto nong naibo lo, ya leke an mweto.	入人之地而不深者，為輕地。
Tonto wanyo jale ya ai nenkule, ai tonto uyin jale ya ai nenkule lo, ya leke an rumun.	我得則利，彼得亦利者，為爭地。
Tonto wanyo tengi de lai ai uyin tengi de lo, ya leke an tentunu.	我可以往，彼可以來者，為交地。
An na tungi ya faulu punan yem lo, en una kwa yu de denu jale ayo vu Tiska lo, ya leke an ya winola.	諸侯之地三屬，先至而得天下之眾者，為衢地。
Tonto ukwa nubo naibo an na ferunyo, tum dola donumule wi lo, ya leke an tereke.	入人之地深，背城邑多者，為重地。
Tonto gin ai penyo, banki ai anyau, vuan ai chuman la, layo nuno reza tentunu lai, ya leke an obayo.	山林、險阻、沮澤，凡難行之道者，為圮地。
Ala nubocha na ya silu lai, ala chucha na ya pipil lai, usi chu uyin tengi deru uwi chu wanyo lo, ya leke an okairo.	所由入者隘，所從歸者迂，彼寡可以擊吾之眾者，為圍地。
Tonto jaru lon haira, nong jaru lon tolailang, ya leke an wemia.	疾戰則存，不疾戰則亡者，為死地。
Chumunye tonto la an membecho lo tontoye nong jaru, la an mweto tontoye nong bas, la an rumun tontoye nong deru,	是故散地則無戰，輕地則無止，爭地則無攻，
Tonto la an tentunu lo tontoye nong tom otuchu, tonto la an ya winola tontoye mukwa ai jam rustunyo.	交地則無絕，衢地則合交，
Tonto la an tereke tontoye zaruza, tonto la an obayo tontoye lara nunu, tonto la an okairo tontoye jankuren, tonto la an wemia tontoye jaru.	重地則掠，圮地則行，圍地則謀，死地則戰。
Ukwa na kwita be al ka yunyo za wansangi varumbe lo, tengi mun en uku ai uze na ferunyo nong deche noyom, en uwi ai usi nong rava noyom, en tungi ai uvungi nong muvan noyom, nyongi wen ai ahu nong pauza noyom,	古之所謂善用兵者，能使敵人前後不相及，眾寡不相恃，貴賤不相救，上下不相收，
En varu numembe tabo nong kwaranu, varumbe okwa tabo nong kwashisa.	卒離而不集，兵合而不齊。
Yunyo mukwa eta nenkule en nunu, nong mukwa eta nenkule en bas.	合于利而動，不合于利而止。
Tonto haka: “Widau ai kekoile ferunyo ai denu de, hashi zazia yunyo?”	敢問：「敵眾整而將來，待之若何？」
Wa ke ka: “La kuta geza akwa yunyo nenju, tontoye yunyo denu hinkeza;	曰：「先奪其所愛，則聽矣；
Inenju tiku na varumbe ige, nenza lo ikuring na uyu, tunde nuno ojekung, ai deru ala ojavanang.”	兵之情主速，乘人之不及，由不虞之道，攻其所不戒也。」
Ashi na uboru janja en tonto nubo naibo lo al janja mukwa, uwairu nong tengi fiti,	凡為客之道，深入則專，主人不克，
Tonto al zaruza la an yuvang tiwi lo, varunyo yem ke kiza ayosa.	掠于饒野，三軍足食，
Zia zahea yunyo tabo nong yunyo, ai dono tomwan tom idon, echu al nong tengi janjenbo,	謹養而無勞，併氣積力，
Lanu varumbe ai dauva kuren,	運兵計謀，為不可測，
Mune lo yunyo ala leleng ano de noi, yunyo denu tomia leleng nuze maushi, tonto tenchunung ya en tomia, ruti ai ubu denu monzavo idon.	投之無所往，死且不北，死焉不得，士人盡力。
Tonto varu ai ruti nyau vilu lo tontoye yikaleng, tonto ala nong lai de lai lo tontoye yunyo nore, tonto nubo naibo lo tontoye yunyo fefe, tonto azeza yoyong la lo tontoye omuru yunyo.	兵士甚陷則不懼，無所往則固，深入則拘，不得已則鬥。
Chumunye lo, eye varu nong oshika lo, eye al nong soi lo kuri yunyo, eye al nong jaren lo faubo yunyo, eye al nong kamun lo, tereju yunyo.	是故，其兵不修而戒，不求而得，不約而親，不令而信，
Tusunka kukatan ai zachu ihoha echu tomia leleng aje kakwa.	禁祥去疑，至死無所之。
Tonto varu na wanyo nong le apa vivi lo, ya nong chumun heka akwa chu yasa; tonto nong le ihai nai vivi lo, ya nong chumun heka ihai nai.	吾士無餘財，非惡貨也；無餘命，非惡壽也。
La anin al paucho akamun lo, yunso na ruti ai varu yunyo wera jansole kenosha, yunso na ukwa yunyo hura lo denu tunu luku	令發之日，士卒坐者涕沾襟，偃臥者涕交頤，
Tonto mune yunyo leleng ala de lai lo, tontoye uyo tunyi tum itunyi.	投之無所往，則諸劌之勇也。
Echu ukwa yu za nen varumbe lo, yu kaishi na ginai; tos ginai lo, yu janja la gin Chang,	故善用兵者，譬如率然；率然者，常山之蛇也，
Che titi na yu lo, tontoye lua de, che lua na yu lo, tontoye titi de, che ban na yu lo, tontoye titi ai lua sun yo de.	擊其首，則尾至，擊其尾，則首至，擊其中，則首尾俱至。
Tonto tunyike haka: “Varumbe be tengi jam shi ginai ha?” wa ke ka: “Eo tengi.”	敢問：「兵可使如率然乎？」曰：「可。」
Ubu na Wuan ai Yuwean heka noyom, tonto bo soni kwashi eta deche tihum lo, yunyo ke leo noyom ai ke shi lele na zano ai yino.	夫吳人與越人相惡也，當其同舟濟而遇風，其相救也如左右手。
Chumunye lo, ana fankaiva win ai mol ada nong yosa rava yanyo, eno kwara tunyi shi ukwa, munku angi na kokan.	是故，方馬埋輪，未足恃也，齊勇若一，政之道也；
Tuska imwe ai idon tos atonto yo, noza saron na lasa.	剛柔皆得，地之理也。
Echu ukwa yu za nen varumbe lo, zalele mun shi ubu kwa, ai zezaleng.	故善用兵者，攜手若使一人，不得已也。
Autos na yoruti, yu vera ai sus, nenshi ai jukoi, wetengi lera jejeng ayun ai ahim na ruti ai varu, mun yunyo jele yayang.	將軍之事，靜以幽，正以治，能愚士卒之耳目，使之無知。
Yu janyin aya, sayom kuren, mun uyin jo yayang, janyin adobo, chunuro nunyo, mun uyin yoyong janjebo.	易其事，革其謀，使人無識，易其居，迂其途，使人不得慮。
Ukamun baska sinta na yu, shi tinu ala wen ai munchu pevangi, ukamun baska de naibo, nubo an na tungi wi ai mumil kuren telentong.	帥與之期，如登高而去其梯，帥與之深，入諸侯之地而發其機。
Shi ana pono unganyo chu ume, yu pono ai muno, pono ai munde, yuyung jo ala de lai.	若驅群羊，驅而往，驅而來，莫知所之。
Ana kwara winyo chu varunyo yem, ana mune yunyo de izen, awau aya na ukamun.	聚三軍之眾，投之于險，此將軍之事也。
Asayom sasta na lasa, nenku na lonu ai wanu, jeno na iju na yunga be al nong tengi nong lonsayun yanyo.	九地之變，屈伸之利，人情之理，不可不察也。
Akwa ya janja leke ashi na uboru, en tonto de naibo tontoye okwara, tonto naibong tontoye omembe;	凡為客之道，深則專，淺則散；
Tonto nuchu punan tum basano zeno kenoko lo, ya an keholeng;	去國越境而師者，絕地也；
Tonto alu pan mil lo, ya an tentunu;	四達者，衢地也；
tonto de naibo lo, ya an ya winola;	入深者，重地也；
Tonto nubo naibong lo, ya an mweto;	入淺者，輕地也；
Tonto vanundo ze ai banki ku lo, ya an okairo;	背固前隘者，圍地也；
Tonto lalang de lai lo, ya an wemia.	無所往者，死地也。
Chumunye lo, la an membecho lo wa ke mukwa akeju, la an mweto lo wa ke mun yunyo kwaranu.	是故散地吾將一其志，輕地吾將使之屬，
La an rumun lo wa ke geku zelu,	爭地吾將趨其後，
La an tentunu lo wa ke jela hopu awairu,	交地吾將謹其守，
La an ya winola lo, wa ke jare rustunyo,	衢地吾將固其結，
La an tereke lo wa ke mumwe muranyo,	重地吾將繼其食，
La an obayo lo wa ke weku zeno nuno.	圮地吾將進其途，
La an okairo lo wa ke janyau acha,	圍地吾將塞其闕，
La an wemia wa ke munyun nong denu haira.	死地吾將示之以不活。
Echu ya jusa na varu en tonto okairo tontoye wairu, tonto zezaleng tontoye jaru, tonto al pono yunyo tontoye hinkeza.	故兵之情，圍則禦，不得已則鬥，逼則從。
Chumunye lo, ukwa yu nong jo kuren na tungi wishi lo, nong tengi jarustu kuye,	是故不知諸侯之謀者，不能預交，
Ukwa yu nong jo asa na gin, penyo, banki, anyau ai boso lo, nong tengi janunusa varunyo,	不知山林險阻沮澤之形者，不能行軍，
ukwa yu nong za uheno lashi lo, nong tengi jale an nenkule,	不用鄉導者，不能得地利，
Ukwa yu nong jo akwa chu uyem wau lo, nong tiva varunyo na ukim.	此三者不知一，非霸王之兵也。
Tonto varunyo na ukim deru punan wan lo tontoye winyo nong tengi kwaranu, tonto idon javito ferunyo, tontoye rustunyo nong kai tongo.	夫霸王之兵，伐大國則其眾不得聚，威加于敵，則其交不得合。
Chumunye lo yu nong keze jarustu uyo vu tiska, nong mumwe ikoi vu tiska,	是故不爭天下之交，不養天下之權，
Reju lilo lo, za idon javito ferunyo, echu tontoye al tengi zaru dola, tontoye al tengi jambayo punan.	信己之私，威加于敵，故其城可拔，其國可墮。
Munku atopa rensang, paucho akamun yanyo nong noza nyonoka, ai za winyo na varunyo yem, shi ubu kwa.	施無法之賞，懸無政之令，犯三軍之眾，若使一人。
Munto aya tos yunyo, nong munjo yunyo tos jevu; pomun yunyo za nenku, nong munjo yunyo tos nenkung;	犯之以事，勿告以言；犯之以利，勿告以害；
Mune yunyo an wemia eno haira zeye, kaiza yunyo an keholeng eno haira torim.	投之亡地然後存，陷之死地然後生。
Tonto winyo tonyau bo izen lo, eye lo yunyo tengi zeye leke afiti chu afivu.	夫眾陷于害，然後能為勝敗，
Echu aya na tom varu lo, laila bo kakwan sisinchau ikeja na ferunyo,	故為兵之事，在于順詳敵之意，
Ron idon de ferunyo, deru nainu Lih pol jamia ukamun lo, al kaka ya “ana jamoyo kwijo ai nenje aya”.	併力一向，千里殺將，是謂巧能成事。
Chumunye lo, la anin unyonoka kwara varunyo lo, kai banki ai jambayo senkoko, mun en yayang tum, rele lo bo bea na nokanyo eno yunyo munto aya.	是故政舉之日，夷關折符，無通其使，厲于廊廟之上，以誅其事，
Tonto ferunyo jamil acha lo, ya tim nubo ho lai, la kuta deru ala zai, dembe sisinchau tayoko na ade na yunyo.	敵人開闔，必亟入之，先其所愛，微與之期，
Zeno renya waija ferunyo eno chauka anyoru.	賤墨隨敵，以決戰爭。
Chumunye lo, nuku lo tontoshi tonjuleng, deche ferunyo jamil acha, zeye lo nyam tontoshi gehim yu churu, eno ferunyo nong dejo nonkeru.	是故始如處女，敵人開戶，後如脫兔，敵不及拒。

ADERU ZA API	火攻
San Seh ka: Shimbe jom na aderu za api laila: 1) ana jampi varu, 2) ana jampi muranyo, 3) ana jampi umule, 4) ana jampi ruyado, 5) ana jampi atonsa.	孫子曰：凡火攻有五：一曰火人，二曰火積，三曰火輜，四曰火庫，五曰火隊。
Asapu na api rava atonto yanyo laila, tos fipinyo ya tim kuri tayo zayanyo.	行火必有因，煙火必素具。
Maronyo tongo laila tos ana ticho api, anin tongo laila tos ana munku api.	發火有時，起火有日。
Tos maronyo lo, ya ana titom song.	時者，天之燥也。
Tos anin lo, ya eta Mam bo (mangutan na) Tunchaya, Donum, Nechi eom Pano.	日者，月在箕壁翼軫也。
Tonto ya bo mangutan pan wau lo, anin en tihum denu tonuku.	凡此四宿者，風起之日也。
Tos aderu za api yo, ya tim waija atonyin jom na api,	凡火攻，必因五火之變而應之，
Tonto api tompi bo (tado) lo, tontoye tinti geta waija chu achi.	火發于內，則早應之于外。
Tonto api tompi tabo varumbe na yunyo sus lo, lara ai nong deru.	火發而其兵靜者，待而勿攻。
Tonto idon na api detio lo, tonto ten lo, zenu ya za aderu, tonto nong ten lo, bas.	極其火力，可從而從之，不可從而止。
Tonto tengi munku api chu achi lo, leleng rava abo lo, za tengito lo munku ya.	火可發于外，無待于內，以時發之。
Tonto api tompi sochuno tihum lo, nong deru sochuchu tihum, tihum na anin wiza nai, tihum na manta denu tombas.	火發上風，無攻下風，晝風久，夜風止。
Ya tim varunyo yo jo atonyin jom na api, eno dauva (manguka tos) awairu na ya.	凡軍必知五火之變，以數守之。
Echu nenje ukwa yu za api leo aderu, don ukwa yu za aso leo aderu, al za aso tengi tuchu (ferunyo), esto nong tengi za ya eno pompau.	故以火佐攻者明，以水佐攻者強，水可以絕，不可以奪。
Waming ukwa yu fiti ai janten aderu lo, esto nong jantenza aderu, al kaka ya “nonis olenza”.	夫戰勝攻取，而不修其攻者凶，命曰費留。
Chumunye auka: “Tifa wanjo jevi, ukamun nen jantenza”,	故曰：明主慮之，良將修之，
Tonto nong nenkule lo, nong nunu, tonto nong terento lo, nong za varumbe, tonto nong zembo lo, nong jaru.	非利不動，非得不用，非危不戰。
Nong tinti upun kwara varumbe chumun iwonka, nong tinti ukamun munku ruto chumun zau;	主不可以怒而興師，將不可以慍而致戰；
Nunu tonto ya tongo nenku, bas tonto ya nong tongo nenku.	合于利而動，不合于利而止。
Iwonka tengi sayom inyeka, zau tengi sayom anyeza,	怒可以復喜，慍可以復悅，
Esto punan obayo be al nong tengi waido, umia be al nong tengi waihai.	亡國不可以復存，死者不可以復生。
Echu zahea upun nenje, jelevi ukamun nen.	故明君慎之，良將警之，
Awau ashi na punan van ai varunyo kwambe.	此安國全軍之道也。

ANA ZA USISHUN	用間
San Seh ka: tonto kwara varunyo chu uwisti wi, munu yunyo nuchu Lih pol lo, ya weron apopa tos unyo, asimonso na ronyo,	孫子曰：凡興師十萬，出征千里，百姓之費，公家之奉，
Apopa pakos pol chu vungu tos anin, denjuto denu la abo ai achi, utinzon denu tila nuno, yunyo nong tengi jam akan, vanyo teowisti yunyo.	日費千金，內外騷動，怠于道路，不得操事者，七十萬家，
Al weyun noyom tabo tiro siwi, eno jaru afiti na anin kwa,	相守數年，以爭一日之勝，
Tabo tungi moreo wampa chu pakos wi chu vungu, tabo nong jo toshi na ferunyo, ai julung tos ade,	而愛爵祿百金，不知敵之情者，不仁之至也，
Ushai mau nong ukamun na unyo, mau nong uleo na upun, mau nong tifa na afiti.	非人之將也，非主之佐也，非勝之主也。
Echu akwa na upun nenje ai ukamun wenjele jam ai tiva uyin, ya mun tonis aya tunti winyo lo ya ajo toku;	故明君賢將，所以動而勝人，成功出于眾者，先知也；
Ajo toku be al nong tengi jale ya chu fai, nong tengi weyun ya chu aya, nong tengi zayun ya chu tongono;	先知者，不可取于鬼神，不可象于事，不可驗于度；
Tim jale ya chu yunga, ukwa yu jo toshi na ferunyo.	必取于人，知敵之情者也。
Echu shimbe jom chu usishun: usishun lashi laila, usishun bola laila, usishun oluyom laila, usishun yu tomia laila, usishun yu haira laila.	故用間有五：有鄉間、有內間、有反間、有死間、有生間。
Tonto ujom yo kan kwara, yuyung jo ashi na yunyo lo, al kaka ya “areno nanshi”, yunga wampa na upun.	五間俱起，莫知其道，是謂神紀，人君之寶也。
Tos usishun lashi lo, ya ana za uyu chu lanyo.	鄉間者，因其鄉人而用之。
Tos usishun bola lo, ya ana za ukwa yunyo puncho.	內間者，因其官人而用之。
Tos usishun oluyom lo, ya ana za usishun na ferunyo.	反間者，因其敵間而用之。
Tos usishun yunyo tomia lo, al leke yunyo paucho akonka la achi, mun asishun na wanyo jo kom, eno yunyo pau ya feryunyo.	死間者，為誑事于外，令吾間知之，而傳于敵。
Tos usishun yunyo hai lo, yunyo wainu toka.	生間者，反報也。
Echu aya na varunyo yem lo, yayang faubo tunti usishun, atopa meng tiwi tunti ana usishun, aya meng sis shi ana usishun,	故三軍之事，親莫親于間，賞莫厚于間，事莫密于間，
Ukwa yu nong wanjo shi unampu lo nong tengi za usishun, ukwa yu nong nenke ai nempi lo, nong tengi za usishun, ukwa yu nong chauyun ai nenje lo, nong tengi jale iho na atoka.	非聖智不能用間，非仁義不能使間，非微妙不能得間之實。
Chauyun, chauyun lo, ala meng laila al nong za sishun lai.	微哉，微哉，無所不用間也。
Tonto aya be nong rata munu ai ya wijo toku lo, tim usishun ai ukwa yu toka ya be al jamia.	間事未發而先聞者，間與所告者皆死。
Yoza lo tos varunyo be keju deru yunyo lo, dola be keju deru lai, yunga be keju jamia lo,	凡軍之所欲擊，城之所欲攻，人之所欲殺，
Ya tim la kuta jo senka na ukamun na javanyo, uleo, tinyo, udoki, ujavan na tado,	必先知其守將，左右，謁者，門者，舍人之姓名，
Ya tim mun usishun kele jo yanyo.	令吾間必索知之。
Ya tim usishun na ferunyo yunyo de sishun wanyo, za nenku munke yunyo, heno yunyo baichu, echu jale usishun oluyom ai za yunyo.	必索敵間之來間我者，因而利之，導而舍之，故反間可得而使也。
Za ajo chu yunyo lo, tengi jale usishun lashi ai bola ai za yunyo;	因是而知之，故鄉間內間可得而使也；
Za ajo chu yunyo lo, echu usishun yu tomia leke jam aya, tengi mun yunyo konka ferunyo;	因是而知之，故死間為誑事，可使告敵；
Za ajo chu yunyo, echu usishun yu haira be tengi mun noza tengito.	因是而知之，故生間可使如期。
Aya jom tos ushishun be ya tim upun jo, ajo ya tim rava usishun oluyom, echu usishun oluyom nong tengi nong topa wamwa.	五間之事，主必知之，知之必在于反間，故反間不可不厚也。
La kwita lo eta kinyota na Yin tinu lo, Yih-Shih la kinyota na Shiah.	昔殷之興也，伊摯在夏。
Eta Shauh tinu lo, Luh-Yah la kinyota na Yin.	周之興也，呂牙在殷。
Echu upun nenje ai ukamun wenjele yunyo tengi za ushishun noza ajo kuto lo, janten reshi asekanto wan.	故明君賢將，能以上智為間者，必成大功，
Awau kungibo na varunyo, akwa varunyo yem rava ya tabo nunu.	此兵之要，三軍之所恃而動也。

兵法

孙武

謀攻

軍形